Gospodarka żywnościowa-stanowi współczesną formę produkcji żywności; składa się na nią suma procesów produkcyjnych w poszczególnych ogniwach wytwarzania żywności, tworzących tzw komplet gosp.żywn. Cele gosp.żywn.: 1.Zapewnienie społeczeństwu odpowiednich produktów żywnościowych pod względem ilościowym, asortymentowym, zdrowotnym i jakościowym. 2.Ekonomiczny sposób produkcji żywności. 3.Zapewnienie pracującym w gosp.żywn. odpowiedniego standardu życia. Według GUS gosp.żywn. zawiera 4 człony: 1.rolnictwo i łowiectwo 2.tybołówstwo rybołówstwo rybactwo 3.przemysł spożywczy 4.przemysł wytwarzający środki produkcji dla rolnictwa i przemysłu spożywczego W gosp.żywn. można wyróżnic 5 członów: 1.CZŁON SUROWCOWY - rolnictwo właściwe - rybołówstwo i rybactwo - częśc leśnictwa dostarczająca surowców do produkcji żywności 2.CZŁON PRZETWÓRSTWA ORAZ WYTWARZANIA OKREŚLONYCH RODZAJÓW PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH: - przemysł spożywczy wraz z przemysłową produkcją rolniczą i przemysłem mikrobiologicznym - częśc gastronomii zajmująca się wytwarzaniem określonych gatunków żywności 3.CZŁON OBROTU I USŁUG ( wewnętrzny i zagraniczny): - obrót środkami produkcji dla rolnictwa i przetwórstwa spożywczego( wraz z uszlachetnieniem) - obrót surowcami do wytwarzania żywności - obrót gotowymi produktami żywnościowymi wraz z łańcuchem chłodniczym 4.CZŁON PRZEMYSŁU WYTWARZAJĄCY ŚRODKI PRODUKCJI DLA ROLNICTWA, PRZEMYSU SPOŻYWCZEGO I NA POTRZEBY OBROTU TOWAROWEGO I USŁUG. 5.CZŁON OŚWIATY I NAUKI Z ZAKRESU ROLNICTWA I PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO. Przemysł rolno- spożywczy - wg encyklopedii agrobiznesu jest to rodzaj działalności gospodarczej polegający na przetwarzaniu surowców rolnych na wyroby gotowe lub półfabrykaty spożywcze i paszowe przy zastosowaniu przemysłowych metod produkcji. Przemysł spożywczy: - najbardziej rozpowszechniona i zróżnicowana gałąź przemysłu przetwórczego - centralnie położone ogniwo łańcucha żywnościowego - element gosp.żywn. o wyższym niż inne jej działy poziomie wyposażenia technicznego - spełnia funkcje integratora gosp.żywn., a przez to może kształtowac procesy produkcji rolnej Zainteresowanie KTN( Korporacje Transnarodowe)Polską wynikają z faktu że: - stanowimy duży prawie 40-milionowy rynek konsumentów - posiadamy tanią i wykwalifikowaną siłę roboczą - można stosunkowo tanio nabyc przedsiębiorstwa produkcyjne - stanowimy dogodny przyczółek do dalszej ekspansji zarówno na zachód Europy do Unii Europejskiej jak i na wschód do krajów byłego Związku Radzieckiego Do branż których znaczącą rolę odgrywają firmy globalne: - branża tytoniowa ( ponad 93% ) - branża browarnicza ( ponad 77% ) - branża cukiernicza ( ponad 76%) - cukrownictwo ( ponad 44 %) - branża paszowa ( ok. 40% ) Baza surowca dla przemysłu spożywczego. Ogólnie można przyjąc że bazę surowcową stanowi obszar wraz z infrastrukturą z którego pozyskuje się pożadane surowce: 1.jako produkcję rolnictwa , rybołówstwa, rybactwa, leśnictwa, łowiectwa wykorzystywaną do przetwórstwa 2.jako produkcję wyżej wymienionych dziedzin działalności służącą w przetwórstwie konkretnej branży 3.jako produkcję konkretnych produktów dla pojedynczego zakładu przetwórczego Między bazą surowcową a zakładem przetwórczym występują związki natury: - przestrzennej - organizacyjnej - produkcyjnej - ekonomicznej Zw. przestrzenne: wyrażają się tym że zakład przetwórczy najczęściej jest położony na terenie bazy Więzi organizacyjne polegają na: - współdziałaniu zakładów przetwórczych oraz gospodarstw rolnych w kształtowaniu wielkości i struktury surowców - rozmieszczeniu jej w przestrzeni i czasie - przepływie surowców z rolnictwa do przemysłu Rozwiązanie natury produkcyjnej to: - ingerencja zakładu przetwórczego w produkcji surowca - dostarczanie producentom surowców różnego rodzaju środków ujętych np. w umowie o współpracy lub dostarczenie im tych środków z własnej inicjatywy Więzi ekonomiczne wyrażają się w - polityce cen i jej upływie na rozmiary i strukturę produkcji - gwarancjach finansowych zapewniających zbyt i opłacalnośc tej produkcji Podstawowe cechy charakteryzujące bazę surowcową: 1.Powierzchnia bazy i struktura użytkowania ziemi 2.Położenie i promień bazy 3.Infrastruktura bazy 4.Produkcja surowców 5.Wydajnośc produkcji surowców 6.Podaż surowców Powierzchnia bazy i struktura użytkowania ziemi: - określają areał uprawy wydzielony do wyłącznego lub wspólnego przerobowej cukrowni. F=1 gdy przeciwstawność terytorialna dwóch badanych zjawisk jest pełna (to źle, daleka odległość np. cukrowni od pól buraków) Im wartość ta jest bliższa 0, tym większa zgodność wzajemnych przestrzennych rozmieszczeń dwóch badanych zjawisk. Wahania sezonowe podaży surowca: - to wahania występujące i powtarzające się w kolejnych okresach rocznych, - kształtują się pod wpływem czynników przyrodniczych, w tym klimatycznych, - występowanie tych wahań wywiera istotny i na ogół ujemny wpływ na przebieg procesów gospodarczych (na ich ekonomikę, organizację i efektywność) Ujemne skutki wahań sezonowych uwidaczniają się w: - nadmiernym przeciążeniu w niektórych okresach zakładów przetwórczych, a w innych niedostatecznym wykorzystaniem mocy przerobowej, - powstawaniu dużych różnic w zapotrzebowaniu na siłę roboczą, transport, zaopatrzenie, gospodarkę materiałową, itp. Wśród czynników regulowania sezonowości ze względu na ich charakter wyróżnia się czynniki: - ekonomiczne (np. ceny, zapasy), - organizacyjne (kontraktacje, harmonogramy dostaw) Skupienia nasilenia wahań sezonowych w przemyśle przetwórczym można określać w sposób wymierny. Do tego celu służą tzw. mierniki wahań sezonowych: - przeciętne odchylenie względne (miesięczne) - V - względna amplituda - W Przeciętne odchylenie względne (V) określa o ile procent od średniej miesięcznej, przyjętej za 100, odchyla się przeciętnie każdy miesiąc w danym roku. Jest ono wyrażone w %. Obliczamy je ze wzoru: 12 V=( ½ ∑ │Xi - 1/12 X r│)/ 100 r=1 gdzie: Xi - udział wartości kolejnych m-cy w stosunku do wielkości rocznej, w % X r - udział wartości kolejnych m-cy w stosunku do wielkości rocznej, w % ???????
Na podstawie wartości przyjmowanych przez przeciętne odchylenie względne, można wyodrębnić 4 grupy branż: 1. Branże o bardzo wysokiej rytmice produkcji ( V<10% ): - zbożowo-młynarska - koncentratów spożywczych. 2. Branże o istotnych wahaniach sezonowych (10%<V<20%): -mięsna, -cukiernicza, -olejarska, -piwowarska, -spirytusowa, -chłodnicza, -mleczarska. 3. Branże o bardzo dużych wahaniach sezonowych (20%<V<50%): - jajczarsko-drobiarska, - owocowo-warzywna, - tytoniowa. procesów wytwórczych. Ad 1. przygotowanie produkcji jest to cały kompleks różnorodnych czynności, mających na celu zapewnienie takich warunków, w których proces wytwórczy przebiegać będzie najsprawniej, dając najlepsze efekty pod względem: - technicznym, - organizacyjnym, - ekonomicznym, - bezpieczeństwa pracy, - ekologicznym. Jako składowe elementy przygotowania produkcji wymienia się: - przygotowanie technologiczne, - przygotowanie organizacyjne, - przygotowanie wdrożeniowe, - przygotowanie zbytu. Rozpoznanie rynku to gromadzenie informacji na jakie wyroby istnieje popyt i po jakiej cenie, jaka jest pojemność i ekonomiczność rynku oraz intensywność konkurencji. Przygotowanie technologiczne określa technologię wykonania wyrobu i poszczególnych jego części: - sporządzenie wykazu kolejnych elementarnych operacji technologicznych, które mają zostać wykonane dla wytworzenia wyrobu, - określenie rodzaju środowiska pracy właściwego dla wykonania każdej z wyróżnionych operacji technologicznych, precyzując parametry obróbki, - sprecyzowanie oprzyrządowania produkcyjnego przez ustalenie umowy wydajności pracy i zużycie materiałów wraz z formą ich dostarczania na stanowisko pracy. Przygotowanie organizacyjne związane z przygotowaniem technologicznym. W czasie przygotowania technologii zapada wiele decyzji o organizacji procesu wytwórczego: - zorganizowanie poszczególnych stanowisk roboczych wraz z niezbędnym wyposażeniem, - zaprojektowanie odpowiednich rozwiązań zakresu transportu technologicznego w tym określenie wielkości partii i częstotliwości transportu materiałów, - zapewnienie odpowiedniej siły roboczej do wykonania zamierzonego zadania. Wdrożenie przeprowadzenie procesu produkcyjnego w rzeczywistej, rzeczowej postaci, zgodnie z projektem technologicznym i organizacyjnym. Przygotowanie zbytu polega na opracowaniu planu strategii marketingowej dla powstającego produktu w oparciu o uprzednio przeprowadzone badania rynku i analizy, ale również wyniki testów konsumenckich. Wyróżnia się typy produkcji ze względu na ilość produkcji jednakowych wyrobów: - jednostkowe, - seryjne, - masowe. Produkcja jednostkowa - wytwarzane są pojedyncze egzemplarze wyrobów, wyposażenie produkcyjne i załoga dostosowana do zmiennych wymagań procesu wytwarzania. Używane maszyny i urządzenia powinny mieć kilku robotników wykonuje określone operacje technologiczne. Stanowiska pracy mogą być grupowane, co prowadzi do powstania specjalizacji technologicznej lub przedmiotowej. Specjalizacja technologiczna - polega na wykonaniu tej samej operacji przez zespół stanowisk w stosunku do innych stanowisk, np. chleb, bułki. Specjalizacja przedmiotowa - polega na wykonywaniu przez zespół stanowisk różnych operacji w stosunku do jednego wyrobu lub jego części, np. produkcja chleba (zarabianie ciasta). Układ zespołu stanowisk roboczych, czyli sposób ich powiązania może mieć formę gniazda produkcyjnego lub linii produkcyjnej. Gniazdo produkcyjne - to zespół stanowisk roboczych, wydzielonych i zgrupowanych na określonej powierzchni, w celu realizacji części procesu technologicznego. Linia produkcyjne - to zespół stanowisk ustawionych jedno za drugim zgodnie z przebiegiem procesu produkcyjnego, w celu realizacji części lub całego procesu. Zdolność produkcyjna - to wielkość produkcji, która może być wytworzona w danej jednostce przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji i zachowaniu parametrów produkcji, odpowiadających ustalonym normom jakościowym. W podobnym znaczeniu do zdolności produkcyjnej stosuje się pojęcia: - mocy produkcyjnej, - przepustowości, - potencjału produkcyjnego. Moc produkcyjna - odnosi się do potencjalnej, teoretycznej wydajności maszyn, urządzeń wytwórczych, wynikającej z ich parametrów techniczno - eksploatacyjnych . Przepustowość - to możliwości produkcyjne stanowiska lub grupy stanowisk tworzących określony ciąg produkcyjny, które decydują o stopniu wykorzystania maszyn, współpracujących z nimi. Czynniki wpływające na poziom zdolności produkcyjnej: 1) wyposażenie techniczne oraz jego parametry techniczno - eksploatacyjne, 2) wielkość powierzchni produkcyjnej ma szczególne znaczenie w przedsiębiorstwach o dużym udziale procesów produkcyjnych, wymagających dużej przestrzeni oraz w przedsiębiorstwach o dużych nakładach pracy ręcznej lub maszynowo - ręcznej, - stosowana technologia, typ produkcji i formy organizacji pracy, cechy wytwarzania wyrobu i kadry. Zdolność produkcyjna: 1) wyrażona najczęściej w jednostkach naturalnych, albo też w umownych, 2) obliczana jest na podstawie: - parametrów technicznych ustalonych przez producentów urządzeń i maszyn, - czasu pracy urządzeń produkcyjnych z wyeliminowaniem przerw, spowodowanych niewłaściwą gospodarką maszyn. - koszt wytworzenia, - wartość rynkową (jak np. wartość początkowa była darowizną, to wtedy ocenia się jego wartość jako rynkową) Aktualnie w Polsce obowiązują 2 sposoby liczenia amortyzacji: 1) metoda liniowa - zakłada, że zużycie środka w całym okresie użytkowania będzie jednakowe. Kolejne raty amortyzacji mają jednakową wartość (a= 10tys.zł. / 10 lat = 1tys.zł) 2) metoda degresywna - zakłada większe zużycie środka w pierwszym okresie jego eksploatacji. Kolejne raty amortyzacji mają malejącą wartość, gdyż są liczone od wartości bieżącej środka trwałego. Ko= 10tys.zł. , t = 10 lat I rok: 10tys.zł. * 10% = 1tys.zł. II rok: (10tys.zł. - 1tys.zł.) * 10% = 0,9tys.zł. 1tys.zł - amortyzacja (10tys.zł. - 1tys.zł.)= 9tys.zł, - wartość bieżąca III rok: (9tys.zł. - 0,9tys.zł.) *10% = 0,81tys.zł II rok + IIIrok = rata amortyzacji ŚRODKI TRWAŁE MOŻNA PODZIELIĆ NA: 1) funkcji spełnianej w procesie produkcyjnym: - produkcyjne, - nieprodukcyjne, np. obiekty sportowe, 2) sposoby uczestnictwa w procesie wytwórczym: - bezpośrednio produkcyjne, - pośrednio produkcyjne, - służą do przemieszczania czynników produkcji, 3) właściwości: - środki trwałe własne (nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, w stosunku do których przedsiębiorstwo posiada tytuł własności), - obce środki trwałe (wykorzystywane na podstawie umów, dzierżawy, leasingu), 4) stopnia gotowości produkcyjnej: - środki trwałe zainstalowane (w każdej firmie gotowe do użytkowania), - środki trwałe niezainstalowane (zakupione lub otrzymane nieodpłatnie), 5) sposobu i stopnia wykorzystania: - środki trwałe czynne (wykorzystywane stale lub okresowo), - czasowo nieczynne (będące w rezerwie awaryjnej lub dzierżawie), - trwale nieczynne (wyłączone z eksploatacji lub zbędne), jeśli są niewykorzystywane w okresach dłuższych niż pół roku. MAJĄTEK OBROTOWY = aktywa obrotowe - to zespół składników majątku, zużywających się lub przeznaczonych do zbycia w czasie krótszym niż 1 rok lub 1 cykl produkcyjny (czasami cykl produkcyjny jest dłuższy niż 1 rok, np. budowa statków). Do aktywów obrotowych przedsiębiorstwa zgodnie z Ustawą o rachunkowości z dnia 29 września 1994r. z późniejszymi zmianami zalicza się: - rzeczowe aktywa obrotowe - - zaniechaniem lub zawieszeniem pewnego rodzaju działalności - związanego z utrzymaniem nieczynnych zakładów( są to straty nadzwyczajne) Klasyfikacja kosztów 1.Układ rodzajowy kosztów określa jakiego rodzaju koszty proste( koszty obejmujące jednorodne składniki) ponosi przedsiębiorstwo. Układ ten umożliwia badanie i porównywanie struktury kosztów. W ramach układu rodzajowego wyróżnia się następujące grupy kosztów: - zużycie materiałów materiałów energii - usługi obce ( remontowe, transportowe) - podatki i opłaty( podatek od środków transportu, od nieruchomości, VAT, akcyza, opłaty skarbowe, opłaty za korzystanie ze środowiska) - wynagrodzenie za pracę - ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników ( Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych) - amortyzacja( środków trwałych wartości niematerialnych i prawnych) - pozostałe koszty( koszty spowodowane likwidacją i sprzedażą środków trwałych, zapłata odszkodowań i inne) 2.Układ funkcjonalny-uwzględnia miejsce powstania, grupuje koszty stosownie do stanowisk pracy lub komórek organizacyjnych lub zgodnie z określonymi funkcjami spełnianymi przez podmiot gospodarczy. Głównym celem tego grupowania jest stworzenie warunków do wewnętrznej analizy kosztów oraz ustalenia osób odpowiedzialnych za ich wysokośc. W tym układzie wyróżnia się: - koszty produkcji podstawowej i pomocniczej - koszty wydziałowe i koszty utrzymania zarządu( ogólnozakładowe) - koszty zakupu- materiałów związane z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa w surowce i materiały - koszty sprzedaży - obejmujące koszty związane ze sprzedażą wyrobów gotowych( koszty reklamy, opakowania, transportu) Układ kalkulacyjny-odgrywa dużą rolę w ustalaniu kosztów jednostki i wskazuje konkretny cel, na jaki koszty zostały poniesione. Wyróżnia się w tym układzie: koszty bezpośrednie i pośrednie. Koszty bezpośrednie- są to koszty które można bezpośrednio przypisac konkretnemu wyrobowi na podstawie odpowiednich dokumentów; w skład kosztów bezpośrednich wchodzą: - materiały bezpośrednie- stanowiące surowce i materiały podstawowe z których wytwarza się dany wyrób, materiały pomocnicze oraz opakowania - paliwo i energia technologiczna obca- jeśli za pomocą odpowiednich przyrządów można ją przypisac konkretnemu produktowi - płace bezpośrednie |
rolnej, przetwórstwa , obrotu i konsumpcji żywności Główne zadania przemysłu spożywczego spożywczego w gosp.żywn.: 1. przejęcie produkcji towarowej od rolnictwa i innych producentów żywności 2.utrwalenie i magazynowanie żywności 3. przetwarzanie i uszlachetnianie żywności przy jednoczesnym regulowaniu składu produktów gotowych 4.wytwarzanie produktów spożywczych lub składników odżywczych z surowców niekonwencjonalnych Po krótkim okresie rozdrabniania przetwórstwa żywności wystąpiły jednak odwrotne tendencje, które wpłynęły na zmianę struktury i konkurencyjności polskiego przem.spoż. - szybka prywatyzacja sektora - powrót tendencji do uprzemysławiania przetwórstwa produkcji - zwiększenie stopnia przetworzenia - inwestycje prywatnych przedsiębiorstw i kapitału zagranicznego - wysoki poziom inwestowania i modernizowania potencjału wytwórczego - powrót tendencji do koncentracji i integracji sektora Wg danych GUS w latach 1992-2002 zmiany struktury producentów żywności i napojów były następujące: - liczba firm małych zmniejszyła się o ok.20% przy wzroście liczby pracujących o 85% - liczba firm średnich zwiększyła się niemal 2-krotnie, ich zatrudnienie o 52% - liczba firm dużych obniżyła się natomiast natomiast 35% przy zmniejszeniu stanu załogi prawie o 50% Najwięcej małych podmiotów funkcjonuje : - w sektorze produkcji wyrobów piekarniczych piekarniczych ciastkarskich - w produkcji i przetwórstwie mięsa - w przetwórstwie zbóż - w przetwórstwie owoco-ważywnych - w produkcji napojów bezalkoholowych Cechy rozwoju struktur podmiotowych podmiotowych przemyśle spożywczym: 1.Duża płynnośc podmiotowej struktury przetwórstwa będąca cechą nie tylko małych przedsiębiorstw lecz także dużych dużych średnich 2.Silne zróżnicowanie płynności w poszczególnych branżach przem.spoż. 3.Wypadanie z rynku i ogłaszanie upadłości przez firmy słabe ekonomicznie,źle zarządzane, o złej strukturze majątku i kapitału oraz niskiej konkurencyjności oferty towarowej Atuty MSP: -oferta towarowa, charakteryzująca się niższymi cenami, dostępnymi dla odbiorców o niskich dochodach i mniejszych wymaganiach jakościowych wobec silnego rozwarstwienia dochodowego społeczeństwa wykorzystania przez zakład przetwórczy do produkcji surowców przeznaczonych do przetwórstwa - decydują o możliwościach rozwoju produkcji surowców oraz o stopniu aktywizacji procesów transportowych Współzależnośc pozytywna- występuje w razie istnienia powiązań produkcyjnych , międzybranżowych a jej przykładem może być powiązanie chłodnictwa składowego z przemysłem mięsnym i jajczarsko- drobiarskim , przem.młynarskim z piekarskim Współzależnośc negatywna- występuje gdy np. waruki glebowo- klimatyczne rejonu mogą sprzyjac jednocześnie uprawie kilku roślin z przeznaczeniem do przemysłowego przerobu Położenie i promień bazy - położenie wyraża profil przestrzennego rozmieszczenia bazy surowcowej - promień bazy określa położenie zakładu w rejonie zaopatrzenia - charakteryzują przestrzenne rozmieszczenie upraw lub chowu zwierząt i sposób pośredni wyrażają aktywnośc procesów transportowych Infrastruktura bazy surowcowej - wyraża stopień penetracji rejonu zaopatrzenia ze względu na istniejący rodzaj i gęstośc sieci szlaków komunikacyjnych - może być wyrażona wskaźnikiem długości szlaków komunikacyjnych przypadających na jednostkę powierzchni zaplecza surowcowego - gęstośc sieci szlaków komunikacyjnych decyduje o długości cyklu dostaw surowcowych , ich terminów oraz efektywności Produkcja surowców - wyrażona w jednostkach fizycznych globalny poziom uzyskania określonych produktów na różne cele gospodarcze tj na reprodukcję, paszę, spożycie naturalne, sprzedaż wolnorynkową i przetwórstwo przemysłowe - poziom globalny produkcji surowców zależy od powierzchni upraw i natężenia chowu zwierząt oraz wydajności jednostkowej - w przypadku niektórych upraw tzw przemysłowych produkcja surowców jest równa rozmiarom ich podaży Wydajnośc produkcji surowców - określa wielkośc produktu uzyskanego z jednostki powierzchni zaplecza surowcowego - to tzw produkcyjnośc bazy surowcowej a jej wzrost przy stałym obszarze upraw lub stałym natężeniu chowu zwierząt jest jednym źródłem zwiększenia produkcji surowców - produkcja ekstensywna i intensywna Struktura produkcji bazy - określa udział produkcji poszczególnych rodzajów surowców w globalnej wielkości uzyskanej masy surowców - jest ona zazwyczaj dostosowana do rozwijania produkcji surowca dla określonej branży przetwórstwa Podaż surowców - wyraża tę ilośc surowców rolnych która została uzyskana w rejonie zaopatrzenia i przeznaczona do przemysłowego przetwórstwa - różni się ona od produkcji 4. Branże kompanijne (V>50%): - cukrownicza, - ziemniaczana. W celu zmniejszenia wahań sezonowych należy: 1. dobrać odpowiednie odmiany oraz terminy wysiewu lub sadzenie, a w związku z tym zbiorów, 2. intensyfikować i racjonalizować produkcję zwierzęcą: - intensyfikacja produkcji - z tego samego hektara uzyskać więcej plonu; obory; karmienie paszą, - ekstensyfikacja produkcji - zaangażowanie większej ilości hektarów 3. poprawić działalność organizacyjną, lepiej uzgadniać harmonogramy dostaw, 4. doskonalić instrumenty ekonomiczne, m.in. prowadzić właściwą politykę cen (zróżnicowanie sezonowe)
SYSTEMY DOSTAW SUROWCÓW DO ZAKŁADÓW PRZETWÓRCZYCH:
1. Dostawy z wolnego rynku - niektórych surowców odbywają się w oparciu o: - bezpośrednie ustalenie ceny i wypłatę należności przez przetwórcę, - analizę rynku przez przetwórcę, - w oparciu o kupców (punkty skupu) 2. Umowa dostawy - zakłady pozyskujące surowce rolne za pomocą umowy dostawy ograniczają, a nawet w pełni dowolność i niepewność dostaw potrzebnych im surowców, jednak: - biologiczny charakter produkcji rolnej powoduje niepewność co do ilości i jakości uzyskanej produkcji, - przetwórca dąży do zabezpieczania sobie potrzebnej ilości produktów (surowców) za pośrednictwem umów, a równocześnie umieszcza w umowie klauzulę o możliwości nie wywiązania się z obowiązku odbioru dostawy, - umowy dostawy mogą ustalić konkretne ceny lub też mogą ich nie określać. Umowa otwarta - (wariant umowy dostawy, gdzie nie jest określana cena): - bez ustalenia ceny jest dla przetwórcy korzystniejsza bowiem może on skalkulować swoje ewentualne zyski i dopiero wtedy ustalić ceny, - rozpoznanie rynku przed zawarciem umowy jest ważne, lecz bardziej ze względu na oszacowanie produkcji i bieżących warunków uprawy roślin i chowu zwierząt nie tylko ze względu na cenę. 3. Umowy oparte na umowach produkcyjnych: - stanowią rodzaj powiązań, który wciąga przetwórcę w proces produkcji, czyni go właścicielem produkcji oraz sprawia, że ponosi on ryzyko cenowe, uniwersalny charakter, produkcja jest bardzo pracochłonna. Produkcja małoseryjna: - wykonuje się niewielką ilość jednakowych wyrobów, - każdy z produktów wymaga innej sekwencji operacji technologicznych i użycia tylko niewielkich zasobów spośród dostępnych, - konieczne jest posiadanie odpowiednio elastycznego oprzyrządowania i wykwalifikowanej załogi. Produkcja wielkoseryjna: - wytwarzane są dłuższe serie jednakowych wyrobów, - produkty są w mniejszym stopniu zróżnicowane, - operacje technologiczne mogą być wykonywane na specjalnym, wyspecjalizowanym oprzyrządowaniu. Produkcja masowa: - wytwarzanie dużej liczby niezróżnicowanych produktów, - produkcja ma charakter potokowy, - koszty jednostkowe niskie, a stałe wysokie ze względu na koszt specjalistycznych maszyn i oprzyrządowań. W optymalizacji procesów produkcyjnych ustala się: - wielkość serii wyrobu, - partii produkcyjnej, - partię transportową. W taki sposób by ponoszone koszty były jak najniższe. Seria - łączna ilość wyrobów wykonywanych według jednego, niezmienianego wzoru, przy czym nie ma znaczenia długość okresu czasu w jakim ilość ta powstaje, jak również nie jest istotne czy wyrób ten jest wytwarzany ciągle, czy z przerwami. Partia produkcyjna - łączna ilość wyrobów tego samego rodzaju, wytworzone w określonym ciągu technologicznym, bez przerw w których ten zespół stanowisk zajmowałby się wytwarzaniem innych wyrobów. Partia transportowa - ilość wyrobu tego samego rodzaju, czyli części partii produkcyjnej, która w trakcie procesu produkcyjnego jest transportowana jako jedna niepodzielna partia. W przedsiębiorstwie rozróżnia się produkcję: - podstawową, - pomocniczą, - uboczną. Produkcja podstawowa: - dotyczy wytwarzania półfabrykatów i/lub wyrobów gotowych, - produkty te stanowią o przynależności przedsiębiorstw do określonej branży i gałęzi przemysłu lub działu gospodarki narodowej. Produkcja pomocnicza: - wytwarzanie przedmiotów oraz czynników uniemożliwiających lub ułatwiających prowadzenie procesów podstawowych (wytwarzanie energii urządzeń, konserwacja, naprawa oraz produkcja opakowań). Produkcja uboczna: - ma miejsce, gdy w produkcji podstawowej powstają duże ilości odpadów surowcowych lub niewykorzystanych zdolności produkcyjnych. Formy organizacji produkcji - to Maszyny i urządzenia techniczne dzielą się na: - czynne, - czasowo nieczynne, - niezainstalowane, - zbędne, - zużyte. Gotowość produkcyjna i zdolność maszyn jest charakteryzowana przez: 1) czas: - czas kalendarzowy, - czas nominalny - tj. czas kalendarzowy, nieprzepracowanych dni ustawowo wolnych od pracy Tn= [ dk -(dn +ds +dws)] * 8 gdzie: Tn - czas nominalny dk - liczba dni kalendarzowych w ciągu roku dn - liczba niedziel w ciągu roku ds - liczba świąt dws - liczba wolnych sobót. 2) czas efektywny, tj. różnica między czasem nominalnym a czasem przerw na remonty i inne przestoje planowane Te = Tn - Tpr gdzie: Te - czas efektywny Tpr - czas planowanych przestojów. 3) wydajność pracy maszyn: - wydajność teoretyczna(potencjalna) - w istniejących warunkach produkcji jest dla wielu maszyn nieosiągalna, ze względu na jakość przerobionego surowca, kwalifikacje obsługi, - wydajność techniczna (praktyczna) Wzór pozwalający obliczyć zdolność produkcyjną: Zd= Te / N p gdzie: Te - pracochłonność jednostki wyrobu (norma pracochłonności) Wykorzystanie zdolności produkcyjnej: Przyczyny zewnętrzne niewykorzystania zdolności związane są np. : - z ograniczonymi zdolnościami zbytu wytwarzanych produktów, - ze zmianą zamówień odbiorców, itp. Do wewnętrznych przyczyn niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnej można zaliczyć: - niepełną sprawność techniczną, posiadanego wyposażenia, - niską miarowość pracy, - niewykorzystanie planowego, efektywnego czasu pracy maszyn i urządzeń z przyczyn organizacyjno - technicznych, - niepełne wykorzystanie wydajności maszyn i pozostałego wyposażenia. Różnica między posiadaną zdolnością produkcyjną a aktualnie osiąganą wielkością produkcji, stanowi rezerwę zdolności produkcyjnej: R = Zd - P gdzie: R - rezerwa zdolności produkcyjnej Zd - zdolność produkcyjna w badanym okresie P - planowana lub wykonana wielkość produkcji Rezerwy zdolności produkcyjnej można klasyfikować ze względu na celowość ich posiadania: - utrzymywanie celowej rezerwy zdolności produkcyjnej umożliwia zwiększenie produkcji i sprzedaży w sytuacji korzystnej koniunktury na rynku, . zapasy materiałów produkcji w toku, wyrobów gotowych i towarów przeznaczonych na sprzedaż, do zużycia lub zbycia w ciągu 1 roku lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego, właściwego dla danej działalności, jeśli trwa on dłużej niż rok., - finansowe aktywa obrotowe - środki pieniężne lub papiery wartościowe płatne i wymagalne albo przeznaczone do zbycia w ciągu 1 roku od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, - należności krótkoterminowe - ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów, wymagalne w ciągu 12 m-cy od dnia bilansowego. Surowce - to nieprzetworzone zasoby materialne wydobyte z ziemi (traktowanej jako czynnik wytwórczy), tj. kopaliny (surowce mineralne) oraz płody rolne. Materiał - to na ogół surowiec w pewien sposób przetworzony. W układzie rodzajowym dzielą się na: 1) materiały podstawowe - tj. takie, które w procesie produkcyjnym zmieniają formę, kształt lub właściwości fizykochemiczne, 2) materiały pomocnicze: - bezpośrednie - nie stanowiące istoty wytwarzanego wyrobu, lecz wchodzą w jego skład, np. substancje konserwujące żywność, - pośrednie - służące utrzymaniu wyposażenia produkcyjnego w należytym stanie (np. oleje lub inne materiały eksploatacyjne) lub wykorzystywane do innych celów administracyjno - gospodarczych, 3) paliwa - materiały służące wytwarzaniu energii cieplnej lub mechanicznej, wykorzystywanej w procesach technologicznych i pomocniczych, np. olej opałowy, 4) części zamienne do maszyn i urządzeń - służące do remontów środków trwałych, 5) przedmioty nietrwałe - wykorzystywane w procesach wytwórczych, takie jak narzędzia, przyrządy warsztatowe, odzież robocza, itd. 6) opakowania - (np. palety, kontenery na butelki) Produkcja w toku (niezakończona) = zapasy produkcji w toku - są to surowce i materiały znajdujące się w jednej z faz przerobu. Półprodukty (zapasy półproduktów) - są to nie w pełni gotowe produkty, które przeszły określoną fazę produkcji, mogą być wykorzystywane do dalszej produkcji lub przeznaczone na sprzedaż. Zapasy produktów gotowych - to wyroby przeznaczone na sprzedaż. Towary - rzeczowe składniki majątku nabyte w celu dalszej ich odsprzedaży. Występują głównie w przedsiębiorstwach handlowych (sklepach, hurtowniach). Podstawową funkcją rzeczowych aktywów obrotowych - zapasów - jest ochrona procesów gospodarczych przedsiębiorstwa przed zakłóceniami i ich stabilizacją, tj. zapewnienie ciągłości produkcji i/lub sprzedaży. Ruch okrężny (rotacja) środków obrotowych (idea zmieniających się postaci środków obrotowych): - inne koszty bezpośrednie - np. koszty prób laboratoryjnych, narzędzi specjalnych, jeśli koszty te można odnieśc do konkretnego wyrobu Koszty pośrednie - związane są z działalnością poszczególnych odcinków produkcyjnych( oddziałów, wydziałów) lub całego przedsiębiorstwa i dotyczą wszystkich produkowanych wyrobów. Mogą to być koszty ogrzewania , oświetlenia, płace kierownictwa wydziałów i administracji jednostki gospodarczej. Koszty te dzieli się na poszczególne wyroby w sposób umowny, proporcjonalnie do przyjętego wskaźnika, którym może być koszt robocizny bezpośredniej, materiałów bezpośrednich lub suma kosztów bezpośrednich. Koszty pośrednie dzieli się na: - koszty wydziałowe- powstające w wydziałach produkcyjnych na króre składają się koszty związane z utrzymaniem maszyn i urządzeń , transportem wewnętrznym, utrzymaniem czystości pomieszczeń, koszty administracji - koszty ogólnego zarządu - obejmują koszty dotyczące przedsiębiorstwa jako całości ( koszty zarządu, amortyzacja środków trwałych, koszty utrzymania magazynów, laboratoriów, podatki) - koszty sprzedaży - związane ze sprzedażą wyrobów gotowych( koszty wysyłki, opakowania). W układzie kalkulacyjnym stosuje się pojęcie technicznego kosztu wytworzenia które oznacza sumę kosztów bezpośrednich powiększoną o ogólne koszty wytwarzania np. koszty wydziałowe 4.Układ analityczno- ekonomiczny grupuje koszty z różnych punktów widzenia: - koszty proste-obejmują niepodzielne i jednorodne pozycje kosztów( materiały, amortyzacja), należą tu koszty rodzajowe - koszty złożone - składają się z kilku elementów kosztów prostych ( koszty remontów, koszty sprzedaży, koszty ogólnozakładowe). INNE PODZIAŁY: 1.Podzial na koszty stałe i zmienne uwzględnia sposób reagowania całkowitej sumy tych kosztów na zmiany wielkości produkcji KOSZTY STAŁE w przypadku wzrostu lub spadku produkcji do określonych granic utrzymują się na niezmienionym poziomie (amortyzacja, płace personelu) Suma tych kosztów po przekroczeniu określonego stopnia spadku lub wzrostu produkcji może ulec zmianie koszty te nazywane są kosztami względnie stałymi KOSZTY ZMIENNE ulęgają wzrostowi lub spadkowi w miarę zmian wielkości produkcji ( koszty materiałów bezpośrednich lub płac bezpośrednich, które zmieniają się proporcjonalnie do zmian produkcji
Właściwości kosztów względnie stałych powodują ze do pewnych granic koszty te obliczane na jednostkę wyrobu są coraz mniejsze i dlatego wzrost produkcji lub usług jest źródłem obniżki kosztów. |
- łatwośc wejścia z produktami do rozdrobnionej sieci handlowej - większa elastycznośc działania na rynku oraz dostosowania asortymentu produktów produktów kanałów dystrybucji do zmieniających się struktur handlu żywnością - szersze stosowanie tradycyjnych technologii przetwórstwa, pozwalających na rozwijanie oferty produktów regionalnych regionalnych i żywności ekologicznej - łatwiejszy dostęp do lokalnych zasobów taniej siły roboczej i surowców - rozwijanie aktywności gospodarczej na obszarach wsi i małych miasteczek oraz w rejonach o dużym bezrobociu Słabe strony MSP: - niższa wydajnośc pracy i ograniczona możliwości korzystania z efektów skali produkcji - nizszy standard technologiczny, techniczny i sanitarny zakładów przetwórczych, ograniczający możliwości konkurowania jakością wytwarzanych wyrobów - niższa innowacyjnośc mały potencjał marketingowo-dystrybucyjny, zmniejszający możliwości zbytu wytworzonej produkcji i ekspansji rynkowej firm a zwłaszcza dostęp do dużych sieci handlowych - mały potencjał organizacyjny utrudniający stosowanie nowoczesnych systemów zarządzania Przebieg i ocena procesów prywatyzacji: Cechą przekształceń własnościowych przetwórstwa żywnościowego było: *wczesne rozpoczęcie(jeszcze przed zmianą systemu) *szybka prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych *stosowanie różnorodnych form przekształceń Sposoby prywatyzacji: - tzw inwestycje w polu, początkowo małych i średnich polskich przedsiębiorstw a także duże inwestycje zagraniczne - sprzedaz prywatnym przedsiębiorcom małych zakładów, głównie upadających przetwórni spółdzielczych np. przez syndyków - przekształcanie przedsiębiorstw w spółki Skarbu Państwa a następnie udostępnienie ich akcji załogom, inwestorom strategicznym w drodze publicznej emisji lub też wniesienie do funduszy inwestycyjnych, głównie NFI i spółek cukrowych - wzniesienie majątku przedsiębiorstw państwowych - przekazanie majątku przedsiębiorstwa państwowego państwowego w odpłatne użytkowanie spółkami pracowniczymi - przywracanie spółdzielności charakteru prywatnej własności Udział zagranicznych inwestorów strategicznych jest: - dominujący w produkcji wyrobów tytoniowych, piwa, cukru, wyrobów cukierniczych, koncentratów, spożywczych innych - silny w sektorze tłuszczów roślinnych, pasz przemysłowych, napojów spirytusowych, surowców o tę ilośc surowca która została zużyta wewnętrznie przez gospodarstwa i przeznaczona na sprzedaż odbiorcom 1.W Polsce produkcja poszczególnych rodzajów surowców jest bardzo rozdrobniona 2. Jeden rodzaj surowca wytwarza ogromna liczba producentów rolnych i dostarcza do przetwórstwa 3. Tak rozdrabniana produkcja wymaga specjalnych zabiegów mających na celu ujednolicenie,zasada technologii produkcji oraz działań organizacyjnych w celu wprowadzenia ładu w dstawach surowca. Czynniki wpływające na rozwój bazy surowcowej - warunki naturalne - poziom kultury rolnej - opłacalnośc produkcji surowców - zdolnośc produkcyjna zakładu przetwórczego inwestycyjnych jego lokalizacja - dostępnośc bazy - podatnośc przewozowa surowców - podaż siły roboczej do produkcji rolniczej ROZMIESZCZENIE PRZEMYSŁU PRZETWÓRCZEGO Rozmieszczenie przestrzenne zakładów przemysłu przetwórczego powinno uwzględniać nast. zasady: 1. aspekty ekonomiczne, związane z optymalizacją struktury agrobiznesu, w tym rejonizacją produkcji rolniczej oraz rozmieszczenie ośrodków konsumpcji, 2. aspekty społeczne, dotyczące m.in. aktywizacji rejonów mniej rozwiniętych, wyrównywania dysproporcji w poziomie i warunkach życia ludności, czyli polityki zatrudnienia. Z punktu widzenia teorii lokalizacji ogólnej, opartej głównie na analizie kosztów transportu, rodzaju surowca i gotowego produktu, zakłady przetwórstwa surowców rolniczych można ująć w 3 grupy: 1. orientacja surowcowa (czyli żeby firmy były blisko surowca) - obejmuje branże przetwarzające surowce łatwo psujące się, stanowiąc pod względem waga i objętości dużą masę trudną do przewozu, - ta grupa zakładów ma podstawowe znaczenie we wzajemnych związkach z rolnictwem, - należą tu cukrownie, rzeźnie, zakłady przemysłu ziemniaczanego, zakłady owocowo - warzywne, itp. 2. orientacja konsumpcyjna (mają silne związki z rynkiem zbytu) - obejmuje zakłady, które są silnie związane z ośrodkami konsumpcji (np. masarnie, piekarnie), - w tych przypadkach zasadą lokalizacji powinno być max. zbliżenie zakładów wytwórczych do rynku zbytu, - zakładów tej grypy nie cechuje ścisły związek z rolnictwem, związane są z rynkiem zbytu. 3. orientacja obojętna - obejmuje zakłady nie mające cech wymienionych w dwóch poprzednich grupach, tj. przede wszystkim te, które produkują artykuły droższe, np. wytwórnie wódek, papierosów, - aby to ryzyko cenowe obniżyć przetwórcy selekcjonują rolników, z którymi zawierają umowy produkcyjne, biorąc pod uwagę np. koszty transportu, przydatność przyrodniczą gleb, itp. 4. Umowa o pracę: - jest odmianą umowy produkcyjnej, - dzierżawienie pracy różni się od umowy produkcyjnej tym, że gdy przetwórca zatrudnia pracownika na podstawie umowy o pracę, to wtedy pracownik ten ma zapewnioną płacę minimalną, zasiłek w wypadku bezrobocia, emeryturę, które to przywileje nie są dostępne dla rolnika, który pracuje na kontrakcie produkcyjnym. PROCESY DOSTOSOWAWCZE SEKTORA SPOŻYWCZEGO DO INTEGRACJI Z UE: 1. wprowadzenie w życie przepisu w UE jest działaniem długim, niekiedy wieloletnim, a także kosztownym, 2. obowiązujące w UE są szczególnie liczne w sferze gospodarki żywnościowej, gdyż reguluje nie tylko problematykę rolnictwa, ale także inne segmenty gospodarki żywnościowej, 3. w sferze przemysły rolno - spożywczego szczególnie kosztowne jest przestrzeganie przez niektóre branże przepisów: - weterynaryjnych, - fitosanitarnych, - sanitarnych, - chroniących środowisko, 4. przepisy te mają za zadanie stworzyć produkcję bezpieczną pod względem zdrowotnym, produkowaną przy minimalnej degradacji środowiska naturalnego i możliwie humanitarnym traktowaniu zwierząt. Za sektory wrażliwe uznano przetwórstwo mięsa, mleka, ryb oraz utylizację odpadów pochodzenia zwierzęcego.
Inwestycje dostosowujące się do standardów weterynaryjnych UE realizowały zakłady, które uznawały, że są zdolne do wypełnienia tych standardów. Zajmowały je firmy mięsne, mleczarskie, drobiarskie i rybne różnej wielkości, które: - przynajmniej w części zakładu reprezentowały już dobry standard techniczny i sanitarny, - były zdrowe ekonomicznie, - miały znaczącą pozycję przynajmniej na runkach regionalnych. Podział zakładów na 4 grupy ze względu na standard: Gr A- do których zaliczono zakłady spełniające wymagane standardy weterynaryjne, sanitarne i ochrony środowiska mające odpowiednie uprawnienia do eksportu na rynki krajów UE, Gr B2- zakłady zdolne do osiągnięcia odpowiednich standardów, ale w dłuższym czasie i które wystąpiły z wnioskami o tzw. okres przejściowy 3-4 lata od daty integracji, Gr B1- obejmuje zakłady, które uznały, że realizują niezbędne przedsięwzięcia dostosowawcze do dnia integracji.
Obecny stan przemysłu spożywczego, to wynik przemian sposób powiązania stanowisk roboczych w procesie produkcyjnym wyrobu, wyróżnia się: - formy nierytmiczne -jednostkowa i małoseryjna (inaczej niepotokowe lub niestabilizowane), - formy rytmiczne (potokowe, powtarzalne, ustabilizowane) Prod. niepotokowa (prod. Jednostkowa i małoseryjna) - kierunek przebiegu przedmiotu pracy miedzy stanowiskami jest zmienny, - niski stopień specjalizacji maszyn i oprzyrządowania (chodzi i maszyny i urządzenia uniwersalne), - stosunkowo duże (i o dużych wahaniach) zapasy produkcji w toku (np. jak sery dojrzewają), - oparcie na zleceniowym systemie planowania produkcji. Produkcja rytmiczna: - ściśle powiązane stanowisko pracy, - przebieg przedmiotu pracy ma wyznaczoną trasę i kierunek, - specjalizacja stanowisk roboczych i obsługujących ją pracowników, - przestrzenne rozmieszczenie stanowisk roboczych w sposób identyczny z kolejnością wykonywanych operacji technologicznych. W produkcji rytmicznej wyróżnia się następujące formy szczegółowe: Potok asynchroniczny i synchroniczny- różnica polega na niewystępowaniu ciągłości procesu produkcyjnego, tj. synchroniczności wykonywanych operacji: a) w potoku asynchronicznym czasy wykonania poszczególnych operacji nie są sobie równe ani nie stanowią wartości czasu trwania innych operacji, b) występują pewne przerwy, zakłócające równomierność przebiegu produkcji na stanowiskach, a pracochłonność krótsza niż takt produkcji, pojawiają się przerwy, a na tych o pracochłonności dłuższej niż takt, powstają zapasy elementów do obróbki Takt- to czas spływu kolejnych wyrobów z linii, określa także czas wykonywania poszczególnych operacji. Potok zautomatyzowany: - występuje w przepadku produktu o charakterze ciągłym, - prace ręczne są wyeliminowane, - poszczególne operacje i pomieszczenia przedmiotu pracy odbywają się samoczynnie. Struktura procesu produkcyjnego: Na proces produkcyjny składają się: a) proces technologiczny: - proces pracy, - procesy naturalne. b) procesy pomocnicze: - przygotowanie, - składowanie i magazynowanie, - transport, - czynności kontrolne. Proces technologiczny: 1. obejmuje zespół cząstkowych procesów pracy w trakcie których następują zmiany kształtu przerabianych surowców i materiałów, ich właściwości chemicznych, fizycznych i innych, prowadzące do powstania wyrobu. 2. dzielą się na dwa główne rodzaje, tj. procesy naturalne oraz procesy pracy, w wyniku których następuje czynne oddziaływanie na - rezerwy niecelowe powodują straty produkcji i dodatkowo obciążają kosztami stałymi wytwarzaną produkcję. Rozpatrując rezerwy zdolności produkcyjnej w przekroju ich powstawania można wyróżnić: - rezerwy intensywne, związane ze wzrostem wydajności pracy, maszyn i urządzeń, - rezerwy ekstensywne, polegają na możliwości wydłużania czasu pracy maszyn i urządzeń oraz zwiększaniu obciążenia powierzchni produkcyjnej Intensywne rezerwy - zdolności produkcyjne można uruchomić przede wszystkim przez: - obciążenie pracochłonności jednostki wyrobu, - poprawy wykorzystania czasu maszynowego, - ulepszania parametrów techniczno - eksploatacyjnych maszyn i urządzeń. Ekonomika majątku trwałego W skład majątku trwałego wchodzą: 1) środki trwałe - rzeczowe składniki majątku trwałego, których okres ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż jeden rok, a ponadto muszą być kompletne, zdatne do użytku, przeznaczone na potrzeby jednostki, 2) wartości niematerialne i prawne - nabyte przez jednostkę prawa, nadające się do gospodarczego wykorzystania: prawa autorskie, wartość firmy, prawo do patentów, znaków towarowych, licencji, koszty zakończonych prac rozwojowych, 3) inwestycje długoterminowe - nieruchomości i wartości niematerialne, prawne, które nie są przeznaczone do używania na własne potrzeby jednostki, 4) należności długoterminowe - to udziały w innych firmach, długoterminowe papiery wartościowe. Środki trwałe: - stanowią podstawowe składniki majątku trwałego przedsiębiorstwa, - w sposób decydujący wpływają na rozmiary i jakość produkcji, - kształtują warunki pracy i jej efekty, - rzeczowe i wartościowe uczestnictwo w wielu cyklach produkcyjnych, nie zmieniają swojej pierwotnej postaci, - zużywają się stopniowo, przenoszą swoją wartość na wytworzone przedmioty w postaci amortyzacji, która wliczana jest w koszty produkcji. Wyróżnia się 10 grup rodzajowych środków trwałych. Za środki trwałe uznaje się: - nabyte lub wytwarzane we własnym zakresie nieruchomości, tj. grunty, budynki, budowle, - maszyny i urządzenia, - środki transportu, - inne przedmioty o przewidywanym okresie używania dłuższym niż 1 rok. Struktura środków trwałych, czyli udział poszczególnych grup rodzajowych w ogólnej wartości środków trwałych zależy: - rodzaj działalności przedsiębiorstwa, - jego wielkości, - stosowanej technologii i techniki wytwarzania, I FAZA: FAZA ZAOPATRZENIA - zapasy produkcyjne II FAZA: FAZA PRODUKCJI - produkcja w toku III FAZA: FAZA MAGAZYNOWANIA - wyroby gotowe IV FAZA: FAZA SPRZEDAŻY - środki płatnicze I FAZA + II FAZA = środki w sferze produkcji III FAZA + IV FAZA = środki w sferze obiegu FAZA I - środki pieniężne w sferze obiegu wchodzą w sferę produkcji następuje ich zamiana na materiały i surowce, tworzące tzw. zapasy produkcyjne. FAZA II - towarowa postać zapasów przechodzi w formę produkcyjną (produkcja w toku). FAZA III - produkcyjna forma przybiera formę wyrobów gotowych, które są magazynowane. FAZA IV - forma towarowa ulega przemianie w formę pieniężną na skutek sprzedaży. Korzystne, aby skracać czas cyklu do optymalnego minimum. Schemat ideowy zapasu (i zużycia): wykres
Zapasy (do wykresu): 1) zapas bieżący Zb (produkcyjny) - zmienny, odpowiadający wielkości bieżącej dostawy, bezpośrednio zużywany w toku produkcji, aż do momentu następnej dostawy, 2) zapas minimalny Zr (rezerwowy) - powinien stale znajdować się na magazynie na wypadek opóźninia dostaw, wskaźnik zapasu minimalnego w dniach powinien obejmować liczbę dni odchylenia od średniego cyklu dostaw orz czas potrzebny na odbiór materiału i przygotowania do produkcji, 3) zapas maksymalny Zm - jest sumą zapasów bieżącego i minimalnego, 4) norma zapasu Nz - jest wielkością średnią i stanowi sumę zapasu rezerwowego i połowę zapasu bieżącego. Gospodarka zapasami materiałów - polega na oddziaływaniu dwóch kluczowych i zarazem przeciwstawnych tendencji tj.: - zapewnienie wysokiej dostępności materiałów, - dążenie do niskiego zamrożenia kapitału w zapasach materiałowych. Za zasadnicze siły kształtowania wysokich zapasów materiałowych należy uznać: - zmiany i zróżnicowanie asortymentowe popytu, - potrzebę posiadania możliwości szybkiego reagowania na pojawiające się okazje dodatkowej sprzedaży, - stosowanie materiałów niestandardowych. Za obniżaniem materiałów zapasowych odpowiadają: - znaczne koszty ich magazynowania, 2. Podział na koszty osobowe i rzeczowe wynika z udziału zaangażowania składników majątku trwałego i obrotowego oraz pracy ludzkiej w całości kosztów Do kosztów rzeczowych zalicza się koszty amortyzacji maszyn i urządzeń, zużycie materiałów, surowców i energii. Koszty osobowe - wynagrodzeń 3 Podział na koszty całkowite i jednostkowe: KOSZTY CAŁKOWITE obejmują ogół kosztów poniesionych na wytworzenie całej partii produktów KOSZTY JEDNOSTKOWE (PRZECIĘTNE) jest to średnia wysokość kosztów całkowitych przypadających w okresie lub cyklu operacyjnym na jednostkę produktu lub usługi produkcyjnej WYNIK FINANSOWY: - jest pieniężnym wyrazem całkowitych rezultatów działalności przedsiębiorstwa uzyskanym w określonym czasie - powstaje z porównania przychodów i poniesionych na nie kosztów, co można wyrazić Wynik finansowy = przychody - koszty Rezultat takiego równania może być: Dodatni wówczas przychody są wyższe od kosztów i wynik finansowy nazywany jest zyskiem Ujemny koszty przewyższają przychody i wynik finansowy określany jest jako strata Dodatni wynik finansowy sprawia, ze przedsiębiorstwo jest rentowne, zaś ujemny, że jest deficytowe. Zysk w ekonomice przedsiębiorstwa ma szczególne znaczenie i jest źródłem: 1. Tworzenia dochodów budżetowych w postaci podatku dochodowego 2. Wynagrodzenia właścicieli kapitałów zaangażowanych w działalność firm 3. zwiększania kapitałów własnych, które mogą być przeznaczone na finansowanie przedsięwzięć rozwojowych (zysk zatrzymany)
Ujemny wynik finansowy (strata) powoduje redukcje kapitałów własnych, a w przypadku narastania strat przez dłuższy czas może prowadzić do upadłości firmy. |
bezalkoholowych oraz w przem.drobiarskim - bardzo mały w produkcji pieczywa świeżego, świeżego młynarstwie, produkcji skrobii ziemniaczanej oraz tradycyjnych przetworów miesnych i mleczarskich Wartośc BZI w przem.spoz. jest bardzo zróźnicowana.Kilka znajduje się wśród największych zagranicznych przedsięwzięc inwestycyjnych w przemysłach : - napojów bezalkoholowych ( cola, pepsi) - tytoniowych( Philip Morris, Se-ita) - piwowarskich( Heineken) - cukierniczym( Mars inc., Cadbury's Schwe-ppes) BZI w przem.rolno-spożywczym: - zdecydowały o dynamicznym rozwoju rolno-spoż. w latach 90-tych - zdecydowały o zmniejszeniu luki technologicznej między polskim przemysłem spoż a przem.spoż państw rozwiniętych - stanowiły dodatkowe a nie alternatywne źrodło finansowania BRAK BZI w przem rolno- spoż: - oznaczałby wolniejsze unowocześnianie polskiego przemysłu rolno-spoż a przez to wyższy import wyrobów przemysłu rolno-spożywczego - znacznie słabsza pozycja przedsiębiorstw krajowych na polskim rynku - jeszcze większe trudności rolników ze zbytem przynajmniej niektórych surowców rolnych ZARZUTY WOBEC BZI wynikały często z poglądu że przedsiębiorstwo musi w razie potrzeby spełniać funkcje społeczne w tym m.in: - korzystać z droższych źródeł zaopatrzenia - przetwarzać surowce nieodpowiedniej jakości - kontynuować nierentowną produkcję ponieważ jest ona ważna dla społeczności lokalnej . Rzeczywiste zagrożenia ze strony zagranicznego kapitału mają dwojaki charakter: - może wystąpić konflikt interesów między rozwiązaniem najkorzystniejszym dla grupy kapitałowej a najkorzystniejszym rozwiązaniem dla przedsiębiorstwa zlokalizowanego w Polsce - możliwośc transfery zysków przed spodatkowaniem Za firmę globalną można uznac przedsiębiorstwo które: - posiada kilkuprocentowy udział w światowym rynku - działalność prowadzi przynajmniej na 2 kontynentach - produkty przezeń wytwarzane nie należą do grupy produktów niszowych - obroty przedsiębiorstwa przekraczają miliard USD rocznie Firmy globalne mają ułatwione działanie na naszym rynku: -państwo polskie jest zbyt ubogie aby wspierac konkurencyjnośc przedsiębiorstw zarówno finansowo jak i poprzez politykę rozwoju badań i technologii 1.w Polsce w 2002 r w przem.spoż i tytoniowym działało ponad 20 filii korporacji transportowych 2.Natomiast udział tych firm w wartości przychodów ze sprzedaży całego przem.spoż wynosił ok. 29% - sprawa transportu surowca czy produktu gotowego odgrywa mniejszą rolę; nie są to artykuły łatwo psujące się, a udział kosztów transportu w ogólnych kosztach jest stosunkowo niski, - mogą tu być szerzej uwzględnione takie przesłanki jak dążenie do aktywacji rejonów zacofanych, polityka zatrudnienia, wykorzystanie istniejących obiektów przemysłowych poprzez modernizację, itp. Z tych zasad wynikają dla polityki lokalizacyjnej przemysłu przetwórczego następujące wskazania: 1. tworzenie nowych terytorialnych powiązań przetwórczo - rolniczych przez integracje zakładów przetwórczych z rolnictwem: integracja pionowa - bierze się pod uwagę cały łańcuch występujących po sobie ogniw np. baza surowcowa (rolnictwo) - skup - firma przetwórcza - sklep, itp. integracja pozioma - pomiędzy przedmiotami tego samego ogniwa np. między rolnikami czy między skupującymi czy nawet miedzy firmami, jeśli razem np. prowadzą reklamę. 2. lokalizacja zakładów z pełnym uwzględnieniem właściwej ekonomiki transportu. 3. uwzględnienie roli przemysłu przetwórczego jako istotnego czynnika wzrostu gospodarczego miast małych i średnich. Do przestrzennych analiz z uwzględnieniem statycznych i dynamicznych aspektów mogą służyć: - współczynnik lokalizacji Florence'a - F, - współczynnik zmienności rozmieszczenia - Z. Współczynnik lokalizacji Florence'e (F) - umożliwia ocenę stopnia terytorialnej zgodności i dostosowania (bądź niedostosowania, czyli dysproporcji) dwóch badanych, porównywalnych ze sobą zjawisk: - analizuje się wzajemne powiązanie zawsze dwóch zjawisk (nie więcej nie mniej) - liczba regionów jest dowolna, lecz nie może być mniejsza od dwóch - porównuje się wzajemnie strukturę rozkładu % dwóch zjawisk wg regionów, a nie wielkości absolutne (oblicza się różnicę struktur dwóch zjawisk wg regionów) - prowadzi się jedynie badania statyczne, tzn. dotyczące tylko jednego okresu, z możliwością porównywania wyników z wieku okresów: n F=( ½ ∑ │Ai - Bi│)/ 100 i=1 gdzie: A - struktura pierwszego badanego zjawiska wg regionów, w % B - struktura drugiego badanego zjawiska wg regionów, w % n - liczba regionów Fmax = 1
Współczynnik lokalizacji Florence'a może przybierać wartości od 0 do 1. F=0 w razie całkowitej zgodności rozmieszczenia zjawisk A i B, np. produkcji buraków cukrowych oraz konsumpcyjnej zdolności systemowych, które dostosowały ten sektor do warunków gospodarki rynkowej i do funkcjonowania na wspólnym rynku europejskim. Odbudowany został rynkowy mechanizm regulacji, który doprowadziło: - powstania zróżnicowanej i płynnej struktury podmiotowej sprzyjającej konkurencji, - rozwoju oferty towarowej, rozszerzaniu jej asortymentu i radykalnej poprawy atrakcyjności handlowej, - restrukturyzacja przedsiębiorstw w kierunku poprawy ich efektywności i konkurencyjności, - rozwoju nowych kierunków produkcji żywności zarówno wypełniających niże rynkowe, jak i promowanych przez samych producentów. W latach poprzedzających integrację wystąpiło wiele zjawisk poprawiających pozycję polskiego przemysłu na rynku europejskim: - powtórne ożywienie produkcyjne, - powrót tendencji do uprzemysłowienia przetwórstwa rolno - spożywczego oznacza to zwiększenie udziału przemysłu spożywczego w zagospodarowanej towarowej produkcji rolnictwa przy malejącym znaczeniu przetwórstwa domowego, - szybki wzrost eksportu w 2004 oraz pierwsze 10 lat uzyskano dodatnie saldo obrotu w handlu produktami rolno - spożywczymi czyli eksport wyższy od importu, - duże ożywienie inwestycyjne, - przyspieszenie dostosowań do standardu UE w zakresie sanitarno - weterynaryjnym i ochrony środowiska, - poprawna efektywność produkcji żywności oraz ukształtowanie na bezpiecznym poziomie sytuacji ekonomiczno - finansowym przedsiębiorstw. Najwyższy poziom uprzemysłowienia przetwórstwa produktów rolniczych występuje w przypadku uboju drobiu 94%, przetwórstwo owoców 92%, mięsa czerwonego 80%. Najniższy w przypadku przetwórstwa ziemniaków 30% i produkcji past 26%. POJĘCIE PRODUKCJI I STRUKTURA PROCESÓW WYTWARZANIA. Produkcja to podstawowa część działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Działalność podstawowa przedsiębiorstwa to ten wycinek aktywności przedsiębiorstwa, który jest źródłem jego przychodów, stanowiący rację bytu przedsiębiorstwa. Do głównych decyzji w dziedzinie procesów należą: 1. przygotowanie produkcji, czyli opracowanie koncepcji działalności produkcyjnej, 2. zapewnienie odpowiednich czynników wytwórczych dla realizacji przyszłej produkcji, tj. przedmiotów pracy (materiałów), środków pracy (wyposażenie techniczne), oraz siły roboczej, 3. zorganizowanie produkcji i nadzoru nad jego wykonaniem, 4. zapewnienie ekonomicznej racjonalności realizowanych przedmioty pacy: - procesy naturalne powodują zmiany w przetwarzanych surowcach i materiałach bez pomocy maszyn, urządzeń i aparatów, ale przy użyciu temperatury czynników biologicznych, chemicznych i czasu, np. fermentacji, - procesy naturalne występują tylko na pewnych etapach procesu technologicznego, pozostała część procesu realizowana jest poprzez procesy pracy, np. produkcja serów. Pomocniczy proces produkcyjny: - niezbędny do normalnego przebiegu podstawowych procesów produkcyjnych, - obejmuje działania, związane z przygotowaniem produkcji, składowaniem, magazynowaniem, transportem i kontrolą. Procesy technologiczne można podzielić na: - ręczne, - ręczno - maszynowe, - maszynowe, - aparaturowe. Na procesy technologiczne składają się: - fazy procesu technologicznego, - operacje, - zabiegi, - czynności, - ruchy robocze. Fazy technologiczne - różnią się miedzy sobą metodami pracy, zastosowaniem odmiennych maszyn i urządzeń, obejmują zespół operacji technologicznych. Operacja technologiczna - jest podstawowym elementem procesu technologicznego, zespół bezpośrednich działań wykonywanych na jednym stanowisku roboczym. Zabiegi, czynności i ruch roboczy - stanowią elementy składowe operacji technologicznej i są związane z wykonywaniem poszczególnych działań na danym stanowisku roboczym. Cykl produkcyjny: - to czas, w którym przebiega proces produkcji danego produktu, - obejmuje okres od momentu pobrania materiału z magazynu do momentu przekazania gotowych produktów do magazynu, - długość tego cyklu zależy od tego co produkujemy. Najkorzystniejszy dla przedsiębiorstwa jest krótki cykl produkcyjny, z którego wyeliminowano wszystkie postoje. W cyklu produkcyjnym wyróżnia się: - czas pracy produkcyjnej, - czas przerw wynikających z różnych przyczyn, Skrócenie cyklu produkcyjnego jest możliwe przez: - ograniczenie czasu przerw, - skrócenie czasu trwania operacji pomocniczych, - skrócenie operacji pomocniczych. Aparat produkcyjny przedsiębiorstwa tworzą produkcyjne oraz ich układ. Podstawowym elementem tego aparatu jest stanowisko robocze. Stanowisko robocze: - to cześć powierzchni produkcyjnej zakładu, - jest wyposażona w odpowiednie narzędzia i maszyny, - na stanowisku roboczym jeden lub - sytuacji finansowej. ZUŻYCIE I AMORTYZACJA ŚRODKÓW TRWAŁYCH Zużycie fizyczne (techniczne) - wywołane jest zachodzącym w toku użytkowania obiektów, zużywania się tworzywa, z którego zbudowane są poszczególne ich elementy, a także działaniem warunków atmosferycznych i czynników środowiska pracy. Tempo i rozmiary zużycia fizycznego zależą od wielu czynników: - jakości i rodzaju materiałów użytych do budowy środka trwałego oraz jakości jego wykonania, - wielu środków trwałych, - intensywności i warunków u zbytkowania, - częstotliwości, sposobu i zakresu przeprowadzania napraw. Przejawami zużycia ekonomicznego mogą być: - relatywnie niższa wydajność, - gorsza jakość produkowanych wyrobów i świadczonych usług, - stosunkowo duże zużycie energii, - wyższe koszty eksploatacji, - gorsze warunki pracy. Amortyzacja - jest pieniężnym wyrazem zużywania się środków trwałych: - jest miernikiem wartości, przenoszonym na produkty, - jest elementem kosztów produkcji, - jest narzędziem gromadzenia środków pieniężnych potrzebnych do sfinansowania reprodukcji całkowitej lub częściowej środków trwałych. Z procesami zużycia i reprodukcji środków stałych związany jest system amortyzacji. W działalności przedsiębiorstwa ma potrójny aspekt: 1) kosztowy - amortyzuje, przenosząc równowartość zużycia środka trwałego na koszty, pozwala na planowanie kosztów i cen oraz ich analizowanie, 2) bilansowy - umorzenie jest sumą dotychczasowej amortyzacji środka trwałego i pozwala określić zmniejszenie jego wartości, 3) finansowy - amortyzacja pozwala na zwrot wyłożonych na nabycie środka trwałego sum pieniężnych w cenie wytwarzanych przy jego pomocy produktów, jest zatem źródłem tworzenia funduszu na finansowanie, odtwarzanie zużytych środków trwałych. Odpisy amortyzacyjne dokonywane są dla każdej grupy rodzajowej środków trwałych, oddzielnie ze względu na zróżnicowanie stopy amortyzacji. a% = 200 / t a% - stopa amortyzacji t - czas Środki trwałe, przyjęte do użytkowania w przedsiębiorstwie księguje się w księgach rachunkowych na podstawie wartości początkowej. Za wartość początkową środka trwałego uważa się (w zależności od tego w jakiej formie urządzenie trafi do firmy): - cenę nabycia ( cena zakupu wraz z kosztami zakupu, tj. transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, prowizji, cła i akcyzy), - konieczność ich finansowania. Ekonomika gospodarowania zapasami materiałów - struktura zapasów jest dość zróżnicowana, dlatego też powody ich utrzymania w przedsiębiorstwie są bardzo zdywersyfikowane. Utrzymanie zapasów surowców i materiałów jest związane z: - zapewnieniem rytmiczności produkcji, - przewidywanymi przyrostami cen, - zmianami stóp procentowych kredytów, - wahaniami kursów walut (gdy importujemy surowiec), - ograniczeniem ryzyka związanego z niepewnością dostaw. Kredyty - to kapitały obce w przedsiębiorstwie. Charakterystyczną cechą środków obrotowych (środków rzeczowych) jest zmiana swojej postaci. KOSZTY są głównym wskaźnikiem charakteryzującym gospodarność przedsiębiorstwa i stanowią ważne kryterium podejmowania decyzji rządzących KOSZTY WŁASNE są jednym z najważniejszych syntetycznych mierników oceny przedsiębiorstwa wskazują na trafność decyzji racjonalne rozdysponowanie zasobów oraz oszczędne bieżące wykorzystanie wszystkich posiadanych czynników produkcji. KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ - wynikają z realizacji podstawowych zadań danej jednostki gospodarczej - obejmują koszty zwykłej normalnej działalności operacyjnej (produkcyjnej, handlowej, usługowej) oraz tak zwane pozostałe koszty operacyjne. KOSZTY DZIAŁALNOSCI INWESTYCYJNEJ powstają w związku z tworzeniem nowych lub powiększaniem bądź ulepszaniem (modernizacja, rozbudowa itp.) istniejących obiektów trwałych. KOSZTY DZIAŁALNOSCI FINANSOWEJ to zapłacone prowizje od otrzymanych kredytów i pożyczek uregulowane odsetki za zwłokę w spłacie zobowiązań itp. KOSZTY DZIAŁALNOSCI GOSPODARCZEJ są to koszty działalności operacyjnej wraz z kosztami finansowymi KOSZTY DZIAŁALNOSCI ZWIĄZANEJ Z FUNDUSZMI SPECJALNYMI to koszty realizacji zadań wynikających z istnienia określonych funduszy zwłaszcza z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych tworzonego obligatoryjnie w firmach zatrudniających powyżej 20 pracowników Koszty-to wyrażone wartościowo zużycie :środków pracy(środków trwałych, wartości niematerialnych prawnych), przedmiotów pracy(materiałów), usług obcych, samej pracy(w wysokości wynagrodzeń) oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia( podatki, opłaty dot. normalnej działalności jednostki). Do kosztów zalicza się zużycie związane z normalną działalnością podmiotu, nie zalicza się natomiast: - zużycia spowodowanego zdarzeniami losowymi
|