Peruwiańskie rośliny lecznicze

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki

Zioła peruwiańskie są doskonałym środkiem wspomagającym wszelkie kuracje począwszy od wzmocnienia i oczyszczenia organizmu, przez leczenie lekkich, aż do najcięższych schorzeń tzw. „cywilizacyjnych”. Nie chodzi tu tylko o samą vilcacorę, lecz również o inne zioła występujące w medycynie andyjskiej.

Uncaria guianensis

Na całym świecie istnieje ponad 60 gatunków Uncarii, jednak tylko dwa spośród nich pochodzą z Peru i posiadają udokumentowane właściwości lecznicze. Pierwszy z nich najbardziej rozsławiony to Uncaria tomentosa, vilcacora, drugi to Uncaria guianensis, una de gato.

Uncaria guianensis jest zdrewniałym pnączem posiadającym kolce przypominające pazury kota. Jest gatunkiem nizinnym i występuje w dżunglach, w dorzeczu Amazonki na terenie Peru.

Uncaria tomentosa od Uncaria guianensis odróżnia się po barwie kory pnącza. Białoszara, z terenów chłodnych i suchych to vilcacora, natomiast czerwona, preferująca ciepły i wilgotny klimat to Uncaria guianensis. Na pierwszy rzut oka gatunki pnącza obu podstawowych odmian niewiele różnią się od siebie. Jednak kolce Uncaria guianensis wyginają się do środka, a Uncaria tomentosa stoją na sztorc.

Inną cechą różniącą te gatunki jest budowa liści. Liście Uncaria guianensis są węższe i bardziej błyszczące niż liście Uncarii tomentosa, które z czasem stają się matowe. Botanicy odróżniali gatunki, licząc boczne żyłki na liściach. Uncaria tomentosa ma od 8 do 10 par poprzecznych żyłek, natomiast Uncaria guianensis od 6 do 7 naprzemianległych par.

Oba gatunki kwitną: Uncaria guianensis ma czerwonopomarańczowe kwiaty, Uncaria tomentosa - żółtawobiałe. Kwiatostany tworzą na szczycie pnącza u obu odmian kuliste pęki. Uncaria tomentosa od Uncaria guianensis można odróżnić też porównując nasiona tych roślin. Uncaria tomentosa są mikroskopijne, mają 1,5 do 2,5 mm długości i niespełna 1 mm szerokości; Uncaria guianensis odpowiednio 4-8 mm długości i 1-2 mm szerokości. Zasięg terytorialny obu gatunków jest olbrzymi.

Botanicy zlokalizowali pnącze poza Peru również w Kolumbii, Ekwadorze, Gujanie, Trynidadzie, Wenezueli, Surinamie, a także w Ameryce Środkowej - w Gwatemali, Kostaryce i Panamie. Jednak vilcacora spoza obszarów andyjsko-amazońskich nie wykazuje już takich samych właściwości leczniczych.

Wieloletnie badania tych największych lian świata wykazały, że Uncaria tomentosa posiada znacznie większe właściwości pobudzające system immunologiczny niż jej siostrzana odmiana Uncaria guianensis.

Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym Uncaria guianensis używana jest w leczeniu bólów stawowych towarzyszących RZS (reumatoidalne zapalenie stawów) oraz dnie moczanowej, niektóre z glikozydów zawartych w pnączu mogą przyczyniać się do osłony przed bólem. Należy, bowiem pamiętać, że poszczególne układy organizmu nie funkcjonują niezależnie od siebie.

Artretyzm, ból w stawach i zapalenie, jak również objawy chronicznego zmęczenia, alergie, niedostatki systemu obronnego i wiele innych stanów chorobowych może wynikać z zaburzeń równowagi mikroflory jelitowej, a także zbytniego nasycenia organizmu toksynami.

Jedną z odmian taniny katechinowej, odkrytą w suszonej korze Uncarii, jest epikatechina. Ten typ katechiny wykazał o wiele mocniejsze działanie od witaminy E. Istnieją dowody wskazujące na to, że epikatechina chroni małe naczynia krwionośne w mózgu przed uszkodzeniem, spowodowanym przez wolnorodnikowe elektrony. Wiadomo również, że taniny katechinowe chronią witaminę C przed utlenieniem. Poza tym, badacze twierdzą, że tworzą z czerwonymi krwinkami kompleksy przyczyniające się do uaktywniania się systemu immunologicznego.

Desmodium molliculum

Manayupa, Desmodium molliculum jest rozgałęzioną, wieloletnią rośliną o wysokości do 50 cm. Kwitnie małymi, jasnopurpurowymi kwiatami i wydaje niewielkie zielone owoce w kształcie strąka fasoli.

Występuje na ograniczonych obszarach Andów na wysokości od 1000 do 3000 m n.p.m. Surowcem leczniczym jest: naziemna część rośliny. Główne składniki to saponiny oraz flawonoidy i glikozydy oraz olejki aromatyczne, dodatkowo taniny, śluzy i sole mineralne, głównie wapna i glinu.

Ma właściwości oczyszczające organizm, co oznacza eliminację z krwi substancji egzogennych, głównie pozostałości z leków oraz ich metabolitów. Stosowana w zaburzeniach przemiany materii. Wspomaga czynność nerek. Stosowana również w marskości wątroby i przewlekłym, wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C. Ma właściwości, przeciwastmatyczne i przeciwalergiczne.

Zastosowanie medyczne naparów z ziela manayupy wiąże się z jego działaniem uspokajającym. Ze względu na zawartość tanin świeżo zerwana a nawet wysuszona może być przykładana wprost na rany i skaleczenia w celu zahamowania krwawienia. Napar stosuje się do przemywania i dezynfekcji ran. W lecznictwie ludowym Peru surowiec ten wykorzystywany jest głównie z powodu właściwości oczyszczających organizm z toksycznych substancji pochodzących z zanieczyszczeń środowiska.

Maca, Lepidium meyenii

Maca, Lepidium meyenii jest rośliną o wysokości kilkunastu centymetrów. Rośnie w niektórych rejonach Peru na wysokości ponad 3500 m n.p.m. Surowiec leczniczy to korzeń ok. 2 - 8 cm. Liście zaś stanowią doskonałą paszę dla zwierząt.

Świeże korzenie zawierają do 75% wody po wysuszeniu surowca zawartość wody zmniejsza się do 10%. Zależnie od odmiany w macy znajduje się 10-13% wysoko wartościowych białek, 25-28% węglowodanów, 8,5%  błonnika, ponad 2% tłuszczów prawie 5% sole mineralne (wapnia, magnezu, żelaza, krzemu). Ponadto zawiera kwasy tłuszczowe, fitosterole (sitosterol, kampesterol, ergosterol), witaminy (A, B, C, E) oraz garbniki, saponiny, taniny, terpenoidy.

Ze względu na zawartość pełnowartościowego białka, aminokwasów witamin i minerałów - stosowana jest w stanach niedożywienia, wycieńczenia oraz w okresie wzrostu, ponadto w celu zwiększenia płodności u ludzi.

Macę stosuje się również jako środek energetyzujący, wspomagający wytrzymałość i budowę masy mięśniowej. Leczy się również zespoły przewlekłego zmęczenia, nieregularność miesiączkowania i zaburzeń hormonalnych związanych z menopauzą i andropauzą. Stosowana jest jako środek antydepresyjny i pobudzający gojenie się ran. Wspomaga pamięć i zdolność uczenia się. Ma również działanie immunostymulujące.

Gentianella alborosea 

Hercampuri, Gentianella alborosea to roślina od 3 do 15 cm wysokości. Rośnie głównie w peruwiańskich Andach, na trudno dostępnych pustkowiach, o charakterystycznych surowych warunkach klimatycznych na wysokości 3500 - 4300 m n.p.m.

Surowcem wykorzystywanym w lecznictwie jest cała nadziemna część rośliny. Zawiera  głównie terpenoidy, glikozydy flawonowe, ksantyny, saponiny, taniny, żywice, olejki lotne i sole mineralne (Ca, K, Na, Mg).

Dawniej hercampuri używano tylko dla złagodzenia bólów żołądka i zregenerowania funkcji nerek oraz wzmocnienia pracy wątroby. Obecnie stosuję się  również ze względu na działanie antyoksydacyjne, hepatoprotekcyjnie, oczyszczające krew, przy kamicy żółciowej, w nadciśnieniu oraz jako lek przeciwcukrzycowy.

Odwary z surowca wywołują efekt żółciopędny, żółciotwórczy. Poprzez działanie lipolityczne i słabo moczopędne mogą wspomagać dietę odchudzającą oraz regulację poziomu cholesterolu i jest to najbardziej rozpowszechnione zastosowanie tej rośliny w Peru i zachodniej Europie.

Surowiec stosuje się także jako środek wspomagający w przewlekłych chorobach wątroby a szczególnie zalecany jest w wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C. Jest to znakomity środek oczyszczający krew i obniżający poziom cholesterolu. Stosuje się go w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego w tym kamicy żółciowej. Gentianella alborosea znalazła również zastosowanie w kosmetyce. Jest bardzo skutecznym środkiem zwalczającym celulit tzw. pomarańczową skórkę.

Phyllantus niruri

Phyllantus niruri, Chanca pietra (łamacz kamieni) jest to roślina o wysokości 30 - 60 cm. Rośnie dziko w lasach Ameryki od Teksasu po północne tereny Argentyny. W Peru obecna jest w całej strefie tropikalnej. Występuje również na Bahamach, w Indiach i Chinach.

Surowcem leczniczym jest cała naziemna część rośliny. Chanca pietra zawiera lignany (filantyna filiniruryna, hypofilantyna, niratyna, nirfilina, nirtelina, niruryna, nirurynteina) terpeny (cymen, limonen), flawonoidy (astragalina, kwercytyna, izokwercytryna, rutyna), kwas rycynolowy, linolowy, linolenowy. Ponadto alkaloidy, steroidy, alkany, taniny, saponiny i witaminy.

Napar z liści wykazuje aktywność przeciwbakteryjną (także przeciw Staphylococcus aureus), przeciwpasożytniczą i przeciwzapalną. Na rany stosuje się świeży sok. Chanca pietra stosuje się także w stanach zapalnych pęcherza i cewki moczowej. Reguluje trawienie, działa przeciwwiartopędnie, zapobiega kamicy nerkowej i żółciowej. Działa ochronnie na wątrobę, pęcherzyk żółciowy, czy nerki.

Ponadto, korzeń stosuje się w przypadku żółtaczki typu  B. Rozdrobnione liście  w mleku zaleca się podawać karmiącym matkom, aby zwiększyć ilość pokarmu. Alkaloidy zawarte  w Phyllanthus wykazują przeciwskurczowe działanie i są wykorzystywane w pomocniczo w leczeniu kolek wątrobowych i nerkowych.

---