PRAWO KARNE - egzamin - Gosieniecki
Czyny karalne dzielimy na: przestępstwa ( zbrodnie i występki) i wykroczenia.
IV. DEFINICJA PRZESTĘPSTWA
Istnieją dwie metody definiowania przestępstwa formalna i materialna
Przestępstwem według definicji formalnej jest czyn człowieka, zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Zabronienie czynu przez ustawę następuje przez wskazanie w ustawie jego znamion (dyspozycja) i kary grożącej za jego popełnienie (sankcja).
Przez zabronienie czynu pod groźbą kary nadana mu zostaje cecha bezprawności karnej.
Bezprawność karna jest to sprzeczność z normami prawa karnego, naruszenie zakazu lub nakazu zawartego w tym prawie.
Przestępstwo według definicji materialnej odwołuje się do ujemnej społecznie treści czynu uznawanego za przestępstwo
(jego społeczna naganność, szkodliwość).
WYSTĘPKI są to czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności, miesiąc ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny.
WYKROCZENIA to czyny zagrożone karą aresztu (od 5 do 30 dni), jednego miesiąca ograniczenia wolności, grzywną do 5000 zł lub naganą.
CZYN to świadome zachowanie się człowieka, które stanowi rezultat jego decyzji. Trudno uznać za czyn zachowanie nieświadome albo podjęte w warunkach, jeżeli na człowieka został wywarty przymus fizyczny absolutny (skrępowanie, odurzenie siłą,). Nie są też czynem ruchy wykonane w malignie, w stanie padaczki czy gorączki.
Przymus względny zachodzi w wyniku oddziaływania środkami fizycznymi (np.biciem) lub psychicznymi (groźba zastrzelenia) na decyzję woli człowieka (np. kasjerki wydającej utarg).
Jeżeli czyni to w obronie bezpośredniego niebezpieczeństwa życia może być ten czyn rozpatrywany w ramach stanu wyższej konieczności.
USTAWOWE ZNAMIONA CZYNU ZABRIONIONEGO
Ustawowe znamiona wyznaczają zespół charakterystycznych cech czynu zabronionego, tworzących zarys typu przestępstwa.
Ustawowe znamiona dotyczą:
cech podmiotu - nadużycia uprawnień może dokonać tylko funkcjonariusz,
cech strony podmiotowej - fałszerstwa dokumentu dokonuje w celu użycia za autentyczny
cech przedmiotu ochrony - np. nietykalność funkcjonariusz w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,
cech strony przedmiotowej - opisu zabronionego zachowania, jego skutku, okoliczności np. naruszenie praw pracownika, wymuszanie przemocą lub groźbą.
Podział znamion ustawowych:
znamiona nazwowe - np. Kto kradnie z włamaniem,
znamiona opisowe - Kto w celu użycia za autentyczny podrabia dokument lub takiego dokumentu używa.
Inny podział:
znamiona wartościujące - Kto znieważa osobę,
znamiona normatywne - czyli pojęcia języka prawnego,
PODMIOT PRZESTĘPSTWA
Podmiotem przestępstwa , czyli jego sprawcą może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła określony etap rozwoju umysłowego i moralnego (wiek odpowiedzialności) a także znajduje się w takim stanie psychicznym, w którym jest zdolna do rozumienia przedsiębranego czynu i kierowania swym postępowaniem (poczytalność).
Wiek odpowiedzialności karnej
Granice wieku odpowiedzialności karnej określa prawo polskie jako ukończenie lat 17 przed popełnieniem czynu zabronionego (art. 10 §1 k.k.). Granica ta ulega jednak obniżeniu w wypadku popełnienia wymienionych w art. 10 § 2 k.k. przestępstw o wysokim stopniu społecznej szkodliwości. Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną nieletniego, który ukończył 15 lat przed popełnieniem takiego przestępstwa jeżeli zastosowane wcześniej środki wychowawcze nie przyniosły spodziewanych skutków.
Druga kategoria wiekowa odpowiedzialności karnej to młodociani. Młodociany jest to sprawca, który w czasie popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat (ale ukończył 17 lat) a w czasie wydania wyrodku w pierwszej instancji - 24 lat. Podlegają oni pełnej odpowiedzialności karnej.
Odpowiedzialność karna przedsiębiorstw nie ponosi odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w kodeksie karnym osoba prawna lub inny twór zbiorowy.
PODZIAŁ PRZESTĘPSTW Z UWAGI NA CECHY PODMIOTU
Z uwagi na cechy podmiotu wyróżniamy przestępstwa powszechne i indywidualne.
Przestępstwo powszechne może popełnić każdy prawnie odpowiedzialny człowiek (osoba poczytalna, która osiągnęła wiek odpowiedzialności) , np. Kto bierze udział w bójce.
Przestępstwo indywidualne może popełnić osoba, która ma określone w ustawie właściwości wyróżniające ją z kręgu innych osób, np. żołnierz, funkcjonariusz.
Funkcjonariusz publiczny to: Prezydent RP, poseł, senator, radny, sędzia, ławnik, prokurator, notariusz, komornik, kurator, pracownik administracji państwowej, samorządowej, funkcjonariusze policji, żołnierze.
Przestępstwa indywidualne dzielimy na :
właściwe - indywidualne cechy podmiotu są warunkiem przestępczości czynu (np. przestępstwa żołnierzy),
niewłaściwe - właściwości podmiotu nie są warunkiem odpowiedzialności karnej, ale wpływają na jej zaostrzenie albo złagodzenie, np. zabójstwo noworodka w szoku przez matkę jest przestępstwem uprzywilejowanym, a przez kogoś innego zwykłym zabójstwem.
PRZEDMIOT OCHRONY
Rozróżniamy dwa przedmioty ochrony:
rodzajowy przedmiot ochrony - to te normy prawne, które chronią analogiczne dobra pod względem rodzajowym, np. cudza rzecz ruchoma, wolność cielesna jednostki
indywidualny przedmiot ochrony - jest to dobro na które skierowany jest zamach przestępny, np. życie człowieka, dobro rodziny, prawa majątkowe, wolność człowieka.
PRZEDMIOT WYKONAWCZY
Przedmiot wykonawczy jest to materialny substrat dobra będącego przedmiotem zamachu, np. rzecz, którą sprawca ukradł, życie lub zdrowie człowieka.
ZNAMIONA STRONY PRZEDMIOTOWEJ
Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego charakteryzują :
zabronione zachowanie się sprawcy, jego formę i okoliczności, a także skutek tego zachowania .
Zachowanie człowieka może polegać na działaniu lub zaniechaniu.
Działanie to podjęcie określonych czynności celowych np. wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta, zabór cudzej rzeczy,
Zaniechanie to powstrzymanie się ( również celowe) przez podmiot od działania, które powinien był i mógł podjąć. Chodzi tu o uchylanie się od szczególnego obowiązku, który ciążył na sprawcy zaniechania np. nie zawiadomienie o przestępstwie, zatajenie dowodów niewinności innej osoby, nie udzielenie pomocy
Za przestępstwo z zaniechania kodeks przewiduje odpowiedzialność karną (określają m.in. art. 162, 209,236,240 k.k.) podobnie jak za działanie. Może on wynikać z :
- przepisu prawa (obowiązek doniesienia o przestępstwie)
innych norm prawnych (przepisy przeciwpożarowe, których nie przestrzeganie doprowadziło do pożaru)
orzeczenia sądowego (obowiązek alimentacyjny)
umowy (w odniesieniu do personelu służby zdrowia)
wcześniejszego zachowania się sprawcy (ten kto podjął się opieki nad dzieckiem nie może pozostawić go bez dozoru)
Forma i okoliczności są to znamiona szczególne znamiona, np. uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, uporczywe naruszanie praw pracownika,
Czas i miejsce popełnienia przestępstwa, np. zabór pojazdu, wdarcie się do cudzego mieszkania, działanie w miejscu publicznym.
PRZESTĘPSTWO MATERIALNE, FORMALNE I Z NARAŻENIA NA NIEBEZPIECZEŃSTWO
Przestępstwo materialne charakteryzuje się tym, że do jego znamion należy spowodowanie określonego w ustawie skutku, np. uszkodzenie cudzej rzeczy. Jeżeli skutek określony w ustawie nie zostanie spowodowany przez sprawcę można tylko mówić o usiłowaniu a nie dokonaniu przestępstwa.
Przestępstwo formalne charakteryzuje się tym, że nie jest wymagalne wywołanie skutku, ale karane jest samo zabronione zachowanie sprawcy, np. skutkiem kierowania pojazdem przez osobę nietrzeźwą może być wypadek ale nie musi.
Związek przyczynowy
Chodzi tu o związek pomiędzy zachowaniem się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem.
PRZESTĘPSTWA KWALIFIKOWANE I UPRZYWILEJOWANE
Przestępstwa kwalifikowane to takie, które popełniane są bądź ze względu na szczególne okoliczności bądź jego następstwa.. Okoliczności te to mogą być:
sposób popełnienia przestępstwa,
charakter przedmiotu wykonawczego,
okoliczności czynu,
szczególne nastawienie psychiczne sprawcy.
Okoliczności objęte muszą być umyślnością lub nieumyślnością.
Następstwa - czyli skutki, zawsze są zawinione umyślnie, np. spowodowanie umyślne lub nieumyślne katastrofy samochodowej , jeżeli jej następstwem jest objęta winą nieumyślną śmierć człowieka.
Przestępstwa uprzywilejowane - mogą je tworzyć jedynie szczególne okoliczności (a nie następstwa). Będą to wszystkie okoliczności usprawiedliwiające sytuacje psychiczną sprawcy, np. zabójstwo pod wpływem współczucia.
Przestępstwo uprzywilejowane to czyn będący rezultatem przekroczenia granic obrony koniecznej. Zgodnie z art. 25 § 2 k.k., sąd może wobec ekscedenta zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania (art. 25 § 2 k.k.).
Odstąpienie od wymierzania kary jest obligatoryjne, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia odpierającego zamach, które są usprawiedliwione okolicznościami, zwłaszcza intensywnością zamachu (art. 25 § 3 k.k.)
TEORIE WINY, DEFINICJA WINY
Wina według najstarszej teorii to stosunek psychiczny sprawcy do przedsiębranego czynu zabronionego.
Wina według teorii normatywnej jej istota nie tyle polega na określonym przeżyciu psychicznym sprawcy związanym z czynem zabronionym, co na możliwości postawienia mu zarzutu z powodu podjęcia decyzji lub naruszenia zasad ostrożności, których przestrzeganie miało zapobiec popełnieniu takiego czynu.
WINA obecnie to zarzucalny z punktu widzenia wymagań ustawy stosunek sprawcy do realizacji rzeczywistości objętej znamionami czynu zabronionego.
UMYŚLNE I NIEUMYSLNE FORMY WINY
Rozróżniamy dwie formy winy:
umyślną - zgodnie z art. 9 § 1 k.k., psychologiczną przesłanką winy umyślnej jest zamiar popełnienia czynu zabronionego, który może występować w dwóch formach:
zamiaru bezpośredniego - polega na tym , że sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Zamiar jest aktem woli, nie należy więc mylić go z "pragnieniem" popełnienia czynu ani uzależniać od stwierdzenia zamiaru do określonej motywacji, np. chęć zemsty. Jeżeli nastawienie psychiczne sprawcy, jako znamię polegające na określonym w ustawie celu działania mamy do czynienia z przestępstwem kierunkowym. Np. zabór cudzej rzeczy "w celu" przywłaszczenia (art.278).
zamiar ewentualny - polega na tym, że sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość jego popełnienia i się na to godzi. Oznacza to, że sprawca zmierzając do jakiegoś celu uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego, w szczególności spowodowania skutków przestępczych. Np. Sprawca chcąc dokonać rabunku uderza ofiarę w głowę pałką, godząc się z możliwością spowodowania ciężkich obrażeń. Procesu "godzenia się" nie należy domniemywać, lecz wykazać, że rzeczywiście zachodził w psychice sprawcy.
nieumyślne formy winy - opisuje je art. 9 § 2. Są to:
lekkomyślność - polega na świadomym naruszeniu obowiązku ostrożności. Jest to więc postać winy, w której sprawca uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale w odróżnieniu od umyślności czynu tego nie ma zamiaru popełnić, przypuszcza, że takiego czynu uniknie. Np. pielęgniarkę, która przed zaaplikowaniem pacjentowi antybiotyku powinna była przeprowadzić próbę uczuleniową, ale zaniechała tego przypuszczając, że reakcja uczuleniowa nie wystąpi bo jest to bardzo rzadki przypadek. Spowoduje to postawienie zarzutu nieumyślnego spowodowania skutku w postaci rozstroju zdrowia pacjenta (art. 157 § 3.)
niedbalstwo - różni się od lekkomyślności brakiem świadomości sprawcy, że narusza zasady ostrożności, których miał obowiązek przestrzegać. Obowiązek ostrożności konkretyzują okoliczności dotyczące zakresu obowiązków na danym stanowisku, wykonywanej funkcji, (np.lekarza, projektanta budynku) lub czynności związanych z obowiązkiem ostrożności ( np. kierowcy, operatora dźwigu) albo wreszcie - z podjęcia określonych działań, z którymi wiąże się ostrożność (np. zapewnienie bezpieczeństwa widowni przez organizatora imprezy)
Zgodnie z art. 8 zbrodnię popełnić można wyłącznie z winy umyślnej, natomiast występek - także z winy nieumyślnej, jeżeli przepis ustawy tak stanowi (art. 155,157 §3 163 § 2 , 173 § 2, 177 i 292) Zasada ta rozciąga się na czyny kwalifikowane przez następstwo, które z uwagi na sankcję należą do występków. (art. 156 § 3, 158 § 2 i 3, 163 § 3 i 4, 173 § 3 i 4, 207 § 3.)
V. FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPTSWA
FORMY STADIALNE
USIŁOWANIE PRZESTĘPSTWA
Według zawartej w art. 13 § 1 k.k. definicji ustawowej: "odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem się zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje”.
Występują następujące elementy definicji usiłowania:
zamiar popełnienia przestępstwa może być: bezpośredni lub ewentualny. Możliwe jest usiłowanie zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym, gdyż różni się ono od dokonanie jedynie brakiem skutku nie zaś strona podmiotową przestępstwa. Np. jeżeli podczas pijackiej awantury, kierując się motywem zemsty sprawca zadaje drugiemu jej uczestnikowi szereg silnych ciosów nożem w klatkę piersiową i nie reaguje na utratę przytomności oraz silne krwawienie ofiary, to w przypadku zgonu może odpowiadać za zabójstwo w zamiarze ewentualnym. Przyjmuje się, że w tych warunkach sprawca godził się z możliwością jego śmierci poszkodowanego. Nie byłoby jednak odpowiedzialności za usiłowanie zabójstwa w zamiarze ewentualnym, jeżeli na skutek szybkiej pomocy lekarskiej wezwanej np. przez świadków zdarzenia życie rannego byłoby uratowane.
zachowanie się sprawcy jest określeniem oznaczającym dopuszczalność usiłowania nie tylko w formie działania lecz także zaniechania. Np. ratowanie niemowlęcia, które matka pozostawiła bez opieki w zamiarze jego uśmiercenia, zapobieżenie przez osobę trzecią katastrofie, którą dróżnik chciał spowodować nie przestawiając zwrotnicy kolejowej.
bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa. Są to bardzo istotne sprawy, bowiem czynności przygotowawcze karalne są wyjątkowo (art.16 § 2) podczas gdy przestępstwa karalne są " z reguły" (art. 14 § 1). Dla stwierdzenia bezpośredniego usiłowania pomocnicze znaczenie ma ustalenie, czy zachowanie się sprawcy nie polegało jedynie na czynnościach opisanych w definicji przygotowania (art. 16.§ 1. K.k.), lecz wykraczało poza te czynności zmierzając wprost do dokonania. Np. manipulowanie przy zamku do drzwi jest już usiłowaniem włamania, natomiast czynności wcześniejsze, jak przysposobienie narzędzi, planowanie, przybycie w pobliże obiektu i jego obserwacja - niekaralnym przygotowaniem
brak dokonania - oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa, a w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku. Można tu mówić o usiłowaniu chybionym (np. sprawca strzelił do ofiary lecz chybił) usiłowaniu zatamowanym, gdy przeszkodziły mu osoby trzecie (np. został obezwładniony w momencie składania się do strzału, w trakcie włamania do obiektu). Może jeszcze wystąpić, odmienne od w/w usiłowanie nieudolne. Występuje wtedy, gdy dokonanie przestępstwa jest niemożliwe, o czym sprawca nie, gdyż brak jest przedmiotu nadającego się do dokonania przestępstwa lub sprawca używa środka niezdatnego do wywołania zamierzonego skutku (art. 13 § 2 k.k.) Np. włamanie się w zamiarze zaboru do pustego sejfu, próba zastrzelenia człowieka z broni niezdatnej do oddania strzału.
Odstąpienie od usiłowania i skuteczny czynny żal powoduje uchylenie karalności: zgodnie z art. 15 § 1: "Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego." Prawo przewiduje nadzwyczajne złagodzenie kary wobec sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi, ale jego działania okazały się nieskuteczne.
Usiłowanie kwalifikowane to takie , w którym sprawca np. odstąpił od zabójstwa, ale spowodował uszkodzenie ciała ofiary. Nie podlega ono niekaralności.
Szczególne zaostrzenie kary za usiłowanie wystąpi, gdy dochodzi do takich przestępstw jak zamach na niepodległość państwa, gwałtowny zamach na konstytucyjny organ RP i szpiegostwo (art. 131 k.k.)
PRZYGOTOWANIE PRZESTĘPSTWA
Przygotowanie (art. 16. § k.k.) zachodzi wtedy, "gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności" mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania". Przygotowanie jest działaniem celowym, które ma stworzyć warunki do podjęcia działań prowadzących bezpośrednio do dokonania zamierzonego przestępstwa.
Nie podlega karze za przygotowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od planowanego czynu (art. 17 § 1).
Rodzaje przygotowań do popełnienia przestępstwa
Przygotowanie może wystąpić w dwóch formach :
w formie rzeczowej - polega na:
nabyciu lub przysposobieniu środków do popełnienia przestępstwa, przez co należy rozumieć wejście w posiadanie takich środków (narzędzi) albo uzdatnienie do tego celu posiadanych przedmiotów, - może nastąpić w formie kupna, kradzieży, przeróbki posiadanych przedmiotów,
zbieraniu informacji - wywiad przestępczy,
sporządzenie planu działania.
Nie jest to jednak katalog zamknięty, bo w przygotowanie mogą wejść także inne czynności przydatne do popełnienia przestępstwa.
w formie personalnej - polegające na wejściu w porozumienie z inną osobą lub osobami, którego treścią jest współdziałanie w popełnieniu przestępstwa. Jest to wspólne podejmowanie decyzji, podział ról a nie tylko ogólne uzgodnienie.
Przygotowanie do przestępstwa karalne jest tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 16 § 2).
Kodeks karny przewiduje karalność przygotowania do szczególnie ciężkich przestępstw : wszczęcia wojny napastniczej (art. 117 § 2), ludobójstwa (art. 118 § 3) zamachu stanu (art. 127 § 2) zamachu na jednostkę sił zbrojnych (art. 140 § 3), do przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu (art. 168 i 175), do dokumentów (art. 270 § 3) do fałszowania pieniędzy i papierów wartościowych (art. 310 §4) a w wojskowości - do przestępstw dezercji i samouszkodzenia (art. 339 § 4).
PODŻEGANIE I POMOCNICTWO
Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego (nie do przestępstwa - ponieważ może tego czynu dokonać także osoba niepoczytalna, nieletnia) w dowolnej formie (np. polecenia, prośby, obietnicy korzyści), przy czym istotne jest to, aby zmierzało do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego.
Zgodnie z art. 18 § 2 można podżegać jedynie w zamiarze bezpośrednim - działania, a nie można z zaniechania - (kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego). Nie wystarczy tu zamiar ewentualny (np. godzenie się z tym, że opowiadanie o korzyściach z przestępstwa może wywoływać zamiar przestępny).
Pomocnictwo - polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego. Według art. 18 § 3 k.k. odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swym zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzi, środka przewozu, udzielając rady lub informacji. Pomocnictwa można dopuścić się jako działania jak też i zaniechania, np. celnik chcąc umożliwić innej osobie dokonanie przemytu towarów za granicę odstępuje od obowiązku kontroli.
Pomocnictwo jako forma zjawiskowa może wystąpić jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego.
Pomoc taka stanowi przestępstwo poplecznictwa, czyli pomoc udzieloną sprawcy przestępstwa w uniknięciu odpowiedzialności (przez jego ukrywanie, zacieranie śladów przestępstwa, odbywanie za skazanego kary - art. 239,
Karalność za podżeganie i pomocnictwo do przestępstwa następuje w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo (art. 19 § 1 k.k.). Ponieważ rola pomocnika jest zwykle mniejsza prawo przewiduje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary a nawet odstąpienia od jej wymierzania (art. 22 § 2 k.k.)
Nie podlega karze podżegacz lub pomocnik, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, a w przypadku bezskuteczności starań o zapobieżenie czynowi zabronionemu - może nastąpić nadzwyczajne złagodzenie kary - art. 23 § 1 i 2 k.k.
Przepisu tego nie stosuje się (zgodnie z art. 24 k.k.) do osoby zwanej prowokatorem, który inna osobę nakłania do popełnienia czynu zabronionego tylko w tym celu, aby następnie skierować przeciwko niej postępowanie karne.
FORMY SPRAWSTWA I WSPÓŁSPRAWSTWA
Rozróżniamy cztery formy sprawstwa:
sprawstwo indywidualne - to realizowanie znamion czynu zabronionego przez pojedynczego sprawcę.
sprawstwo kierownicze - sprawca czynu jest osoba kierująca realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby. Ma możliwość faktycznego panowania nad przebiegiem czynu.
współsprawstwo - polega na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego, porozumienie to musi nastąpić przed lub w trakcie dokonywania czynu., w dowolnej formie. Poszczególni współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość czynu, ale nie ponoszą odpowiedzialności jeżeli w trakcie dokonywania czynu jeden ze sprawców dopuścił się ekscesu, np. miało być pobicie a on dodatkowo okradł ofiarę.
sprawstwo przez polecenie wydane osobie uzależnionej.
VI. OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚC KARNĄ
OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ
Czyn jest to świadome zachowanie się człowieka, które stanowi rezultat decyzji woli.
Nie zachodzi więc czyn w rozumieniu prawnym, jeżeli na człowieka wywarty został przymus fizyczny absolutny (np. skrępowanie, odurzenie siłą lub podstępem). Nie popełnia czynu, kto w takich warunkach nieświadomie ujawnia tajemnicę państwową lub nie dopełnia obowiązku, (np. przestawienia zwrotnicy kolejowej). Nie są też czynem ruchy wykonane w malignie, w stanie silnej gorączki, w ataku padaczki itp.
Przymus względny - zachodzi w przypadku oddziaływania środkami fizycznymi (np. biciem) lub psychicznymi (groźbą zastrzelenia) na decyzję woli człowieka ( np. kasjerki, która wydaje pieniądze pod groźba zastrzelenia).
O ile w przypadku zastosowania przymusu absolutnego wyłączona jest decyzja woli to w przypadku przymusu względnego osoba, na której przymus wywarto podejmuje określoną decyzję woli, jeżeli czyni to w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia to można to rozpatrywać w ramach stanu wyższej konieczności.
Zabronienie czynu przez ustawę następuje przez wskazanie w ustawie znamion i kary grożącej za popełnienie.
Bezprawność karna czynu następuje przez zabronienie czynu pod groźbą kary. Oznacza ona sprzeczność czynu z normami prawa karnego, naruszenie zakazu lub nakazu zawartego w tym prawie..
Bezprawność ta może być jednak wyłączona , jeżeli zachodzą okoliczności objęte kontratypem (np. obrona konieczna - art. 25 § 1, stan wyższej konieczności - art. 26 § 1, działanie w ramach uprawnień i obowiązków.) W takim wypadku sprawca nie dopuszcza się przestępstwa i w zależności od etapu postępowania karnego powinno zostać umorzone lub powinien zapaść wyrok uniewinniający ( art. 17 § 1 pkt. 2 i art.. 414 § 1 k.p.k.)
OBRONA KONIECZNA
Obrona konieczna jest klasyczną instytucją uchylającą odpowiedzialność za szkody wyrządzone napastnikowi przy odbieraniu bezprawnego zamachu.
Na instytucję tę składają się:
zamach i jego odparcie (obrona) - zamach to takie zachowanie się człowieka, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z ochrony prawnej. Najczęściej jest to agresywne działanie, ale również zaniechanie może stanowić zamach (np. nieopuszczenie pomieszczenia pomimo żądania osoby uprawnionej, co uzasadnia usunięcie intruza w ramach obrony koniecznej - art. 193 kk). Zamach może pochodzić tylko od człowieka i musi być bezprawny, choć niekoniecznie przestępny. Dopuszcza się również bezprawnego zamachu osoba, której nie można przypisać winy (np. nieletni, niepoczytalny), albo osoba, która przekroczyła granice przysługującego jej prawa. (np. granice stanu wyższej konieczności).
W przypadku nadużycia prawa przez funkcjonariusz publicznego przemienia jego czyn w bezprawie, co usprawiedliwia obronę konieczną, zwłaszcza, gdy chodzi o działania, które dotykają cennych dóbr jednostki, a poniesionych szkód nie będzie można naprawić w drodze skargi na czynności. Np. funkcjonariusz policji nie narusza prawa zajmując rzeczy podczas przeszukania - art. 217-229 k.p.k i stawianie mu oporu nie jest obroną konieczną- ale w przypadku znęcania się nad osobą zatrzymaną stosowania niedozwolonych środków przymusu, niszczenia w trakcie przeszukania cennych przedmiotów lub ich zaboru - to są czynności bezprawne i stosowany wobec nich opór nie może uzasadniać odpowiedzialności za czynną napaść na funkcjonariusza czy opór władzy a jest to działanie w ramach obrony koniecznej.
Działanie w obronie koniecznej uzasadnia jedynie zamach bezpośredni przez co rozumie się natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu. Chodzi tu o odparcie zagrożenia a nie reakcję na naruszone już dobro. Sąd najwyższy uznaje, że zagrożenie jest bezpośrednie gdy istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że zagrożone dobro zostanie zaatakowane niezwłocznie. W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdza o tym czy istnieje bezprawny i bezpośredni zamach" decyduje zachowanie się osoby atakującej w całym przebiegu zdarzenia, a nie tylko jego fragment, który odnosi się do momentu podjęcia akcji obronnej przez osobę zaatakowaną.
Nie stanowi działania w obronie koniecznej podejmowanie środków obronnych przeciwko przyszłym zamachom (np. zainstalowanie samostrzałów, podłączenie prądu do ramy okiennej gdyż w tych przypadkach nie ma warunku bezpośredniego zamachu)
konieczność obrony (art. 25 § 1 k.k.) - może ona dotyczyć odparcia ataku zarówno na dobro własne (obrona własna) jak i na dobro innej osoby (pomoc konieczna). Działanie obronne musi być skierowane przeciw napastnikowi, a nie osobie trzeciej, gdy wtedy traci charakter obrony koniecznej. Do ustawowych warunków obrony koniecznej nie należy proporcja dóbr zaatakowanego i naruszonego w wyniku obrony (inaczej w wypadku stanu wyższej konieczności - art. 26 § 1 i 2 k.k.), działanie obronne jednak musi pozostawać w proporcji do zagrożenia spowodowanego zamachem, co wynika z regulacji dotyczącej przekroczenia granic obrony koniecznej - czyli sposobie obrony, który jest niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu.
"współmierność sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu (ten warunek wynika a contrurio z art.25 §2 k.k.)
Niebezpieczeństwo zamachu jest złożone. Jego wyznacznikami są nie tylko charakter i wartość zaatakowanego dobra, lecz także właściwości napastnika i napadniętego oraz wiążąca się z tym proporcja sił, natężenie i używane przez napastnika środki zamachu, wreszcie okoliczności zamachu i dynamika jego przebiegu.
Ocena proporcji między środkami i sposobem obrony a niebezpieczeństwem zamachu nie jest łatwa. Osoba napadnięta ma prawo do skutecznej obrony. Ma ona prawo do użycia wszelkich dostępnych środków, które są niezbędne do odparcia zamachu, w tym niebezpiecznego narzędzia - chociażby napastnik go nie używał, ale swą siłą i brutalnością stwarzał poważne zagrożenie dla napadniętego.
Współmierność działań obronnych do niebezpieczeństwa zamachu oceniać trzeba w chwili jego odpierania a nie ex post przez pryzmat szkód, jakie poniósł napastnik (chociażby były to ciężkie obrażenia lub jego śmierć).
Za przekroczenie granic obrony koniecznej uznamy świadome użycie nadmiernych środków lub sposobów obrony, gdy można było odeprzeć zamach za pomocą równie skutecznych ale mniej niebezpiecznych środków lub sposobów obrony.
Jest to tzw. eksces intensywny.
W szczególności za świadome przekroczenie granic obrony uznaje się świadome godzenie w życie napastnika, gdy zamach nie stanowił gwałtu na osobie, lecz był skierowany przeciwko dobrom o mniejszej społecznie wartości, np. mienie.
Eksces ekstensywny - to niewspółczesność lub inaczej podjęcie działań obronnych w momencie, gdy zamach nie wszedł jeszcze w stadium bezpośredniego zagrożenia albo gdy takie zagrożenie już ustało
(np.osoba spodziewająca się bezpośredniego zamachu podejmuje przedwczesne działania obronne lub obezwładniła już napastnika, ale nadal zadaje mu ciosy).
STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
Przez stan wyższej konieczności rozumiemy sytuacje, gdy dobru chronionemu prawem grozi niebezpieczeństwo, które można odwrócić jedynie poprzez poświęcenie innego dobra.
Podobnie jak w obronie koniecznej do warunków stanu wyższej konieczności należy bezpośredniość zagrożenia. Chodzi tu o takie niebezpieczeństwo, które zagraża natychmiastowym wystąpieniem ujemnych skutków, a przynajmniej nieuchronnością zagrożenia, gdy zwłoka w podjęciu decyzji o ratowaniu zagrożonego dobra prowadzi do jego unicestwienia albo pogłębia jedynie zasięg niebezpieczeństwa. Ponieważ działanie w stanie wyższej konieczności polega na poświęceniu innego dobra, aby ratować dobro zagrożone niebezpieczeństwem (kolizja dóbr) prawo przewiduje warunki ograniczające pole zastosowania tej instytucji.
Warunki te to poniższe zasady:
zasada subsydiarności - polega na tym, że powołać się na stan wyższej konieczności można wyłącznie wtedy, gdy niebezpieczeństwa nie da się inaczej uniknąć niż przez poświęcenie inne dobra.
zasada proporcjonalności dóbr - występuje, jeżeli działanie sprawcy polega na poświęcaniu dobra o wartości niższej od dobra ratowanego - w tej sytuacji z uwagi na przewagę korzyści społecznej przyjmuje się uchylenie bezprawności czynu (art. 26 § 1 k.k.) Inaczej jest w wypadku, gdy dobro poświęcone ma wartość równą lub większą od dobra ratowanego. Przyjąć wówczas można jedynie uchylenie winy. W wypadku tym, gdy dobro poświęcone przedstawia wartość oczywiście większą od dobra ratowanego, działanie sprawcy w ogóle nie mieści się warunkach stanu wyższej konieczności i o uchyleniu odpowiedzialności karnej nie może być mowy.
Przykład działania w stanie wyższej konieczności uchylającej bezprawność czynu: - amputacja nogi lub przerwanie ciąży, jeżeli życia osoby zagrożonej nie można uratować inaczej
Przykład działania w stanie wyższej konieczności z uchylaniem winy - rozbitek ratuje życie zabierając tratwę i pozostawiając drugą osobę bez pomocy, albo - zagrożony powodzą przerywa tamę, aby ratować swoje dobro kosztem cudzego, albo gdy osoba, która słabo pływa nie udziela pomocy tonącemu w obawie by samemu się nie utopić.
Podkreślenia wymaga, że ze stanu wyższej konieczności uchylającej jedynie winę nie mogą korzystać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste (np. funkcjonariusze policji, straży pożarnej).W stosunku do tych osób odpada również uzasadnienie od nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzania w razie przekroczenia granicy wyższej konieczności (art. 26 § 4 k.k.).
Wobec przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania ( art. 26 § 3 k.k.).
UZASADNIONY EKSPERYMENT
Rozwój nauki i techniki nie byłby możliwy, gdyby nie podejmowano eksperymentów.
Wiążą się one z natury rzeczy z ryzykiem spowodowania następstw ocenianych ujemnie z punktu widzenia prawa karnego (szkody majątkowe, śmierć).
Art. 27 § 1 k.k. stanowi
Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego pod warunkiem, że spodziewana Korzyść ma istotne znaczenie a celowość eksperymentu i sposób jego przeprowadzenia są uzasadnione aktualnym stanem wiedzy.
Warunkiem dopuszczalności każdego eksperymentu jest wyrażona zgoda jego uczestnika i musi on być poinformowany o skutkach oraz może od niego odstąpić na każdym etapie przeprowadzania.
DZIAŁANIE W RAMACH OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ
Nie stanowi przestępstwa działanie będące realizacją obowiązków i uprawnień służbowych, które w innych warunkach wypełniałoby znamiona przestępstwa (np. pozbawienie człowieka wolności, użycie przymusu fizycznego, naruszenie tajemnicy korespondencji). Wynika to z zasady, że to co jest dozwolone przez prawo nie może być zarazem bezprawiem.
Działania te, określone w drodze ustawy, określamy jako kontratyp pozakodeksowy spełniający następujące warunki:
kompetencja rzeczowa i miejscowa podmiotu do dokonania określonej czynności (np. tylko są lub prokurator prowadzący sprawę może wydać postanowienie przeszukania pomieszczeń, a sąd na wniosek prokuratora, zarządzić kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych - art. 220 i art. 237 k.p.k)
podstawa prawna i faktyczna - określona prawem - dla dokonania danej czynności (np. określonych w art. 258 k.p.k. podstaw tymczasowego aresztowania).
realizacja czynności służbowej w sposób zgodny z warunkami określonymi przez odpowiednie przepisy prawa (np. sposób przeszukania, zajęcia rzeczy i kontroli rozmów telefonicznych)
ZGODA POKRZYWDZONEGO
Istnieją dobra, którymi jednostka może swobodnie dysponować oraz dobra, które podlegają ochronie prawa karnego bez względu na wolę pokrzywdzonego.
Do tych drugich należą w szczególności: życie i zdrowie w zakresie ochrony przed ciężkimi uszkodzeniami. Dlatego też zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia jest karalne.
Występują dobra ścigane :
z oskarżenia prywatnego
na wniosek pokrzywdzonego (np. zniesławienie, zgwałcenie)
z urzędu (pozbawienie wolności, kradzież)
Dla swej skuteczności zgoda musi być wyrażona dobrowolnie w dowolnej formie. Zgoda musi nastąpić przed lub w chwili czynu, a nie po fakcie, gdyż wtedy nie powoduje wyłączenia bezprawności.
ZABIEGI LECZNICZE I LEGALNA ABORCJA
Spośród czynności leczniczych prawo jest zainteresowane zabiegami leczniczymi , zwłaszcza operacyjnymi.
Podstawowymi warunkami legalności zabiegów leczniczych są:
działanie w celu leczniczym - a nie jakimkolwiek innym, np. obcięcie palca by nie iść do wojska,
wykonanie zabiegu zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej
wykonanie zabiegu przez osobę uprawnioną.- lekarz, a w przypadku zabiegów lżejszych felczer, pielęgniarka,
Wykonanie zabiegów leczniczych dopuszczalne jest pod warunkiem:
zgody chorego,
zgody opiekuna faktycznego lub przedstawiciela ustawowego - w przypadku małoletnich lub chorych psychicznie,
zgody właściwego sądu opiekuńczego - jeżeli chory jest nieprzytomny lub nie jest możliwe porozumienie się z opiekunem,
bez zgody - jeżeli zwłoka w wykonaniu zabiegu może spowodować utratę życia lub zdrowia - może dokonać lekarz po zasięgnięciu opinii innego lekarza, i odnotowując to w karcie operacyjnej.
Szczególnym elementem zabiegu leczniczego jest eksperyment leczniczy. Podlega on rygorom zabiegów leczniczych.
Podstaw odpowiedzialności lekarza są przede wszystkim błędy w sztuce lekarskiej, które powodują skutki w zakresie życia lub zdrowia. Obecnie akcentuje się inną nazwę jako zawiniony czyn lekarza,
Do zabiegów leczniczych nie zalicza się aborcji.
Aborcja jest dopuszczalna w przypadkach:
gdy utrzymanie ciąży stwarza zagrożenie poważnego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia kobiety,
stwierdzono ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu,
ciąża jest wynikiem przestępstwa
Ustawa wprowadziła wymaganie stwierdzenia przesłanek aborcji orzeczeniem dwóch lekarzy innych niż lekarz wykonujący zabieg jak również zezwoliła na dokonywanie takich zabiegów jedynie w publicznych zakładach opieki zdrowotnej.
DOZWOLONA KRYTYKA I PROBLEM TZW. ZWYCZAJOWYCH GRATYFIKACJI
Uzasadniona krytyka (art. 213 k.k.) - uchyla on odpowiedzialność za przestępstwo zniesławienia opisane w art. 212. Jeżeli zarzut postawiony osobie, grupie osób, instytucji lub osobie prawnej o takie postępowanie, lub właściwości, które mogą ją poniżyć lub narazić na utratę zaufania, uczyniony został niepublicznie, bezprawność jest uchylona w wypadku prawdziwości tego zarzutu.
Dla uchylenia bezprawności zarzutu postawionego publicznie (w prasie, środkach masowego przekazu, na zebraniu) konieczne jest - oprócz prawdziwości - działanie stawiającego zarzut w obronie społecznie uzasadnionego interesu, co wiąże się z prawem do społecznej krytyki szczególnie osób pełniących funkcje publiczne (polityków itp).
Prawo chroni jednak sferę prywatności człowieka zakazując stawiania zarzutów dotyczących życia prywatnego lub rodzinnego, chyba, że wysunięcie zarzutów dotyczących tej sfery ma na celu zapobieżenie niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego (np. wykorzystywania seksualnego małoletnich).
Zwyczajowe gratyfikacje to wręczanie różnego rodzaju gratyfikacji osobom pełniącym ważne funkcje w tym publiczne, za załatwienie sprawy, okazaną życzliwość. Dopóki te działania mieszczą się w akceptowanych moralnie wyrazach wdzięczności uważane są za normalne.
Ocena ulega zmianie, gdy gratyfikacja ma na celu skłonienie pełniącego funkcję do preferencyjnego załatwienia sprawy, gdy prowadzi to do naruszenia równości w traktowaniu obywateli, lub podjęcia decyzji gdyby nie była ona podjęta bez gratyfikacji zachodzą wszelkie podstawy aby pociągnąć do odpowiedzialności za łapownictwo - obie strony,
OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCE LUB UMNIEJSZAJĄCE WINĘ
Do okoliczności tych należą:
nieletniość (art. 10 § 1 i 3 k.k.),
stan wyższej konieczności w warunkach określonych art. 26 § 2
niepoczytalność i znaczne ograniczenie poczytalności (art. 31 § 1 i 2 ),
błąd co do znamion czynu zabronionego, okoliczności uchylającej odpowiedz. lub co do bezprawności (art.28-30)
działanie w warunkach związania rozkazem (art. 318 k.k.)
NIEPOCZYTALNOŚC I POCZYTALNOŚC OGRANICZONA
Niepoczytalność - Art. 31 § 1 k.k. stanowi: "Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem". Niepoczytalność musi być każdorazowo ustalona na opiniach biegłych psychiatrów.
Przyczyną niepoczytalności może być:
upośledzenie umysłowe - występuje w czterech stopniach: lekkie, umiarkowane, ciężkie i głębokie.
choroby psychiczne - są one o podłożu organicznym (przypadki otępienia, porażenia) oraz o podłożu nieorganicznym (schizofrenia, paranoja, psychoza maniakalno-depresyjna).
inne zakłócenia - to takie, które powodują stan niepoczytalności (afekt patologiczny, odurzenie narkotykami, stany pośpiączkowe).
Wobec niepoczytalnych nie stosuje się odpowiedzialności karnej ale można zastosować środki zabezpieczające, np. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym.
Poczytalność ograniczona - to stany pośrednie między poczytalnością a niepoczytalnością. Poczytalność ograniczona nie uchyla winy, a jedynie umniejsza a także ma wpływ na karalność. Umożliwia ona nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli występuje w stopniu znacznym (art. 31 § 2 k.k.)
Odpowiedzialność karna osób odurzonych alkoholem lub środkiem odurzającym w czasie popełnienia czynu zabronionego. Odurzenie to powoduje znaczne zakłócenie czynności psychicznych, które może wyłączyć lub ograniczyć zdolność rozpoznawania znaczenia czynu i kierowania swoim postępowaniem. Nie można, mając na uwadze funkcję ochronna prawa uznawać ich jednak za niepoczytalnych ani też z drugiej strony nieodpowiedzialnych. W tym przypadku istnieje domniemanie, że oskarżony powinien przewidzieć możliwość odurzenia (z wyjątkiem upojenia lub odurzenia przemocą, podstępem).
IX. KARY
Kara za przestępstwo zwana karą kryminalną jest przewidzianą przez prawo karne reakcją na czyn przestępny, wyrażającą dezaprobatę czynu i jego sprawcy.
Wyróżniamy :kary i środki karne.
Wyróżniamy kary: zasadnicze i dodatkowe.(orzekane obok kar zasadniczych).
Wyróżniamy kary:
grzywna,
ograniczenie wolności,
pozbawienie wolności,
25 lat pozbawienia wolności,
dożywotnie pozbawienie wolności.
Wyróżniamy środki karne:
pozbawienie praw publicznych,
zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarcze,
zakaz prowadzenia pojazdów,
przepadek przedmiotów,
obowiązek naprawienia szkody,
świadczenie pieniężne,
podanie wyroku do publicznej wiadomości.
GRZYWNA
W obecnym kodeksie karnym stosuje się karę grzywny w systemie taksy dziennej. System ten polega na orzekaniu grzywny w dwóch etapach.
pierwszy etap - orzeka się liczbę stawek dziennych według ciężaru przestępstwa tj. społecznej szkodliwości czynu i winy sprawcy,
drugi etap - ustala się wysokość jednej stawki dziennej stosownie do indywidualnych możliwości uiszczenia grzywny przez skazanego.
Dolna granica stawek tej kary wynosi 10, górna zaś 360, ale przepis szczególny może tę górną granicę obniżyć lub podwyższyć. W przypadku zaostrzenia kary wymiar kary grzywny nie może przekroczyć 540 stawek dziennych.(art. 38 § 2 i art. 86 § 1 k.k.)
Wysokość stawki dziennej nie może być niższa niż 10 złotych ani też przekraczać 2000 złotych (art. 33 §3). Sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne.
Zakaz orzekania grzywny niecelowej . Zgodnie z art. 58 § 2 k.k.: "Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie można jej ściągnąć w drodze egzekucji"
Kodeks karny nie przewiduje obligatoryjnej grzywny obok kary pozbawienia wolności. Można ją orzekać jeżeli sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Grzywna jest współcześnie karą dominującą.
KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI
W ujęciu nowego kodeksu kara ta jest wymierzana od miesiąca do 12 miesięcy (art. 34 § 1).
Polegać ona może na nieodpłatnej kontrolowanej pracy wskazanej przez sąd na rzecz gminy, placówki, służby zdrowia, organizacji charytatywnej - w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie (art. 35 § 1). W celu zwiększenia oddziaływania wychowawczego jak i kontroli nad skazanymi istnieje możliwość dozoru kuratorskiego i nakładania na skazanych obowiązków probacyjnych w postaci:
przeproszenia pokrzywdzonego,
wykonania obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
wykonywania pracy zarobkowej lub nauki,
powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających,
poddania się leczeniu odwykowemu lub rehabilitacyjnemu w warunkach ambulatoryjnych,
powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
naprawienia w całości lub w części wyrządzonej szkody (art.36 w związku z art. 72 § 1 pkt.2,3 lub 5 oraz t 74)
Istnieje tu możliwość orzeczenia zawieszenia wykonania kary na okres próby od roku do lat 3 (art. 69 i 70 § 1 pkt.2)
Skazanego, który odbył połowę kary, wykonywał nałożony obowiązek pracy, przestrzegał porządku prawnego sąd może zwolnić z reszty kary uznając ją za odbytą (art. 83 k.k.)
KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI
Kodeks karny przyjął zasadę prymatu kar wolnościowych gdy chodzi o drobną i średnią Przestępczość tj. zagrożoną karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Sąd wymierza karę bezwarunkowego pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy inna kara albo środek karny nie może spełnić celów kary. Art. 58 § 3 k.k. mówi, że w sprawach o przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat sąd może orzec zamiast tej kary karę grzywny albo karę ograniczenia wolności. zwłaszcza, gdy równocześnie orzeka środek karny. Wyłączenie takiego zastąpienia kary następuje, gdy sprawca dopuścił się występku umyślnego i był już uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności w wymiarze nie mniejszym niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia.
Niezbędność kary pozbawienia wolności występuje w sprawach o zbrodnie i ciężkie występki, zwłaszcza wobec recydywistów i sprawców agresywnych, którzy stwarzają poważne zagrożenie dla porządku prawnego.
Twórcy kodeksu karnego zakładają więc przy uwzględnianie przy wymiarze kary zapobiegawczych celów indywidualno- prewencyjnych kary pozbawienia wolności, które mogą polegać na izolacji niebezpiecznego przestępcy, a także na orzekaniu krótkoterminowych kar pozbawienia wolności albo środków karnych z motywacją udzielenia w ten sposób sprawcy ostrzeżenia.
Oprócz kary pozbawiania wolności kodeks karny przewiduje karę 25 lat pozbawienia wolności (art. 32. Pkt.4) i karę dożywotniego pozbawienia wolności (art. 32 pkt 5).Karą dożywotniego pozbawienia wolności a w alternatywie karą 25 lat oraz do 15 lat pozbawienia wolności zagrożone są najcięższe zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości, zbrodnie wojenne, zamach na życie Prezydenta RP i zabójstwo.
Kary najwyższe pełnia przede wszystkim funkcję ochronną. Przewiduje się także celowo chociażby wyjątkowe warunkowe zwolnienie, w celu pozytywnego przebiegu wykonania kary i przeciwdziałaniu poczuciu beznadziejności.
KARY ZASTĘPCZE
Istnieją sytuacje, gdy kary pierwotnie orzeczone z przyczyn obiektywnych nie mogą być wykonane albo skazany uchyla się od orzeczonej kary. W takich wypadkach prawo przewiduje zastosowanie kary zastępczej. Ma ona przede wszystkim charakter środka przymuszenia sprawcy do wykonania obowiązku wynikającego z orzeczenia kary podstawowej.
Kodeks karny przewiduje kary zastępcze zamiast kar: ograniczenia wolności lub grzywny.
w przypadku uchylania się od odbywania orzeczonej kary ograniczenia wolności sąd zamienia ją na zastępczą karę grzywny, przyjmując jeden dzień kary ograniczenia wolności za równoważny jednej stawce dziennej grzywny,
W przypadku gdyby wykonanie orzeczonej kary grzywny jako kary zastępczej byłoby niemożliwe sąd orzeka zastępczą karę pozbawienia wolności przyjmując, że jeden dzień pozbawienia wolności jest równoważny dwóm dniom ograniczenia wolności.
w przypadku niemożności egzekwowania kary grzywny kodeks dopuszcza możliwość zmiany nieściągalnej grzywny na społecznie użyteczną pracę, rozłożenie grzywny na raty, częściowego lub całkowitego umorzenia grzywny.
W przypadku, gdy skazany uchyla się od wykonania społecznie użytecznej pracy orzeka się karę zastępczą pozbawienia wolności
XI. PODDANIE SPRAWCY PRÓBIE ( ŚRODKI PROBACYJNE)
PROBACJA polega na zawieszeniu orzeczenia lub wykonania kary, nałożona na sprawcę określonych obowiązków próby i poddania go dozorowi kuratora, który nadzoruje wykonanie nałożonych obowiązków i przestrzeganie prawa przez skazanego.
Instytucja opiera się na przekonaniu, że proces oddziaływania resocjalizacyjnego przeprowadzić można bez pozbawienia wolności, zwłaszcza gdy chodzi o sprawców, których dotychczasowe życie oraz właściwości i warunki osobiste pozwalają na prognozę, że nie powrócą oni na drogę przestępstwa.
WARUNKOWE UMORZENIE POSTEPOWANIA
Warunkowe umorzenie postępowania polega na rezygnacji ze skazania i kary wobec sprawcy uznanego winnym przestępstwa. Nie jest to uwolnienie od odpowiedzialności, lecz swoisty środek karny.
Przesłanki czyli warunki określa art. 66 k.k. i stanowią:
zagrożenie czynu karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności,
wina sprawcy i stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie są znaczne,
brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępstwa i jego okoliczności,
sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne,
występuje pozytywna prognoza wyrażająca się w przekonaniu, że pomimo warunkowego umorzenia postępowania sprawca nie popełni ponownie przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.
Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby, która wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia (art. 67 § 1, 3,4 kk).
Katalog obowiązków jakie może nałożyć sąd na sprawcę w ramach warunkowego umorzenia:
naprawienie przez sprawce wyrządzonej szkody - po uzgodnieniu pokrzywdzonego i oskarżonego czasu i sposobu naprawienia szkody,
informowanie sądu lub kuratora o przebiegu próby,
przeproszenie pokrzywdzonego,
wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie inne osoby (obowiązki probacyjne, art. 72 § 1 pkt. 1-3 i 5 k.k.)
przewidziane w art. 39 pkt 7 świadczenia pieniężne,
zakaz prowadzenia pojazdów na okres od roku do 2 lat (art. 67 § 3 w związku z art. 39 pkt. 3 i art. 43 § 1 k.k.)
Obowiązki probacyjne nakłada się po wysłuchaniu oskarżonego.
WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY
Podstawą warunkowego zawieszenia kary jest pozytywna prognoza, która wyraża się w przekonaniu sądu, że pomimo niewykonania orzeczonej kary sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Prognoza ta opierać się ma na ocenie właściwości i warunków osobistych sprawcy, dotychczasowego jego sposobu życia oraz zachowania się po popełnieniu przestępstwa (art. 69 § 1-2 k.k.)
Warunkowe zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się wyroku.
W przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności okres ten wynosi 2 do 5 lat, a w stosunku do młodocianych i recydywistów wielokrotnych - od 3 do 5 lat (art. 70 § 1 i 3 k.k.).
W przypadku warunkowego zawieszenia kary ograniczenia wolności oraz grzywny okres próby jest krótszy i wynosi od roku do 3 lat (art. 70 § 1 pkt. 2 k.k.).
W przypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności nożna orzec grzywnę . Wymiar grzywny w przypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności wynosi 180 stawek dziennych, a w przypadku ograniczenia wolności do 90 stawek (art. 71 § 1 k.k.). Grzywna ta nie podlega wykonaniu, jeżeli zarządzono wykonanie wcześniej zawieszonej kary. W przypadku wcześniejszego uiszczenia grzywny kara ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia (art. 71 § 1 i 2 k.k.)
Obowiązki próby (art. 72 § 1 k.k.) - katalog:
informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
przeproszenie pokrzywdzonego,
wykonywanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
wykonywanie pracy zarobkowej, podjęcie nauki albo przygotowania się do zawodu,
powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
poddanie się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu,
powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
inne stosowne postępowanie w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.
Sąd może również (zgodnie z art. 72 § 2 k.k.) zobowiązać skazanego do naprawienia w całości lub części wyrządzonej szkody, albo do uiszczenia świadczenia pieniężnego .
Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego (art. 74 § 1 k.k.), natomiast nałożenie obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu lub rehabilitacyjnemu nie może nastąpić bez zgody skazanego (art. 72 § 1 pkt. 6 k.k.)
Dozór sprawuje kurator sądowy, ale można go także powierzyć osobie godnej zaufania lub organizacji społecznej czy stowarzyszeniu.
Pozytywny wynik próby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Następuje to gdy w ciągu 6 miesięcy od jej upływu nie nastąpiło zarządzenie sądu o wykonaniu zawieszonej kary (art. 76 § 1 i 2 k.k.). Zatarcie oznacza prawne uznanie niekaralności sprawcy.
Negatywny wynik próby oznacza naruszenie jej warunków lub dopuszczenie się nowego przestępstwa. Zgodnie z art. 75 § 1 i 2 w takim przypadku następuje obligatoryjne zarządzenie wykonania zawieszonej kary. Natomiast fakultatywne, zależne od oceny sądu zarządzenie wykonania zawieszonej kary może nastąpić jeśli sprawca w okresie próby rażąco naruszył porządek prawny, uchylał się od uiszczenia grzywny, od wykonania nałożonych na niego obowiązków.
WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE
Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest wyrazem indywidualizacji kary pozbawienia wolności toteż jest instytucją prawa karnego materialnego, a nie tylko prawa karnego wykonawczego.(Art.,77-82 k.k.)
Przesłanki:
przesłanką merytoryczną - warunkowego przedterminowego zwolnienia jest pozytywna prognoza oparta na ocenie właściwości i warunków osobistych skazanego, jego sposobu życia przed i po popełnieniu przestępstwa, a przede wszystkim w toku odbywania kary, która uzasadnia przypuszczenie, że mimo wcześniejszego zwolnienia nie powróci on na drogę przestępstwa (Art. 77 § 1 k.k.)
O warunkowym przedterminowym zwolnieniu orzeka sąd penitencjarny na wniosek :
- skazanego lub jego obrońcy
- dyrektora zakładu karnego
- sądowego kuratora zawodowego
przesłanką formalną - warunkowego zwolnienia jest odbycie przez skazanego określonej w ustawie połowy kary nie mniej jednak niż 6 miesięcy.
Przesłanka ta ulega zaostrzeniu w warunkach recydywy specjalnej podstawowej (art. 64 § 2 k.k.). W tym przypadku można zwolnić nie wcześniej niż po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast recydywistę wielokrotnego - po odbyciu trzech czwartych kary, nie wcześniej jednak niż po roku. (art. 78 § 2 k.k.)
inne przesłanki - dotyczą kar najsurowszych.
Skazanego na 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu kary 15 lat.
Skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności - dopiero po upływie 25 lat..
Warunkowe zwolnienie następuje na okres próbny. Stanowi go czas do odbycia kary, przy czym nie może być krótszy niż 2 lata (dla recydywisty wielokrotnego - 3 lata) ani dłuższy niż 5 lat (art. 80 § 1 i 2 k.k.) Dłuższy, 10 letni okres przewidziany jest dla skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności, którzy mogą być wyjątkowo zwolnieni po 25 latach.
Odwołanie warunkowego zwolnienia jest:
obligatoryjne - jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego jej wykonania.
fakultatywne - zależy od oceny sądu, może nastąpić, jeżeli w okresie próby zwolniony rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnił przestępstwo nie będące podstawą obligatoryjną, uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych (art.160 § 2 k.k.w.)
W razie odwołania warunkowego zwolnienia okresu spędzonego na wolności nie zalicza się na poczet kary.
Pozytywny upływ okresu próby to nieodwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia w tym okresie i w ciągu dalszych 6 miesięcy. W takiej sytuacji karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.
1
1