Pisemny egzamin dojrzałości z biologii

we wszystkich szkołach średnich dla dorosłych

Termin: 10 stycznia 2006 r. Godzina: 15.30

1. Przedstaw mechanizmy przekazywania informacji genetycznej na poziomie komórki i organizmu eukariotycznego uwzględniając rolę mutacji w tym procesie.

2. Przedstaw na przykładach różnych tkanek roślinnych i zwierzęcych przystosowania w ich budowie do funkcji jakie pełnią w organizmach żywych.

3. Przedstaw budowę i funkcjonowanie organizmów roślinnych oraz zwierzęcych w ekosystemach wodnych i lądowych.

Wykonaj polecenia zawarte w 30 zadaniach umieszczonych w załączniku do powyższego tematu.

Załącznik do tematu 3:

Przedstaw budowę i funkcjonowanie organizmów roślinnych oraz zwierzęcych w ekosystemach wodnych i lądowych.

Zadanie 1. (0 - 3 pkt.)

Jest to układ ekologiczny składający się z biocenozy oraz z abiotycznego środowiska (biotopu).

1. Podaj nazwę pojęcia ekologicznego, którego definicję przedstawiono powyżej.

....................................................................

2. Podaj dwa przykłady elementów biotycznych oraz określ rolę każdego z nich w zdefiniowanym powyżej układzie ekologicznym.

1. .................……..........................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. ……….......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 2. (0 - 4 pkt.)

Uzupełnij tabelę tak aby przedstawiała porównanie czynników środowiska w ekosystemach wodnych i lądowych.

czynnik	ekosystemy
		wodne	lądowe
wahania temperatury duże / niewielkie
dostępność światła mniejsza / większa
gęstość środowiska mała / duża
zawartość tlenu stała / zmienna

Zadanie 3. (0 - 4 pkt.)

Temperatura jest ważnym czynnikiem działającym ograniczająco na występowanie organizmów na Ziemi.

1. Wymień po jednym przykładzie organizmu zmiennocieplnego i stałocieplnego.

.....................................................................................................................................................

2. Podaj przykład sposobu regulacji temperatury ciała przez zwierzęta zmiennocieplne w zależności od temperatury otoczenia.

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

3. Określ sposób, w jaki rośliny wieloletnie (np. drzewa) żyjące w klimacie umiarkowanym przystosowały się do przeżycia w niskich temperaturach.

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Zadanie 4. (0 - 3 pkt.)

Są to rośliny mięsiste i soczyste, z silnie rozwiniętym miękiszem wodnym w liściach lub w łodygach. U tych, które gromadzą wodę w łodygach liście przekształciły się w drobne łuski, kolce lub zanikły zupełnie. Charakteryzują się powolnym wzrostem. Posiadają słabo rozwinięty system korzeniowy.

1. Podkreśl nazwę formy ekologicznej, której opis przedstawiono powyżej:

mezofity, pnącza, sukulenty, higrofity, hydrofity.

2. Zaznacz cechę środowiska życia opisanych roślin. Uzasadnij swój wybór odwołując się do ich charakterystyki.

1. stała, niska temperatura otoczenia,

2. stały lub okresowy niedobór wody,

3. woda zawsze dostępna w nieograniczonych ilościach,

4. duża wilgotność powietrza.

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Zadanie 5 (0 - 4 pkt.)

U strzałki wodnej występuje różnolistność.

Podpisz na rysunku trzy formy liści tej rośliny

oraz podaj przyczynę występowania różnic

w ich kształtach.

………………………………………………………………….........................................….

Zadanie 6 (0 - 2 pkt.)

Opływowy kształt ciała jest cechą budowy zewnętrznej wielu zwierząt wodnych.

1. Podaj nazwę czynnika, który zadecydował o wykształceniu tej cechy.

...................................................................................................................................................

2. 
   Podkreśl nazwę zjawiska zilustrowanego na rysunku.

A. dywergencja

B. konwergencja

C. radiacja adaptatywna

D. specjacja

Zadanie 7. (0 - 7 pkt.)

Rysunki przedstawiają przykłady ryb o różnych kształtach.

1. Dobierz do każdego, przedstawionego na rysunkach A, B, C przedstawiciela ryb, charakterystyczny dla niego sposób życia lub poruszania się.

1. Żyje w głębinach oceanu, gdzie nigdy nie dociera światło słoneczne.

2. Spędza życie głównie blisko dna, jest rybą zdolną do długotrwałego unoszenia się w wodzie.

3. Jest niezbyt szybką ale zwrotną rybą, żyje wśród wodorostów i koralowców rafy koralowej.

4. Jest szybkim i bardzo wytrwałym pływakiem pokonującym duże odległości.

A - ...............B - ..........C - .........

2. Wymień trzy przystosowania w budowie anatomicznej ryb do życia w wodzie.

1. ..............................................................................................................................................

2. ..............................................................................................................................................

3. ..............................................................................................................................................

3. Porównaj sposoby osmoregulacji ryb żyjących w wodach słonych (np. śledzia) i słodkich (np. karpia), uzupełniając poniższą tabelę.

SPOSÓB OSMOREGULACJI	KARP	ŚLEDŹ
picie wody: tak / nie
ilość wydalanego moczu: mała / duża
gospodarka solami mineralnymi: pobieranie jonów / usuwanie nadmiaru jonów

Zadanie 8. (0 - 5 pkt.)

Zasadniczymi związkami azotowymi, będącymi produktami metabolizmu wydalanymi z organizmów zwierząt są: amoniak, mocznik i kwas moczowy.

1. Wyjaśnij, dlaczego jedne zwierzęta mogą wydalać amoniak, a inne muszą wydalać kwas moczowy.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. Posegreguj wymienione poniżej zwierzęta na te, które wydalają amoniak (I) i te, które wydalają kwas moczowy (II).

1. ryby kostnoszkieletowe,

2. owady,

3. węże,

4. ptaki,

5. larwy płazów,

6. skorupiaki.

I. ……………….. II. …………………………

3. Azotowym produktem metabolizmu człowieka jest mocznik. Podaj nazwę narządu, który go wytwarza.

...............................................................................

Zadanie 9. (0 - 3 pkt.)

Zaplemnienie i zapłodnienie może być zewnętrzne lub wewnętrzne.

1. Przedstaw różnicę między zaplemnieniem i zapłodnieniem.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. Podaj przykład organizmu, u którego występuje zapłodnienie zewnętrzne oraz określ środowisko, w którym zachodzi ten proces.

.......................................................................................................................................................

Zadanie 10. (0 - 3 pkt.)

Rysunek przedstawia błony płodowe gadów.

1. 
   Podaj nazwy obu oznaczonych cyframi błon płodowych:

1. - ………….………………..

2 - ……………………………

2. Przedstaw znaczenie błon płodowych w ewolucji kręgowców.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 11. (0 - 4 pkt.)

Rysunek przedstawia wykorzystanie energii świetlnej padającej na liść.

Na podstawie analizy rysunku oceń prawdziwość poniższych informacji zaznaczając w odpowiedniej rubryce tabeli właściwe określenie (P - prawda lub F - fałsz).

	P	F
1. W fotosyntezie wykorzystane jest całe promieniowanie słoneczne padające na liść.
2. Energia odbita z powierzchni liścia jest większa niż energia przez niego pochłonięta.
3. Tylko część energii pochłoniętej przez liść jest wykorzystana w procesie fotosyntezy.
4. Większość energii pochłoniętej przez liść jest zamieniana na ciepło i wykorzystana w innych procesach niż fotosynteza.

Zadanie 12. (0 - 2 pkt.)

Barwniki fotosyntetyczne są czynnikami wewnętrznymi procesu fotosyntezy.

Podaj nazwę najbardziej powszechnego barwnika fotosyntetycznego i określ jego lokalizację w komórce roślinnej.

.......................................................................................................................................................

Zadanie 13. (0 - 2 pkt.)

W klimacie umiarkowanym każdej jesieni drzewa i krzewy zmieniają barwę swoich liści.

Wyjaśnij na czym polega udział struktur komórkowych takich jak chromoplasty i chloroplasty oraz odpowiednich barwników w obserwowanym zjawisku.

.......................................................................................................................................................

.....................................................................................…..............................................................

.......................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................Zadanie 14. (0 - 3 pkt.)

Dla zwierząt światło jest ważnym czynnikiem fizycznym.

Uzupełnij schemat podziału receptorów ze względu na rodzaj odbieranej energii.

1. Mechanoreceptory odbierają energię .....................................................................

2. .................................................... odbierają energię świetlną.

3. ................................................... .odbierają energię chemiczną.

Zadanie 15. (0 - 7 pkt.)

Rysunek przedstawia oko człowieka.

1. Wskaż strzałkami i podpisz: soczewkę, siatkówkę, rogówkę, źrenicę i plamkę żółtą.

2. Przedstaw funkcje dwóch z wyżej wymienionych części oka.

.................................... - ........…...................................................................................................

........…....................…………………………..............................................................................

..................................... - ..............................................................................................................

........…............................…………………………......................................................................

Zadanie 16. (0 - 5 pkt.)

1. Wybierz i podkreśl nazwy dwóch barwników występujących w komórkach siatkówki oka ludzkiego.

rodopsyna, chlorokuoryna, jodopsyna, hemoglobina.

2. Podaj nazwę witaminy, warunkującej prawidłowy przebieg procesu widzenia oraz określ jedno jej źródło w pożywieniu człowieka.

.......................................................................................................................................................

3. Podaj nazwę wady wzroku pojawiającej się na skutek wydłużenia gałki ocznej lub zbyt wypukłej soczewki.

....................................................................................

Zadanie 17. (0 - 5 pkt.)

Jedną z wad wzroku występujących u ludzi jest daltonizm, który jest cechą sprzężoną z płcią, uwarunkowaną recesywnym allelem (d).

1. Wyjaśnij pojęcie: cecha sprzężona z płcią. Podaj przykład jeszcze innej cechy sprzężonej z płcią.

...........................................................……....................................................................................

...........................................................……....................................................................................

Schemat przedstawia dziedziczenie daltonizmu w pewnej rodzinie:

2. Podaj genotypy osób oznaczonych na schemacie liczbami 1, 2, 3.

1. ...................... 2. ...…….............. 3. ..............................

Zadanie 18. (0 - 2 pkt.)

Narządy wzroku (oczy) bezkręgowców i kręgowców wykazują duże zróżnicowanie.

Przyporządkuj rodzajowi oczu odpowiednie przykłady zwierząt, które posiadają.

oczy pojedyncze, oczy złożone (fasetkowe)

mucha ryba świerszcz mrówka człowiek ośmiornica pająk

I - ..………………........, II - ..………….…….….......

Zadanie 19. (0 - 4 pkt.)

Rysunki przedstawiają oko głowonoga (A) i oko kręgowca (B).

1. Zaznacz trzy informacje, charakteryzujące oba te narządy.

1. Narządy te upodobniły się zewnętrznie.

2. Narządy te nie mają podobnej budowy zewnętrznej

3. Narządy te spełniają takie same funkcje.

4. Narządy te nie pełnią takich samych funkcji.

5. Narządy te mają wspólne pochodzenie.

6. Narządy te nie mają wspólnego pochodzenia.

2. Podaj nazwę rodzaju narządów (analogiczne, homologiczne) jakich przykładem są oczy głowonogów i kręgowców.

.....................................................................................................................

Zadanie 20. (0 - 7 pkt.)

Występowanie organizmów w danym środowisku uzależnione jest również od obecności tlenu.

1. Oceń prawdziwość stwierdzenia: „Wszystkie organizmy uzyskują energię na drodze oddychania tlenowego”. Podaj jeden argument uzasadniający odpowiedź.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

2. Przyporządkuj nazwie etapu oddychania odpowiednią definicję.

Glikoliza	Jest to złożony ciąg katalizowanych enzymatycznie reakcji (od kwasu cytrynowego do kwasu szczawiooctowego), polegający na utlenieniu czynnego octanu .
Łańcuch oddechowy (utlenianie końcowe)	Jest to przebiegający w cytoplazmie etap oddychania z komórkowego składający się ciągu katalizowanych enzymatycznie reakcji podczas, których następuje rozpad glukozy na dwie cząsteczki kwasu pirogronowego
	Jest to etap oddychania wewnątrzkomórkowego, polegający na przeniesieniu protonów wodoru i elektronów na tlen z wytworzeniem cząsteczki wody.

I - ......... II - ........

3. Wymień substraty i produkty oddychania tlenowego.

substraty: ...........................……..................................................

produkty: ..........................…......................................................

4. Podaj nazwę struktury komórkowej przedstawionej na rysunku oraz wskaż strzałką miejsce zachodzenia łańcucha oddechowego.




………………………………………..

Zadanie 21. (0 - 2 pkt.)

Przedstaw sposób transportu tlenu oraz dwutlenku węgla w krwi człowieka.

Tlen: …...........................................................................................….........................................

.......................................................................................................….…......................................

.......................................................................................................….…......................................

Dwutlenek węgla: …………..........................................................…..........................................

..........................................…........................................................................................................

..........................................…........................................................................................................

Zadanie 22. (0 - 3 pkt.)

Narysuj i opisz schemat krwiobiegu ryby uwzględniając na nim: serce, dwa miejsca wymiany gazowej, kierunek przepływu krwi.

Zadanie 23. (0 - 4 pkt.)

Organizmy wodne i lądowe wykształciły inne narządy oddechowe.

1. Podaj po jednym przykładzie narządów oddechowych u zwierząt żyjących w środowisku wodnym i lądowym.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. Rośliny również przeprowadzają wymianę gazową. Podaj nazwy dwóch struktur służących do wymiany gazowej u roślin okrytonasiennych.

.......................................................................................................................................................

Zadanie 24. (0 - 3 pkt.)

Dwutlenek węgla jest związkiem chemicznym niezbędnym do życia roślin.

1. Określ postać, w jakiej pobierany jest CO₂ przez rośliny wodne, a w jakiej przez rośliny lądowe.

......................................................................................................................................................

2. 
   Na podstawie analizy wykresów zaznacz tę wartość stężenia CO₂, która jest optymalna dla najintensywniejszej fotosyntezy.

1. 0,15 %,

2. 0,03 %,

3. 0,3 %,

4. 0,2 %,

Zadanie 25. (0 - 3 pkt.)

Sole mineralne są niezbędne dla prawidłowego wzrostu i funkcjonowania roślin oraz zwierząt.

1. Przyporządkuj nazwę pierwiastka do przykładów jego roli w organizmach żywych.

Magnez Sód Fosfor

Jest składnikiem kwasów nukleinowych oraz przenośników energii. Jest składnikiem kości i chlorofilu. Warunkuje wzrost pobudliwości nerwów oraz mięśni. Jest składnikiem hemoglobiny.


I - ......... II - ........, III - ........

1. Na przedstawionym obok rysunku rośliny podpisz organ, który służy jej do pobierania soli mineralnych. Przedstaw inną funkcję tego organu.

.......................................…………………....................................................

........................................………………............................…........................

Zadanie 26. (0 - 2 pkt.)

Rysunki przedstawiają wyniki doświadczenia, polegającego na hodowli rzodkiewki na podłożach z pożywką pełną (zawierającą wszystkie pierwiastki niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju rośliny) oraz na podłożu przy braku potasu, fosforu lub azotu.




1. Sformułuj problem badawczy do przedstawionego powyżej doświadczenia.

..........................................…........................................................................................................

2. Określ co jest próbą kontrolną w tym doświadczeniu.

..........................................…........................................................................................................

Zadanie 27. (0 - 2 pkt.)

W tabeli przedstawiono średnią produkcję netto różnych ekosystemów.

Nazwa ekosystemu	Średnia produkcja pierwotna netto w g/m^2/rok
Rafy koralowe Wody otwartego oceanu Puszcza tropikalna Las liściasty klimatu umiarkowanego Tundra Półpustynia Plantacja trzciny cukrowej	2500 125 2200 1300 140 90 4000

Na podstawie analizy powyższych danych przedstaw dwa wnioski.

1. ..................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 28. (0 - 3 pkt.)

Z wymienionych poniżej organizmów utwórz po jednym przykładzie łańcucha występującego w ekosystemie wodnym (A) i w ekosystemie lądowym (B).

W każdym z tych łańcuchów pokreśl producentów.

zielenice (fitoplankton), mysz, dafnie (zooplankton), szczupak, płoć, lis, zboża (ziarno).

A: .................................................................................................................................................

B: .................................................................................................................................................

Zadanie 29. (0 - 2 pkt.)

W Polsce występuje duża różnorodność ekosystemów.

Wymień dwa przykłady ekosystemów naturalnych występujących w Polsce.

.................................................................................

..................................................................................

Zadanie 30. (0 - 2 pkt.)

Różnorodność biologiczna ma olbrzymie znaczenie dla ludzkości. Podaj dwa argumenty uzasadniające znaczenie ochrony różnorodności biologicznej.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

RAZEM: 105 pkt.

strona 2 z 12

strona 3 z 12

strona 1 z 12

delfin

A

B

ichtiozaur

B

kobieta daltonistka

kobieta nosicielka

kobieta o normalnym wzroku

mężczyzna daltonista

mężczyzna o normalnym wzroku

stężenie dwutlenku węgla

1 2 3

rekin

A

C

---