ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Pojęcie źródeł PM

• różne znaczenia terminu „źródła PM” (proces normatywny, sposoby tworzenia prawa, działania ustalające prawo):

1. w sensie materialnym (źródła wewnętrzne, realne, głębsze) źródłem prawa jest to co sprawia, że PM kształtuje się i nabywa moc obowiązującą; przyczyny sprawcze maja charakter pozaprawny - wola państw (kierunki pozytywistyczne), nakazy rozumu (kierunki prawa natury), więź społeczna (kierunki socjologiczne), świadomości i emocje ludzi (kierunki psychologiczne)

2. w znaczeniu formalnym (źródła zewnętrzne, pozytywne) źródłami PM nazywamy zewnętrzny wyraz procesu, który doprowadził do powstania normy prawnej; należą do sfery prawnej. Są dwa niekwestionowane źródła PM : umowy międzynarodowe (pacta sunt servanda) i zwyczaj międzynarodowy; brak ustaw gdyż nie istnieje żadna władza ponadpaństwowa zdolna narzucić swą wolę suwerennym państwom.

Źródła poznawcze - zbiory umów, kompilacje zwyczajów pomocne w wyszukiwaniu przepisów prawnych; nie są to osobne źródła PM; wydawany przez ONZ „Treaty Series”, w Polsce „Zbiór dokumentów” Polski Instytut Spraw Międzynarodowych;

Podstawa wyrokowania sądów międzynarodowych - podstawą wyrokowania sądów międzynarodowych, których kompetencje określają państwa, powołują się na źródła PM, jednakże art. 38 stwierdza, iż nie wszystko źródła PM pokrywają się z pojęciem podstaw wyrokowania:

• Art. 38 ust. 1 statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości: „Trybunał, którego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory, stosuje:

1. Konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź partykularne, ustanawiające normy uznane przez państwa spór wiodące;

2. Zwyczaj międzynarodowy, jako dowód ogólnej praktyki przyjętej za prawo;

3. Ogólne zasady prawa, uznane przez państwa cywilizowane;

4. Z zastrzeżeniem art. 59, orzeczenia sądowe i poglądy posiadających najwyższe kwalifikacje pisarzy różnych narodów w zakresie prawa międzynarodowego, jako pomocniczy środek ustalania norm prawa”

• Za podstawę wyrokowania państwa mogą uznać również zasadę słuszności; możliwość orzekania ex aequo et bono jeżeli strony się na to zgodzą (art. 38 ust. 2)

Źródła PM






UMOWA ZWYCZAJ PRAWO WEWNĘTRZNE

MIĘDZYNARODOWA MIĘDZYNARODOWY ORGANIZACJI MIĘDZYNAR.

(„miękkie PM”)

Umowa międzynarodowa

1. Pojęcie i rodzaje umów międzynarodowych

1. definicje i nazwy umów międzynarodowych: Konwencja wiedeńska z 1969 o prawie traktatów mówi, iż traktat międzynarodowy (treaty) to „międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez PM, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej, i bez względu na jego szczególna nazwę” (art. 2) - definicja ta odnosi się tylko do umów zawartych między państwami, nie dotyczy umów zawartych między innymi podmiotami PM a państwami lub między tymi innymi podmiotami PM. Stronami umów międzynarodowych mogą być także inne podmioty PM, tylko, że przepisy Konwencji wiedeńskiej nie mają zastosowania do tych umów. PM nie są kontrolowane tylko umowy między państwami a spółkami zagranicznymi.

2. Nie wszystkie umowy m. są źródłami PM:





umowy prawotwórcze umowy - kontrakty

umowy ustalające reguły postępowania akty stwarzające lub zmieniające stosunek

przez co stają się źródłem PM prawny; nie są źródłami PM

3. jednakże jedna umowa może zawierać zarówno postanowienia prawotwórcze jak i postanowienia dotyczące konkretnych stosunków prawnych np. traktaty pokoju.

4. Rodzaje umów międzynarodowych : ze względu na ilość stron umowy





umowy bilateralne umowy multilateralne

dwustronne wielostronne

5. ze względu na sposób przystąpienia do umowy państw trzecich:








wielostronne otwarte wielostronne zamknięte

zawierają klauzule dopuszczającą wymagana zgoda kontrahentów

inne państwa bez zgody

półotwarte

otwarte tylko dla określonej grupy

państw np. umowy regionalne lub

państwa, które spełnią podane warunki

6. ze względu na organ występujący jako strona:

1. umowy państwowe - głowa państwa np. traktat pokoju,

2. umowy rządowe - zatwierdzenie przez Radę Ministrów,

3. umowy resortowe - przedmiot właściwy dla jednego ministra, nie są ani państwowe, ani resortowe.

7. ze względu na treść umów:

1. umowy polityczne

2. umowy gospodarcze i administracyjne

3. statuty organizacji międzynarodowych

TRAKTATY









pokoju przymierza przyjaźni

stos. między państwami, które zobowiązanie do udzielenia dążenie do rozwoju

przechodzą ze stanu wojny sobie wzajemnej pomocy przyjaznych wzajemnych

w stan pokoju także w zakresie militarnym stosunków

umowy handlowe,

konsularne, nawigacyjne,

lotnicze, finansowe, kulturalne itp.

1. Forma umów międzynarodowych

1. Rozwój historyczny - w epoce feudalizmu umowy m. zawierane były głównie przez monarchów, musiały one spełniać ogólne wymogi formalne; obecnie forma jest bardziej uproszczona, mimo to zachowane są dla umów o większym znaczeniu formy bardziej uroczyste:

1. Tytuł umowy (np. traktat przymierza)

2. Inwokacja, czyli wezwanie do Boga

3. Intytulacja - wyszczególnienie monarchów zawierających umowę wraz z ich tytułami

4. Arenga - przyczyny, które skłoniły do zawarcia umowy

5. Narracja - opis czynności i wydarzeń, które spowodowały wszczęcie rokowań, wyznaczenie pełnomocników, zbadanie pełnomocnictw, wyrażenie zgody

6. Dyspozycja - właściwa treść umowy podzielona na art. i rozdziały; klauzule odnośnie ratyfikacji, wejścia w życie, czasu trwania itp.

7. Korroboracja - wzmocnienie umowy

8. Data i miejsce zawarcia umowy

9. Podpisy i pieczęcie.

2. Umowę dwustronną sporządza się w dwóch egzemplarzach - reguła alternatu, czyli wymienienie w egz. dla danego państwa w pierwszej kolejności jego nazwy; w umowach wielostronnych org. zawierające umowę wymieniane są w porządku alfabetycznym, podpis w dowolnym miejscu pod tekstem, (zasada równości i kurtuazja międzynarodowa).

3. Język, w jakim sporządza się umowy - w okresie feudalizmu językiem umów m. była łacina; w XVII w. - j. Francuski; od I wojny światowej j. Angielski wypiera powoli j. Francuski; umowy bilateralne sporządza się w dwóch językach (językach stron), czasami spisuje się także w trzecim jęz., kopia ta jest rozstrzygająca w przypadku sporu; dokonywanie interpretacji w przypadku trudności z przekładem tekstu umowy.

4. „Porozumienie dźentelmeńskie” - umowy ustne zakładające znaczny stopień wzajemnego zaufania;

Procedura zawierania umów międzynarodowych

1. Ustalenie tekstu i podpisanie umowy

1. Przygotowanie tekstu umowy - opracowania i uzgadniania tekstu umów dwustronnych dokonuje się w drodze wymiany not lub w toku rokowań między zainteresowanymi państwami; dla zawarcia umowy wielostronnej zwoływane są konferencje z udziałem pełnomocników. Uzgadnianie tekstu umowy następuje w drodze głosowania (Konwencja wiedeńska 1969 art. 9), wymagana większość 2/3 głosów obecnych. Projekty umów wielostronnych są często przygotowywane przez org. międzynarodowe np. przez ONZ - Komisja Prawa międzynarodowego przygotowuje projekty konwencji kodyfikujące działy PM.

2. Parafowanie i podpisanie umowy - uzgodniony tekst jest przedłożony do podpisania, niekiedy dokonuje się parafowania umowy czyli złożenia parafy przez pełnomocników pod umową (potwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy, poświadczenie autentyczności); podpisanie umowy nadaje moc wiążącą tylko umową nie wymagającym ratyfikacji lub zatwierdzenia (mniejsze znaczenie polityczne czy gosp.)

3. Pełnomocnictwa - osoba, która przedstawi odpowiednie pełnomocnictwo jest uważana za przedstawiciela państwa (może przyjąć lub ustalić autentyczność tekstu umowy lub wyrazić zgodę państwa na przyjęcie umowy) lub też pełnomocnictwo wynika z praktyki państw. Bez pełnomocnictw za przedstawicieli państw uważa się:

• Szefów państw, rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy;

• Szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu umowy z państwem przyjmującym;

• Przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencjach międzynarodowych, bądź przy organizacji m. - dla przyjęcia tekstu umowy na danej konferencji itd.

• Art. 2 Konwencji wiedeńskiej 1969 - „pełnomocnictwo oznacza dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustaleniu autentyczności tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonaniu jakiejkolwiek czynności związanej z traktatem”

• W Polsce pełnomocnictwa do prowadzenia rokowań i parafowania podpisuje bądź minister spraw zagranicznych bądź odpowiedni minister (umowy resortowe); pełnomocnictwa do podpisania umowy - Prezydent RP (umowy państwowe), premier (umowy rządowe), minister (umowy resortowe).

2. Ratyfikacja i wejście w życie

1. ratyfikacja jako sposób zabezpieczenia się monarchów w okresie feudalnym przez zaciąganiem zobowiązań przez swych pełnomocników (klauzula zastrzegająca, iż umowa będzie obowiązywała dopiero po ratyfikacji); w państwach konstytucyjnych ratyfikacja stała się instrumentem wpływania parlamentu na politykę zagraniczną prowadzona przez rządy (zgoda parlamentu na ratyfikację umowy przed jej podpisaniem przez głowę państwa).

2. Ratyfikacja według prawa polskiego - art. 133 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi: „Prezydent RP jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych ratyfikuje i wypowiada umowy m., o czym zawiadamia Sejm i Senat[...]. Prezydent RP przed ratyfikowaniem umowy m. może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją [...].”Ustawa z 14 kwietnia 2000 r. o umowach m. określa zasady oraz tryb zawierania, ratyfikacji, zatwierdzania, ogłaszania, wykonywania, wypowiadania i zmian zakresu obowiązywania umów m.

3. Umowy niepodlegające ratyfikacji - stosowanie uproszczonej procedury ratyfikacyjnej - ratyfikacja lub zatwierdzenie umowy przez szefa rządu lub ministra bez udziału parlamentu; występuje tendencja do rozszerzania pojęcia „umów resortowych” w celu wzmocnienia władzy wykonawczej. Przyjęło się, że ratyfikacji nie podlegają: deklaracje o treści politycznej zawierane przez mężów stanu, umowy resortowe lub administracyjne, umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych.

4. Klauzule ratyfikacyjne - w treści umowy zaznacza się , że dana umowa podlega ratyfikacji. Umowy, w których brak klauzuli, dochodzą do skutku po podpisaniu lub zatwierdzeniu.

5. Art.11 Konwencji wiedeńskiej: „Zgada państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób”;

6. Skutki prawne braku ratyfikacji - odmowa ratyfikacji z punktu widzenia prawnego jest dozwolona - odmowa ratyfikacji traktatu wersalskiego z 1919 r. przez Stany Zjednoczone wynikała ze zmiany partii rządzącej.

7. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych - o ratyfikacji (aby wywołała skutki prawne) muszą zostać powiadomione państwa umawiające się - wymiana dokumentów ratyfikacyjnych przy umowach bilateralnych; dokumenty ratyfikacyjne dot. umów wielostronnych składane są u depozytariusza. Konwencja wiedeńska określa funkcje depozytariusza w art. 76; w sytuacji gdy Polska jest depozytariuszem jego funkcje w stosunku do umów państwowych i rządowych pełni Minister Spraw Zagranicznych, a do umów resortowych - odpowiedni minister.

8. Wejście w życie umowy międzynarodowej - umowa określa datę wejścia jej w życie; wejście w życie jeszcze przed ratyfikacją w chwili podpisania; tymczasowe stosowanie przed wejściem w życie; wejście w życie z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych.

3. Przystąpienie do umowy

1. na skutek przystąpienia (akcesja) do umowy państwo , które nie brało udziału w procedurze zawierania umowy staje się strona umowy; możliwość przystąpienia przed wejściem umowy w życie;

2. art. 15 Konwencji wiedeńskiej „Zgada państwa na wiązanie się traktatem jest wyrażona przez przystąpienie [...].

4. Rejestracja i publikacja umów

1. zasada jawności stosunków międzynarodowych i zaniechanie „tajnej dyplomacji”, która stała się przyczyną wojen światowych - art. 102 Karty NZ nakłada na państwa członkowskie obowiązek rejestracji umów jednak bez sankcji nieważności w przypadku nie zarejestrowania.

2. Publikacja umów przez Sekretariat ONZ w zbiorze traktatów „Treaty Series”;

5. Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych

1. Klauzula wzajemności - traktowanie obywateli, osób prawnych, towarów itp. Układającej się drugiej strony w taki sam sposób, w jaki jej obywatele, osoby prawne itd. Są traktowani przez to państwo.

2. Klauzula narodowa - traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli itd.

3. Klauzula największego uprzywilejowania - przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały lub zostaną przyznane jakiemukolwiek państwu trzeciemu.

4. Klauzula arbitrażowa (koncyliacyjna) - zobowiązanie do przekazywania jakichkolwiek sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego (komisji koncyliacyjnej).

5. Klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu.

Zakres mocy obowiązującej umów międzynarodowych

1. Obowiązywanie umów w czasie i przestrzeni

1. prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - art.28 Konwencji wiedeńskiej

2. umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy zawartej wcześniej, dot. tego samego przedmiotu (lex posterior derogat legi priori); art.30 Konwencji wiedeńskiej:

• ust. 2: „Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu lub późniejszemu, bądź nie należy uważać go za niezgodny z takimi traktatami, postanowienia tego traktatu maja przewagę.”

• Ust. 3. „Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego sa zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zaiweszone zgodnie z art. 59, traktat wczesniejszy ma zastosowanie tylko w tym zakresie, w jakim jego postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.”,

• ust. 4. „Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego :

1. w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów ma zastosowanie ta sama reguła, co w ust. 3;

2. w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”

3. art. 103 Karty NZ mówi, iż w razie sprzeczności zobowiązań członków ONZ, wynikającymi z Karty, a ich zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy m., zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo.

4. Umowa wiąże każde państwo w odniesieniu do całego terytorium, chyba, że umowa postanawia inaczej (art.29)

1. Zastrzeżenia

1. praktyka, że państwa przy podpisywaniu ratyfikacji lub przystąpienia do umowy zgłaszają zastrzeżenia (rezerwacje); uznanie przez MTS w 1951 r., iż „zastrzeżenia są dopuszczalne pod warunkiem, zgodności zastrzeżenia z przedmiotem i celem konwencji”;

2. zastrzeżenia, na które umowa zezwalanie, nie wymagają przyjęcia przez pozostałe strony; gdy umowa jest aktem konstytucyjnym organizacji m., zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez właściwy organ tej org.

3. Przyjęcie zastrzeżeń może być wyraźne lub milczące. Zgłoszenie sprzeciwu wobec zastrzeżeń przed jedno państwo nie stanowi przeszkody dla wejścia w życie umowy m. między państwem sprzeciwiającym się a państwem zgłaszającym zastrzeżenia (niestosowanie postanowień, co do których zostały zgłoszone zastrzeżenia)

1. Zakres mocy obowiązującej umów wobec państw trzecich

1. zasada, że umowa m. wiąże strony tej umowy i nie wpływa na sytuacje prawną państw trzecich; postanowienia umów, które formułują przepisy prawa zwyczajowego, są obowiązujące dla państw trzecich, gdyż czerpią one moc obowiązującą ze zwyczaju.

2. Zawierane są umowy wywierające skutek prawny w państwach trzecich: umowy ustanawiające prawa dla państw trzecich i umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich (nie bez zgody państwa trzeciego).

Nieważność, wygaśnięcie i zawieszenie stosowania umów

1. Nieważność umów

1. przyczyny nieważności:

1. niedopełnienie warunków umowy powoduje, iż umowa jest nieważna;

2. błąd (error) - powoduje nieważność gdy dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła podstawę wyrażenia zgody państwa na związanie się ta umową;

3. zastosowanie przymusu - groźba użycia siły wobec przedstawiciela państwa w celu podpisania przez niego umowy pozbawia wszelkich skutków prawnych tą zgodę; stosowanie przymusu w stosunku do państwa w celu wyrażenia zgody na zawarcie umowy - unieważnienie traktatu;

4. podstęp

5. wykorzystanie przymusowej sytuacji

6. pogwałcenie przy zawieraniu umowy zasadniczych przepisów prawa wewnętrznego;

2. Konwencja wiedeńska zawiera sposoby postępowania, jakie należy stosować w związku z nieważnością umowy, jej wygaśnięciem, wycofaniem się z niej lub zawieszeniem stosowania. Strona powołująca się na jakąkolwiek przyczynę nieważności powinna poinformować o tym pozostałym stronom umowy oraz podać uzasadnienie.

2. Ius cogens

1. w stosunkach międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o nadrzędnym znaczeniu (ze względu na istotne znaczenie dla społ. międzynarodowej), które nie mogą być uchylone żadna umowa międzynarodową np. zakaz użycia siły, zakaz interwencji w wewnętrzne sprawy państw itp.

2. Konwencja wiedeńska - określa imperatywne normy powszechnego PM jako przyjęta i uznaną „przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania PM o tym samym charakterze”; wszystkie umowy muszą być zgodne z ius cogens pod sankcją nieważności.

3. Wygaśnięcie umowy

1. Przyczyny wygaśnięcia (utrata mocy obowiązującej) umowy:

• przyczyny przewidziane w umowie: upływ czasu, na jaki umowa została zawarta; spełnienie warunku rozwiązującego; wypowiedzenie umowy

• inne przyczyny: zgoda stron na uznanie umowy za wygasłą; całkowite wykonanie umowy; trwała niemożność wykonania umowy; niezgodność z nowo powstałą imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego (ius cogens); pogwałcenie umowy przez jedna z umawiających się stron; zasadnicza zmiana okoliczności - wg Konwencji wiedeńskiej można powołać się tylko w przypadku gdy istnienie tych okoliczności stanowiło podstawę zgody stron na związanie się umową, a skutkiem zaszłej zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do wypełnienia.

1. wygaśnięcie różni się od stwierdzenia nieważności tym, że pociaga ono za soba skutki prawne od chwili wygaśnięcia, a stwierdzenie nieważności oznacza, że umowa była nieważna od samego początku i nie mogła wywołać żadnych skutków prawnych

4. Wypowiedzenie umowy

1. klauzula w tekście umowy dotycząca wypowiedzenie umowy przez strony i określająca tryb tego procesu;

2. wg Konwencji wiedeńskiej wypowiedzenie umowy (brak klauzuli wypowiedzenia) jest dopuszczalne tylko, gdy można ustalić, że strony zamierzały dopuścić taka możliwość albo charakter umowy na to pozwala (art. 56);

3. pewne kategorie umów , które nie zawierają klauzul wypowiedzenia i swym charakterem nie dozwalają dokonać tego procesu - traktaty pokoju, umowy kodyfikujące PM itp.

4. Jeśli umowa nie określa trybu wypowiedzenia, notyfikacja dot. zamiaru wypowiedzenia umowy powinna być złożona co najmniej na 12 miesięcy naprzód (art.56 K.w.)

5. Zawieszenie stosowania umowy

1. zawieszenie stosowania zwalnia strony umowy z obowiązku wypełniania jej postanowień we wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia; nie wpływa na stosunki prawne ustanowione przez umowę między stronami.

2. zawieszenie spowodowane może być: naruszeniem umowy przez kontrahenta, niemożność jej wykonania lub zasadniczą zmianę okoliczności;

3. zawieszenie powinno być przewidziane w umowę lub przynajmniej nie zabronione.

6. Wpływ wybuchu wojny na umowy międzynarodowe

1. umowy wielostronne nie tracą mocy obowiązującej w następstwie wojny, a tylko ulega ona zawieszeniu w stosunkach między państwami wojującymi; są przywracane po przywróceniu stanu pokoju;

2. kategorie umów, które nie tracą mocy obowiązującej podczas wojny: umowy zawierane na czas wojny (prawo wojenne), umowy zawierające klauzule obowiązywania w czasie także wojny (np. konwencja o latarni morskiej pod Tangerem), umowy ustalające stan rzeczy (np. o cesji terytorium), umowy powołujące do życia org. m. (Karta NZ);

Obowiązek przestrzegania i zasady interpretacji umów międzynarodowy

1. Pacta sunt servanda

1. obowiązek przestrzegania zawartych umów (pacta sunt servanda) - moc obowiązującą tej zasady wywodzi się z prawa zwyczajowego; znalazła ona potwierdzenie w wielu umowach międzynarodowych: na konferencji londyńskiej 1871, w Pakcie Ligi Narodów; Karta NZ; Deklaracja przyjaznych stosunków i współpracy z 1970 r.

2. wg Konwencji wiedeńskie „każdy traktat będący w mocy wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze”.

2. Środki zabezpieczające wykonanie umów

1. w czasach minionych: przysięga, dawanie zakładników, oddanie w zastaw ruchomości lub nieruchomości

2. w czasach nowszych: okupacja pokojowa części terytorium do czasu wykonania zobowiązań, oddanie w zastaw pewnych źródeł dochodów;

3. umowy lub deklaracje gwarancyjne

4. kontrola wykonania umowy, przeprowadzana na zasadzie wzajemności przez same państwa zainteresowane bądź przez organizację międzynarodową;

3. Interpretacja umów międzynarodowych

1. interpretacja (wykładnia) umowy polega na wyjaśnieniu treści jej postanowień;

2. teorie interpretacyjne:

• szkoła subiektywistyczna - interpretacja powinna zmierzać do ustalenia prawdziwej woli umawiających się stron; co strony chciały wyrazić w danym postanowieniu;

• szkoła obiektywistyczna, tekstualna - nacisk na sam tekst umowy, który jest oświadczeniem woli stron a nie spekulować rzeczywisty zamiar stron; reguły interpretacyjne Instytutu PM i przepisy Konwencji wiedeńskiej;

• szkoła teleologiczna, funkcjonalna - nacisk na przedmiot i cel umowy; interpretacja w sposób odpowiadający potrzebom społ. międzynarodowej w czasie jej stosowania.

3. interpretacja autentyczna - dokonana przez strony zawierające umowę; interpretacja sądowa - dokonana przez sądy międzynarodowe (zwłaszcza MTS); interpretacja doktrynalna - przeprowadzona przez poszczególnych prawników; interpretacja urzędowa - dokonana przez jedno z umawiających się państw

4. interpretacja wg Konwencji wiedeńskiej - traktat należy interpretować „w dobrej wierze, zgadnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście oraz w świetle jego przedmiotu i celu.”; Przy interpretacji należy brać pod uwagę kontekst (tekst umowy, wszelkie porozumienia w związku z tą umową oraz dokumenty dot. tej umowy) oraz: późniejsze porozumienia między stronami dot. interpretacji lub stosowania, późniejsza praktykę stosowania umowy (jako porozumienie w sprawie interpretacji), wszelkie normy PM.

Zwyczaj międzynarodowy

1. Pojęcie prawa zwyczajowego

• przez długi okres PM było głównie prawem zwyczajowym, obecnie zostaje ono wypierane w związku z dużą ilością umów wielostronnych;

• zwyczaj międzynarodowy, zgodnie z art. 38 statutu MTS, jest dowodem ogólnej praktyki uznanej za prawo;

• Dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są dwa elementy: praktyka (usus) i przekonanie o zgodności praktyki z prawem ( opinio iuris vel necessitatis).

Praktyka - istotne znaczenie ma działalność państwa (szef państwa, minister spraw zagranicznych, przedstawiciele dyplomatyczni) oraz innych organów (sady, parlament);

• nie może być jednostronna i dotyczyć tylko jednego państwa, przepis prawny obowiązuje w kręgu społeczności międzynarodowej;

• reguła powinna znaleźć zastosowanie w pewnej liczbie przypadków;

• praktyka powinna być długotrwała (dawny pogląd); obecnie przepis prawa zwyczajowego może wykształcić się w krótkim okresie czasu ze względu na dynamikę stosunków międzynarodowych;

• praktyce musi towarzyszyć przekonanie, że dana reguła jest norma PM (element psychologiczny); brak działań ze strony państwa jak również działanie państwa, może wyrazić jego zgodę na wykształcenie się normy PZ;

• wg sędziego Negulesco praktyka powinna „polegać jednocześnie na nieprzerwanym potwierdzeniu faktów dokonywanych w dziedzinie stosunków międzynarodowych i na świadomości prawnej wspólnej dla państw, które w niej uczestniczą, opartej na przekonaniu, że powtarzanie faktów jest przejawem obowiązującej reguły”;

• możliwość istnienia zwyczajów obowiązujących państwa danego regionu;

Moc obowiązująca - norma PZ traci ją na skutek:

• wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy PZ;

• odstąpienia państw od jej praktykowania - odwyknięcie (desuetudo);

• w skutek wykształcenia się przeciwnego zwyczaju może też utracić moc obowiązującą norma prawa umownego.

a) Uzasadnienie mocy obowiązującej prawa zwyczajowego - podstawa mocy obowiązującej jest zgoda państwa; zwyczaj często jest określany jako „milcząca zgoda”;

Polskie orzecznictwo sądowe potwierdza moc obowiązującą zasad prawa zwyczajowego i poszczególne ustawy odsyłają do zwyczajów m.

Kurtuazja międzynarodowa (comitas gentium) - grzeczność przestrzegana w stosunkach międzynarodowych; należy odróżnić ja od zwyczaju międzynarodowego gdyż reguły kurtuazji mimo, że oparte są na zasadzie wzajemności nie mają charakteru prawnego. Postępowanie wbrew tym regułom nie narusza PM ale może zostać źle odebrane. Najwięcej zasad kurtuazji wykształciło się w dziedzinie stosunków dyplomatycznych (ceremoniał dyplomatyczny) i konsularnych oraz w obrocie morskim.

Ogólne zasady prawa

• art. 38 statutu MTS „ogólne zasady prawa uznane przez państwa cywilizowane”; ogólne zasady prawa nie są ani zasadami prawa wewnętrznego ani zasadami PM; są ogólnymi zasadami prawa w ogóle.

Inne źródła prawa międzynarodowego

1. Orzecznictwo sądów międzynarodowych

• sądy międzynarodowe, zajmując stanowisko w jakiejś kwestii prawnej, nie tworzą nowych przepisów prawa, gdyż opierają zawsze swe orzeczenia na przepisach prawa umownego lub zwyczajowego. Sąd m. może oprzeć się na poprzednich wyrokach tylko w celu ustalenia treści nie dość jasnej normy prawa umownego lub zwyczajowego.

• Sądy oddziałują w pewnej mierze na rozwój prawa, precyzując i wyjaśniając treść przepisów prawnych.

2. Doktryna

• poglądy nauki prawa - doktryna wyjaśnia i precyzuje przepisy prawa, kształtuje poczucie prawne społeczeństwa, poddaje krytyce przepisy prawa obowiązującego i przedstawia propozycje nowych przepisów bez mocy obowiązującej.

• Tylko w epoce rozwoju prawa rzymskiego doktryna była źródłem prawa, kiedy sądy musiały wyrokować zgodnie z jednomyślną opinią grona prawników (przyznano im ius publice respondendi);

• Wg art. 38 statutu MTS orzecznictwo i doktryna pełnią rolę „środka pomocniczego do stwierdzenia przepisów prawnych”.

3. Ustawodawstwo państw

• akty ustawodawcze poszczególnych państw dot. stosunków międzynarodowych nie są źródłem PM, gdyż nie mogą one nakładać obowiązków na inne państwa; wyrażają jedynie stanowisko tego państwa w danej sprawie co może w konsekwencji stanowić część procesu tworzenia się nowej normy prawa zwyczajowego lub umownego (np. ustawa o szelfie kontynentalnym);

4. Akty jednostronne - wydawane przez państwa w celu wywołania określonych skutków prawnych.

1. Notyfikacja - oficjalne, pisemne powiadomienie drugiego podmiotu PM o pewnym wydarzeniu, z którym prawo łączy skutki prawne. Często notyfikacja jest niezbędna do celu wywołania skutku prawnego; Notyfikacja fakultatywna - wyjaśnienie stosunku prawnego, który inaczej budziłby wątpliwości.

2. Uznanie - potwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje powinien być traktowany w płaszczyźnie PM; np. uznanie nowego państwa jako podmiotu PM.

3. Protest - stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy sa niezgodne z PM; charakter fakultatywny.

4. Zrzeczenie się - akt rezygnacji państwa z pewnych praw; w sposób wyraźny, nie domniemany.

5. Uchwały organów organizacji międzynarodowych - można w pewne mierze dopatrywać się źródeł PM w uchwałach org. m., zwłaszcza Zgromadzenia Ogólnego ONZ; charakter prawotwórczy i moc obowiązującą przypisuje się przede wszystkim prawu wewnętrznemu organizacji międzynarodowych.

• miękkie PM - soft law w przeciwieństwie to prawa twardego (hard law);„słabe prawo”, „zobowiązania pozaprawne” itp.

• Akty normatywne należące do „miękkiego” PM - uchwały organów org. m. skierowane do państw członkowskich; porozumienie międzypaństwowe (wielostronne, dwustronne), którym z różnych względów nie nadano charakteru prawa „twardego” (charakteru umów); umowy, które nie zostały jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone przez odpowiedni organ.

1. przykładem porozumienia międzynarodowego, któremu świadomie nie nadano charakteru umowy jest Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 r.

Kodyfikacja prawa międzynarodowego

1. Rozwój historyczny

projekty skodyfikowania PM w celu zastąpienia mało precyzyjnego prawa zwyczajowego;

zawarcie 13 konwencji haskich w 1907 r. i podpisanie deklaracji londyńskiej w 1909 r. - kodyfikacja prawa wojennego i dot. pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych;

1. Kodyfikacja PM po drugiej wojnie światowej

• Zgromadzenie Ogólne ONZ powołało Komisje Prawa Międzynarodowego 1949r. w celu „stopniowego rozwoju PM i jego kodyfikacji”; (kolejne najważniejsze kodyfikacje str. 14, pkt 5.);

• Prace nad kodyfikacja PM prowadzone są także poza KPM w ramach ONZ np. Komitet Specjalny Zgromadzenia Ogólnego (Deklaracja zasad PM), Komisja Praw Człowieka (opracowała Pakty Praw Człowieka; poza ONZ: Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (Konwencje dot. ochrony ofiar wojny);

1. Następstwa kodyfikacji

• proces kodyfikacji PM jest zjawiskiem pozytywnym głównie ze względu na to, iż prowadzi on do wyjaśniania i usystematyzowania przepisów obowiązującego prawa.

• Negatywnym następstwem kodyfikacji PM jest dwoistość stanu prawnego, w którym jedne państwa związane są tylko przepisami prawa zwyczajowego, a inne - przepisami konwencji, która rozwija i precyzuje przepisy prawa zwyczajowego (niektóre państwa nie przystępują do nowych konwencji, jednakże nadal obowiązują je przepisy prawa zwyczajowego, które maja charakter powszechny.)

---