Cykl reprodukcyjny

Gdy długość wszystkich okresów w cyklach produkcyjnym i reprodukcyjnym jest optymalna, to okres między wycieleni owy trwa około 365 dni,

W cyklu produkcyjnym czas trwania poszczególnych okresów może się zmieniać w stosunkowo dużym zakresie. Skrócenie okresu zasuszenia spowo­duje wydłużenie laktacji, (jeśli OMW wynosi 365 dni), ale konsekwencjo takie­go postępowania (zmniejszenie wydajności mlecznej) trzeba będzie ponieść w następnej laktacji. Z kolei wydłużenie okresu zasuszenia spowoduje, skróce­nie laktacji. W cyklu reprodukcyjnym okresom o stałej długości jest okres cią­ży, a zmieniać się może czas trwania okresu miudzyciążowego. Długość okre­su międzyciążowego w cyklu reprodukcyjnym wpływa bezpośrednio na dłu­gość cyklu produkcyjnego,

Na długość okresu między etażowego mogą wpływać takie czynniki, jak;

- brak rui lub tzw. cicha ruja,

- działania hodowcy (skracanie bądź wydłużanie laktacji, zmiany terminu wycielenia),

- sposób przeprowadzenia inseminacji (źle lub nieterminowo wykonany za­bieg itp.).

Jednym z wielu czynników mających wpływ na przebieg kolejnych laktacji, a tym samym na opłacalność chowu bydła, jest prawidłowy i niezakłócony prze­bieg rozrodu (ryć. 10). Jest to ten czynnik, którym hodowca może i powinien kierować, pod warunkiem jednak, że posiadł umiejętność obserwowania i wtaś-riw:¹;;!) interpretowania objawów rui u krów i jałówek. To hodowca decyduje

o wyborze buhaja i o terminie unasieniania samicy, a więc ma wpływ na skuteczność zabiegów i na wydajność potomstwa.

Pod wpływem hormonów produkowanych przez przysadkę mózgową i jajni­ki zachodzą w organizmach niecielnych krów i jałówek procesy fizjologiczne manifestujące się m.in. zmianami w wyglądzie zewnętrznych narządów rod­nych i w zachowaniu się zwierząt. Okres takich rytmicznie pojawiających się zmian trwa średnio 21 dni (z wahaniami od 18 do 24 dni) i nosi nazwę cyklu płciowego.

Każdy cykl płciowy dzieli się na kilka krótszych odcinków czasowych, spo­śród, których najważniejszy dla hodowcy jest okres okołorujowy trwający od dwóch do trzech dni. Jeśli w tym czasie hodowca będzie dokładnie obserwowali niecielne krowy i jałówki, to może dostrzec w ich wyglądzie i zachowaniu ' zmiany pozwalające wyróżnić trzy następujące po sobie fazy: fazę przedrujową, fazę rui właściwej i fazę porujową. Umiejętność ich zauważenia i określenia czasu ich trwania decyduje o skuteczności krycia i o powodzeniu w rozrodzie.

Faza przedrujowa objawia się;

- wzmożoną pobudliwością i niepokojem,

- skłonnością do wspinania się na inne krowy przy braku tolerancji na obskakiwanie przez inne osobniki,

- lekkim zaczerwienieniem i obrzmieniem warg sromowych,

- wydzielaniem skąpego śluzu,

- spadkiem wydajności mleka i zmniejszeniem apetytu. W tej fazie jest jeszcze zbyt wcześnie na unasienianie lub krycie samicy.

Faza rui właściwej charakteryzuje się:

~ tolerancją na obskakiwanie przez inne krowy i skłonnością do wspinania się na inne osobniki,

- wydzielaniem obfitego śluzu rujowego: ciągliwego, czystego, przejrzystego, zwisającego w kształcie sopli,

~ zaczerwienieniem i silnym obramieniem warg sromowych, wilgotnością i połyskiiwością błony śluzowej pochwy,

- wzmożoną pobudliwością i szukaniem kontaktu z innymi krowami. Faza ta trwa u krów od 16 do 24 (średnio 18) godzin, u jałówek około dwóch godzin krócej. Druga połowa i koniec fazy rujowej to najkorzystniejszy termin unasieniania.

Faza porujowa charakteryzuje się stopniowym ustępowaniem wszystkich objawów rujowych, między innymi: obrzmienia i zaczerwienienia warg sromo­wych, śluzu rujowego (może jeszcze być bardzo lepki, mato obfity, czasem z domieszką krwi), tolerancji na obskakiwanie i zainteresowania innymi osobnikami. Na początku tej fazy można jeszcze unasienniać, choć z gorszym skutkiem.

Reinseminację, tj. ponowny zabieg unasieniania nasieniem tego samego bu­haja podczas tej samej rui, wykonuje się po 10-12 godzinach od pierwszego zabiegu. Wskazana jest ona u samic z przedłużającą się rują.

Najważniejsze błędy, jakie mogą popełnić hodowcy podczas obserwacji rui, to za późne zauważenie lub niezauważenie okresu rui, pomyłki lub błędna interpretacja objawów przy rozpoznaniu rui,

Aby uniknąć tych błędów, warto zapamiętać kilka wskazówek praktycznych ułatwiających rozpoznanie oznak rui.

Wyraźne i jednoznaczne oznaki rujowe to:

- obskakiwanie innych zwierząt,

- tolerowanie obskakiwania przez inne zwierzęta (odruch tolerancji),

- oblizywanie się, oblizywanie sąsiednich zwierząt, ludzi,

- przymilanie się do innych zwierząt, szukanie kontaktów fizycznych, ~ lekkie nabrzmienie sromu,

- lekkie zaczerwienienie i wilgotność przedsionka pochwy, ~ wydzielanie ś luz owo szkliste go wypływu, ciągnącego się w formie nitek, oblepienie śluzem wewnętrznej strony ogona i wyrostków kości kulszowych,

• krwawe otarcie nasady ogona.

Za drugorzędne, mniej pewne objawy rujowe uważa się:

- niepokój (atakowanie sąsiednich zwierząt, przestępowanie z nogi na no­gę, szarpanie się na łańcuchu, szukające, niespokojne spojrzenie),

- ryczenie i pomrukiwanie,

- zmniejszenie pobierania paszy,

- krótkotrwały spadek wydajności mleka.

Do wykrywania rui u krów mogą być wykorzystywane pedometry, buhaje próbniki, specjalnie tresowane psy, jak również metody oparte na pomiarze opor­ności śluzu pochwowego, temperatury ciała lub mleka, poziomu hormonów.

Skuteczność sztucznego unasieniania zależy od kilku czynników:

- znajomości zagadnień związanych z rozrodem i umiejętnego wykorzysta­nia tej wiedzy w praktyce,

- cech i umiejętności inseminatora,

- cech krowy, stanu jej zdrowia, a zwłaszcza stanu układu rozrodczego,

- cech buhaja i jego zdolności do zapłodnienia lub jakości nasienia.

Rozpoznawanie ciąży

Istnienie dąży potwierdzają następujące obserwacje:

- stwierdzenie braku rui po 21—24 dniach od pokrycia;

- najwcześniej w 6—7 tygodniu od pokrycia: podczas badania weterynaryj­nego (rektalnego) przez prostnicę, polegającego na obmacywaniu macicy i jej rogów, wyczuwa się powiększenie grubości tętnicy macicznej oraz grubości ścian macicy i stwierdza obecność wód płodowych i brodawek macicznych;

- od 4-6 miesiąca od pokrycia: obserwuje się zwiększony apetyt, zmianę kształtu brzucha, (który zwiększa się zwłaszcza w dolnej części prawego boku) i spadek mleczności; dostrzegane są ruchy płodu podczas dojenia lub picia przez zwierzę zimnej wody;

- od 6-7 miesiąca ciąży płód można wyczuć przez powłoki brzuszne krowy. Ponadto można stosunkowo wcześnie stwierdzić ciążę u bydła metodami opartymi na badaniu poziomu progesteronu, obecności estrogenów, oporności śluzu pochwowego, temperatury ciała lub mleka czy też za pomocą USG.

Analiza płodności

Aby uzyskać rzeczywisty obraz płodności, należy obliczyć odpowiednie wskaźniki płodności:

l. długość okresu międzywycieleniowego (OMW) (ryć. 11):

r\tmv suma dni wszystkich okresów międzywycieleniowych „ ., OMW = ————•,-.—————:———,———' • •——r——-— lani] liczba okresów międzywycieleniowych

lub

OI^.liczbakrówwrtadzie ggg ^ liczba wycielen

37

6. wskaźnik odcień (WO) - stosunek liczby urodzonych cieląt do liczby krów itrzymywanych w stadzie w ciągu jednego roku, wyrażony w procentach:

^q ^ liczba urodzonych cieląt ^ liczba utrzymywanych krów

7. punktacja obory według Helfricha (służy do oceny stanu rozrodu stada jego porównywania z innymi stadami). Stado otrzymuje 100 punktów, jeżeli:

- okres międzywycieleniowy trwa przeciętnie 365 dni,

- wskaźnik ocieleń wynosi 100%,

- nie wybrakowano żadnej krowy z powodu jałowości. W innych wypadkach odejmowane są punkty za:

- każde 2 dni wydłużenia okresu międzywycieleniowego ponad 365 dni -Ipkt,

- każde 2% zmniejszenia wskaźnika ocieleń - l pkt;

- każdy procent krów wybrakowanych z powodu jałowości (z całego stada) - l pkt.

Przykład: Średni OMW dla obory wynosi 385 dni, "wskaźnik ocieleń jest równy 94% i z powodu jałowości wybrakowano 2% krów. Takie stado otrzy­ma: 100 pkt - (10 + 3 + l) pkt = 86 pkt.

4.2. Wskaźniki użytkowości mlecznej krów

Laktacja trwa od wycielenia do momentu zasuszenia krowy. Jest to okres, w którym krowa produkuje, tj. wydziela, mleko. W okresie laktacji wy­różnia się następujące fazy:

a) rozdajania (wzrost wydajności) - trwa od wycielenia do uzyskania ma­ksymalnej wydajności (średnio od l do 2 miesięcy). Jest to bardzo ważna faza, decydująca o wydajności mleka w całej laktacji. Między 20 a 40 dniem lakta­cji krowy osiągają maksymalną wydajność dzienną;:

b) utrzymania wydajności - trwa około 5-6 miesięcy. Wydajność jest na wysokim, w miarę stałym poziomie; '

c) spadku wydajności - trwa 2-3 miesiące. W tym czasie następuje natu­ralny spadek mleczności spowodowany wzrostem i rozwojem płodu (6-7 mie­siąc ciąży);

d) zasuszania

- większość krów w siódmym miesiącu ciąży sama się zasusza,

- u krów wysokomlecznych mimo zaawansowanej ciąży produkcja mleka się nie zmniejsza; wtedy konieczne jest wymuszone zasuszenie (przez odjęcie pasz mlekopędnych i zmniejszenie częstotliwości dojów).

Zasuszenie jest to okres od zakończenia laktacji do wycielenia, który powinien trwać od 6 do 8 tygodni. Jest on niezbędny dla regeneracji gruczołu

mlekowego i przygotowania do następnej laktacji, ponadto w tym właśnie ' okresie występuje intensywny wzrost płodu. Zasuszenie krowy wywiera dodatni wpływ na wydajność w następnej laktacji. Krowy zasuszone zbyt późno ^ł dają znacznie mniej mleka w następnej laktacji. U krów wysoko wydajnych | zasuszanie można przeprowadzać nawet przy wydajności 15-20 litrów mleka l

dziennie. ^!

i

Ocena laktacji

Charakter i przebieg laktacji uzależniony jest od wielu czynników, a prze­de wszystkim od wieku krowy, długości okresu międzywycieleniowego, sposo­bu żywienia, stanu zdrowia, sezonu wycielenia. Laktację można ocenić na podstawie następujących kryteriów: długości trwania laktacji, wydajności i składu mleka oraz przebiegu jego produkcji.

Długość trwania laktacji

Z hodowlanego punktu widzenia rozróżnia się laktację standardową i rze­czywistą (pełną).

Laktacja standardowa obejmuje wydajność za pierwsze 305 dni doju i służy do porównywania wydajności mlecznej krów; ten wskaźnik wykorzystuje się we wszystkich pracach hodowlanych,

Laktacja rzeczywista (pełna) jest to laktacja, której okres trwania może być dłuższy lub krótszy niż. Standardowej. Za prawidłowy uznaje się czas trwania laktacji wynoszący od 270 do 330 dni. Laktacja skrócona (< 270 dni) jest charakterystyczna dla. ras mięsnych i prymitywnych, laktacja przedłużona (> 330 dni) wiąże się zwykle z zaburzeniami w cyklu reprodukcyjnym,

Wydajność i skład mleka

Ocenie podlega:

- wydajność mleka i jego skład w ciągu laktacji: rzeczywistej, standardo­wej, 100-dniowej, 200-dniowej, wyrażona w kg mleka, procencie tłuszczu, pro­cencie b i alka, kg tłuszczu i kg białka,

- wydajność mleka o 4-procentowej zawartości tłuszczu (ang. Fat Corrected Milk, w skrócie FCM), obliczona według wzoru;

FCM = (U • M + 15 • T

gdzie:

M - rzeczywista wydajność mleka, T - rzeczywista wydajność tłuszczu,

- wydajność życiowa krowy, tj. suma wydajności kg mleka, kg tłuszczu i kg białka uzyskanych od krowy we wszystkich laktacjach.

W pracy hodowlanej do analizy przebiegu laktacji wykorzystuje się indeksy Johanssona, Bąrtletta i Kopecky'ego.

Indeks stałości lub wytrwałości laktacji Johanssona (U) jest wyrażony wzorem:

- ilość mleka udojonego od 101 do 200 dnia laktacji -mnm ilość mleka udojonego w pierwszych 100 dniach laktacji

Jeżeli wartość indeksu Johanssona zbliża się do 100, to laktacja jest bardzo wyrównana; zazwyczaj kształtuje się na poziomie 80%. Indeks stałości laktacji Bąrtletta (IB):

»„ średnia z 3 miesiąca + średnia z 4 miesiąca 8

średnia z 7 miesiąca + średnia z 8 miesiąca 8

Im wartość indeksu Bąrtletta bliższa jest zeru, tym laktacja jest bardziej wy­równana; zazwyczaj kształtuje się w granicach od O do 2,5.

Indeks stałości Kopecky'ego: dzieląc wydajność mleka z danego miesią­ca przez wydajność mleka z miesiąca poprzedniego, otrzymuje się 9 wskaźni­ków z dziesięciu miesięcy laktacji; odzwierciedlają one szybkość miesięcznego spadku wydajności. Spadek wydajności mlecznej przy wyrównanej laktacji nie powinien przekraczać 10%.

Znając maksymalną dzienną wydajność, można przewidywać wydajność krowy za całą laktację. Maksymalną wydajność dzienną należy pomnożyć przez wskaźnik przeliczeniowy, który wynosi 200 dla ras nizinnych, 180 dla rasy polskiej czerwonej i simentalskiej, a 210 dla holsztyno-fryzów. Przy przewidywaniu wydajności dziennych w kolejnych miesiącach laktacji można posłużyć się tzw. kanonem laktacji, którego wskaźniki określają poziom pro­dukcji mleka w poszczególnych miesiącach laktacji w stosunku do najwyższej wydajności miesięcznej przyjętej za jednostkę. Przewidywaną wydajność z ca­łej laktacji (np. 5000 l mleka) dzieli się przez 200 i otrzymaną wielkość (w tym przykładzie 25 l) mnoży przez odpowiednie wskaźniki dla kolejnych miesięcy laktacji:

5.1. Budowa i rozwój przedżołądków u cieląt

Prawidłowy odchów młodzieży jest jednym a podstawowych czynników wa­runkujących ujawnienie się cech genetycznych. Ma on wpływ na wzrost i roz­wój zwierząt oraz ich późniejszą użytkowość rozpłodową, mleczną i mięsną.

Cielę bezpośrednio po urodzeniu może pobierać tylko siarę. Przed pobra­niem siary układ pokarmowy nie wykazują jeszcze aktywności fizjologicznej, brak perystaltyki jelit i wydzielania soków trawiennych. W przewodzie pokar­mowym zalega śluz, który będzie wydalony jako pierwszy kał zwany smółką, Żołądek przeżuwaczy składa się z 4 komór: żwacza, czepca, ksiąg i trawieńca. U cielęcia po urodzeniu przedżołądki (żwacz, czepiec i księgi) są słabo rozwi­nięte i ogólna ich pojemność wynosi około 1,5 litra przy pojemności trawieńca równej około 2 litrów. U cieląt tygodniowych proporcje te ulegają zmianie i przedżołądki łącznie stanowią około 70%, a trawieniec 30% ogólnej pojemno­ści żołądka. U bydła dorosłego objętość przedaołądków osiąga 90% ogólnej ob­jętości żołądka. Następuje to głównie dzięki znacznemu rozwojowi żwacza, którego objętość jest największa i wynosi od 23 do 36 litrów na 100 kg masy ciała zwierzęcia (ryć. 14).

Funkcjo trawienne żwacza stwierdza się u cieląt między 12 a 13 tygodniem życia, nie są one jednak jeszcze takie, jak u dorosłego zwierzęcia. Na tempo rozwoju przedżołądków ma wpływ żywienie. Tempo to jest szybsze u cieląt otrzymujących wcześniej pasze stałe o znacznej zawartości włókna, gdyż pa­sze te stymulują rozwój przed żołądków poprzez mechaniczne drażnienie ich wewnętrznej powierzchni. Paszami takimi są siano i mieszanki treściwe. Zdolność ich trawienia zależy od czasu rozpoczęcia przeżuwania (pierwsza żwaczka występuje już w 3 tygodniu życia, a nawet wcześniej) oraz od stop­nia rozwoju mikroflory i mikrofauny żwacza.

5.2. Zapotrzebowanie pokarmowe cieląt

Zapotrzebowanie pokarmowe cieląt zależy od masy ich ciała i zakładanych^! przyrostów dobowych tej masy. Zapotrzebowanie na energię wyraża się w jed­nostkach pokarmowych produkcji mleka (JPM), a na białko - w gramach białka trawionego w jelitach (BTJ). Bardzo ważne jest również to, aby dawka pokarmowa pokrywała zapotrzebowanie cielęcia na składniki mineralne i wi­taminy. W pierwszym okresie żywieniowym źródłem tych składników jest mleko. Równie ważne jest zaspokojenie zapotrzebowania na inne składniki mineralne, jak magnez, sód, potas, chlor, miedź, żelazo, mangan i kobalt. Mleko pełne pokrywa w całości zapotrzebowanie na witaminy.

Cielęta mają duże zapotrzebowanie na wodę, odpowiadające od 12 do 20% masy ciała. Wynosi ono w pierwszym miesiącu życia 7-8 litrów, w drugim miesiącu 9-10 litrów, a w trzecim 10-12 litrów. Nawet w okresie karmienia mlekiem należy poić cielęta wodą. Stały dostęp do wody zapewnia prawidłowy przebieg funkcji trawiennych i metabolicznych oraz dobre pobieranie pasz stałych.

5.3. Sposoby żywienia cieląt

Odchów cieląt trwa od urodzenia do 6 miesiąca życia. Ze względu na rodzaj stosowanych pasz wyróżnia się następujące okresy w żywieniu cieląt: okres żywienia siarą, okres żywienia mlekiem lub jego zamiennikami z rosnącym udziałem pasz stałych oraz okres żywienia wyłącznie paszami stałymi.

Okres żywienia siarą

Pierwszą paszą cielęcia jest siara matki. Skład jej różni się znacznie od składu mleka, gdyż zawiera ona w pierwszym dniu po wycieleniu 22-28% su­chej masy, 12-18% białka (w tym 10-15% albumin i globulin), 6-8% tłuszczu, 3-3,5% laktozy i 1,2% związków mineralnych. Siara to swoista wydzielina gruczołu mlekowego o dużej lepkości, gorzkim smaku i szarożółtej barwie. Siara ma nie tylko funkcje odżywcze, ale także dostarcza ciał odpornościo­wych i przeczyszcza przewód pokarmowy. Skład chemiczny siary krów zmie­nia się w kolejnych godzinach po wycieleniu:

5.2. Zapotrzebowanie pokarmowe cieląt j

Zapotrzebowanie pokarmowe cieląt zależy od masy ich ciała i zakładanych^! przyrostów dobowych tej masy. Zapotrzebowanie na energię wyraża się w jed­nostkach pokarmowych produkcji mleka (JPM), a na białko - w gramach białka trawionego w jelitach (BTJ). Bardzo ważne jest również to, aby dawka pokarmowa pokrywała zapotrzebowanie cielęcia na składniki mineralne i wi­taminy. W pierwszym okresie żywieniowym źródłem tych składników jest mleko. Równie ważne jest zaspokojenie zapotrzebowania na inne składniki mineralne, jak magnez, sód, potas, chlor, miedź, żelazo, mangan i kobalt. Mleko pełne pokrywa w całości zapotrzebowanie na witaminy.

Cielęta mają duże zapotrzebowanie na wodę, odpowiadające od 12 do 20% masy ciała. Wynosi ono w pierwszym miesiącu życia 7-8 litrów, w drugim miesiącu 9-10 litrów, a w trzecim 10-12 litrów. Nawet w okresie karmienia mlekiem należy poić cielęta wodą. Stały dostęp do wody zapewnia prawidłowy przebieg funkcji trawiennych i metabolicznych oraz dobre pobieranie pasz stałych.

5.3. Sposoby żywienia cieląt

Odchów cieląt trwa od urodzenia do 6 miesiąca życia. Ze względu na rodzaj stosowanych pasz wyróżnia się następujące okresy w żywieniu cieląt: okres żywienia siarą, okres żywienia mlekiem lub jego zamiennikami z rosnącym udziałem pasz stałych oraz okres żywienia wyłącznie paszami stałymi.

Okres żywienia siarą

Pierwszą paszą cielęcia jest siara matki. Skład jej różni się znacznie od składu mleka, gdyż zawiera ona w pierwszym dniu po wycieleniu 22-28% su­chej masy, 12-18% białka (w tym 10-15% albumin i globulin), 6-8% tłuszczu, 3-3,5% laktozy i 1,2% związków mineralnych. Siara to swoista wydzielina gruczołu mlekowego o dużej lepkości, gorzkim smaku i szarożółtej barwie. Siara ma nie tylko funkcje odżywcze, ale także dostarcza ciał odpornościo­wych i przeczyszcza przewód pokarmowy. Skład chemiczny siary krów zmie­nia się w kolejnych godzinach po wycieleniu:

5.4. Żywienie jałówek hodowlanych !

Intensywność żywienia jałowic podczas odchowu wpływa na ich późniejszą użytkowość mleczną i rozpłodową. Wynika to między innymi stąd, że od 3 mie­siąca (90 kg masy ciała) rozpoczyna się intensywny wzrost i rozwój gruczołu mlekowego.

Intensywność żywienia jałówek można rozpatrywać, biorąc pod uwagę kilka aspektów:

- aspekt hodowlany - dla dojrzałości rozpłodowej młodego bydła znacznie ważniejsza jest masa ciała niż wiek. Intensywne żywienie, dzięki zwiększeniu przyrostów masy dała, przyspiesza osiągnięcie dojrzałości;

- aspekt fizjologiczny - skąpe żywienie powoduje zahamowanie rozwoju pę­cherzyków jajnikowych, opóźnienie pierwszej rui, trudności podczas porodu (zaleganie poporodowe). Zbyt intensywne żywienie (szczególnie pod względem energetycznym) wpływa na zmniejszenie udziału tkanki gruczołowej w wy­mieniu, otłuszczanie narządów rozrodczych, utrudnienie procesów fizjologicz­nych oraz zmniejszenie wydajności mlecznej w czasie pierwszej laktacji nawet o 1000 kg mleka;

- aspekt ekonomiczny - skąpe żywienie obciąża koszty odchowu większym udziałem kosztów stałych. Intensywne żywienie zwiększa koszty odchowu ze względu na duży udział drogich pasz treściwych. Przyrosty dobowe na pozio­mie 650-700 g są optymalne i umożliwiają osiągnięcie przez jałówki około 280 kg masy ciała w pierwszym roku życia, a w wieku 1,5 roku - 390 kg.

Zasady żywienia jałówek w pierwszym roku życia

W dawce pokarmowej dla jałówek hodowlanych od 4 do 6 miesiąca życia przyjmuje się dość duży udział pasz treściwych (zapewniający dużą koncen­trację składników pokarmowych w dawce). W tym okresie zwierzęta przyzwy­czajają się do zjadania pasz objętościowych. Przykładowe dzienne dawki po­karmowe można zestawić następująco:

Dopiero w okresie od 7 do 12 miesiąca życia zwierząt stopniowo redukuje się dzienną dawkę paszy treściwej stosownie do jakości paszy podstawowej (objętościowej). Wychów i żywienie młodzieży zależy od celu produkcji. Jałówki

6.1. Najważniejsze okresy w żywieniu krów mlecznych

Racjonalne żywienie krów wymaga od rolnika dużej wiedzy i wieloletniej praktyki. Szczególnej staranności w zestawianiu dawki pokarmowej wymaga żywienie wysokomlecznych krów w trzech pierwszych miesiącach po odcieniu i w okresie zasuszenia. Żywienie w tych okresach ma decydujący wpływ na wydajność mleczną, zdrowie krów oraz na skład mleka. Poszczególne okresy żywieniowe znacznie się od siebie różnią.

W okresie zasuszenia żywienie krów musi być oszczędne pod względem energetycznym, białkowym i mineralnym. Zbyt obfite i jednostronne żywienie krów zasuszonych pociąga za sobą ujemne skutki, a mianowicie:

- możliwość wystąpienia ciężkich porodów,

- zwiększenie częstotliwości występowania porażenia poporodowego,

- zmniejszenie pobrania paszy na początku laktacji,

- intensywniejsze korzystanie z rezerw tłuszczu zapasowego na cele pro­dukcyjne w pierwszych czterech miesiącach laktacji, co prowadzi do wystąpie­nia ketozy.

W okresie zimowym krowy zasuszone nie powinny otrzymywać więcej niż 20-25 kg kiszonki i 3-6 kg siana.

W ostatnim miesiącu ciąży dzienną dawkę kiszonki należy zmniejszyć do 15-20 kg, a dawkę siana zwiększyć do 5-6 kg. Na trzy tygodnie przed ocie­leniem zaleca się rozpoczęcie podawania krowom paszy treściwej, a następnie zwiększanie jej ilości, co 7 dni o 1-1,5 kg tak, żeby tuż przed ocieleniem otrzy­mywały 3-4 kg tej paszy.

Rodzaj pasz skarmianych w tym okresie powinien być taki, jak w później­szym żywieniu krowy (po wycieleniu), aby przygotować florę bakteryjną prze­wodu pokarmowego zwierzęcia do ich rozkładu. Dzięki temu po porodzie kro­wy pobierają więcej pasz objętościowych.

Bardzo niebezpieczne jest podawanie krowom zasuszonym nadmiernych ilości wapnia, gdyż powoduje to wyłączenie mechanizmów fizjologicznych sterują­cych uwalnianiem wapnia z kości do krwi, co może doprowadzić do zalegań poporodowych. Z tego też względu należy unikać podawania krowom zasuszo­nym siana lub zielonki z lucerny i koniczyny, które są zasobne w wapń. Do­bowa dawka wapnia dla krów w tym okresie nie może przekraczać 50 g, a sto­sunek zawartości wapnia do fosforu powinien być zbliżony do 1,5: l. Dawkę wapnia rzędu 40-45 g krowy zasuszone zwykle otrzymują w zadawanych im paszach objętościowych. Mieszanki mineralne o malej zawartości tego pierwiast­ka (8—10%) podaje się w dawce 50 g na krowę dziennie, zwiększając jej ilość do 100 g w ostatnich 3 tygodniach ciąży. Przy żywieniu kiszonką z kukurydzy

6.2. Zapotrzebowanie pokarmowe krów mlecznych

W systemie francuskim (INRA) dzienne zapotrzebowanie krowy mlecznej na energię wyraża się w JPM (jednostkach pokarmowych produkcji mleka). Zapotrzebowanie na białko podawane jest w gramach BTJ (białka trawionego w jelicie cienkim), a zdolność pobrania paszy (ZPP) i wartość wypełnieniowa (WW) pasz objętościowych - w JWK (jednostkach wypełnieniowych dla krów). Zdolność pobrania paszy (ZPP) w początkowym okresie laktacji jest ograniczo­na, dlatego nie można przewidzieć dowolnego pobrania suchej masy (DPSM).

Przy układaniu dawki pokarmowej należy uwzględnić:

- dawkę podstawową, tg. maksymalną ilość pasz objętościowych (kg suchej masy), które krowa może pobrać,

- ilość składników pokarmowych, których dostarcza dawka podstawowa,

- ilość i rodzaj pasz treściwych potrzebnych do zbilansowania dawki pokar­mowej w zależności od wydajności mlecznej krowy.

Dawkę pokarmową można ułożyć, rozwiązując kolejno dwa układy równań z dwiema niewiadomymi. W praktyce do układania dawek pokarmowych słu­ży program komputerowy, za pomocą, którego można szybko i dokładnie ze­stawić dawkę dla bydła, odpowiadającą jego potrzebom.

Zapotrzebowanie pokarmowe krowy można również określić, korzystając z „Norm żywienia bydła i owiec systemem tradycyjnym" (Normy żywienia byd­ła i owiec systemem tradycyjnym. 1993. Praca zbiór, pod red. R. Rysia. Wyd. Instytutu Zootechniki w Krakowie). W całkowitym zapotrzebowaniu pokar­mowym wyróżnia się zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne oraz tzw. dodat­ki. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe wyraża się ilością suchej masy (kg), białka ogólnego (g), energii (jednostki owsiane; j.o.) oraz głównych skład­ników mineralnych paszy (g).Zapotrzebowanie bytowe informuje o ilości składników pokarmowych, jaka jest niezbędna do utrzymania normalnych czynności życiowych organizmu. Zależy ono od masy ciała zwierzęcia.Zapotrzebowanie produkcyjne, tj. zapotrzebowanie na składniki pokarmowe potrzebne do syntezy mleka, zależy od ilości produkowanego mleka i procen­towej zawartości tłuszczu w mleku.Oprócz zapotrzebowania bytowego i produkcyjnego określa się dodatki pa­szowe w zależności od wieku, stanu fizjologicznego i kondycji zwierzęcia. Dla młodych krów (rosnących) do zapotrzebowania pokarmowego w czasie pierw­szej laktacji dodaje się 20%, w drugiej laktacji - 10% zapotrzebowania byto­wego.

Po wycieleniu, w pierwszym i drugim miesiącu laktacji, stosuje się dodatek na rozdojenie tak długo, jak długo wzrasta dzienna produkcja mleka. Dodatek ten w pierwszym miesiącu laktacji powinien pokryć zapotrzebowanie pokar­mowe na produkcję 3 kg mleka, a w drugim miesiącu - 2 kg mleka. Krowy | zasuszone (6-8 tygodni przed ocieleniem) wymagają oprócz pokrycia zapotrze­bowania bytowego również dostarczenia składników pokarmowych na wzrost

Pojenie krów wodą

Zapotrzebowanie na wodę zależy od masy ciała krów, ich wydajności mlecznej i rodzaju skarmianych pasz oraz od temperatury i wilgotności powietrza. Przyjmuje się, że na l kg suchej masy paszy bydło potrzebuje około 4-6 kg wody. Najlepiej jest poić zwierzęta, używając poideł automatycznych. Gdy tanich poideł brak, to zwierzęta należy poić trzykrotnie w ciągu dnia,

6.3. Czynniki żywieniowe wpływające na produkcję mleka

Do najważniejszych czynników żywieniowych wpływających na produkcję mleka u krów zalicza się ilość energii i białka w dawce, proporcję między ilo­ścią pasz objętościowych a ilością pasz treściwych, koncentrację składników w suchej masie, strawność składników pokarmowych, udział włókna w dawce, rodzaj i jakość skarmianych pasz, częstotliwość skarmiania pasz treściwych, a także stosowane dodatki paszowe.

W żywieniu krów występują okresy fizjologiczne różniące się od siebie za­potrzebowaniem pokarmowym. Prawidłowe zbilansowanie dawek pokarmo­wych z potrzebami żywieniowymi w tych okresach w istotny sposób wpływa na wydajność mleka i jego skład.

- pora roku,

- wiek krowy i stan jej zdrowia,

- higiena pozyskiwania mleka,

- żywienie.

Ten ostatni czynnik wywołuje stosunkowo szybkie zmiany w składzie i wy­dajności mleka. Hodowca może (w pewnych granicach) regulować zawartość tłuszczu, białka i witaminy A w mleku, żywienie ma natomiast znikomy wpływ na poziom laktozy i składników mineralnych w mleku. Przez żywienie można również wpływać pośrednio na zawartość drobnoustrojów w mleku oraz smak, zapach i przydatność mleka do przetwórstwa.

6.4. Wpływ żywienia na wydajność mleczną

Największą wydajność mleka, o największej zawartości tłuszczu i białka, uzyskuje się przy dokładnym zbilansowaniu dawki pokarmowej z zapotrzebo­waniem krowy. Na spadek wydajności mlecznej wpływa niedobór zarówno energii, jak i białka w dawce pokarmowej. Również nadmiar białka powoduje l spadek wydajności, a jednocześnie przyczynia się do pogorszenia wykorzysta- / nią energii w dawce.

6.5. Wpływ żywienia na zawartość tłuszczu w mleku

Im większy jest w dawce udział pasz objętościowych zawierających włókno, takich jak siano, kiszonka czy dobra słoma, tym większa jest w mleku zawar­tość tłuszczu. Biorąc pod uwagę wpływ różnych pasz na zawartość tłuszczu w mleku, można je uszeregować następująco: bardzo dobre (siano, sianokiszonka), dobre ( kiszonka z kukurydzy), złe (kiszonka z wilgotnej trawy), bar­dzo złe (kiszonka z liści buraków).

W wypadku skarmiania pasz o małej zawartości włókna niezbędny jest do­datek odpowiedniej ilości paszy o dużej zawartości tego składnika, np. dobrej słomy lub średniej jakości siana. Zaleca się, aby zawartość włókna surowego w dawce dziennej wynosiła dla krowy dojnej 18-20% suchej masy paszy. Obok zawartości włókna strukturalnego w paszy, na zawartość tłuszczu w mleku mają wpływ inne czynniki. Do czynników zmniejszających zawartość tłuszczu należą:

- niedożywienie krów,

- niedobór pasz objętościowych,

- spasanie dużych ilości pasz treściwych, szczególnie, jeśli są one podzielone na zbyt małą liczbę porcji,

- nadmiar (powyżej 18-20% suchej masy) białka w dawce pokarmowej

- niedobór energii w dawce,

Zależność między żywieniem a produkcją mleka

Istnieje możliwość modyfikacji procesów przetwarzania składników pokar­mowych paszy w składniki mleka, czego efektem mogą być zmiany wydajnoś­ci, a także składu mleka. Dobór pasz w dawce i wielkość dawki pokarmowej oraz sposób skarmiania i przygotowywania pasz do skarmiania są tymi czyn­nikami, które hodowca może korygować w największym stopniu, a przez to wpływać na jakość i ilość uzyskanego mleka.

Wpływ niedoboru pasz strukturalnychZwiększenie ilości pasz treściwych w dawce powoduje zmniejszenie aktyw­ności przeżuwania i wydzielania śliny, nasilenie fermentacji mlekowej w żwaczu i spadek pH treści żwacza. Wynikiem tego jest zmniejszenie pobierania paszy przez krowę, obniżenie zawartości tłuszczu w mleku, a nawet - w skraj­nych wypadkach - zagrożenie zdrowia zwierząt.

Nadmiar białka przy niedoborze energii może wystąpić na wiosnę, kiedy krowy korzystają z młodej runi pastwiskowej, której nie uzupełnia się pasza­mi włóknistymi. Zwiększenie ilości białka w dawce (ponad zapotrzebowanie zwierzęcia) wpływa w niewielkim stopniu na wzrost jego zawartości w mleku. Nadmiar białka może wpłynąć ujemnie na przemiany zachodzące w organiz­mie krowy.

Niedobór energii w dawce

Dla przebiegu procesów trawiennych w żwaczu, obok zaopatrzenia w białko i związki azotowe niebiałkowe, podstawowe znaczenie ma pełne pokrycie zapotrzebowania na energię, które decyduje o uzyskaniu odpowiedniej wydaj­ności mlecznej przy dużej zawartości białka w mleku. Poziom energii w daw­ce determinuje syntezę białka mikrobiologicznego w żwaczu, które dla prze­żuwaczy stanowi najważniejsze źródło zaopatrzenia w aminokwasy, szczegól­nie egzogenne. Również synteza białka w pośredniej przemianie materii zwią­zana jest z dużym zapotrzebowaniem energetycznym. Konsekwencjami nie­doboru energii w dawce są:

- złe zaopatrzenie organizmu krowy w energię,

- zmniejszenie wydajności mleka i zawartości białka,

- zaburzenia w przemianie materii,

- zaburzenia w procesie rozrodu,

- zmniejszenie masy ciała.

Żywienie a wielkość produkcji, skład i jakość mleka

Ilość produkowanego mleka oraz jego jakość zależą od wielu czynników, takich jak: | | | | |

- uwarunkowania genetyczne, - stadium laktacji,

~ duży udział skrobi (ziarna zbi5ż) i cukrów (buraki) w dawce,

- skarmianie pasz silnie rozwalniających, zbyt zimnych i przemarzniętych,

- znaczne rozdrobnienie pasz strukturalnych (poniżej 0,8-0,6 cm) i ich gra­nulowanie.

Na wzrost zawartości tłuszczu w mleku ma wpływ:

- częste pobieranie mniejszych porcji pasz treściwych,

- żywienie paszami oraz dodatkami o dużej koncentracji energii w dawce,

- duży udział włókna w dawce (np. siano),

- dodatek tłuszczu w paszy (gniecione lub śrutowane nasiona roślin oleis­tych),

- dodatek substancji poprawiających równowagę kwasową w żwaczu, ta­kich jak kwaśny węglan sodu (NaHCO^) w ilości 200-300 g na krowę dzien­nie oraz tlenek magnezu (MgO) - około 60-80 g na krowę dziennie.

6.6. Wpływ żywienia na zawartość białka w mleku

W zależności od żywienia krów mogą nastąpić zmiany zawartości białka w mleku (o około 20%), ich zakres będzie jednak znacznie mniejszy niż zmian zawartości tłuszczu. Warunkiem uzyskania dużej zawartości białka w mleku jest dostarczenie w paszy dostatecznej ilości energii. Odpowiednia dawka energii dostarczona w paszy jest niezbędna do intensywnego rozwoju mikro­flory żwacza, która dzięki niej wytwarza dużą masę białka bakteryjnego. Biał­ko to, po strawieniu w dalszych odcinkach przuwodu pokarmowego, śluzy do budowy białka mleka. Dlatego skarmianie pusz treściwych ma korzystny wpływ na zawartość białka w mleku.

7.1. Rodzaje opasów

Produkcja mięsa wołowego opiera się najczęściej na opasie młodego bydła oraz wybrakowanych krów ze stada. Globalną produkcję mięsa można zwięk­szyć przez:

- zwiększenie masy końcowej ubijanych zwierząt,

- większy udział ras mięsnych i mieszańców z tymi rasami,

- zwiększenie liczby cieląt przeznaczonych do opasu przez wykorzystanie jałówek, które po wycieleniu przeznaczane są na rzeź (tzw. razówki).

Jak już wspomniano, opasać można młode rosnące zwierzęta (cielęta, młode bydło rzeźne, razówki) i sztuki dorosłe? Przy wyborze rodzaju opasu należy brać pod uwagę warunki, jakimi dysponuje gospodarstwo (pasze, pomieszcze­nia), przydatność posiadanych zwierząt do opasu (rasa, płeć, wiek), jak rów­nież czynniki ekonomiczne.

7.2. Opas cieląt na białe mięso

Ten rodzaj opasu polega na specyficznym żywieniu i utrzymaniu zwierząt. Pozwala on na otrzymanie cielęciny ze zwierząt ubijanych przy większej ma­sie ciała - nawet powyżej 200 kg. Żywienie opiera się wyłącznie na mleku lub preparatach mleko zastępczych, dlatego mięso uzyskane od cieląt tak opasa­nych charakteryzuje się jasną barwą i jest delikatne, zbliżone do cielęciny. Opasając cielęta na białe mięso, stosuje się indywidualne boksy lub klatki, aby zwierzęta nie mogły wzajemnie się lizać i ssać. Zwierzęta utrzymuje się systemem bezściółowym na podłodze rusztowej.

7.3. Opas młodego bydła

Istnieją trzy podstawowe rodzaje opasu młodego bydła: opas intensywny, półintensywny i ekstensywny. Różnią się one sposobem żywienia, zużyciem składników pokarmowych na przyrost l kg masy ciała, wielkością dobowych przyrostów masy ciała i długością cyklu opasu.

W opasie intensywnym przyrosty masy ciała zwierząt powinny wynosić powyżej 1000 g na dobę. Tak znaczne przyrosty można uzyskać, gdy żywi się zwierzęta paszami o dużej koncentracji składników pokarmowych (białka i energii). Takimi paszami są przede wszystkim pasze treściwe, niektóre

Kiszonki i inne pasze o większej zawartości węglowodanów. Przy dobrym wy- | korzystaniu pasz zużycie składników pokarmowych na przyrost l kg masy f ciała jest w opasie intensywnym mniejsze niż w innych rodzajach opasa. J Dzięki dużym przyrostom masy ciała opasane zwierzęta stosunkowo szybko;

Osiągają końcową masę ciała, co skraca cykl opasu, A zatem efektywność opasu intensywnego jest duża. Należy podkreślić, że opas intensywny wymaga ' większej ilości pasz treściwych. Do tego rodzaju opasu nadają się przede wszystkim buhajki.

Opas pól intensywny charakteryzuje się mniejszymi przyrostami dobowy­mi masy ciała (do 1000 g), dłuższym cyklem opasu i większym zużyciem składników pokarmowych niż opas intensywny. Pozwala on jednak na lepsze wykorzystanie objętościowych pasz gospodarskich, szczególnie kiszonek. Pa­sze treściwe stanowią tylko niewielki dodatek jako uzupełnienie dawki pod­stawowej,

Opas ekstensywny jest to rodzaj opasu, w którym przyrosty masy ciała są najmniejsze, w związku, z czym cykl opasu jest najdłuższy. Opas eksten­sywny może być stosowany w tych rejonach kraju, w których przeważają trwale użytki zielone i występuje niedobór siły roboczej (np. Bieszczady, Su­dety). Opasane ekstensywnie bydło mogłoby, w zależności od pory urodzenia, przebywać na pastwisku jeden lub dwa sezony. Przyrosty dobowe masy ciała tak opasanych zwierząt kształtują się w granicach 500-650 s, w zależności od i jakości runi pastwiskowej.

Zapotrzebowanie pokarmowe młodego bydła opasowego

Zapotrzebowanie pokarmowe młodego bydła opasowego zależy od masy cia­ła zwierzęcia, wielkości dobowych przyrostów masy ciała, a także częściowo od systemu utrzymania zwierząt. Przy utrzymaniu wolno stanowiskowym za­potrzebowanie pokarmowe opasanych zwierząt jest większe niż przy utrzyma­niu na uwięzi. Stosownie do zmieniającej się masy ciala zwierząt (w przedzia­łach 50-kilogramowych) określa się ich zapotrzebowanie pokarmowe i normuje pasze. Omówione wcześniej rodzaje opasu różnią się przede wszystkim sposo­bem Żywienia, któremu odpowiada określona koncentracja energii i białka, oraz udziałem poszczególnych pasz w dawce pokarmowej.

Dobowe zapotrzebowań i f mi energię rosnącego i opasanego bydła wyraża •się (według systemu francuskiego), w zależności od poziomu produkcji, wjed-Lioatkach pokarmowych produkcji żywca (JPŻ) dla zwierząt szybko rosnących (przyrosty równe lub większe od 1000 g/dobę) lub w jednostkach pokarmo­wych produkcji mleka (JPM) dla zwierząt wolniej rosnących (przyrosty mniej­sze od 1000 g).

Zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne na białko wyraża się w gramach biał­ka trawionego w jelicie cienkim (BTJ) na dobę. Zdolność pobrania paszy wyraża -się w jednostkach wypełniowych bydła (JWB), uwzględniając pleć i rasę.

kiszonki i inne pasze o większej zawartości węglowodanów. Przy dobrym wy- | korzystaniu pasz zużycie składników pokarmowych na przyrost l kg masy f ciała jest w opasie intensywnym mniejsze niż w innych rodzajach opasa. J Dzięki dużym przyrostom masy ciała opasane zwierzęta stosunkowo szybko;

Osiągają końcową masę ciała, co skraca cykl opasu, A zatem efektywność opasu intensywnego jest duża. Należy podkreślić, że opas intensywny wymaga ' większej ilości pasz treściwych. Do tego rodzaju opasu nadają się przede wszystkim buhajki.

Opas pól intensywny charakteryzuje się mniejszymi przyrostami dobowy­mi masy ciała (do 1000 g), dłuższym cyklem opasu i większym zużyciem składników pokarmowych niż opas intensywny. Pozwala on jednak na lepsze wykorzystanie objętościowych pasz gospodarskich, szczególnie kiszonek. Pa­sze treściwe stanowią tylko niewielki dodatek jako uzupełnienie dawki pod­stawowej,

Opas ekstensywny jest to rodzaj opasu, w którym przyrosty masy ciała są najmniejsze, w związku, z czym cykl opasu jest najdłuższy. Opas eksten­sywny może być stosowany w tych rejonach kraju, w których przeważają trwale użytki zielone i występuje niedobór siły roboczej (np. Bieszczady, Su­dety). Opasane ekstensywnie bydło mogłoby, w zależności od pory urodzenia, przebywać na pastwisku jeden lub dwa sezony. Przyrosty dobowe masy ciała tak opasanych zwierząt kształtują się w granicach 500-650 s, w zależności od i jakości runi pastwiskowej. Przy dokarmianiu zwierząt

Zapotrzebowanie pokarmowe młodego bydła opasowego

Zapotrzebowanie pokarmowe młodego bydła opasowego zależy od masy cia­ła zwierzęcia, wielkości dobowych przyrostów masy ciała, a także częściowo od systemu utrzymania zwierząt. Przy utrzymaniu wolno stanowiskowym za­potrzebowanie pokarmowe opasanych zwierząt jest większe niż przy utrzyma­niu na uwięzi. Stosownie do zmieniającej się masy ciała zwierząt (w przedzia­łach 50-kilogramowych) określa się ich zapotrzebowanie pokarmowe i normuje pasze. Omówione wcześniej rodzaje opasu różnią się przede wszystkim sposo­bem Żywienia, któremu odpowiada określona koncentracja energii i białka, oraz udziałem poszczególnych pasz w dawce pokarmowej.

Dobowe zapotrzebowań i f mi energię rosnącego i opasanego bydła wyraża •się (według systemu francuskiego), w zależności od poziomu produkcji, wjed-Lioatkach pokarmowych produkcji żywca (JPŻ) dla zwierząt szybko rosnących (przyrosty równe lub większe od 1000 g/dobs) lub w jednostkach pokarmo­wych produkcji mleka (JPM) dla zwierząt wolniej rosnących (przyrosty mniej­sze od 1000 g).

Zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne na białko wyraża się w gramach biał­ka trawionego w jelicie cienkim (BTJ) na dobę. Zdolność pobrania paszy wyraża -się w jednostkach wyp e mieni owych bydła (JWB), uwzględniając pleć i rasę.

8. Ocena użytkowości mlecznej krów

8.1. Cel prowadzenia oceny użytkowości mlecznej krów

Warunkiem prowadzenia pracy hodowlanej w stadzie bydła mlecznego, jak i w całej populacji, jest znajomość poziomu produkcji mlecznej krów. Takich informacji dostarcza ocena użytkowości mlecznej krów prowadzona przez Cen­tralną i Okręgowe Stacje Hodowli Zwierząt (CSHZ, OSHZ).

Do zadań tych stacji w zakresie oceny wartości użytkowej krów mlecznych należy:

- określenie wydajności mlecznej krów przez stwierdzenie ilości udojonego mleka oraz oznaczenie jego składu (tłuszczu i białka), co daje podstawę do prowadzenia pracy hodowlanej,

- określenie użytkowości rozpłodowej przez rejestrowanie pokryć, wycieleń i poronień,

- prowadzenie dokumentacji hodowlanej i rejestrację pochodzenia,

- znakowanie zwierząt według przyjętego systemu.

Dane pochodzące z oceny są przetwarzane elektroniczną techniką oblicze­niową (system SYMLEK). W ramach oceny hodowca otrzymuje informacje (tabulogramy wynikowe systemu SYMLEK w postaci wydruków komputero­wych) potrzebne do prowadzenia pracy hodowlanej (selekcji, doboru par do rozpłodu) oraz analizy kosztów produkcji mleka i oceny ekonomicznej stada.

Zootechnik dokonujący oceny prowadzi doradztwo w zakresie racjonalnego żywienia, pozyskiwania mleka i wpływu tych czynników na ilość, skład i ja­kość mleka, obsługi sprzętu i doboru rozpłodników. Krowy objęte oceną użyt­kowości mlecznej stanowią tzw. populację aktywną, która decyduje o dosko­naleniu populacji bydła mlecznego.

8.2. Metody oceny wartości użytkowej krów mlecznych

Ocenę prowadzą zootechnicy oceny wartości użytkowej bydła (owub) będący pracownikami CSHZ lub OSHZ.

Ocenę prowadzi się jedną z dwóch metod - metodą klasyczną A4 lub me­todą uproszczoną A8. W metodzie A4 próbne udoje wykonuje się co 22-37 dni (11-13 próbnych udojów w roku), a w metodzie A8 (uproszczonej) - co 56-66 dni (minimum 6 próbnych udojów w roku).

8.3. Technika przeprowadzania oceny

Znakowanie - wszystkie zwierzęta w oborze objętej oceną muszą być trwale oznakowane kolczykiem, na którym umieszczony jest numer rejestra­cyjny (bez cyfry kontrolnej), niepowtarzalny w skali kraju.

Numer rejestracyjny dla osobników płci żeńskiej składa się z 10 cyfr i obej­muje: dwucyfrowy kod serii, dwucyfrowy kod województwa, pięciocyfrowy nu­mer zwierzęcia i cyfrę kontrolną (służącą do sprawdzenia numeru, umieszcza­ną tylko w dokumentacji hodowlanej). Dla buhajków odchowywanych na cele reprodukcyjne (pochodzących od matek buhajów) numer rejestracyjny stada się z 7 cyfr: pięciocyfrowego numeru zwierzęcia, kodu rasy i cyfry kontrolnej.

Próbny udój - musi być wykonany osobiście przez zootechnika oceny w przedziałach czasowych uzależnionych od metody oceny. Dój musi odbywać się w godzinach ustalonych dla danej obory. Próbny udój polega na określeniu (/ dokładnością do 0,1 kg) ilości udojonego mleka od każdej krowy z każdego udoju przeprowadzonego w ciągu 24 godzin oraz pobraniu (łącznic do 20 cm³, z zachowaniem stosunku proporcjonalnego) próbek mleka do analizy jego składu. Zakonserwowane próbki mleka wraz z wykazem ocenianych krów są przesyłane do Laboratorium Oceny Mleka OSHZ, gdzie określa się,' zawartość tłuszczu i białka w mleku oraz liczbę komórek somatycznych.

Stosunek proporcjonalny jest to liczba, która wskazuje, ile cm³ mleka należy pobrać z każdego kg udojonego mleka od danej krowy. Wy­licza się go, dzieląc liczbę cm³ mleka potrzebnego do analizy (20) przez liczbę kg mleka odpowiadającą przewidywanej dziennej wydajności krowy (wyliczo­nej przez pomnożenie liczby kilogramów udojonego mleka w pierwszym udoju przez liczbę udojów).

Przykład: Krowa dojona jest 3-krotnie, w pierwszym udoju uzyskano 7 kg mleka (7 • 3 = 21 - przewidywana wydajność dzienna w kg), zatem stosunek proporcjonalny wynosi 20; 21 as l, czyli z każdego kg udojonego mleka trzeba pobrać l cm³ mleka,

8.4. Obowiązki zootechnika oceny

Do obowiązków zootechnika oceny należy:

- wykonywanie próbnych udojów w terminach zgodnych z przyjętą metodą oceny (ważenie mleka, pobieranie próbek),

- prowadzenie dokumentacji hodowlanej,

- znakowanie zwierząt,

- współdzielni w ustalaniu terminów pokryć krów i jałówek uraz zasuszeń k") w,

- pomoc w normowaniu pasz dla bydła, układaniu preliminarza pasz i bi­lansu paszowego,

- udzielanie hodowcom wskazówek dotyczących przestrzegania warunków higieny w oborze i pomieszczeniach dla młodzieży oraz higieny pozyskiwania i przechowywania mleka.

9. Ocena użytkowości mięsnej bydła

9.1, Kryteria oceny użytkowości mięsnej

Użytkowość mięsną bydła można oceniać, stosując różne kryteria, a miano­wicie; przydatność do opasu, zdolność opasową i wartość rzeźną (patrz ryć. 21, s. 89). Zwierzęta przeznaczone na opas powinny mieć duże ramy ciała, dobru umięśnienie, powinny charakteryzować się szybkim tempem wzrostu (duże przyrosty dobowe), dobrym wykorzystaniem, paszy (m ale zużycie energii i białka na l kg przyrostu masy ciała), późniejszym dojrzewaniem, dużą wy­dajnością rzeźną, odpowiednim składem tkankowym tuszy oraz wysoką jakoś­cią mięsa,

9.2. Ocena przydatności opasowej

Przez przydatność opasową rozumie się zespół cech anatomiczno fizjologicznych, które warunkują tempo wzrostu, wykorzystanie paszy i umięśnienie zwierząt.

Zdolność osiągania dobrych przyrostów masy ciała zależy od:

— zdolności wzrostowej, to jest masy końcowej, jaką zwierzę może osiąg­nąć niezależnie od czasu potrzebnego do osiągnięcia tej masy (ryć. 17),

- intensywności wzrostu (tempa wzrostu) zależnej od żywienia, uwarun­kowań genetycznych, wieku i płci,

- zdolności dobrego wykorzystania składników pokarmowych paszy

określonej przez zużycie składników pokarmowych na przyrost l kg masy dala. Ocena dwóch pierwszych parametrów odbywa się na podstawie okresowego ważenia i polega na wyliczeniu 3 wskaźników: absolutnego przyrostu masy ciała, średniego dobowego przyrostu masy ciała i względnego przyrostu masy ciała.

Absolutny przyrost masy ciała- przyrost masy ciała zwierzęcia od chwili rozpoczęcia opasu do chwili jego zakończenia jest okreś­lony wzorem:

Absolutny przyrost masy ciała = Ma - mi

Gdzie:

Mi - początkowa masa ciała, M2 - końcowa masa ciała.

Średni dobowy przyrost masy c i a l a (ryć. 18) jest wyra­żony wzorem:

M2 - Mi

średni przyrost dobowy = •

gdzie:

mi - początkowa masa ciała, me - końcowa masa ciała, ti - wiek początkowy w dniach, t2 - wiek końcowy w dniach.

Względny przyrost masy ciała- wyraża intensywność wzrostu jako stosunek wielkości absolutnego przyrostu masy ciała do średniej masy ciała w badanym okresie (wyrażony w procentach). Maleje on w miarę zbliżania się zwierzęcia do wieku dojrzałości somatycznej

względny przyrost masy ciała =

M2-Mi

0,5 • (Ma+Mi)

100 [%]

gdzie:

mi - początkowa masa ciata, M2 - końcowa masa ciała

9.3. Ocena wartości rzeźnej bydła

Ocena wartości rzeźnej bydła ma na celu ilościowe i jakościowe określenie wartości zwierzęcia przeznaczanego na ubój. Śluzy ona do porównywania ras bydła i krzyżówek towarowych, wyznaczania klasy rzeźnej i ustalania zapłaty za zwierzę w punkcie skupu.

Metody oceniania wartości rzeźnej dzielą się na przyżyciowe i poubojowe.

Przyżyciowe metody oceniania wartości rzeźnej

Oceny wartości rzeżnej metodami przyżyciowymi dokonuje się na podstawie masy ciała i wieku zwierzęcia, stopnia jego umięśnienia i otłuszczenia oraz

la podstawie budowy zwierzęcia i jego wyglądu. Jest to tzw. klasyfikacja bydła rzeźnego przy odstawie do zakładów mięsnych; przeprowadza ją klasyfika­tor w punkcie skupu.

Zwierzęta o mniejszej wysokości w kłębie i o większym obwodzie klatki piersiowej odznaczają się lepszą wydajnością. Wartość rzeźną można określić aa podstawie pomiarów głębokości klatki piersiowej, wysokości w kłębie i w krzyżu oraz obwodu udźca.

Przy ocenie przyżyciowej trzeba szczególnie trafnie ocenić udziec, gdyż mię­so z niego stanowi około 56% mięsa najlepszej jakości. Na podstawie pomiaru udźca można z dużą dokładnością ocenić umięśnienie zwierzęcia, gdyż istnieje wysoka korelacja między wielkością obwodu spiralnego uda a wydajnością rzeźną.

Najstarszą metodą oceny przyżyciowej jest określanie stopnia umięśnienia i otłuszczenia zwierzęcia, w praktyce wykonywane za pomocą wzroku i doty­ku. Ocena przyżyciowa dotykowa polega na stosowaniu chwytów rzeźnickich, za pomocą, których wyczuwa się obecność i grubość mięśni pokrywających kości oraz grubość warstwy tłuszczu na mięśniach, przy kościach i pod skórą.

Ważniejsze chwyty rzeźnickie pozwalające określić stopień umięśnienia:

- łopatkowy - środkową część łopatki uciska się dłonią z rozsuniętymi pal­cami i bada grubość oraz jędrność mięśni,

- grzbietowy - w górnej części klatki piersiowej chwyta się i uciska grzbiet od góry, przesuwając rękę od kłębu do okolicy dołu głodowego,

- lędźwiowy - uciska się dłonią wyrostki poprzeczne kręgów lędźwiowych,

- żebrowy - ostatnie żebro ujmuje się w połowie pomiędzy palec duży i wskazujący, a pozostałe palce wciska w przestrzeń międzyżebrową,

- umięśnienie zadu, ud i podudzia - ocenia się kształt tych partii, ich wy­pełnienie mięśniami, a dotykiem sprawdza się jędrmość mięśni.

Ważniejsze chwyty rzeźnickie pozwalające określić stopień otłuszczenia:

- łopatkowy - dłonią uciska się łopatkę na wysokości piątego żebra,

- pachwinowy - palcami bada się grubość powłok,

- mostkowy - całą dłonią dotyka się rękojeści mostka,

- żebrowy - ujmuje się w palce dwa ostatnie żebra od strony dołu głodo­wego,

- kulszowy - palcami bada się grubość fałdu skórnego od nasady ogona do kości kulszowej,

- tarczowy - całą ręką chwyta się powierzchnię wewnętrznej strony poślad­ków powyżej krocza,

- biodrowy - całą dłonią obejmuje się guz biodrowy. Ogólne wrażenie, jakie odnosi klasyfikator przy ocenie wzrokowej i dotyko­wej, stanowi podstawę do zaliczenia zwierzęcia do odpowiedniej klasy rzeźnej.

Klasa oraz ciężar zwierzęcia stanowią podstawę obliczenia należności za do­starczony żywiec. Zwierzę zalicza się do odpowiedniej klasy, opierając się na stanie jego umięśnienia i otłuszczenia, wieku, rasie i płci.

Inne metody oceny przyżyciowej, najczęściej stosowane w doświadczalnic­twie i pracach badawczych, to:

- metoda fotogrametryczna - można uzyskać graficzny obraz badanego obiektu na podstawie fotografii, a także otrzymać dokładne wymiary poszcze­gólnych części żywego zwierzęcia (linie konturowe zwierzęcia),

- metoda ultradźwiękowa - można zmierzyć grubość tłuszczu podskórnego oraz grubość i powierzchnię przekroju niektórych mięśni (zastosowanie w oce­nie trzody chlewnej; u bydła istnieją słabsze korelacje między grubością tłu­szczu podskórnego a składem tuszy),

- tomografia komputerowa - najbardziej obiektywna i dokładna metoda (stosowana na szeroką skalę w krajach skandynawskich); wydruk oceny war­tości rzeźnej otrzymuje się natychmiast,

- metoda punktowa - za poszczególne partie ciała przyznawane są punkty, maksymalnie: za udziec - 25, grzbiet - 25, łopatkę - 15, szyję - 10, a za ogólny wygląd - 25 punktów.

Poubojowe metody oceny wartości rzeźnej

Czynniki determinujące jakość tuszy:

- wiek - w tuszach zwierząt starszych zwiększa się udział tłuszczu, zmniejsza się natomiast względna zawartość mięśni i kości. Wydajność rzeź­na młodych cieląt jest duża, a dobrze utuczonych opasów ciężkich - większa o około 5% niż opasów ubijanych przy mniejszej masie ciała,

-intensywność żywienia- system opas i jakość żywienia wy­wierają zasadniczy wpływ na tempo wzrostu i jakość tuszy (szczególnie na zawartość tkanek tłuszczowej i kostnej),

- p ł e ć - odkładanie tkanki tłuszczowej u samic następuje znacznie wcześ­niej niż u samców, dlatego powinny być opasane do niższej masy końcowej;

Pod względem umięśnienia tusze wolców są lepsze od tusz pochodzących od jałówek, lecz ustępują tuszom pochodzącym, od buhajków,

-genotyp- zwierzęta dużego kalibru i późno dojrzewające są najbar­dziej przydatne do intensywnego opasu, gdyż faza wzrostu, którą charakte­ryzuje nasilające się odkładanie tłuszczu, jest przesunięta w czasie i dlatego takie zwierzęta można opasać do większej masy ciała bez obawy obniżenia jakości tuszy wskutek przetłuszczenia. Stosowanie krzyżowania towarowego z buhajami ras mięsnych może w znacznym stopniu wpłynąć na zmianę skła­du tkankowego tusz, a tym samym poprawić ich jakość.

Przedmiotem poubojowej oceny wartości rzeźnej jest tusza i jej poszczegól­ne elementy. Tuszę bydlęcą uzyskuje się po ubiciu zwierzęcia, wykrwawieniu, oskórowaniu, odcięciu głowy i kończyn (przednich w nadgarstkach, tylnych

Pomiary liniowe tuszy wolowej

Najważniejsze pomiary liniowe półtuszy prawej [po schłodzeniu) obejmują:

- długośc tuszy prawej (od środka pierwszego żebra do przedniej krawędzi kości tonowej),

- przednią szerokość tuszy (na wysokości 5 kręgu piersiowego),

- tylną szerokość tuszy (od krawędzi kości łonowej do 3-4 kręgu krzyżowego),

- obwód udźca (na wysokości 3/4 długości udźca od stawu skokowego),

- długośc partii lędźwiowej,

- długośc udźca.

Po 24-godzinnym schłodzeniu w temperaturze około 4°C przeprowadza się rozbiór półtuszy prawej na wyręby [ryć. 20) Według metodyki Janickir-;¹''' i Chrząszcza oraz dysekcję szczegółową wszystkich wyrębów, służącą do określenia składu tkankowego tuszy, czyli udziału mięsa, tłuszczu i kości w po­szczególnych wyrębach.

9.4. Klasyfikacja półtusz wołowych według systemu EUROP

Obecnie w krajach Unii Europejskiej obowiązuje poubojowa klasyfikacja bydła EUROP wprowadzona w 1983 roku. W 1991 roku rozszerzono ją o do­datkową klasę S - dla półtusz o wybitnym umięśnieniu. Klasyfikacja ta uwzględnia płeć i wiek bydła oraz ocenę jego umięśnienia i otłuszczenia.

Ocena umięśnienia jest podstawą do zaliczenia półtusz do odpowiedniej kla­sy EUROP, Ocena ta obejmuje ogólny wygląd półtuszy oraz umięśnienie udźca, grzbietu i łopatki. Klasyfikację tusz wołowych po kątem umięśnienia według systemu EUROP) przedstawiono w poniższej tabeli.

Pomiary liniowe tuszy wolowej

Najważniejsze pomiary liniowe półtuszy prawej [po schłodzeniu) obejmują:

- długośc tuszy prawej (od środka pierwszego żebra do przedniej krawędzi kości tonowej),

- przednią szerokość tuszy (na wysokości 5 kręgu piersiowego),

- tylną szerokość tuszy (od krawędzi kości łonowej do 3-4 kręgu krzyżowego),

- obwód udźca (na wysokości 3/4 długości udźca od stawu skokowego),

- długośc partii lędźwiowej,

- długośc udźca.

Po 24-godzinnym schłodzeniu w temperaturze około 4°C przeprowadza się rozbiór półtuszy prawej na wyręby [ryć. 20) Według metodyki Janickir-;¹''' i Chrząszcza oraz dysekcję szczegółową wszystkich wyrębów, służącą do określenia składu tkankowego tuszy, czyli udziału mięsa, tłuszczu i kości w po­szczególnych wyrębach.

Tusza i jej partie	Wymagania dla tusz w poszczególnych klasach
		E (wybitnie umięśniona)	U (bardzo dobrze umięśniona)	R (dobrze umięśniona)	0 (dostatecznie umięśniona)	P (miernie umięśniona)
Tusza	Kształt wszystkich mięś­ni wypukły. Bardzo do­bry rozwój umięśnienia we wszystkich partiach, przechodzący w charak­terystyczny dla depelen-derów.	Kształty tuszy w całości wypukłe, niektóre mięś­nie, oprócz uda, mogą być prostolinijne; umięś­nienie zwarte i masywne.	Kształt mięśni prostoli­nijny. Mięśnie grube.	Kształt mięśni prostoli­nijny i wklęsły, umięś­nienie średnio grube.	Kształt mięśni wklęsły, grubość umięśnienia ogra­niczona.
Udo	Krótkie, wysklepione, gnibe Pośladki bardzo wysklepione. Goleń krót­ka, bardzo umięśniona.	Wysklepione, grube. Po­śladki wysklepione. Go­leń umięśniona.	Może być wydłużone, ale jeszcze grube. Pośladki lekko wysklepione. Go­leń może być dość wy­raźnie zaznaczona.	Wydłużone, średniej grubości	Długie i płaskie.
Grzbiet	Szeroki i gruby aż do wysokości łopatek, z row­kiem wzdłuż grzbietu. Mięśnie partii lędźwio­wej i piersiowej wybrzu­szone. Rumsztyk bardzo wysklepiony.	Szeroki i gruby, może nie mieć wybrzuszeń mięśni w partii lędźwio­wej i piersiowej. Rumsz­tyk wysklepiony, szeroki i gruby.	Gruby, na wysokości ło­patki może być węższy, lecz groby. Rumsztyk sze­roki, lekko wysklepiony.	Średnio gruby bez wklęś­nięć. Rumsztyk prostoli­nijny.	Wąski i wklęsły. Rumsztyk mały, gruby.
Przód	Krótki, wysklepiony. Mięśnie na części przyramiennej łopatki bardzo rozwinięte.	Gruby. Łopatka umięś­niona.	Średnio gruby, umięśnie­nie części przyramiennej dość dobrze rozwinięte.	Z brakami w grubości. Umięśnienie części przy­ramiennej łopatki dość słabo rozwinięte.	Płaski z zazna­czonymi kośćmi.

Otłuszczenie tuszy ocenia się wzrokowo w skali 5-stopniowej, badając po­wierzchnię i grubość tłuszczu podskórnego i tłuszczu wewnątrz klatki piersiowej.

Klasyfikacja tusz wołowych pod kątem otłuszczenia (według systemu EUROP)

Klasa

Wymagania

• tusza bardzo słabo otłuszczona

Nie ma żadnych śladów tłuszczu na stronie zewnętrznej i wewnętrznej tuszy.

2 - tusza słabo otłuszczona

Mięśnie są prawie wszędzie widoczne, cienka warstew­ka tłuszczu pokrywa mięśnie grzbietu i żebra. Mięśnie między żebrami na stronie wewnętrznej jamy piersiowej są wyraźnie widoczne.

3 - tusza średnio otłuszczona

Warstewka tłuszczu rozciąga się na mięśniach grzbietu i na żebrach, przykrywając mięśnie pod nią leżące. Mięśnie łopatki i uda nie są jeszcze pokryte tłuszczem. Mięśnie między żebrami na wewnętrznej stronie jamy piersiowej są jeszcze widoczne. Nie ma lub jest mało złogów tłuszczu na żebrach.

4 - tusza silnie otłuszczona

Tłuszcz pokrywa całą tuszę. Mięśnie uda i łopatek już nie są widoczne. Mięśnie między żebrami na wewnętrz­nej stronie jamy piersiowej mogą mieć infiltrację tłusz­czu. Kilka skupisk tłuszczu tworzy się na żebrach (zło­gi). Żyły tłuszczu na udzie lekko się wybrzuszają.

5 - tusza bardzo silnie otłuszczona

Tłuszcz pokrywa grubą warstwą całą tuszę. Żyły tłusz­czu na udzie są bardzo wybrzuszone. Mięśnie na we­wnętrznej stronie jamy piersiowej mają infiltrację tłusz­czu. Na żebrach występują wyraźne skupiska tłuszczu.

9.5. Ocena jakości mięsa

Jakość mięsa wolowego jest uzależniona od wielu czynników, które można podzielić na endogenne i egzogenne. Czynniki endogenne to takie cechy mię­sa, jak jego struktura tkankowa oraz skład chemiczny; zależą one od rasy, żywienia, wieku, płci i sposobu utrzymania zwierząt. Czynnikami egzogenny­mi są warunki, w jakich zachodzą procesy dojrzewania, jak również zabiegi technologiczne, którym poddawany jest surowiec po uboju. Przy ocenie jakości mięsa (ryć. 21) Wykorzystuje się metody chemiczne, fizykochemiczne i orga­noleptyczne (sensoryczne). Badaniu poddaje się:

10.2. Ocena wartości hodowlanej buhajów

Do oceniania wartości hodowlanej buhajów śluzy kilka metod:

a) metoda matka-córka - porównywanie średniej wydajności córek ze śred­nią wydajnością ich matek,

b) metoda c-c (tzw. polowa) - porównywanie wydajności córek ocenianego buhaja z wydajnością ich rówieśnic (po innych buhajach). Porównań dokonuje się w oborach lub stadach (a więc w różnych warunkach środowiskowych;

w których krowy pierwiastki są użytkowane,

c) metoda stacjonarna - porównywanie córek z rówieśnicami na stacji oce­ny, a więc w ujednoliconych warunkach środowiskowych. Tę metodę stosuje się do oceny buhajów rasy simentalskiej i polskiej czerwonej,

d) metoda BLUP (ang. Best Linear Unbiased Prediction - najlepsze, nie obciążone błędem przewidywanie liniowe) - ocena buhajów na podstawie wy­dajności mlecznej córek w czasie pierwszej laktacji,

e) metoda BLUP-Modcl Zwierzęcia - jest to również ocena metodą BLUP uwzględniająca ponadto wszystkie dostępne informacje dotyczące krewnych ocenianego zwierzęcia,

f) metoda BLUP-Wieloc echowy Model Zwierzęcia - polega na szacowaniu wartości hodowlanej krów i buhajów na podstawie wydajności pierwszych trzech 305-dniowych laktacji.

11.1. Systemy utrzymania

Stosuje się następujące systemy utrzymania bydła:

- utrzymanie pastwiskowe jest najbardziej zbliżone do naturalnego by­towania tych zwierząt. Taki system jest możliwy do stosowania w tych regio­nach, gdzie przez cały rok lub jego większość zwierzęta mogą przebywać na pastwisku,

- utrzymanie pastwiskowe-o borowe jest stosowane w większości kra­jów europejskich, w tym również w Polsce, przy czym zwierzęta w ciągu roku więcej czasu przebywają w pomieszczeniach (oborach!,

- utrzymanie oborowe polega na utrzymaniu bydła pm'7 cały rok

Zarówno przy utrzymaniu pastwiskowe-oborowy m, jak i oborowym potrzeb­ne są odpowiednie budynki (obory), które ze względu na sposób utrzymania zwierząt można podzielić na trzy grupy:

1. uwiąziowe- pozwalają na indywidualne traktowanie każdej krowy, eliminują wiele ujemnych czynników chowu bezuwięziowego. W zależności od stopnia zmechanizowania procesów produkcyjnych jeden pracownik może ob­służyć od 10 do 30 krów,

2.bezuwięziowe- wolnostanowiskowe. W celu zapewnienia zwier7i.. tom optymalnych warunków należy uwzględnić odpowiednie urządzenia, takie jak: boksy, legowiska, miejsca do karmienia i pojenia, hale udojowe, mleczar­nie, wybiegi,

3. wolno wybiegowe - najczęściej mają trzy ściany; brak ściany od strony południowej umożliwia zwierzętom swobodne wchodzenie i wychodze­nie z budynku,

Stanowisko długie zapewnia zwierzęciu komfort i dużą swobodę ruchów. Zaleca się je jako stanowiska porodowe, zabiegowe i stanowiska dla buhajów, Wady: trudno utrzymać zwierzęta w czystości, zużycie ściółki jest duże. Moż­liwe jest zastosowanie urządzeń do mechanicznego usuwania obornika

Stanowisko średnie ma podwyższone legowisko (o 15-20 cm) w stosunku do kanału gnojowego. Odpowiednio dobrana długość stanowiska średniego umożliwia krowie swobodne leżenie i stanie przed żłobem. Dostęp do żłobu możliwy jest tylko w okresie karmienia (przez zastosowanie odpowiednich uwięzi i zamykanych drabin paszowych). Poza okresami karmienia, przy zamk­niętej drabinie, krowa jest przesunięta do tylu i nie zanieczyszcza legowiska. Zmniejsza to zużycie ściółki i pozwala utrzymać krowy w czystości przy niższych nakładach pracy. Ograniczony dostęp do żłobu wymusza instalowanie poideł automatycznych od strony legowiska, aby umożliwić stały dostęp do wody.

,' Długość stanowiska krótkiego musi być dostosowana do wielkości utrzymy­wanych krów. Na tego typu stanowisku krowa trzyma głowę cały czas nad żłobem, dlatego przednia ściana złobu nie może być wyższa niż 25 cm. Możli­we jest to przy zastosowaniu odpowiednich uwięzi ograniczających ruchy zwierzęcia do przodu i do tylu. W celu n';r,mii:zenia przesuwania się zwierząt na boki stosuje się przegrody boczne. Zitl<-i\ stanowisk krótkich: są higienicz­ne, pozwalają na utrzymanie krów w czystości, zapewniają male zużycie ściót-ki, umożliwiają mechaniczne usuwanie obornika. Wady: zbyt krótkie stanowi­ska sprzyjają powstawaniu u krów stojących na krawędzi lub w kanale gno­jowym uszkodzeń i schorzeń kończyn, wypadania pochwy, szczególnie w okre­sie wysokiej ciąży, oraz wypadania macicy w okresie poporodowym.

Wyróżnia się kilka wariantów obór wolno stanowisk owych:

a) wolno stanowiskowe ze zbiorową dla grupy częścią legowiskową i oddziel­ną częścią do karmienia. Zalety: mniejsze zanieczyszczenie środowiska odcho­dami. Wady: duże zużycie ściółki, brudzenie się zwierząt w oborach bezściółkowych, choroby kończyn i wymion,

b) wolnostanowiskowe z boksami do leżenia i stanowiskami do karmienia. Zalety: odpowiedni komfort utrzymania, czystość zwierząt, większa wydajność pracy, mechanizacja procesów produkcji. Wady: konieczna duża kubatura bu­dynku,

c) kombiboksy spełniające jednocześnie dwie funkcje - legowiskową i żywie­niową. Zalety: dobre wykorzystanie przestrzeni budynku, ograniczone zużycie ściółki lub możliwość zrezygnowania z niej. Wady: trudniejsze utrzymanie zwierząt w czystości.

W oborach bezściółkowych zwierzęta najczęściej przebywają na stanowi­skach krótkich, składających się z części legowiskowej i z pokrytej rusztem części gnojowej. Na legowisku nie kładzie się ściółki, lecz pokrywa je zwykle materacom z gumy lub innego tworzywa sztucznego. Przy urządzaniu tego typu stanowisk należy kierować się następującymi względami:

- wielkość części legowiskowej musi być tak dobrana, by krowy stały koń­czynami tylnymi w odległości 10 cm od tylnej krawędzi stanowiska,

- większa część kału i moczu musi dostawać się na ruszt gnojowy,

- wymię leżącej krowy musi znajdować się na płycie legowiskowej,

- leżące zwierzę powinno jak najmniejszą powierzchnią ciała dotykać rusztu.

Przy utrzymaniu bydła w oborach uwięziowych do mocowania zwierząt na stanowisku stosuje się uwięzi indywidualne bądź grupowe. Rodzaje uwięzi indywidualnych:

a) łańcuch 3-końcowy, |

b) uwięź grabnerowska,

c) łańcuch 4-końcowy,

d) uwięź ślizgowo-wahadlowa z naszyjnikiem. Rodzaje uwięzi grupowych:

a) uwięź jarzmowa,

b) bariery żłobowe i zatrzaskowe,

c) uwięź jarzmowo-łańcuchowa.

Uwięź indywidualna daje krowie większą swobodę ruchu i zapewnia jej większą wygodę na stanowisku niż uwięzi sztywne (ramowe grupowo). Te ostatnie stosowane są najczęściej ze względu na ułatwienie obsługi krów, zwłaszcza w okresie pastwiskowym. W okresie zimowym należy je wymieniać na uwięzi łańcuchowe .

---