metodologia[2], Pliki, Nowy folder

1/ Jakie są rodzaje wiedzy? Scharakteryzuj poznanie teoretyczne, jego składniki.

Naukowiec ekonomista powinien umieć:

- wykrywać i formułować problemy ekonomiczne,

- rozwiązywać te problemy za pomocą metod naukowych,

- redagować teksty,

- odróżniać wiedzę naukową od nienaukowej, w szczególności pseudonaukowej.

Rodzaje wiedzy:

wiedza potoczna (cel praktyczny, brak uzasadnienia teoretycznego)

b) wiedza potoczna:

-dotyka powierzchownie zjawisk, ograniczając się do tego, co jest oczywiste

-minimalizuje wątpliwości

-zawiera przesądy i subiektywne przeświadczenia

-jest okazjonalna, niemetodyczna, uboga w treść i banalna

-nie podlega zinstytucjonalizowanej krytyce

a) wiedza naukowa:

-jej cele są teoretyczne

-dąży ona do uchwycenia istoty zjawisk, zgłębiając się poza to, co jest pozornie oczywiste

-najważniejsza jest obiektywność twierdzeń oraz zinstytucjonalizowany krytycyzm chroniący ją przed fikcją i fałszem

-ma charakter deskryptywny

-jest efektem pracy specjalistów korzystających z odpowiednich narzędzi i metod

-jest otwarta na krytykę, dzięki czemu jest precyzyjna i pewna

wiedza naukowa (cel poznawczy, argumentacja teoretyczna).

Specyfika nauk stosowanych (cel praktyczny, ale teoretyczne uzasadnienie twierdzeń).

Poznanie może być naoczne, czyli przedmiotowo bezpośrednie lub objawowe, czyli przedmiotowo pośrednie. Pierwsze daje wiedzę banalną, a drugie istotną. Dzięki poznaniu objawowemu poznajemy „ukryte” cechy badanych przedmiotów, niedostępne obserwacji.

Różnice pomiędzy wiedzą naukową i potoczną:

- wiedza naukowa jest racjonalna, tzn. precyzyjnie ujmuje fakty a rozumowania są poprawne pod względem logicznym. Wiedza naukowa ma inną strukturę i wyższą jakość niż wiedza potoczna. Jest efektem pracy specjalistów korzystających z odpowiednich narzędzi i metod oraz otwarta na krytykę, dzięki czemu jest precyzyjna i pewna. Jest utrwalona w materialnych nośnikach.

- wiedza potoczna jest okazjonalna, niemetodyczna, powierzchowna, uboga w treść i banalna (nie obejmuje ukrytych zjawisk i związków), nie tworzy systemów, ma luki, zawiera przesądy i subiektywne przeświadczenia, nie podlega zinstytucjonalizowanej krytyce.

Cechy naukowej wiedzy ekonomicznej: prawdziwość, uzasadnienie, obiektywizm, ogólność, oryginalność, ścisłość, uporządkowanie, użyteczność.

Unikanie błędów poznawczych wymaga od naukowca: obiektywizmu, samokrytycyzmu, uwzględniania poglądów sprzecznych z własnymi, zmiany stanowiska jeśli fakty nie zgadzają się z teorią. Unikanie błędów wymaga respektowania reguł logiki i metodologii. Wykrywaniu błędów w nauce służy zinstytucjonalizowana kontrola. Naukowiec powinien unikać wypowiedzi niesprawdzonych, stereotypowego myślenia, powodowania się emocjami, a także nadmiernych uproszczeń. Osobliwym błędem w nauce jest myślenie życzeniowe pojawiające się często jako efekt ideologicznej stronniczości.

Poznanie teoretyczne obejmuje: postrzeganie, wyobrażanie, tworzenie pojęć, myślenie, zapamiętywanie.

Odróżnia się poznawanie zmysłowe, dzięki któremu poprzez obserwacje uzyskiwane są treści poznawcze oraz poznawanie abstrakcyjne, czyli myślowe, dzięki któremu poznane treści są przekształcane i porządkowane.

Postrzeżenie jest odbiciem badanego przedmiotu w umyśle człowieka, zachodzącym za pośrednictwem narządów zmysłowych. Obejmuje przedstawienie przedmiotu, jego nazwanie i zakwalifikowanie do odpowiedniej klasy przedmiotów. Przedstawienia przedmiotów występują jako wyobrażenia lub pojęcia. Warunkiem postrzegania jest zwrócenie uwagi. Oprócz postrzeżeń umysł wytwarza też wyobrażenia twórcze. Są one ważnym składnikiem procesów poznawczych, umożliwiają znajdywanie problemów, stawianie pytań, prognozowanie i projektowanie. Niekontrolowane mogą prowadzić do błędów poznawczych (konfabulacji).

Myślenie obejmuje: tworzenie, nabywanie i przekształcanie informacji. Polega na formułowaniu i przekształcaniu sądów logicznych. Sądy orzekają o istnieniu rzeczy i zjawisk, posiadaniu określonych cech i zachodzeniu określonych relacji. Logiczne przekształcanie sądów polega na wyprowadzaniu nowych sądów z sądów już znanych.

Myślenie może być: konkretne, czyli obrazowe i abstrakcyjne, czyli pojęciowe. Pojęcia są abstrakcyjnym ujęciem całej klasy przedmiotów, obejmującym cechy wspólne a pomijającym cechy specyficzne. Myślenie abstrakcyjne odgrywa doniosłą rolę w nauce. Umożliwia poznanie związków między zjawiskami i rzeczami, podobieństw i różnic, stwierdzenie cech, także nieobserwowalnych. Tworzy wiedzę skondensowaną. Może prowadzić do błędów i zmyśleń, gdy odrywa się od faktów, jest chaotyczne i bezkrytyczne.

Wiedza naukowa jest rezultatem nie tylko postrzegania ale przede wszystkim myślenia, a myślenie dokonuje się dzięki pojęciom. Analitycznie można w wiedzy wyróżnić: a/ logiczne sądy operujące pojęciami, b/ ich słowne nośniki tj. zdania i równoważniki zdań operujące nazwami. Zespolenie słów i myśli zwykle nie jest jednoznaczne, a w nauce wymagana jest adekwatność pomiędzy zdaniami a badanymi przedmiotami i ich cechami.

Pierwsze zadanie poznania teoretycznego polega na zdobywaniu wiedzy naukowej, która polega na odkrywaniu prawdy sprowadzającej się do stwierdzenia związków przyczynowo- skutkowych, pozwalających na manipulację przedmiotami. Drugie zadanie poznania sprowadza się do odkrycia znaczenia i jest realizowane przez myślenie. Odkrycie znaczenia polega na odsłonięciu istoty badanego przedmiotu oraz na stwierdzeniu, jakie jest jego usytuowanie w świecie. Decydującą rolę w określeniu znaczenia otaczającej nas rzeczywistości odgrywa rozeznanie aksjologiczne. Poznanie teoretyczne charakteryzuje się spełnieniem trzech warunków koniecznych: intersubiektywną komunikowalnością, intersubiektywną kontrolowalnością, uzasadnieniem twierdzeń za pomocą związków wynikania.

c)składniki poznania teoretycznego:

-informacje: są to twierdzenia o faktach, które są formułowane na podstawie wiedzy empirycznej. Mogą przybierać postać indukcyjnych danych spostrzeżeniowych. Mówią jakie coś jest, ale nie mówią dlaczego jest takie właśnie. Same nie tworzą wiedzy naukowej.

-teorie naukowe: są to niesprzeczne, spójne prawa oraz hipotezy naukowe wyjaśniające znane fakty. Zbudowane są z dwóch rodzajów twierdzeń: zdań analitycznych obejmujących aksjomaty i definicje oraz ze zdań syntetycznych przyjętych na podstawie spostrzeżeń zmysłowych. Wyjaśniają badane zjawiska, wskazując ich miejsce w ciągu przyczynowo skutkowym i na tej podstawie formułują prognozy i zalecenia. Są aksjologicznie neutralne, jednak mogą być wykorzystane w dobrych lub złych celach.

-koncepcje filozoficzne: Filozofia jest refleksją nad sensem rzeczy i zdarzeń obejmujące także ich wartościowanie. Jest wiedzą dopełniającą wiedzę naukową i tak jak nauka dąży do poznania prawdy. Pozwala na dokonywanie słusznych wyborów i działań. Odsłania znaczenie badanego faktu, jego istotę i miejsce w życiu człowieka (rozumienie). Alternatywą filozofii są ideologie.

2/ Omów rozróżnienie na ekonomię pozytywną i normatywną w kontekście naturalizmu i antynaturalizmu epistemologicznego.

Ekonomia pozytywna stanowi tą gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim, jakim on jest, a nie takim jakim powinien być. Ekonomia normatywna stanowi zaś tą gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się sądami wartościującymi. Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym naukowym objaśnianiem, zasad funkcjonowania gospodarki. Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących.

Rozróżnienie między ekonomią naukową, a sztuką polityki ekonomicznej, między jest a powinno się, między faktami a wartościami.

Wg dominującej grupy teoretyków ekonomia jako nauka miała badać fakty zachodzące w rzeczywistości, a nie zajmować się nieistniejącymi realnie wartościami. Przyczyną do wyeliminowania z ekonomii sądów wartościujących była chęć uniknięcia sporów co do wartości.

Teorie pozytywistycznych ekonomistów ani nie są absolutnie pewne ani nie rozwiązują ważnych problemów praktycznych.

Nie zawsze antynaturalizm wiąże się z przekonaniem o naukowej prawomocności sądów wartościujących w ekonomii. Naturalizm epistemologiczny jest stanowiskiem wykluczającym traktowanie wartości jako bytu obiektywnego. Podstawy epistemologiczne tkwią w sensualizmie, a ten wyklucza badanie bytów niematerialnych. Sensualizm sprowadza proces poznania do zewnętrznego doświadczenia zmysłowego oraz określenie wartości i celu na podstawie zmysłowej przyjemności i przykrości.

W większości przypadków ekonomia pozytywna uprawiana jest na fundamencie epistemologii naturalistycznej. Podstawą antynaturalizmu jest założenie, osobliwości świata ludzkiego a ta polega na świadomej realizacji wartości.

Naturalizm - stanowisko wg którego wzory nauk przyrodniczych w zakresie zadań i metod poznawczych są stosowane w poznaniu zjawisk społecznych. Obecnie za umiarkowaną wersję naturalizmu można uznać stanowisko metodologicznego merkantylizmu. Głosi on doktrynę jedności nauk, wymaga posługiwania się jednakowymi kryteriami uzasadniania teorii przy równoczesnym uznaniu różnic w technikach badawczych. Naturalizm odwołuje się do zasady empiryzmu - tylko doświadczenie jest w stanie nas przekonać o prawdziwości lub fałszywości zdań faktualnych. Monizm jest wersją naturalizmu epistemologicznego bo w poznaniu świata nie dopuszcza innej postawy niż sensualizm. Mises skrytykował monizm - metody nauk przyrodniczych są nieodpowiednie do badań prakseologicznych i ekonomii.

Argumentacje antynaturalistów opierają się na rozumowaniu: zdarzenia, sposoby postępowania, wyniki tworzące poszczególne nauki nie posiadają wspólnej struktury tzn może istnieć wiele różnych rodzajów nauki. Stwierdzają niemożliwość dokładnego przewidywania zjawisk społecznych na skutek wpływu samego procesu i wyniku badań na rozpatrywane zjawisko. Dało to podstawę do opracowania teorii racjonalnych oczekiwań. Efekt Edypa - niemożliwość dokładnego przewidywania zdarzeń.

3/ Jak współcześnie można interpretować postulat uwolnienia nauki od wartościowania?

Rozróżnienie sądów opisowych i wartościujących jest doniosłe z uwagi na różny status poznawczy tych sądów. Sądy deskryptywne uznawane są za możliwe do sprawdzenia w oparciu o empirię. Sądy wartościujące uznawane są za niemożliwe do obiektywnego sprawdzenia.

Postulat uwolnienia nauki od wartościowania wysunął Max Weber w celu uniknięcia w ramach nauki nierozwiązywalnych sporów o podłożu ideologicznym (WERTFREIHEIT). Zaproponował takie postępowanie badacza, w którym nie dokonuje on subiektywnych ocen, ale jednocześnie uwzględnia wartości badanych przedmiotów.

Istotą doktryny Wertfreiheit w naukach społecznych są przesłanki:

a)różna wartość poznawcza sądów opisowych i wartościujących,

b)należy odróżniać sądy metodologiczne od normatywnych sądów światopoglądowych, c)stwierdzenie nienaukowego charakteru sądów wartościujących.

Współcześnie panuje pogląd iż niemożliwe jest całkowite uniknięcie wpływu na badacza uwarunkowań społecznych i kulturowych polegających np. na wyborze przedmiotu badania, selekcji materiału.

Wg Gouldnera trzeba zawiesić działanie własnych przekonań moralnych, zamiast ich eliminacji, gdyż umożliwia to podjęcie dyskursu międzykulturowego nad wartościami.

4/ Czy w ekonomii zachodzi postęp, ewentualnie na czym polega?

Ekonomia podobnie jak nauka jako całość podlega nieustannym przemianom a także postępowi.

Przez postęp rozumiemy nieustanne poprawianie istniejących teorii, obalanie błędnych a także tworzenie nowych.

Przez dłuższy okres czasu sadzono, iż postęp w nauce ma charakter kumulatywny. Jednakże należałoby rozróżnić postęp w nauce majaczy charakter zastępowania fałszu przez prawdę od postępu w kulturze, w której ma on charakter pomnażania a nie unieważniania właściwych wartości.

Pogląd kumulatywnego rozwoju nauki zostali jednakże zakwestionowany przez część metodologów, także w odniesieniu do nauk przyrodniczych w wyniku wskazania, iż także empiryczne fakty nie pozostają wolne od założeń teoretycznych a tym samym doświadczenie nie jest w stanie konkluzywnie rozstrzygać o prawdziwości/fałszywości teorii/

K.R. Popper wskazali jako jeden z pierwszych mechanizm rozwoju postępu naukowego, polegający na stawianiu śmiałych hipotez oraz próbie ich falsyfikacji i odrzucenia, a gdy to się nie powiedzie na prowizorycznym ich przyjmowaniu. Również to podejście spotkało się z krytyka, gdyż potwierdzenie hipotezy nie rozstrzyga definitywnie o jej prawdziwości, a jej falsyfikacja o fałszywości, gdyż sama falsyfikacja może być wynikiem błędnej wiedzy towarzyszącej a nie samej hipotezy.

Inny model rozwoju zaproponował T.S Kuhn. Zaproponował istnienie paradygmatów - wzorcowych rozwiązań danego problemu naukowego wokół, których buduje się teorie towarzyszące. Dopiero w momencie istotnego narastania sprzeczności a zaproponowania nowego paradygmatu dochodzi do rewolucji naukowej. Stad postep wedlug Kuhna odbywa się wokół paradygmatu naukowego, zas w przypadku rewolucji naukowej pojawia się zmiana.

5/ Co łączy i co dzieli nauki przyrodnicze i społeczne? Co głosi monizm metodologiczny?

Może najpoprawniejsze jest wyróżnienie nauk formalnych, nauk przyrodniczych, nauk społecznych i nauk humanistycznych, jako czterech typów wiedzy teoretycznej. (…) Wśród metodologów rozpowszechniony jest pogląd, że nauki znajdują się na niejednakowym poziomie pod względem doskonałości formułowanej wiedzy. Za najbliższe doskonałości uważane są matematyka i logika, a spośród nauk o rzeczywistym świecie, nauki przyrodnicze. Nauki humanistyczne i społeczne (te ostatnie niekiedy także zaliczane są do humanistycznych) powszechnie uznawane są za znajdujące się na niższym stadium rozwojowym aniżeli nauki przyrodnicze. (…) Określenie „nauki społeczne” bywa używane zamiennie z określeniem „nauki humanistyczne”, jakkolwiek część badaczy wskazuje na różny przedmiot badań; w pierwszym przypadku życie społeczne, a w drugim wytwory kultury.

NAUKI PRZYRODNICZE:

W ich ramach uczeni dążą do opisu faktów należących do świata materialnego oraz do ich wyjaśnienia, co w szczególności polega na wykryciu zależności o char. kauzalnym (przycz-skutk). Zagadnienie sensu jest obce tym naukom, ich zadaniem jest stwierdzanie zależności deterministycznych.
Nauki te tworzą pojęcia ogólne.
Występują w nich prawa naukowe i sprawdzone hipotezy
Główny (najczęstszy) sposób postępowania badawczego - metoda indukcyjna (przechodzenie od sądów szczegółowych do ogólnych)
Mają za zadanie opisywać i wyjaśniać fakty stwierdzane w doświadczeniu
Podstawową formą kontroli (zdań proponowanych na twierdzenia naukowe) jest sprawdzanie hipotez.
Sądy obserwacyjne ostatecznie uzasadniają pozostałe sądy. Odniesieniem przedmiotowym tych nauk jest świat rzeczywisty.
Nauki te są zbudowane ze zdań syntetycznych, to jest twierdzeń o świecie oraz tez, tzn. zdań analitycznych danego języka

Nauki ekonomiczne, tak samo jak inne nauki społeczne, różnią od nauk przyrodniczych zwłaszcza następujące cechy:

Złożoność badanych zjawisk - zjawiska społeczne cechuje typ złożoności nazywany syndromatycznością, która polega na takim powiązaniu wielkiej liczby ich cech i stosunków, które czyni rzeczą niemożliwą abstrahowania w procesie ich badania od którejkolwiek z nich i sprawia, że muszą być ujmowane całościowo.
Małe stosowanie metod ścisłych - syndromatyczność zjawisk społecznych oraz świadomość ludzi, że są obiektami badań powodują trudności w stosowaniu do ich badania metod ścisłych, zwłaszcza eksperymentów laboratoryjnych. Stosuje się mniej ścisłe metody badań jak eksperymenty naturalne, obserwacje, sondaże, testy itp.
Używanie języka potocznego (w naukach społecznych), obciążonego wadami jak nieostrość, wieloznaczność, zabarwienie uczuciowe itp.
Niepełny obiektywizm twierdzeń nauk społecznych wynikający z wileu przyczyn, m.in. z konieczności dokonywania przez badacza ocen badanych zjawisk, z postawy badacza (przekonań, systemów wartości…)

Jeśli nauki różnią się zasadniczo charakterem stawianych pytań, to różnią się także sposobami i narzędziami badawczymi, a to z kolei uzasadnia dualizm metodologiczny.

Monizm metodologiczny - pojęcie wprowadzone przez K. Wicksella na oznaczenie jedności metod naukowych - teza przyjmowana przez naturalizm, głosząca, że postępowanie badawcze jest (bądź powinno być) takie samo we wszystkich naukach, skąd wyciągano wniosek, że sposób postępowania badawczego w humanistyce ma być wzorowany na naukach przyrodniczych, a w szczególności ma być oparty na sądach obserwacyjnych.

6/ Czym różni się rozumowanie dedukcyjne od redukcyjnego?

Rozumowanie to myślenie uzasadniające. Jest to postępowanie rozstrzygające o naukowym charakterze teorii. Dawniej dzielono je na dedukcyjne (polegające na przechodzeniu od ogólnych przesłanek do szczegółowych wniosków) i indukcyjne (polegające na przechodzeniu od sądów szczegółowych do ogólnych). Wadą tego podziału jest to, że nie obejmuje wszystkich rodzajów rozumowań. T. Kotarbiński podaje inną klasyfikacje, a mianowicie: a) rozumowania dedukcyjne polegające na wynikaniu inferencyjnym według reguł logiki, b) rozumowania redukcyjne, przy czym szczególną postacią rozumowania redukcyjnego jest uzasadnianie indukcyjne. Rozumowania dedukcyjne to takie, „w których uzasadniamy następstwo logiczne za pomocą racji logicznej", a rozumowania redukcyjne to takie, „w których uzasadniamy rację logiczną za pomocą następstwa logicznego", a wiec kierunek uzasadnienia jest odwrotny niż w przypadku dedukcji. Uzasadnienie redukcyjne polega na dedukcyjnym wyprowadzeniu zdania obserwacyjnego z danej hipotezy, a następnie empirycznym sprawdzeniu tego zdania.

W ekonomii często spotykamy rozumowanie redukcyjne, to znaczy uzasadnienie prawdziwości racji na podstawie stwierdzonej empirycznie prawdziwości następstwa

Wszelkie rozumowanie służy do wykazania, że określone zdanie wynika z innych. W przypadku rozumowań dedukcyjnych uzyskujemy uzasadnienie pewne, podczas gdy w przypadku rozumowań redukcyjnych osiąga się uzasadnienie częściowe (do pewnego stopnia). Jest to konsekwencją prawa logicznego, które powiada, że ze zdania prawdziwego wynika inferencyjnie prawda, a z fałszywego wynika zdanie prawdziwe lub fałszywe (np. ze zdania fałszywego „każdy ekonomista potrafi robić interesy" wynika zdanie prawdziwe „niektórzy ekonomiści potrafią robić interesy"). Konkluzja poprawnego wnioskowania dedukcyjnego jest pewna, ponieważ wynika z przesłanek w sposób zgodny ze schematami zdaniowymi logiki formalnej (pomijamy omówienie praw logiki). To znaczy, wnioskując dedukcyjnie dobieramy do danego zdania inne zdanie, które z niego wynika ze względu na związek wewnętrzny. Jeśli przesłanki wnioskowania są prawdziwe, to relacja wynikania dedukcyjnego zapewnia prawdziwość wniosku.

Rozumowaniem dedukcyjnym jest dowodzenie polegające na dobieraniu racji, o której wiemy, że jest prawdziwa, do danego następstwa, którego prawdziwość udowadniamy. Jest to postępowanie pewne, gdyż racje z następstwem wiąże wynikanie inferencyjne. Dowodzenie jest metodą szczególnie ważną w naukach aksjomatycznych, ale znajduje zastosowanie także poza nimi. Np. ekonomista poszukujący rozwiązania problemu inflacji będzie dowodził, że z prawa popytu i podaży (oraz innych twierdzeń ekonomii neoklasycznej) wynika, iż poprzez podniesienie stóp procentowych w banku centralnym nastąpi zmniejszenie inflacji (podniesienie oprocentowania powoduje zmniejszenie realnego popytu na pieniądz, dalej zmniejszenie ilości pieniędzy w obiegu i dostosowanie tej ilości do podaży towarów i usług, a w ostateczności zahamowanie wzrostu cen).

Rozumowanie redukcyjne, to znaczy wnioskowanie o racji na podstawie znajomości następstwa jest zastosowaniem metody dedukcyjnej. Może ono pełnić role uzasadniającą lub falsyfikującą. Uzasadniamy prawdziwość hipotezy, dowodząc związku wynikania pomiędzy nią a jakimś jej empirycznie stwierdzonym prawdziwym następstwem. Ten rodzaj uzasadnienia jest tylko częściowy i prowizoryczny, gdyż według zasady wynikania logicznego prawdziwe następstwo może wynikać z fałszywej racji. Można też za pomocą dedukcji sfalsyfikować hipotezę, wykazując, że wynika z niej fałszywe następstwo. Co bardzo ważne, falsyfikacja hipotezy za pomocą dedukcji jest równoznaczna (na mocy jednego z praw logiki) z uzasadnieniem jej negacji. Mówiąc inaczej, jeśli dedukcyjnie wykażemy, że z hipotezy A wynika fałszywe zdanie B, to mamy podstawę, aby uznać za prawdziwą hipotezę: nieprawda, że A. W naukach empirycznych weryfikujemy prawdziwość hipotez, wyprowadzając z nich (oraz dodatkowych przesłanek) empirycznie rozstrzygalne następstwa. Empiryczna falsyfikacja następstwa obala hipotezę (lub którąś z przesłanek), natomiast empiryczne potwierdzenie następstwa nie uzasadnia hipotezy, chociaż może ją uprawdopodobniać.

7/ Co jest przedmiotem ekonomii? Zwięźle scharakteryzuj realizm i idealizm epistemologiczny.

Wszelkie teorie ekonomiczne odnoszą się w ostateczności do sfery realnego gospodarowania. Nie ma wątpliwości, że nurt empirystyczny w ekonomii ma za przedmiot jednostkowe, konkretne fakty gospodarcze, dążąc do odkrycia związków i zależności między nimi, natomiast może być dyskusyjny przedmiot ekonomii formalnej, analizującej związki pomiędzy pojęciami. Jednak i te badania nie są wyłącznie „grą intelektualną”, lecz mają prowadzić do wykrycia istotnych zależności, ukrytych przed empirycznym okiem badacza. Na tej podstawie można twierdzić, że nawet najbardziej sformalizowane teorie ekonomiczne odnoszą się do rzeczywistego gospodarowania, a dedukcyjna metoda jest jedynie narzędziem umożliwiającym zbudowanie teorii, której przedmiotem jest rzeczywistość, a nie przedmioty pojęciowe.

Jako nauka ekonomia dąży do odkrycia prawdy o realnym gospodarowaniu i w ten sposób bada jedną stronę rzeczywistości, to jest zależności pomiędzy zdarzeniami gospodarczymi. Druga strona, polegająca na odsłonięciu znaczenia zdarzeń gospodarczych poprzez określenie ich roli w życiu ludzi jest zagadnieniem filozoficznym i etycznym.

Realizm epistemologiczny - pogląd filozoficzny, według którego przedmioty poznania istnieją obiektywnie i są dostępne poznającemu podmiotowi
Idealizm epistemologiczny - teorie opowiadaniami uwarunkowanymi kulturowo, nieodzwierciedlające rzeczywistości

Idealizacja - zabieg poznawczy, polegający na abstrahowaniu od części wiedzy empirycznej, co powoduje, że nie przedstawia ona wiedzy w pełni realistycznej. Wiele praw nauki ma charakter idealizacyjny, tzn. nie dotyczy bezpośrednio realnych obiektów, lecz pewnych bytów myślowych, teoretycznych konstrukcji, które można odnieść do rzeczywistości jedynie w wyniku konkretyzacji, czyli po uwzględnieniu założeń idealizujących. O idealizującym charakterze praw świadczą występujące w nich terminy wskazujące na swoiste typy idealne, np. homo oeconomicus, konkurencja doskonała itp.

Epistemologia (filozofia poznania, gnoseologia) - dyscyplina filozoficzna, której przedmiotem jest poznanie ludzkie jako sposób uzyskiwania zrozumienia rzeczywistości; klasycznymi zagadnieniami filozofii poznania są kwestie: istoty i struktury poznania, przedmiotu i granic poznania; źródeł poznania; historycznych, społecznych, psychicznych i in. uwarunkowań działalności poznawczej człowieka; metod uzasadniania wiedzy; kryterium prawdziwości poznania oraz teorii prawdy

8/ Czy metafory są prawomocnie używane w języku nauki?

Do kłopotliwych typów zdań zaliczamy: zdania zawierające terminy jednostkowe, których denotacjami nie są przedmioty fizyczne, oraz metafory.

Długo uznawano, że miejsce metafor jest tylko w literaturze pięknej, zwłaszcza w poezji. Badacze opracowali wiele teorii metafor, najtrafniejsza to kognitywna teoria metafory, opracowana u schyłku XX wieku. Wg niej metafora jest językowym odzwierciedleniem struktury myślowej, pozwalającej nam zrozumieć daną domenę pojęciową poprzez odwołanie się do innego obszaru doświadczenia. Metafora pełni funkcję kognitywną czyli ułatwiającą zrozumienie

Metafora pełniąca rolę teoretyczno-poznawczą musi trafnie wychwytywać istotę wyrażanego przedmiotu, jej zaletami są: bliskość, jasność i precyzja.

Metafory pełnią funkcje: .

Wyjaśniającą - to co abstrakcyjne za pomocą tego co fizyczno-konkretne; natomiast postępując odwrotnie tzn. wyjaśniając konkret odnosząc się do abstrakcji otrzymamy nonsens

Ogniskującą - uwydatnienie pewnych aspektów domeny docelowej.

Nie należy metafor stosować w przypadkach, gdy coś może być wyrażone dyskursywnie. Jest to po prostu pretensjonalny przejaw braku kompetencji językowej.

Metafory stosujemy wtedy, gdy nie możemy pewnych osiągnięć wyrazić w sposób dosłowny. Nie powinno się zastępować wyrażeń teoretycznych metaforami.

Jäkel wyróżnił trzy typy metafor:

a)metafory strukturalne np. przedstawienie rywalizacji gospodarczej jako wojny,

b)metafory ontologiczne np. pojmowanie gospodarki jako budynku,

c)metafory ilościowe.

9/ Czym jest definiowanie? Jakie są rodzaje definicji?

Definiowanie polega na udzieleniu właściwej odpowiedzi na pytanie co znaczy dany termin, ponadto pozwala na uniknięcie chaosu i niejasności.

Termin „definicja” używany jest w trzech znaczeniach:

a) charakterystyki przedmiotu- wskazanie takiej właściwości przedmiotu, która charakteryzuje jego właśnie i nie przysługuje żadnym innym przedmiotom,

b) środka przekładu- polega na charakterystyce znaczenia wyrażenia poprzez zastąpienie go wyrażeniami równoznacznymi,

c) postulatu językowego- wzbogacanie języka teorii, poprzez wprowadzenie do niego terminów z języka potocznego.

Rodzaje definicji:

a) analityczna (sprawozdawcza)- polega na zdaniu sprawy ze znaczenia, jakie posiada wyrażenie definiowane. Wyróżniamy 4 metody wypracowania tej definicji: indukcyjną, intuicyjną, słowotwórczą i filologiczną.

b) regulująca- stosujemy ją w celu sprecyzowania znaczenia danego słowa. Uściśla treść słowa.

c) syntetyczna (projektująca)- polega na wprowadzeniu nowych terminów, lub na nadaniu określonej nazwie nowego znaczenia zastępującego dawne zbyt rozbudowane równoważniki

d) ostensywna - polega na wyjaśnianiu znaczenia poprzez wskazanie na określony przedmiot lub własność

e) nominalna- definicja w funkcji środka przekładu. Polega na charakterystyce znaczenia wyrażenia poprzez zastąpienie go wyrażeniami równoznacznymi

f) arbitralna - definicja w funkcji postulatu językowego. Polegają na przyjęciu określonej konwencji terminologicznej

Narzędziem służącym do zbliżenia do siebie stosowanych języków są definicje. Nie ma definicji terminu definicja. Jest on tak wieloznaczny że nie można go zdefiniować.

Słowo nieznane objaśniamy za pomocą słów znanych.

Kotarbiński podaje cztery metody wypracowania definicji analitycznych:

-indukcyjną porównywanie cech poszczególnych desygnatów i uznanie cech wspólnych za istotne

- słowotwórczą polega na rozbiorze definiowanej nazwy (np. filozofia philein i Sophia)

- filologiczną polega na zestawieniu różnych zdań

- intuicyjną dokonujemy eksperymentu myślowego, w myśli poszukujemy cech istotnych desygnatów definiowanego pojęcia.

Platon podał definicję „Człowiek jest to istota żywa, dwunożna i nieopierzona” i chełpił się nią, wówczas Diogenes z Synopy oskubał koguta (sic!) i zaniósł do szkoły na wykłady Platona mówiąc „oto człowiek”. Odtąd do definicji dodano „o szerokich pazurach”.

Żaden z wymienionych sposobów nie gwarantuje poprawności definicji.

Wg klasycznej formuły definicji człon określany i określający muszą pozostawać w pewnym stosunku zależności. Człon określany jest pojęciem ogólniejszym co poprzez dodanie cechy zwężającej (tzw różnicy gatunkowej) pozwala na wyodrębnienie definiowanego pojęcia.

10/ Jakie jest miejsce eksperymentu w naukach społecznych?

Empiryczne sprawdzenie hipotezy odbywa się za pomocą obserwacji i eksperymentu. Eksperyment to czynna obserwacja polegająca na wytworzeniu przedmioty lub zjawiska w tym celu, by go obserwować, oraz na dokonaniu obserwacji. To procedura doświadczalna polegająca na sztucznym wywołaniu badanego zjawiska, bądź na modyfikacji warunków jego przebiegu. Eksperyment pozwala kontrolować wpływ obserwowanych czynników na przebieg zdarzenia

Eksperyment na gruncie nauk społecznych:

a)odgrywa mniejszą rolę niż w naukach przyrodniczych, gdyż rzadko jest możliwy do przeprowadzenia z powodów: finansowych, rzeczowych, lub moralnych

b)pomimo trudności eksperyment w naukach społecznych jest dobrym narzędziem testowania hipotez przyczynowych, dostarcza rzetelnych informacji

Trzy podstawowe problemy dla eksperymentatorów w naukach społecznych:

a)problem wykonalności

-nie można wykorzystać eksperymentu do wyjaśnienia zjawisk minionych

-wielka komplikacja zjawisk społecznych

-władza eksperymentatora pozwala na manipulowanie tylko małymi grupami

-skala czasowa zbyt krótka, lub zbyt długa zjawiska

b)problem dopuszczalności

-za dopuszczalne uznaje się tylko takie zmiany, których skutki podlegają kontroli i są odwracalne

-ograniczenia etyczne na ludziach

c)problem sensowności

-związany jest z pytaniem o realność uzyskanych informacji

Efekt Edypa - sytuacja, w której wywołanie określonego stanu rzeczy przy pomocy eksperymentu ma charakter samospełniającej się przepowiedni.

11/ Scharakteryzuj klasyfikowanie i pomiar.

Klasyfikacja to podział i grupowanie, jedno lub wielostopniowe, niekiedy podział uporządkowany. Jej zadaniem jest podział badanego zbioru na podzbiory, względnie przyporządkowanie danego przedmiotu do odpowiedniej klasy.

Wyróżnia się dwa cele klasyfikacji:

a) poznawczy-polega na umożliwieniu definiowania, postawienia hipotezy, uporządkowaniu myślenia

b) praktyczny-polega na porządkowaniu rzeczy, czyli segregacji, dzięki czemu możemy właściwie zorganizować pracę.

Właściwa klasyfikacja powinna być:

a)wyczerpująca-jest wtedy gdy suma wydzielonych zakresów składa się na cały zakres nazwy

b)rozłączna-jest wtedy gdy żaden element nie zawiera się zarazem w dwu zakresach cząstkowych.

Poprawny podział musi być dychotomiczny i dokonywany ze względu na cechy przeciwstawne. W pracy badawczej ważne jest by klasyfikacja spełniała wymóg naturalności, czyli ukazywała cechy istotne.

Pomiar dla nauki jest operacją logiczną przyporządkowania liczby przedmiotom tak, aby stosunki między liczbami odzwierciedlały stosunki między podmiotami. Pomiar jest ilościową charakterystyką badanej cechy, przy czym jest to charakterystyka względna.

Pomiar jest możliwy dzięki temu, że pomiędzy systemem relacyjnym badanych wielkości, a systemem relacyjnym dla liczb rzeczywistych zachodzi izomorfizm.

Nie zestawiamy bezpośrednio ze sobą porównywanych wielkości, lecz ich miary liczbowe.

Podejmując się pomiaru należy poprawnie rozwiązać problem:

a)reprezentacji-jego rozwiązanie polega na wykazaniu izomorfizmu pomiędzy relacjami liczbowymi, a relacjami zachodzącymi między badanymi przedmiotami

b)niezmienniczości- jego rozwiązanie polega na odpowiednim dobraniu typu skali porządkującej.

12/ Omów problem odkrycia i uzasadnienia teorii.

Uprawianie nauki polega na przejściu dwóch dróg: drogi odkrycia i drogi uzasadnienia. Problem odkrycia jest w dużej mierze problemem psychologii i socjologii nauki. Dochodzenie do odkrycia naukowego nie ma żadnych ograniczeń. Zadaniem metodologii nauk jest zajmowanie się przede wszystkim uzasadnianiem. Jednym z najwybitniejszych badaczy problemu uzasadniania w XX wieku był Popper. Akceptował postulat, aby preferować teorie najlepiej sprawdzone empirycznie. Im więcej jest przypadków potwierdzających dane prawo tym lepiej jest ono uzasadnione. Jeżeli chociaż jeden fakt stoi w sprzeczności z prawem powinniśmy uznać to prawo za obalone gdyż fałszywość następstwa dowodzi fałszywości racji. Popper odwołując się do logiki pokazał, że dążenie do empirycznego potwierdzenia teorii jest postępowaniem nieracjonalnym, ponieważ zasady logiki pozwalają, by z fałszywych przesłanek wynikły prawdziwe wnioski. Czyli sprawdzana hipoteza lub teoria może być błędna, a jednak można z niej wysuwać konsekwencje empiryczne, które potwierdzą się. Inaczej jest w przypadku empirycznej falsyfikacji, zasady logiki nie pozwalają, aby z prawdziwych przesłanek wynikał fałszywy wniosek. Racjonalne wydaje się dążenie do obalenia teorii, bowiem uzyskane wyniki są konkluzywnie.

Empiryczna falsyfikacja prowadzi do odrzucenia sprawdzanej hipotezy i wysunięcia nowej. Dążenie do falsyfikacji hipotezy (wszystko zdaniem Poppera) jest jedynym racjonalnym sposobem postępowania w nauce, ponieważ potwierdzenie hipotezy nie czyni jej bardziej prawdopodobną. Empiryczna falsyfikacja hipotezy nie jest przyjmowana przez uczonych jako definitywny powód do odrzucenia (sam Popper się z tym zgadza).

Na każdym etapie rozwoju nauki występuje pewien zespół twierdzeń, które są po prostu uznane za prawdziwe. Można powiedzieć że należą do paradygmatu nauki. Jeżeli paradygmat ten został odrzucony (rewolucja naukowa) to inny zajmuje jego miejsce.

Teorie nie poddające się testowi empirycznej weryfikacji Popper uznaje za nienaukowe. Wiele pojęć i teorii ekonomicznych nie daje się empirycznie zweryfikować, ale nie należy ich z tego powodu uznawać za nienaukowe (zwracają uwagę na znaczące problemy, dostarczają pewnych ram dla jego analizy).

Kuhn

O uznaniu teorii oraz sposobów postępowania badawczego decyduje powszechne uznanie środowiska naukowego, którego najważniejszym elementem jest paradygmat (wzorcowe rozwiązanie danego problemu). W tzw. normalnych czasach rozwój nauki polega na gromadzeniu teorii w ramach danego paradygmatu. W dłuższym okresie czasu na skutek niemożności rozwiązania jakiegoś problemu paradygmat ulega zakwestionowaniu i zostaje zastąpiony nowym. Taką sytuację nazywa Kuhn rewolucją naukową. W wyniku pojawienia się nowego paradygmatu następuje reinterpretacja wiedzy empirycznej. Nowy paradygmat zrywa ciągłość nauki.

Współcześnie przyjmowany jest pogląd, że nauka się rozwija, brak jest jednomyślności co do mechanizmu rozwoju. Wzrasta ilość dyscyplin naukowych, pogłębia się ich specjalizacja, przybywa teorii, a poznanie świata jest coraz dokładniejsze.

13/ Czy ekonomia jest nauką formalną, czy empiryczną?

Nauki można klasyfikować według różnych kryteriów, a kwestia metodologicznych typów nauk jest wielce dyskusyjna. Podstawowy jest podział na nauki formalne i empiryczne, gdzie kryterium podziału jest rodzaj sądów ostatecznie uzasadniających pozostałe sądy. W naukach formalnych rolę tę pełnią aksjomaty, a w naukach empirycznych sądy obserwacyjne.

Dyscypliny formalne obejmujące nauki matematyczne i logikę formalną są wyłącznie językiem, tzn. składają się wyłącznie ze zdań analitycznych, to jest z aksjomatów oraz ich interferencyjnych konsekwencji.

Dyscypliny empiryczne, obejmujące wszystkie pozostałe nauki, dzieli się na przyrodnicze i humanistyczne (społeczne). Odniesieniem przedmiotowym wszelkich nauk empirycznych jest świat rzeczywisty, przy czym badają one zarówno obiekty obserwowalne, jak i niedostępne bezpośredniej obserwacji, fakty jednostkowe ja i prawidłowości ogólne. Nauki te są zbudowane ze zdań syntetycznych, to jest stwierdzeń o świecie oraz tez, to znaczy zdań analitycznych danego języka.

Nauki formalne uprawiane są w sposób dedukcyjny, wszelkie wnioski wymagają w nich udowodnienia. Nauki empiryczne wymagają by głoszone teorie miały związek z faktami empirycznymi (poznaniem zmysłowym). Ekonomia bywa uprawiana na oba sposoby. Przedstawiciele nurtu apriorycznego (Senior, Miles, Keynes, Robbins) uważają ekonomię za dziedzinę formalną, natomiast przedstawiciele nurtu empirycznego (Samuelson, Friedman), za empiryczną.

Współcześnie nurt formalistyczny jest dość popularny. Polega on na przyjmowaniu danej aksjomatyki i wyciąganiu z niej wniosków. Generalnie dla nauk formalnych ich odniesienie do rzeczywistości nie ma znaczenia, ale w ekonomii tak daleko posunąć się nie można. Ekonomiści formalni dążą by wyprowadzane z ich teorii wnioski znajdowały potwierdzenie empiryczne, ale gdy się tak nie stanie to nie odrzucają danej teorii. Według nurtu empirycznego programowo głoszone teorie powinny być związane z rzeczywistością, tym co da się zaobserwować w gospodarce.

T. Meyer przyjmuje strukturę współczesnej ekonomii, w której, w ramach głównego nurtu tej nauki, wyróżnia teorie formalistyczne (budujące abstrakcyjne i zmatematyzowane modele) oraz teorie empiryczno-naukowe (ogniskujące wysiłki na retrodyktywnym wyjaśnianiu, a przede wszystkim na formułowaniu predykcji).

14/ Czy w ekonomii jest miejsce na poznanie rozumiejące?

Verstehen czyli rozumienie, przeciwko tej teorii wysuwany jest zarzut polegający na stwierdzeniu niemożliwości interpersonalnego sprawdzenia informacji pochodzących z intuicji lub empatii. Sprawdzalność, o której mówią empiryści, odnosi się tylko do rzeczywistości materialnej, ponieważ tylko ona jest dostępna zmysłom zewnętrznym. Najostrzejszy atak na koncepcję Versyehen w ekonomii został przypuszczony przez Friedmana.

Zarzut czyniony przez Friedmana tej koncepcji jest chybiony, gdyż „rozumienie” założeń wcale nie wymaga aby odpowiadały one uświadamianym motywacjom jednostek. Założenie jest realistyczne wówczas, gdy zrozumiały jest sens tego, co ono głosi.

15/ Czy myśl postmodernistyczna wniosła coś ważnego do nauk społecznych?

Postmodernizm - reakcja na oświeceniowe pojmowanie nauki eksponujące obiektywizm i uniwersalność prawdy. Na interpretację nauk społecznych pod koniec XX wieku największy i najbardziej kontrowersyjny wpływ miała filozofia postmodernistyczna. Przemianie uległy pytania na temat tego czym jest nauka, jak powinna być realizowana, jaka jest jej wartość. W wyniku tzw. linguistic turn podważona została neutralność języka w roli medium wyrażającego wiedze, odsłonięta została retoryczna funkcja wypowiedzi naukowych, a także utopijność osiągnięcia precyzji wypowiedzi poprzez zastosowanie języka matematyki. Największy wpływ filozofia postmodernistyczna wywarła na antropologię społeczną, socjologię, historię, politologię, lingwistykę, literaturoznawstwo, filozofia wiedzy.

Ogląd praktyk badawczych ekonomistów pozwala stwierdzić, że badania są nadal prowadzone w duchu analitycznej filozofii nauki. Przedstawiciele ortodoksyjnej ekonomii stoją na gruncie monizmu metodologicznego, demarkacji pozytywnej nauki od normatywnej sztuki ekonomii. Ekonomiści nie traktują swoich teorii jako prawd lokalnych, narracji o zasięgu ograniczonym kulturowo.

W porównaniu z innymi naukami społecznymi ekonomia pozostaje w sporym dystansie do współczesnych opracowań w zakresie filozofii wiedzy. Ekonomiści rzadko uprawiają krytyczną dyskusję o swoich założeniach i postępowaniu badawczym a mimo to osiągają bezsporne rezultaty w zakresie skutecznego zarządzania gospodarką.

16/ Co to jest relatywizm i jakie są rodzaje relatywizmu?

Konsekwencją zdania sobie sprawy z różnic kulturowych oraz zrozumienia autonomicznej wartości kultur był relatywizm. Relatywizm był już znany w starożytności, a obecnie przeżywa renesans. Wg niego prawda jest względna z uwagi na uwarunkowania podmiotu wypowiadającego się.

Relatywizm - wpływ kultury na postrzeganie świata (F. Boas). Rodzaje relatywizmu:

a/ opisowy (odmienność sądów o świecie) i normatywny (zakaz oceniania innych kultur),

b/ epistemologiczny (natura i umysł człowieka są kulturowo zmienne, wszelkie ogólne teorie kultury są fałszywe, czyli nie ma wiedzy obiektywnej) i aksjologiczny (wartości są uwarunkowane kulturowo; różnica między tolerancją a indyferentyzmem. Nauka nie odzwierciedla świata realnego, tylko jest opowieścią o człowieku i jego życiu.

Relatywizm aksjologiczny odgrywał pozytywną rolę ucząc tolerancji wobec innych kultur

Kultura decyduje o tym co ludzie uznają za właściwe, a co za niedopuszczalne. Co jest normalne dla jednych ludzi, dla innych jest nienormalne.

1/ Jakie są rodzaje wiedzy? Scharakteryzuj poznanie teoretyczne, jego składniki