Wykład 10-12 (3)

Wspomaganie rozwoju dziecka
w wieku przedszkolnym

(źródło: Anna Resler-Maj, 2008)

Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym

Czytając opisy cech, umiejętności i osiągnięć dziecka, pamiętajmy:

• każde dziecko jest inne

• rozwój każdego dziecka przebiega inaczej - „po swojemu”, w swoim tempie

i w swojej kolejności

• nie porównujmy zbyt często dzieci między sobą

• szczególnie nie porównujmy ze sobą braci i sióstr czy bliźniąt

• nie szukajmy powodów do niepokoju, jeśli zauważymy, że w jakiejś dziedzinie osiągnięcia naszego dziecka nie są takie same, jak te podane w tabelkach

• gdy spostrzeżemy, że nasze dziecko bardzo różni się od innych w jakiejś dziedzinie - obserwujmy je w różnych sytuacjach, zapytajmy specjalistę, poczytajmy.

Rozwój mowy i myślenia trzylatka charakteryzuje:

• zafascynowanie rymowankami, wyliczankami i grami słownymi

• umiejętność wyrażania mimiką różnych emocje, także „ na zawołanie”,

np. pokaż, jak to jest, jak ktoś jest smutny, zły, a jak się bardzo cieszy

• rozumienie i umiejętność wykonywania złożonych poleceń: Poszukaj lalki i połóż ją do łóżka

• opowiadanie, co widzi, oglądając proste obrazki

• duży postęp w wyrażaniu opinii w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym

• zadawanie mnóstwa pytań zaczynających się od „po co”, „dlaczego”, „kiedy”, „kto”, „czemu”

• umiejętność przerysowania kilku liter, narysowania prostej linii, okręgu

• znajomość imion domowników

Preferowane zabawy i zabawki w tym wieku to:

• słuchanie czytanych mu książeczek, interesują go rysunki oraz tekst, który mu się czyta, często wodzi po nim palcem, wie, gdzie jest „góra” i „dół” tekstu, lubi jak czyta mu się same historyjki wiele razy, aż w końcu zna je prawie na pamięć

• słuchanie opowiadań o zwierzętach, łatwo identyfikuje się z małym misiem lub króliczkiem, zna i chętnie naśladuje ich głosy

• rytmiczne, rymowane wiersze

• słuchanie bajek z płyty lub kasety

• wszystko, co jeździ: trójkołowe rowerki, małe samochody, wózki np. buduje drogi i trasy, po których jeździ pojazdami

• bawienie się wodą: chlapać, nalewać do różnych naczyń, puszczać bańki mydlane

• zabawy w piaskownicy: robi babki z piasku, buduje zamki, kopie tunele

• rysowanie, malowanie palcami i lepienie z plasteliny

• nawlekanie dużych korali i budowanie z klocków

• zabawy ze swoim wymyślonym przyjacielem

• wspólne z rówieśnikami bawienie się w sklep, dom, doktora, przedszkole

• przebieranie się, malowanie i udawanie, że jest kimś innym

• po raz pierwszy oczekuje Bożego Narodzenia i Świętego Mikołaja, nie może doczekać się prezentów

Rozwój mowy i myślenia czterolatka charakteryzuje:

• zadawanie mnóstwa pytań, dopytywanie o znaczenie słów, które poznaje

• umiejętność używania czasu przeszłego, teraźniejszego i przyszłego

• wzbogacanie słownictwa o wiele zwrotów związanych z określaniem czasu

• stopniowa orientacja w porach roku, miesiącach, dniach tygodnia, potrafi je wyliczyć

• wiedza, jaki porządek mają czynności w ciągu dnia, co jest najpierw, a co potem, co robi się w jakie kolejności

• coraz lepsza orientacja w przestrzeni i swojej okolicy: wie, którędy się idzie do sklepu i przedszkola

• rozumienie i poprawne używanie słów takich, jak: „z przodu”, „z tyłu”,

„w środku”, „obok”, „nad”, „pod”

• wymyślanie barwnych, bogatych i niewiarygodnych historii

• coraz lepsze posługiwanie się nożyczkami, potrafi ciąć wzdłuż linii prostej

• rysowanie postaci ludzkiej zaczynają one mieć wyraźną głowę, tułów, nogi i ręce

• niektóre dzieci potrafią napisać drukowanymi literami swoje imię, każda z nich jest innej wielkości, a czasami litera wchodzi na literę

• zdolność śpiewania piosenek

• wymyślanie tysiąca przygód przeżywanych ze swoimi wyimaginowanymi towarzyszami, z którymi także dużo rozmawia

• umiejętność zliczenia trzech-czterech przedmiotów

• rozpoczynanie porządkowania przedmiotów według pewnych kryteriów: najdłuższy, najlżejszy, czerwone - zielone, duże - małe, cienkie - grube

Preferowane zabawy i zabawki w tym okresie to:

• wszystkie te, w których można się bawić z kolegami (zwłaszcza tymi rzeczywistymi, chociaż z wymyślonymi także) - są to zabawy w żołnierzy, lekarza, sklep, przedszkole

• te inspirowane bajkami i programami telewizyjnymi (nie tylko przeznaczonymi dla dzieci)

• odwzorowywanie prostych modeli złożonych z klocków czyli zbudowanie czegoś

wg narysowanego schematu

• aktywne, ruchowe zabawy: granie w piłkę, bawienie się na placu zabaw, w wodzie

• zabawy artystyczne, konstrukcyjne, układanie puzzli, co przychodzi mu z coraz większą łatwością

• przebieranie się i odgrywanie małych scenek teatralnych, lubi zabawy „w udawanie”

• demonstrowanie przed rodzicami zabaw słowno-ruchowych, których nauczyło się

w przedszkolu, śmielsze dzieci biorą udział w przestawieniach

• rysowanie, malowanie, kolorowanie, lepienie z plasteliny

• słuchanie i oglądanie bajek, lubi także wiersze

• w zabawach wykorzystuje coraz bardziej różnorodny materiał konstrukcyjny - wszystko nadaje się do zrobienia wszystkiego

Rozwój mowy i myślenia pięciolatka charakteryzuje:

• powtarzanie zdań z 12-13 sylab

• podawanie definicji słowa przez użytek: nóż - do krojenia, mydło - do mycia

• tworzenie własnych nazw na rzeczy, które nie wie jak się nazywają

• kierowanie się (w mowie) swoją logiką , np. nie ma już pomidorów ani jabłków; jajko to jest zółtko i białtko;

• modelowanie głosu, zmienianie intonacji zdania zależnie od tego, co chce powiedzieć

• zdolność liczenia na pamięć powyżej 10

• umiejętność opisywania sytuacji z użyciem takich słów jak: „łatwy”, „trudny”, „nudny”, „zapomniałem”, „myślę, że”

• podejmowanie prób pisania cyfry

• zdolność wyciągania wniosków, z informacji które posiada, często są one mylne i uogólnione, np. jeżeli pokaże mu się dwa czerwone samochody mówiąc, że to ford, wyciągnie z tego wniosek, że każdy czerwony samochód to ford

• trudność w przyswojeniu i wyobrażeniu sobie, że nie każdy myśli i czuje to samo, co on

• umiejętność przeliterowania niektórych słów, które widzi zapisane, dopytuje,

co one znaczą

• znajomość nazw wielu kolorów

Preferowane zabawy i zabawki w tym okresie to:

• naśladowanie podczas zabaw życia dorosłych - np.: dziewczynki bawią się

w mamę, dom, chłopcy bawią się samochodem, w wojnę, udają kierowcę

• samodzielne robienie książeczki z obrazkami, wkleja w nie naklejki

• przerysowywanie, kopiowanie, tworzenie samodzielnych prace rysunkowych, malarskich, rzeźbiarskich

• słuchanie opowieści zbliżonych do rzeczywistości lub opowiadań przygodowych, zamiast bajek o wróżkach lub zwierzętach

• śpiewanie i tańczenie, słuchanie muzyki

• pisanie listów do Świętego Mikołaja, choć zaczyna powątpiewać, czy on na pewno istnieje

• robienie prezenty dla innych

• zabawy z kolegami w swoim wieku, np.: samochodami, w kowboja

• zainteresowanie sprzętem RTV telewizją, biegle posługuje się pilotem, komputerem , telefonem komórkowy, video, odtwarzaczem CD

• przeprowadzanie z rodzicami drobnych eksperymentów np.: rozpuszczanie lodu w wodzie, ubijanie piany z białek, sadzenie roślin

• zakładanie zielnika, poznawanie świata, obserwowanie gwiazd

• zbieranie skarbów i tworzenie ich samemu, np.: robi „skarby” z kolorowych papierków od cukierków, chowa je, zakopuje, gromadzi w kieszeniach

• eksperymentowanie z różnymi urządzeniami np.: rozkręca latarkę, otwiera pilota od telewizora

Rozwój mowy i myślenia sześciolatka charakteryzuje:

• znajomością wielu liter

• rozumieniem znaczenia różnych oznaczeń, np.: w sklepie, na ulicy (znaki drogowe), znaczki w przedszkolu

• rozpoczynanie samodzielnego czytania

• umiejętność policzenia ok. dwudziestu przedmiotów, wskazując je palcem

• zdolność zapamiętywania dat urodzenia, numerów telefonu, krótkich wierszyków

• duża wiedza, którą chętnie się popisuje (np. : o dinozaurach, roślinach, kosmitach, markach samochodów)

• zdolność do samodzielnego kupienia w sklepie np.: lizaka czy innych drobnych rzeczy

• dobra orientacja w najbliższym otoczeniu

• rozpoczynanie planowania swojego działania: co zrobi w niedzielę, dokąd pójdzie w piątek po przedszkolu

Preferowane zabawy i zabawki w tym wieku to:

• mały artysta - tworzenie własnych dzieł, którymi lubi się chwalić i długo zajmować

• coraz dłuższe i skomplikowane zabawy z podziałem na role - to są już całe historie

• zainteresowanie przyrodą i jej zjawiskami

• układanie coraz bardziej złożonych puzzli

• zainteresowanie TV i komputerem - szybko opanowuje bardzo wiele różnych umiejętności w tym zakresie

• jeśli miało ku temu okazję, by się nauczyć - lubi i umie grać w różne gry planszowe, w szachy, w „monopole”

Podstawowy tren rozwojowy w wieku przedszkolnym to przechodzenie

od uzależnienia w zaspokajaniu swych potrzeb od obecności

i pomocy osób dorosłych do samodzielności.

Dziecko w wieku przedszkolnym na tyle rozwinie swoje umiejętności

i będzie się dobrze rozwijało pomimo ograniczenia sprawności,

na ile pozwolą mu w tym:

1. zachowana i wzmacniana w różnych obszarach sprawność,

2. wiedza o sobie, o swoich różnych umiejętnościach,

3. świadomość posiadania zasobów, czyli wiem, co potrafię, w tym jest bardzo dobry, w tym jestem najlepszy, z tym muszę uważać, tu muszę poprosić o pomoc,

4. stworzone przez otoczenie możliwości kompensacji posiadanych braków czy ograniczeń,

5. rozumne wsparcie ze strony najbliższego otoczenia, czyli tzw. wycofująca się pomoc.

Jak wspierać dziecko w procesie rozwoju?

• Pozwolić na samodzielność i niezależność: niech samo je, mimo że dookoła robi bałagan; niech samo zakłada sweterek, mimo że na lewą stronę; niech samo się myje, kąpie, bierze prysznic, mimo iż zalewa podłogę itp.

• Towarzyszyć w zabawach i tworzyć do nich warunki w domu i w najbliższym otoczeniu: każda zabawa czegoś dziecko uczy, kształtuje pewność siebie, rozwija wyobraźnię, wzbogaca o nowe doświadczenia.

• Czytać baśnie, bajki, opowiadania, jak najczęściej rozmawiać z dzieckiem, także o sprawach domowych, codziennych: czas wspólnie spędzony w przyjemnej atmosferze jest bardzo ważny dla dziecka, daje mu poczucie bycia ważnym dla innych ludzi.

• Pracować nad rozwojem kompetencji społecznych: posłać do przedszkola, nie ograniczać kontaktów z rówieśnikami, zabierać na plac zabaw, nie selekcjonować rówieśników na „lepszych” i „gorszych”, zabierać ze sobą na wizyty do znajomych, dalekich krewnych, chodzić razem z dzieckiem na zakupy, do banku, apteki, kościoła, sklepu z odzieżą dla dorosłych, gdy chcemy sobie coś kupić.

Jacy są rodzice pozytywnie wspierający dziecko z niepełnosprawnością (i nie tylko) w rozwoju?

Wspierający dziecko rodzice:

• są dumni ze swego dziecka oraz z jego samodzielnych dokonań, z jego sukcesów,

• stwarzają poczucie bezpieczeństwa przez swoją fizyczną obecność, nie krzyczą, nie biją, nie ranią uczuć ostrą krytyką, oceną, niesprawiedliwością,

• przytulają, głaszczą, „noszą na barana”, baraszkują, słuchają z uwagą (sadzając dziecko na poziomie swojej twarzy albo kucając naprzeciw niego),

• są sobą, czyli nie udają przed dzieckiem innych niż są (mówią o swoich słabościach, co lubią, czego nie lubią, o swoich kłopotach i radościach w pracy, w kontaktach z sąsiadami itp.),

• są tolerancyjni - rozumieją, że dziecko ma swoje indywidualne potrzeby, różne swoje ludzkie słabostki, gorsze dni,

• dostrzegają uczucia dziecka i akceptują płacz, złość, spontaniczną radość, tzw. marudzenie czy po prostu zły humor,

• akceptują dziecko z jego płcią, urodą, defektami, ale napominają za złe zachowanie, jednocześnie wyjaśniając swoje reakcje na takie zachowanie,

• dbają o wygląd fizyczny dziecka, zachęcają je do samodzielnej dbałości o cerę, fryzurę, ubiór,

• kierują się jasnymi dla dziecka normami i regułami, są konsekwentni, przez co są dla dziecka przewidywalni i nie budzą lęku,

• zauważają i odpowiednio reagują na zmieniające się potrzeby rozwojowe dziecka, nie wymagając za dużo od młodszego, a dając coraz więcej samodzielności starszemu,

• nie przeszkadzają w spontanicznej aktywności dziecka, np.: akceptują, gdy trzylatek wspina się po drabinie, pozwalają biegać starszemu, mimo że się spoci, korzystają z okazji bycia razem, gdy pięciolatek garnie się do pomocy w kuchni, nie karzą dziecka, gdy sama sytuacja niesie karę - np. oparzyło się dotykając świeczki, chwalą za prace i dobre chęci, a nie tylko za końcowy efekt,

• mówią o swojej miłości do dziecka i okazują ją gestami nie tylko wtedy, gdy ono domaga się takiej deklaracji, kontrolują swoje nastroje emocjonalne i nie odreagowują ich na dziecku,

• rozbudzają w dziecku ciekawość świata, chęć do nauki i poznawania nowych miejsc, rzeczy, osób, poprzez zawożenie dziecka w ciekawe miejsca, kontaktowanie z innymi osobami, częste wyprawy piesze czy rowerowe za miasto,

• pozwalają towarzyszyć sobie przez dziecko w rozmaitych codziennych sytuacjach domowych, włączają je w rozwiązywanie problemów, pytają o zdanie, opinię, liczą się z nim.

System rodzinny jako układ ryzyka w rozwoju tożsamości dzieci

• rodziny w swoisty sposób zamknięte - małe, tzw. „nuklearne” rodziny z 1-2 dzieci, z wykształconymi, budującymi intensywnie swoją karierę zawodową i dbającymi o swój osobisty rozwój obojgiem rodziców,

• rodziny jednolite - gdy po rozwodzie rodziców np.: dziewczynka jest wychowywana przez matkę, jej matkę czyli swoją babcię, gdy ma kontakty głównie z żeńską częścią rodziny, jak ciotki, kuzynki, ich córki, a ograniczane kontakty ze swym ojcem i innymi mężczyznami,

• rodziny izolujące się - z uwagi na swój wysoki status majątkowy lub zawodowy (grodzone i strzeżone osiedla, specjalne szkoły, selekcjonowani towarzysze w zabawie czy nauce różnych dodatkowych umiejętności),

• rodziny izolowane - rodzina romska jedyna w jakimś środowisku; rodzina wychowująca niepełnosprawne dziecko bez wsparcia najbliższych i sąsiadów, pozostawiona sama sobie; rodziny ubogie i/lub dysfunkcjonalne pozostawione same sobie,

• rodziny nie utrzymujące systematycznych kontaktów z krewnymi matki i/lub ojca ani z ich kolegami z pracy czy znajomymi,

• rodziny nie budujące więzi ze swymi sąsiadami w kamienicy, bloku, ulicy, osiedlu,

• rodziny nie włączające się w życie lokalnych wspólnot, nie biorące udziału w lokalnych spotkaniach, uroczystościach, imprezach, np. spotkaniach ulicznych, koncertach, festynach,

• rodziny nie znające i/lub nie podtrzymujące tradycji rodzinnych, lokalnych, regionalnych dotyczących świąt, sposobu obchodzenia różnych uroczystości,

• rodziny kontrolujące i ograniczające kontakty z rówieśnikami z podwórka czy przedszkola,

• rodziny nie dbające o to, by dziecko poznawało bliższą i dalszą okolicę, mało mobilne, „zasiedziałe”,

• rodziny nie czytające dziecku i nie zachęcające do samodzielnego czytania, zadawania pytań, śledzenia bieżących wydarzeń, rozmawiania o nich.

      Zestawienie najważniejszych w wieku przedszkolnym

a/czynników pomyślnych wspierających rozwój dziecka

i b/czynników szkodzących:

Czynniki wspierające rozwój psychiczny dziecka	Czynniki zagrażające rozwojowi psychicznemu dziecka
więź emocjonalna z rodzicami wrażliwość na potrzeby dziecka autorytet rodziców konsekwencja i przewidywalność zachowania rodziców rozbudzanie i ukierunkowanie ciekawości dziecka czytanie, opowiadanie wraz z dzieckiem spotkania z rówieśnikami zabawy ogólnorozwojowe, gry z regułami	brak więzi emocjonalnej z rodzicami autorytarny styl wychowania brak kontroli ze strony rodziców wyręczanie dziecka w czynnościach ciągła zmiana środowiska, otoczenia (zmiana przedszkola) przeciążenie zadaniami nieuzasadnione karanie brak czułości

Literatura polecana dla rodziców

Bzowska, L., Kownacka, R., Lorek, M. (2004). Z zabawą i bajką w świecie sześciolatka (książka + CD). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Doman, R., Biśto, I., Kaszyca, J. (2003). Tańce, pląsy i zabawy przy muzyce dla dzieci w wieku przedszkolnym (książka + CD). Wydawnictwo: Przedszkolak.

Franczyk, A., Krajewska, K. (2006). Skarbiec nauczyciela-terapeuty (na bazie własnych doświadczeń terapeutycznych), czyli od programu do realizacji - propozycje rozwiązań pracy terapeutycznej prowadzonej z dziećmi w wieku przedszkolnym o specyficznych i specjalnych potrzebach edukacyjnych (książka + CD). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Kurczak-Wawrowska, E (2007). Zabawy na co dzień. Poradnik dla rodziców i nauczycieli dzieci z niepełnosprawnością wzrokową i ruchową. Warszawa: Fraszka Edukacyjna.

Strony internetowe z zabawami dla dzieci w wieku przedszkolnym:

http://www.przedszkole100.pl/?dir=2004_04&page=strona5

http://klub.chip.pl/nivalis/ppp/rady.htm

http://www.psyche.pl/advanced_search_result.php?keywords=zabawy&search_in_klucze=1

1

Wiek przedszkolny to czas, kiedy dziecko zaczyna wychodzić poza krąg bliskich rodzinnych kontaktów, przez co szybciej może odkryć, że w stosunku do swoich rówieśników jest „inne”.

Może także bardzo boleśnie doświadczyć pierwszych reakcji odrzucenia i braku akceptacji przez otoczenie, a czasami nawet wykluczania z pewnych miejsc, odsuwania od pewnych zajęć, czynności, słysząc: to nie dla ciebie; nie dasz sobie rady; nie miałby ci kto pomóc; zmęczysz się za bardzo.

Niezwykle intensywny rozwój poznawczy i ogromna ciekawość dziecka w tym okresie jego życia skłaniają dziecko do zadawania wielu różnorodnych pytań, w tym także pytań odnośnie swojej niepełnosprawności, co warto wykorzystać. To jest najbardziej naturalna sytuacja - gdy dziecko samo jest czymś zainteresowane i zadaje pytania, a my odkładamy swoje zajęcia i nie tylko odpowiadamy na pytania, ale rozmawiamy z dzieckiem.

Może to pomóc w psychicznym uodpornieniu dziecka przeciwko negatywnym reakcjom ze strony innych osób - zarówno dzieci, jak i osób dorosłych, np. kolegów w przedszkolu i potem w szkole, nauczycieli, ludzi na ulicy, z którymi się prędzej lub później zapewne spotka.

Pomoc rodziców w poradzeniu sobie przez dziecko nie w pełni sprawne
z własną odmiennością

Dlaczego warto dziecku w tym pomóc?

Dlaczego już w wieku przedszkolnym?

W jaki sposób to zrobić?

To, w jaki sposób dziecko pozna i uświadomi sobie swoją odmienność, wywiera ogromny wpływ na cały dalszy przebieg procesu przystosowywania się do otoczenia - sąsiedzkiego, w przedszkolu, w szkole, w domu krewnych, znajomych rodziców.

Od tego bardzo często zależy, czy dziecko zrozumie, że pomimo niepełnosprawności jest pełnowartościowym człowiekiem, czy też będzie w nim dominowało poczucie wstydu i upokorzenia, a nawet czasami nienawiść do innych ludzi i do samego siebie.

Można wykorzystać sytuację, w której dziecko zada pytanie dotyczące pośrednio lub bezpośrednio swojej odmienności np. Mamo, co to znaczy widzieć i czemu ja tego nie mogę?

Odpowiedź: Widzieć to znaczy poznawać. Co prawda większość ludzi poznaje świat dzięki oczom, które u Ciebie zasnęły mocnym snem i nie umiemy ich obudzić.Takie osoby ze śpiącymi oczami nazywamy niewidomymi. Ale bez pomocy wzroku również można poznawać rzeczy. Można to robić poprzez dotyk, słuch i zapach, co przecież robisz. „Patrzysz” więc swoimi rączkami, uszkami i noskiem.

Można samemu wywołać temat poprzez zabawę. Na przykład - przywiązać kciuk do ręki i poprosić dziecko, by pomimo tego spróbowało złapać piłkę, gdy to zrobi, wyjaśnić mu: Popatrz, tak jak masz pięć palców, tak zdrowy człowiek posiada pięć zmysłów, ty masz cztery, a jednak nie przeszkodziło to Ci w złapaniu piłki, prawda?

WIEK SZKOLNY

5 r.ż.

6 r.ż.

3 r.ż.

4 r.ż.

• dominującą formą aktywności jest zabawa

• zabawy są proste i krótkie, gdyż nie potrafi koncentrować przez dłuższy czas uwagi i szybko zmienia przedmiot swych zainteresowań

• rzeczywistość poznaje w procesie swobodnego zdobywania doświadczeń i mimowolnego uczenia się

• lepiej rozumie polecenia kierowane do niego indywidualnie niż wydawane całej grupie

• początki pojmowania czasu i orientowania się w czasie

• wykorzystują w zabawach coraz bardziej różnorodny materiał konstrukcyjny - wszystko się nadaje do zrobienia wszystkiego

• budowle wykazują tendencję do zamykania przestrzeni

• wzrasta chęć do rywalizacji w zabawach zespołowych, a w zabawach tematycznych coraz śmielej upomina się o „lepsze” role

• kształtuje się moralność

• ma silne poczucie własności, jednak stopniowo uczy się pożyczać i dzielić

• lubi własnoręcznie coś tworzyć i potrafi się tym przez dłuższy czas zajmować

• lubi dyskutować i negocjować

• chce być najszybszy, najlepszy, najsilniejszy…naj, naj…

• coraz bardziej samodzielny

• rozwija się pewność siebie

• naśladuje i bacznie obserwuje dorosłych

• jest pełne fantazji, rozwija się wyobraźnia

ROZWÓJ DZIECKA

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Co trzeba wiedzieć o dziecku w wieku przedszkolnym.

---