J. Szczepański - znaczenie słowa instytucja:

1. pewna grupy osób wykonują­cych funkcje publiczne, powołana do załatwiania spraw doniosłych dla życia zbiorowego. W tym znaczeniu instytucją nazywamy pewną grupę ludzi,

2. pewne formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy, w imie­niu całej grupy

3. zespół urządzeń materialnych i środków działania pozwalającym niektórym upoważnionym jednostkom na wy­konywanie publicznych i impersonalnych funkcji mających na celu
   zaspokojenie potrzeb lub regulowanie zachowań członków grup

4. niektóre role społeczne, specjalnie doniosłe dla grupy.

Elementy instytucji: wyspe­cyfikowane, impersonalne, akceptowane i określane przez grupę spo­soby działania w jej interesie i w jej imieniu.

Instytucja wg Malinowskiego: grupę ludzi pode­jmujących i realizujących wspólne działania lub jako zorganizowany system działań ludzkich. Owa grupa podejmuje zorganizowane działania by zaspokoić potrzeby danej grupy. Struta instytucji:

1. czynnik normatywny, czyli 'normy określające współdziałanie jednostek w ramach tej instytucji,

2. czynnik celowościowy określający zadania i cele, jakie dana instytucja realizuje lub powinna realizować

3. personel, czyli grupą ludzi tworzącą instytucję uwzględnieniem podziału na role, jakie pełnią, zakresy odpowiedzialności i zakresy obowiązków,

4. środki materialne służące do realizacji i celów, czyli zasoby, jakimi dysponuje

5. działalność instytucji, czyli rzeczywiste i konkretne typy aktyw­ności, podejmowane i realizowane w ramach instytucji zgodne z jej celami,

6. rzeczywiste funkcje instytucji, czyli obiektywną rolę, jaką odgry­wa ona w szerszym kontekście kulturowym.

Wilensky i Lebeaux wyróżniają kryteria odróżniające pomoc społeczną od innych instytucji funkcjonujących w życiu społecznym. Są nimi:

1. formalna organizacja;

Działania pomocy społecznej są formalnie zorganizowane. Jako instytucja zatrudnia ona wyspecjalizowany personel, realizujący jej cele i zadania w jasno określonych strukturach organizacyjnych. Wyróżnia się POMOC Nieformalną ( relacje o charakterze wzajemnopomocowym, przebiegające w obrębie związków rodzinnych, przyjacielskich), ma charakter impersonalny. POMOC SFORMALIZOWANA relacje o charakterze pomocowym, lokowane na płaszczyźnie klient--profesjonalista od pomagania, przebiegające w ramach instytucji specjalnie do tego powołanej.

2. społeczne sponsorowanie i odpowiedzialność;

Społeczne sponsorowanie zawiera się w tworzeniu mechanizmów wyrażających publiczne interesy, które mogą wpływać na kształt i sposób redystrybucji publicznych środków finansowych — budżetowych i środków pochodzących z dobrowolnych darowizn. Instytucja społeczna ponosi odpowiedzialność wobec społeczeństwa, które przez swoich przedstawicieli może ją kontrolować.

3. brak motywu profilowego jako dominującego celu działania;

Instytucja pomocy społecznej realizuje programu o charakterze non-profit, czyli nie przynoszą one zysku dla realizatorów tych programów, mimo że obok rodziny i gospodarki zaspokajają ona potrzeby jednostek, grup, społeczności.

4. funkcjonalna generalizacja — zintegrowane spojrzenie na ludz­kie potrzeby;

Instytucje funkcjonujące w życiu społecznym służą zaspokajaniu różnorodnych potrzeb jednostek. Pomoc społeczna może natomiast pomagać w zaspokojeniu wszystkich tych potrzeb, kiedy jednostka nie jest w stanie tego uczynić w powołanych do tego celu instytucjach. To wszechstronne spojrzenie na ludzkie potrzeby i podejmowanie działań w celu ich zaspokojenia wiąże się z koniecznością prowadzenia pracy socjalnej, z zastosowaniem specyficznej metody interwencji stosowanej w pomocy społecznej

5. powiązanie z potrzebami konsumpcyjnymi jednostek.

Instytucja pomocy społecznej świadczy „usługi bezpośrednie, to znaczy przeznaczone dla konkretnych jednostek lub rodzin. . Pomoc społeczna jest instytucją świadczącą usługi o charakterze bezpośrednim, w których odbiorcą usług jest konkretna, łatwa do zidentyfikowania jednostka, a nie ogół społeczeństwa. Tak więc różni się ona od instytucji właściwych naturze państwa , pośrednio związanych z losem jednostek (np. prawo, obrona narodowa).

Cechy konstytuujące pomoc społeczną jako instytucje wg Ronalda Federico:

1. zorganizowana stru­ktura działania.

2. Jej działalność ukierunkowana jest na zaspokajanie potrzeb społecznych. Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warun­kach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia się oraz ich integracji ze środowiskiem

3. Pomoc społeczna wyrasta z normatywnego systemu, właściwego dla danego społeczeństwa.

Federico przedstawia trzy systemy normatywne, które stanowić mogą podstawę dla tworzenia koncepcji pomocy społecznej: etos kapitalistyczno-purytański, humanistyczno-pozytywistyczno-utopijny; judeochrześcijański. W rzeczywistości nie ma społeczeństw, które idealnie reprezentują te etosy.

SYSTEM KAPITALISTYCZNO—PURYTAŃSKI

• jednostka sama jest odpowiedzial­na za swoje życie, swoje sukcesy i porażki

• człowiek z natury jest zły, ale może zmienić się pracując nad sobą

• bogacenie się i gromadzenie dóbr materialnych jako cel zycia

• zapewnienie odpowiednich warunków jednostce, aby ta mogła realizować swoje dążenia - rola społ.

• nie zasługuje na pomoc, gdyż jego sytuacja jest wynikiem jego osobistych decyzji - outsider

SYSTEM HUMANISTYCZNO -POZYTYWISTYCZNY—UTOPIJNY

• jednostka nie po­nosi ostatecznej od­powiedzialności za jakość swojego ży­cia, gdyż jest ona uwarunkowana czynnikami zew­nętrznymi, na które nie ma wpływu

• człowiek z natury jest dobry i może wciąż doskonalić się przez zmianę swojego środowiska naturalnego

doprowadzenie siebie i społeczeń­stwa do stanu harmonii i ogólnego dobrobytu - cel zycia

• zaspokajanie potrzeb materialnych i emocjonalnych jednostek - rola społ.

• należy pomagać, gdyż jego sytuacja jest wynikiem działania niezależnych od niego czynników zewnętrznych - outsider

SYSTEM JUDEOCHRZEŚCIJAŃSKI

• jednostka ponosi odpowiedzialność za swoje czyny przed Bogiem

• człowiek jest omylny

• dążenie do osiąg­nięcia dobrych stosunków z in­nymi i życie zgodne z nakaza­mi wiary - cel zycia

• osiągnięcie stanu powszechnego dobrostanu - rola społ.

• sam jest odpowiedzialny za swoją sytuację, ale należy wspierać go w staraniach powrotu do społeczeństwa - outsider

W zależności od dominującego w danym społeczeństwie systemu określane będą cele działania instytucji pomocy społecznej, jej funkcje, zakres działania oraz grupy świadczeniobiorców, dlatego teoria pomocy społ jest teorią normatywną.

MODELE POMOCY SPOŁ.

Ogólna tendencja wskazuje na przechodzenie od koncepcji rezydualnej do instytucjonal­nej, z tendencją do zmierzania społeczeństw w stronę społeczeństwa obywatelskiego.

KONCEPCJA REZYDUALNA:

• traktuje usługi pomocy społecznej jako na­rzędzia interwencji socjalnej, podejmowane w sytuacjach krytycznych

• dwóch podstawowych SPOSOSBY/systemy NA ZASPKOJENIE potrzeb to rodzina i rynek, a trzecim, ostatecznym jest pomoc społeczna , która udziela wsparcia pomocy jed­nostkom lub rodzinom w sytuacjach kryzysowych, ale jej pomoc ustaje w chwili wyjścia z krytycznej sytuacji

• Świadczenia mają charakter selektywny

• Pomoc społeczna tworzy siatkę bezpie­czeństwa, ochraniającą przed upadkiem na samo dno

• Filozofia surowego indywidualizmu

• Problemy jednostki i świadczona pomoc powoduje stygmatyzację - śwaczeniobiorca traktowany jako pacjent

• Pomoc traktowana jest jak jałmużna lub miłosierdzie, kończy się tak szybko, jak to jest możliwe

KONCEPCJA INSTYTUCJONALNA:

• Pomoc społeczna traktowana jest jako system zaspokajania potrzeb równoważny wobec rodziny i rynku

• Problemy są traktowane jako nieodłączny element współczesnego życia społecz­nego, co oznacza, ze jedno­stka może zaspokajać swoje potrzeby w obrębie tego systemu, nie będąc jeszcze w sytuacji kryzysowej, ale odczuwając pewien deficyt.

• Korzystanie z pomocy nie powoduje stygmatyzacji

• Świadczenia mają charakter uniwersalny i często permanentny

• Podkreślanie bezpieczeństwa i humani­taryzmu

• Pomoc społeczna jest rodzajem trampo­liny, od której jednostka może się odbić, w trudnych dla siebie sytuacjach

CELE INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ:

- ZALEŻA OD ETOSU POLIT.-GOSPODAR. I JEDNOCZESNIE OD MODELU POMOCY SPOŁ.

Zgodnie z koncepcją rezydualną celem pomoc społ, jest ratownictwo i minimalizowanie interwencji państwa

Zgodnie z koncepcją instytucjalną zdaniem F.R. Wimana jest promowanie i podtrzymywanie bezpieczeństwa socjalnego jednostek, ro­dzin i grup społecznych i uczynienie ich zdolnymi do pełnienia specy­ficznych dla nich funkcji, co rozpatrywane jest na 2 wymiarach:

- możliwości, umiejętności i predyspozycji jednostek, rodzin lub grup do podejmowania aktywności zaspokajających ich potrzeby

- relacji jednostka - środowisko społeczne, polegającej na stwo­rzeniu podstawowych warunków wyjściowych dla danej populacji,

Wiman - zwolennik humanistycznej koncepcji pomocy społ. - stworzyl koncepcję - „Dać wszystkim równe możliwości wyboru" :

• Stwarzanie warunków dla satysfakcjonującego funkcjonowania jednostki jako zadanie państwa.

• Równe możliwości i równe prawa wszystkich członków społeczeństwa w dostępie do zasobów

• Cele instytucji pomocy społecznej związane są zatem ściśle z takimi pojęciami, jak dobrobyt, czyli standard życia i jakość życia, czy dobrostan

• . Pomoc społeczna jest wsparciem dla samopomocy.

Cele pomocy wg Ch. Zastrow`a:

1. zwiększania możliwości jednostek w zakresie rozwiązywania
   problemów i radzenia sobie z trudnościami przez rozwijanie ich umie­
   jętności i zdolności indywidualnych;

2. wiązania ludzi z zasobami instytucji dostarczającymi im pożą­
   danych zasobów;

3. podnoszenia efektywności ludzkiego działania przez dostarcza­
   nie jednostkom usług i optymalizowanie ich funkcjonowania w róż­
   nych systemach, w których podejmują działania;

4. rozwój i ulepszanie polityki społecznej.

3 poziomy osiągania celów pomocy społecznej:

(I — POLITYKA SPOŁECZNA — poziom strukturalny

Cele:

a| zapobieganie niedostatkowi, ubóstwu, marginalizacji społecznej przez rozwiązania podejmowane na poziomie makrostrukturalnym;

b) promowanie pożądanych wzorów konsumpcji, stylów życia", sposobów aktywności indywidualnej i zbiorowej.

II — ORGANIZOWANIE ŚRODOWISKA LOKALNEGO — po­ziom bezpośredniego otoczenia społecznego jednostki (rodziny)

Cele:

1. profilaktykę na poziomie lokalnym;

1. promocję pożądanych wzorów konsumpcji, stylów życia,

III — JEDNOSTKA — RODZINA

Cele: 1) praca o charakterze profilaktycznym formułowana na poziomie jednostek i rodzin;

2. praca korekcyjna,

3. opieka związana z uzupełnianiem brakujących zasobów

Cele - pewne zamierzone zdarzenia, zadania-realizowane zdarzenia, typy aktywności, zadania związane są z rolami zawodowymi pracowników socjalnych.

FUNKCJE POMOCY SPOŁECZNEJ

Funkcje instytucji wg J. Szczepańskiego:

1. Stwarzają członkom możliwość zaspokojenia ich różnego ro­dzaju potrzeb.

2. Regulują działania członków w ramach stosunków społecznych,
   tzn. zapewniają wykonywanie czynności pożądanych i dokonują repre­sji zachowań niepożądanych.

3. Zapewniają ciągłość życia społecznego przez utrzymywanie i kontynuację czynności publicznych impersonalnych.

4. Dokonują integracji czynności, działań i stosunków jednostek
   i zapewniają wewnętrzną spójność zbiorowości.

Funkcje wg B. Malinowskiego:

1. Funkcje, zamierzone zawarte są są bez­pośrednio związane z jej celami

2. Funkcje rzeczywiste to całościowy rezultat zorganizowanej działalności, obiektywna rola, jaką instytucja odgrywa w systemie kulturowym.

Inny podział:

1. Funkcje jawne to dające się obserwować skutki i konsekwencje obiektywne, które przyczyniają się do adaptacji i modyfikacji danego systemu . odnoszą się do tych skutków, które są zamierzone i przewidywane przez członków społ.

2. Funkcje ukryte to te rodzaje skutków, które nie są przewidy­wane i nie są zamierzone, choć pełnią istotne role w życiu społecznym.

Funkcje wg A.J. Kahn:

funkcje jawnych, związanych ze zmianą społeczną i dotyczą zadań instytucji pomocy społecznej w na­stępujących wymiarach: podejmowanie różnorodnych typów aktywności, będących reakcją na zmianę społeczną; łagodzenie skutków zmian społecznych przez udzielanie wsparcia i pomocy; wzmacnianie jednostek i rodzin w osiąganiu przez nie celów indywidualnych;. dostarczanie nowych, instytucjonalnych sposobów socjalizacji, rozwoju i opieki w zakresie realizacji ról społecznych,; rozwijanie instytucjonalnych form dla nowych typów aktywno­ści.

Funkcje ukryte związane z kontrolą społ.

Funkcje wg R.Titmuss`a dotyczą poziomu makrostrukturalnego:

1. częściowa kompensacja zidentyfikowanych szkód spowodowa­nych przez społeczeństwo np. bezrobocie

2. częściowa kompensacja nie dających się zidentyfikować szkód
   wyrządzonych przez społeczeństwo (np. infekcje wewnątrzszpitalne);

3. częściowa kompensacja niezasłużonego upośledzenia (pomoc
   dla emigrantów, dla dzieci niepełnosprawnych od urodzenia);

4. ochrona społeczeństwa (kuratela, usługi psychiatryczne);

5. bezpośredni lub odsunięty w czasie wzrost indywidualnego do­brobytu;

6. inwestowanie w przyszłą jednostkową lub grupową korzyść;

7. pomoc społeczna jako element polityki społecznej.

ROLE ZAWODOWE PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH:

1. Powiązane ról pracowników z formami aktywności profesjonalnej:

• system rozwoju zasobów instytucji, role pracownika socjalnego w tym systemie dotyczą rozwijania

zasobów pomocy społecznej, tworzenia i wspierania w rozwoju innych podmiotów, których celem jest zaspokajanie potrzeb klientów; np. — planista — badacz — kreator procedur i polityki

• system utrzymywania sprawności organizacyjnej - role oparte na optymali­zacji funkcjonowania własnej firmy - — administrator — konsultant — superwizor — nauczyciel/trener — kierownik/członek zespołu

• system wiązania klienta pomocy społecznej z jej zasobami; role zawodowe w tym systemie dotyczą powiązania potrzeb klienta z dostępnymi zasobami — adwokat, arbiter, pośrednik (ang. - broker), zarządzający przypadkiem, mediator, negocjator, odsyłający do właściwych źródeł pomocy (ang. - referer).

• system bezpośredniej interwencji; - role związane z tym systemem dotyczą bezpośredniego kontaktu pracownika socjalnego i klienta w sytuacji kryzysowej wymagającej umiejętności terapeutycznych. Np. doradca rodziny, praca z jedn i grupą.

Planista

• udział w procesie planowa­nia rozwoju środowiska lokalnego, zawsze na podstawie wiedzy o stru­kturze społeczności lokalnej,

Badacz identyfikuje nie zaspokojone potrzeby jednostek czy grup, obszary i rodzaje deprywacji. Może być więc realizo­wana na poziomie mikro, (np. Praca z jedn) i na poziomie makro - całościowego badania określonej grupy lub społeczności.

Administrator

Jest to ten rodzaj aktywności, który jest niezbędny przy planowaniu i wprowadzaniu w życie programów świadczeń na poziomie instytucji lub społeczności lokalnej. Administrowanie powinno uwzględniać in­formacje dostarczane przez konsultantów i innych pracowników insty­tucji.

Konsultant dotyczy relacji pomiędzy pracownikiem socjal­nym a innymi pracownikami socjalnymi i osobami profesjonalnie zajmującymi się pomaganiem. Rola ta polega na dostar­czaniu pomocy w rozwiązywaniu ich problemów zawodowych

Nauczyciel

- dostarczaniu wiedzy innym profesjonalistom od pomagania oraz studentom odbywającym praktyki

- przekazywaniu wiedzy klientom pomocy społecznej i kształceniu ich umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.

Adwokat

. Adwokat pracuje z takim klientem, któremu pomocy niesłusznie odmówiła instytucja do tego powołana. Umożliwia klientowi uzyskanie świadczenia lub jego zmia­nę na bardziej odpowiednie do potrzeb.

Arbiter

Rola arbitra polega na zbadaniu faktów i znalezieniu optymalnego wyjścia z sytuacji, w której nastąpił konflikt interesów pomiędzy klien­tem a instytucją będącą dysponentem zasobów, o które zabiega klient.

rola pośrednika, która „polega na łączeniu potrzeb klienta z zasobami instytucji mogącym je zaspokoić”. Pośrednik musi posiadać rozległą wiedzę na temat klienta, by móc zaoferować mu odpowiednie świadczenia i usługi socjalne.

Mediator

/Jest to rola realizowana jest w sytuacji konfliktu pomiędzy klientem a instytucją, tyle że pracownik socjalny występuje w tej sytuacji jako trzecia strona konfliktu, precy­zując pozycje stron pozostających w konflikcie (instytu­cja"- klient). Mediator doprowadza do Wypracowania wspólnej płasz­czyzny porozumienia.

Negocjator

Występowanie pracownika socjalnego w roli negocjatora ma miejsce również w sytuacji konfliktu klient - instytucja pomocy społecznej, przy czym pracownik reprezentuje wtedy interesy klienta i negocjuje z instytucją optymalne dla podopiecznego rozwiązania

odsyłającego do właściwych źródeł pomocy

rola polegająca na powoływaniu do pomocy innych instytucji oraz organizacji do pomocy, jeśli dana instytucja nie zdoła pomóc danej jednostce

Pracujący z jednostką

Pracownik socjalny wykorzystujący w swojej pracy metodę pro­wadzenia indywidualnego przypadku.

Pracujący z grupą

Pracownik socjalny realizujący w swojej pracy metodę pracy gru­powej.

Terapeuta rodzinny (doradca) - pracownik realizujący terapię rodzinną i poradnictwo rodzinne.

Tabela 4. Role zawodowe pracownika socjalnego z celami praktyki pracy socjalnej

CELE PRAKTYKI PRACY SOCJALNEJ	WIĄZKI RÓL ZAWODOWYCH
ułatwianie komunikacji i powiazan	mediator, doradca, pośrednik
rehabilitacja i rozwój	pomagający, terapeuta, mobilizator oraz nie mający odpowiednika w języku polskim (ang. - enabler), czyli umożliwiający innym zrobienie czegoś
wspieranie	opiekun, zaspakajający potrzeby (ang. -- provider)
udzielanie instrukcji	nauczyciel, przewodnik, ekspert
dostrzeganie i ujawnianie problemów	inicjator, poszukiwacz (ang. - outreach)
konfrontacja i akcja społeczna (ang. -- social action) '	adwokat, adwersarz, aktywista, organizator
badanie i propagowanie informacji	brak specyfikacji

ZASOBY INSTYTUCJI POMOCY SPOŁ.

1. zasoby Ludzkie, czyli personel instytucji;

• Zawód pracownika socjalnego należy do grupy zawodów profesjonalnie związanych z pomaganiem

• Aby zostać pracownikiem socjalnym, trzeba legitymować się odpowiednim wykształceniem kie­runkowym.

• Profesja pracownika socjalnego jest obszarem aktywności zawodowej, w którym wyraźnie zaznacza sję dążenie do profesjonali­zacji.

• Wyraźny nacisk na prze­strzeganie norm etycznych i realizowanie wartości takich, jak: posza­nowanie człowieka, prawo każdego do życia

• Niektórzy twierdza ze zawodu pracownika socjalnego ie można się wyuczyć, ale pracownikiem socjalnym albo człowiek się rodzi, albo nie

• Wazne są w nim dy_spozycje psychiczne, spe­cyficzny stosunek do osób potrzebujących pomocy oraz wiedza, umie­jętności zawodowe i postawy

• jest to zawód nazywany zawodem pograni­cza, ponieważ dotyka w rzeczywistości rożnych obszarów funkcjono­wania społecznego i różnych podsystemów społecznych

Instrumenty pomocy społ. To praca socjalna, zasiłki finansowe, usługi

• Praca socjalna - praca socjalna jest typem aktywności zawodowej, jest profesją, której wykonywanie możliwe jest po zdobyciu odpowiedniego wy­kształcenia; adresatem pracy socjalnej jest jednostka, rodzina zagrożona trudną sytuacją życiową lub sama społeczność lokalna; celem pracy socjalnej jest poprawa funkcjonowania indywidu­alnego i społecznego jednostek, rodzin lub grup i w efekcie doprowa­dzenie ich do samodzielności życiowej i rozwoju; właściwą sferą aktywności i interwencji jest relacja jednostka - środowisko.

• Usługi pomocy społ.- forma świad­czeń pozamaterialnych, mających na celu pomoc i udzielanie wsparcia dla osób pozostających w trudnych sytuacjach życiowych,

- związane są z pracą pracownika socjalnego, ale również i innych grup personelu

• usługi są dostarczane takim grupom klientów, jak: ludzie starzy,
  upośledzeni umysłowo itp.

• mogą być świadczone jednostce
  „w domu", w ośrodkach dziennego pobytu (opieki) lub w formie opie­ki rezydencjalnej.

• usługi pomocy społecznej związane są raczej z jednostkami niż
  grupami ludzi.

• cel funkcjonowania usług pomocy społecznej zawiera się w osią­ganiu zmian w zakresie relacji interpersonalnych jednostki ze środowiskiem, społecznej kontroli, społecznego wsparcia i ochrony praw obywatelskich jednostek słabych.

3. Zasiłki finansowe - Mogą one występować jako jedyna forma pomocy, w sy­tuacji kiedy niewydolność ekonomiczna jest dominującą formą dys­funkcji jednostki lub rodziny, lub mogą być elementem wspierającym inne formy pomocy pozamaterialnej, np. pracę socjalną.

---