Pytania na cywilizacje:
Wielka wędrówka ludów i koniec imperium Rzymskiego
Próba odnowienia cesarstwa Rzymskiego za Justyniana Wielkiego
Główne państwa i ludy Anatolii, Frygia, Lidia, Państwo Hetytów
Ustrój starożytnej republiki Rzymskiej.
Demokracja ateńska - kształtowanie się i organy władzy
Geneza i charakterystyka feudalizmu w Europie Zachodniej
Geneza alfabetu.
Wynalazki Chińskie
Armia Rzymska
1. Wielka wędrówka ludów i koniec imperium Rzymskiego
Przyczyny wielkiej wędrówki ludów; klęska Walensa pod Adrianopolem, układ Teodozjusza z Wizygotami, podział Cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie, Rządy Stylichona na Zachodzie w imieniu małoletniego Honoriusza, bunt antygermański w Konstantynopolu i marsz Wizygotów Alaryka na Zachód; walki Stylichona z Alarykiem w Italii; przerwanie linii Renu przez plemiona Germańskie - 406, zdobycie Rzymu przez Alaryka i powrót Wizygotów na północ.
RZECZ BARDZO WAŻNA !!!- rozkład plemion germańskich na terytoriach Cesarstwa Rzymskiego.
Anglowie, Sasi, Jutowie w Brytanii w V w.
Zdobycie Afryki przez Wandalów.
Wizygoci w Hiszpanii
Napór Hunów na Cesarstwo i ich klęska na polach Katalaunijskich w walce z Aecjuszem - 451.
Złupienie Rzymu przez Wandalów - 455.
Marionetkowi cesarze schyłkowego okresu cesarstwa do Romulusa Augustulusa i jego obalenie przez Odoakra w 476 r.
Odesłanie insygniów władzy do Konstantynopola przez Odoakra.
Rządy Teodoryka - króla Ostrogotów na zachodzie w imieniu Konstantynopola (teoretycznie).
Próby uniezależnienia się Ostrogotów w Italii od Konstantynopola po śmierci Teodoryka w 526 r. i po zamordowaniu jego córki - Amalasunty.
Wojny Ostrogotów z Justynianem - najważniejsze daty, osoby i fakty - Belizarius, powstanie Totili, klęska Ostrogotów pod Busta Gallorum 552.
Italia pod panowaniem Konstantynopola.
Inwazja Longobardów 568 - ostatni akt wielkiej Wędrówki Ludów.
Ponieważ pytanie jest podręcznikowe, więc nie będę się bawił w przepisywanie podręczników, bo szkoda mi czasu, wszelkie informacje znajdziecie w:
M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia Starożytna, Warszawa 2001, s. 631-636, lub B. Zientara, Historia Powszechna Średniowiecza, Warszawa 2000, s. 26-43, 67-73, z czego polecam szczególnie tą drugą lekturę.
2. Próba odnowienia cesarstwa Rzymskiego za Justyniana Wielkiego
Pytanie to po części pokrywa się z poprzednim, więc na kolokwium napewno nie wystąpią razem. Najważniejsze rzeczy, o których napisać trzeba to daty panowania Justyniana, próby odbicia terenów zajętych przez Germanów, a więc Afryki z rąk Wandalów, Italii z rąk Ostrogotów, i południowej Hiszpanii z rąk Wizygotów za sprawą wielkich wodzów, przede wszystkim, Belizariusa, Narsesa i Liboriusza. Uczulam na daty, imiona wodzów ostrogockich i Bizantyjskich, oraz wielkie bitwy.
Potrzebne informacje znajdziecie w: B. Zientara, op.cit. s. 38-41, oraz M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, op.cit. s. 638-641.
Druga sprawa to oczywiście kodyfikacja prawa Rzymskiego, o której zapomnieć nie można.
Ponieważ w podręcznikach jest o tym mało, więc tu macie uzupełnienia:
Kodyfikacja Justyniańska
Kodyfikacja Justyniańska jest jednym z głównych źródeł poznania prawa rzymskiego które wcześniej nie było kodyfikowane; miała miejsce w latach 529-533. Kodyfikacja składa się z trzech części: Digestów (Digesta), Zbioru ustaw cesarskich (Codex) i Instytucji (Institutiones). Ustawodawstwo Justyniana obowiązywało we wschodnim cesarstwie aż do jego upadku w 1453 roku n.e. Na zachodzie szybko popadła w zapomnienie aż do XI wieku, kiedy to odkryli ją glosatorowie. Dziełem glosatorów było ułożenie zbioru składającego się z czterech części - do Digestów, Kodeksu i Instytucji dodali Nowele (Novellae). W tej formie w średniowieczu zaczęto nazywać ten zbiór Corpus Iuris Civilis dla odróżnienia go od Corpus Iuris Canonici.
Digesta
Digesta stanowią wybór z pism prawników. Zostały opracowane przez 17-osobową komisję. Zawierają 9123 fragmenty zawarte w 50 księgach, które w opinii twórców były najlepszymi osiągnięciami myśli prawniczej.
Digesta zostały opracowane przez komisję kodyfikacyjną powołaną przez Justynianiana z Trybonianem, wybitnym prawnikiem na czele, na podstawie pism 38 prawników: 3 z okresu przedklasycznego, 33 klasycznego i 2 poklasycznego, jednakże dzieła Ulpiana i Paulusa stanowią prawie połowę materiału. Po zebraniu i dokonaniu kompilacji Justynian nakazał spalić teksty źródłowe oraz zakazał komentowania Digestów czy choćby przytaczania oryginalnych fragmentów dla uniknięcia niejednoznaczności.
Codex
Codex zawiera konstytucje cesarskie w porządku chronologicznym od cesarza Hadriana do Justyniana. Komisja tworząca Codex była upoważniona do wprowadzania zmian (interpolacji) w treściach konstytucji (podobnie rzecz się miała z pismami jurystów zebranymi w Digestach).
Institutiones
Institutiones to jeden z najbardziej znanych podręczników prawa w starożytnym Rzymie. Opublikowany w 533 r. zastąpił Instytucje Gaiusa w szkołach prawa jako dzieło udoskonalone i uaktualnione. Jego twórcami byli profesorowie prawa: Theofilus i Dorotheus, których pracą kierował Trybonian. Treść podręcznika oparto m.in. na cytatach z Digestów i Instytucji Gaiusa. Institutiones, niepodobnie współczesnym podręcznikom, był obowiązującym prawem.
Novellae
Jest to zbiór konstytucji Justyniańskich wydanych po 534 r. W sumie zbiór ten zawiera 168 nowel, ostatnie 10 pochodzi z okresu pojustyniańskiego (Novellae postiustinianae). Nie wchodziły w skład kodyfikacji w pierwotnej formie - zostały do niej właczone dopiero przez glosatorów.
3. Główne państwa i ludy Anatolii, Frygia, Lidia, Państwo Hetytów.
To typowe pytanie podręcznikowe, podstawą jest: M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, op.cit., s. 115-128; szczególną uwagę proszę zwrócić na: Podstawowe Krainy Historyczne, Anatolię przedhetycką no i oczywiście gwóźdź programu czyli państwo hetytów, z podziałem na okresy i z naciskiem na ostatni - nowohetycki. Proponowane w podręczniku imię - Suppiluliumas to oczywiście dobrze nam znany Szubiluliuma :)
W kwestii Frygii, Lidii i pomniejszych ludów Anatolii przesyłam wam uzupełnienia, których możecie nie znaleźć w podręczniku.
FRYGIA
Frygijczycy
To nieanatolijski lud indoeuropejski. Mieszkający we Frygii znajdującej się na zachód od Lidii w dorzeczu Sangariosu. Wcześniej uważano ich za spokrewnionych z Trakami, dziś się uważa że na podstawie analizy języka że tworzyli wspólnotę z przodkami Greków i Macedończyków i na przełomie III i II tys mieszkali na Bałkanach.
Dawniej uważano że przybyli do Anatolii w inwazji ludów frygijsko-trackich z Bałkanów przez cieśniny czarnomorskie i doprowadzili do upadku państwa Hetytów w XII w pne. Ale tą teorię się dziś w nauce odrzuca.
Autorzy antyczni mówią że przybyli tu po zniszczeniu Troi, albo identyfikują ich z Trojanami.
W rzeczywistości wg uczonych przybyli w X-IX w. i osiedlili się w Bitynii najpierw.
Państwo Frygijskie
Powstało w VIII w, (ok 800 r pne) pne, ze stolicą w Gordion, za Midasa, którego historyczność jest poświadczona przez kroniki asyryjskie, o Midasie pisze Herodot.
W źródłach klinowych Midas zwany jest królem Muski, i pisany jest Mita. Wiadomo ze źródeł asyryjskich że w XII w we wsch Anatolii pojawiły się wojownicze plemiona Muski, które pokonał Tglatpilesar I w XII w. ale okazuje się ze Asyryjczycy przenieśli tą nazwę potem na Frygijczyków właśnie.
Od Tiglatpilesara III (745-727) państwo to należało do koalicji antyasyryjskiej. Obejmowało znaczną cz. wyż anatolijskiej po Kapadocję, sięgało po Cylicję. Utrzymywało dobre stosunki z Urartu i Karkemisz. Midas prowadził wojnę z Asyrią, zakończoną pokojem w 709 r. p.n.e. i narzuceniem mu trybutu przez władcę Asyrii, Sargona II. W VII w. p.n.e. Frygię podbili ostatecznie Kimmerowie.
Kres niezależności Frygii położył najazd Kimmeriów około 700 p.n.e. Około 600 p.n.e. Frygia dostała się pod panowanie Lidów, a w 546 p.n.e. Persów. W 334 pne. zdobył ją Aleksander Wielki. Po jego śmierci (323 p.n.e.) pozostawała pod rządami diadochów. W III w. p.n.e. na jej terytorium osiedlili się Galatowie. Od 188 p.n.e. Frygia znajdowała się w granicach Pergamonu i wraz z nim została przekazana w 133 p.n.e. republice rzymskiej przez ostatniego króla Pergamonu, Attalosa III.
Religia frygijska zdominowana była przez kult Wielkiej bogini - Kybele i jej partnera - Attisa. Kybele (het. Kubaba) - to frygijska bogini płodności, czczona w całej Azji Mniejszej jako Wielka Macierz. W III w. p.n.e. najważniejsze sanktuarium Kybele znajdowało się we Frygii, w Pesynuncie nad rzeką Sangarios, u stóp góry Dindymus. W 204 r pne, podczas II wojny Punickiej posąg Kybele został sprowadzony z Pesynuntu do Rzymu, co według przepowiedni miało zapewnić mu zwycięstwo w wojnie z Hannibalem.
LIDYJCZYCY:
Lidia znajdowała się na zachód od Frygii, na zachodnim wybrzeżu Azji Mn.
Sami lidyjczycy, jak podaje Strabon nazywali się Maonami, Asyryjczycy nazywali ich Sapardaja od Sardes, stolicy Lidii i przejęli tą nazwę Persowie jako Sparda. Niektórzy twierdzą że Etruskowie mieli przybyć do Italii właśnie z Lidii, jak mówi Herodot w czasie wielkiego głodu.
Język lidyjski należy do języków anatolijskich. Znany z inskrypcji VIII-IV w. z Sardes, pisanych pismem alfabetycznym. Istnieją teorie które wiążą lidyjski z językami Indoeuropejskimi i takie które uważają go za część języków anatolijskich, zwłaszcza tych, którymi mówiono w północnej części Azji Mniejszej.
Pańśtwo Lidyjskie:
W Lidii znajdował się wcześniej Kraj Assuwa (od niego pochodzi nazwa Azja), który został podbity przez Hetytów w XV i XIV w. pne.
W Zach Lidii mieszkali Grecy - Eolowie i Jonowie, w VIII w. pne ziemie Lidii należały do Frygii, ale w VII w. po upadku Frygii za sprawą Kimmeriów doszła do władzy tutaj dynastia Mermnadów, założona przez niejakiego Gygesa, który jednak musiał uznać zwierzchność Asyrii i płacić jej trybut. Ardys syn Gygesa i Alyattes podporządkowali sobie miasta Greckie na wybrzeżu.
Za Alyatesa Lidia doszła do szczytu potęgi, ale wtedy najechali ją Medowie i doszło do bitwy nad rzeką Halys przerwanej przez zaćmienie słońca, które przepowiedział Tales z Miletu, po tej bitwie która miała się odbyć 28 czerwca 585 p.n.e. walczące strony zawarły pokój. W 547 p.n.e. Lidia została zaatakowana przez perskiego władcę Cyrusa, państwo lidyjskie którego władcą był Krezus zawarło sojusz z Egiptem, Babilonią i Spartą. Początkowo w wojnie z Cyrusem, wojska Krezusa odnosiły sukcesy. Lecz gdy zostały one wysłane na leże zimowe Cyrus zaatakował i zmusił Krezusa opuszczonego przez sojuszników do kapitulacji w 546 p.n.e. W 334 p.n.e. Lidia została zdobyta przez Aleksandra Macedońskiego a w 133 p.n.e. przez imperium rzymskie
PALAJCZYCY
W źródłach hetyckich kraj Pala miał podlegać władzy hetytów, potem pojawia się w rocznikach Musrsilisa II opisjących jego podboje.
O samych Palajczykach nie wiele wiadomo. Prawdopodobnie zerwanie łączności z Hetytami nastąpiło pod koniec okresu starohetyckiego w wyniku napływu nieznanego ludu Kaska, który osiedlił się w Poncie.
Palajczycy mieszkali w Paflagonii (kraina Blaene) w pn cz. Azji Mn.; Lihzina, miejsce kultu boga Burzy to jedyne zlokalizowane miasto.
Język bliski jest hetyckiemu i luwijskiemu, ale z wpływami protohetyckiego, w Hatussa czczono bóstwa palijskie i używano tego języka w obrzędach.
LUWICI:
Kraj Luwitów znajdował się nad rzeką Kizilirmak. w środkowej Anatolii.
Państwo Luwijskie to federacja Arzawy, w nowszych redakcjach praw hetyckich zamiast nazwy Luwia występuje właśnie Arzawa. Miał z Arzawą walczyć Hattusilis I. Znajdowała się na zachód od Likaonii w śr-zach Azji Mn. Podbili ją ostatecznie Hetyci pod wodzą Mursilisa II. Centrum Arzawy było miasto Apasa identyfikowane przez badaczy z Efezem.
Większość mieszkańców stanowili Luwici w Kizzuwatnie czyli Cylicji, która wpadła w ręce Mitanni, a potem Hetytów.
KARYJCZYCY
Karia znajdowała się w pd zach Azji Mn. Początkowo w II tys. znajdowała się w ramach państwa Hetytów, a potem pod panowaniem Perskim. Stolicą była najpierw Mylasa, potem Halikarnas.
Według Herodota Karyjczycy zwali się Lelegami, zamieszkiwali wyspy i podlegali Minosowi z Krety.
W rzeczywistości w Karii obok nich zamieszkiwali jeszcze Jonowie i Dorowie. Była to ludność mieszana posługująca się językami karyjskim i greckim, karyjczykiem był Herodot.
Byli dobrymi żeglarzami i piratami. Byli żołnierzami najemnymi w wojsku faraonów od VII w pne, zamieszkiwali w koloniach w Egipcie min w Memfis.
4. Ustrój starożytnej republiki Rzymskiej.
To również pytanie proste i podręcznikowe, proponuję oprzeć się na M. Jaczynowskiej, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995, s. 31-37; M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, op.cit. s. 435-438.
Dobrze jakbyście oparli się również na tym, co mówiliśmy na ćwiczeniach, w moich notatkach jest totalny bałagan i stworzenie z tego jednolitej całości, pozbawionej błędów gramatycznych i skrótów myślowych zajęłoby zbyt wiele czasu, więc zwróćcie się do swoich pilnych kolegów lub koleżanek, którzy notowali.
Chciałbym abyście omówili tu podstawowe zgromadzenia ludowe oraz urzędników wraz z ich kompetencjami. Oczywiście daty początku i końca republiki znać trzeba również, możecie wspomnieć także o walce patrycjuszów z plebejuszami i o powstaniu stanu ekwitów.
5. Demokracja ateńska - kształtowanie się i organy władzy
Kolejne książkowo-podręcznikowe pytanie, ale ważne. Trzeba tu uwzględnić stan wcześniejszy i ewolucję, od Drakona przez Solona i Klejstenesa z datami i najważniejszymi innowacjami ustrojowymi. Trzeba również wspomnieć o organach władzy i ich kompetencjach o sądownictwie i podziale obywateli na pełnoprawnych Ateńczyków, metojków i niewolników.
M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, op.cit. 277-281; 291-301.
6. Geneza i charakterystyka feudalizmu w Europie Zachodniej
Pytanie to trochę wykracza poza to, co znajdziecie w podręczniku Zientary na stronach 160-166, tak więc wkleiłem Wam notatki z zajęć, które były wyjątkowo przejrzyste w tym przypadku. Chciałbym abyście napisali tutaj o czynnikach, które przyczyniły się do wprowadzenia systemu feudalnego, oraz o tym na czym on polegał, kogo obejmował i jakie były prawa i obowiązki poszczególnych jego elementów.
GENEZA FEUDALIZMU
Charakterystyczne dla feudalizmu było to, że każdy był czyimś człowiekiem, każdy był od kogoś zależny miał odpowiednie miejsce w wielkiej piramidzie społecznej, którego nie mógł zmienić. Hrabia był człowiekiem króla, rycerz seniora, chłop pana włości.
GENEZA STOSUNKÓW OSOBISTEJ ZALEŻNOŚCI
Ukształtowanie się zależności chłopów.
W ogólności chodziło o to, że część społeczeństwa stawała się biedna i nie mogła wypełnić zobowiązań wojskowych obciążających wolnych posiadaczy ziemskich. Dlatego też ci wolni posiadacze oddawali swą ziemię seniorowi i otrzymywali z powrotem ale już bez zobowiązań wojskowych (bo przestawali być posiadaczami) za to ze zobowiązaniami na rzecz seniora.
Ukształtowanie się zależności osobistej
Taka konieczność poddania się w opiekę silniejszemu pojawia się, gdy słabnie oparcie w innych strukturach, państwowych, rodowych, miejskich czy wiejskich, a te jak wiadomo dość konkretnie osłabły w okresie wczesnego średniowiecza. Tak więc słabi poddawali się pod opiekę silniejszym od siebie ci jeszcze silniejszym i tak tworzyła się drabina feudalna.
Niezależnie od klasy społecznej w okresie lokalnych wojen między możnymi, najazdów barbarzyńskich czy też wikińskich ludność była stale narażona na różne niebezpieczeństwa, zagrażające ich życiu. Oprócz tego była również narażona na niebezpieczeństwa ekonomiczne, zwłaszcza po rozpadzie monarchii frankońskiej po Verdun w 843 r., kiedy to zaczęła się samowola możnych, często zagarniających własność i wolność ostatnich wolnych chłopów czy wasali, rościli oni sobie prawa do ich ziem i często chcieli zagarniać siłą, co powodowało, że ludzie ci szukali sobie protektorów, którzy by ich uchronili przed taką samowolą.
Tworząc tą piramidę feudalną przez mnożenie stosunków zależności nie mieli oni świadomości że tworzą nową formę ustroju, bowiem w rzymie starożytnym u schyłku cesarstwa też istniał system patronatu, z którego korzystali ludzie uciekający przed obciążeniami ze str. państwa.
Rola zmian w sztuce wojennej
Drużyna:
Zbrojni mieszkali pod dachem Pana już od czasów późnorzymskich, potem w okresie feudalnym byli niezbędni do prowadzenia wojen prywatnych. Nazywani byli w czasach rzymskich bucellari od specjalnych sucharów - lepszych jakimi ich karmiono. Choć było to nielegalne nie było pod koniec Imperium takiego Pana, który by nie miał obstawy w postaci tych lojalnych najemników.
To otaczanie się przez możnych drużynnikami miało u Germanów długą tradycję, którą już w I w, opisywał Tacyt, nazywał ich comes, choć w staroniemieckim było na to słowo gisind - towarzysz wyprawy. Siedzieli oni w dużych halach - halls, zbudowanych z drewna, które świetnie się nadawały do pijackich imprez, notabene na podstawie tego powstały zapewne wyobrażenia o Valhalli.
W państwie Franków to otaczanie się drużyną stało się powszechne, mieli ją królowie - taką gwardię przyboczną, a za ich wzorem również i możni, a potem także przedstawiciele kościoła. Grzegorz z Tours nazywa ich gladiatorami, często byli wśród nich drobni przestępcy, ale mieli hierarchię, różnie wynagradzaną. Znajdowali się wśród nich także niewolni, ale głównie gassindowie czyli towarzysze broni dawni.
Jak twierdzi Bloch tak właśnie I władcy frankijscy zdobyli władzę, właśnie przez to, że pewne jednostki otaczały się drużyną i uzależniały innych.
Zmiana organizacji wojskowej i wzrost znaczenia kawalerii
W państwie Franków zachował się obowiązek pospolitego ruszenia, w początkowym okresie jednak chłopi sami musieli zakupić sobie uzbrojenie ciężkozbrojnego piechura, z czasem jednak gdy zubożeli i upadła gosp. towarowo-pieniężna, nie byli w stanie tego zrobić więc na ost - przegląd wojska stawiali się tylko z kijami. Potem, zaczęto łączyć chłopów w grupy większe, z których każda miała dostarczyć 1 żołnierza.
Ale ten system rekrutacji kulał, coraz ciężej było zgromadzić rekrutów, coraz mniejsze mieli oni doświadczenie (inaczej niż w armii rzymskiej) i coraz bardziej ludzie stawali się chłopami, a coraz mniej wojownikami i nie chcieli żeby ich ktoś odrywał od prac polowych.
Wszystkie te trudności spowodowały, że coraz większą rolę zaczęła odgrywać kawaleria, bo pospolite ruszenie, które składało się z chłopów stawiających się często tylko z kijem nie było w ogóle skuteczne i miało małą wartość. Konia sobie nie mogli kupić, bo kosztował on 6 wołów, pancerz skórzany wzmocniony płytkami tyle samo, a hełm 3 woły. Chłopów nie było na to stać, poza tym walka konna wymagała długotrwałych ćwiczeń i przygotowań a chłop nie miał na to czasu. To wszystko doprowadziło do degradacji pieszego żołnierza z pospolitego ruszenia, za Karola Młota (Poitiers - 732), gdzie użył on kawalerii częściowo pod wpływem Arabów.
Poza tym rozwinęła się technika walki konnej. Pojawiły się strzemiona, nie znane do IX w, co sprawiło że wojownik był stabilniejszy w siodle i mógł lepiej walczyć. Podkowa też przyszła ze wschodu od wojowników ze stepów czarnomorskich. Kawaleria dawała możliwość szybkiego przemieszczania się w sytuacji gdzie nie było dróg jak w Rzymie, szybkiego ataku w wojnie prywatnej czy też szybkiej ucieczki w przypadku klęski.
Motywy oddawania się w opiekę silniejszemu
Ubodzy oddawali się w opiekę za jedzenie, chłopi za obronę i zrzucenie służby wojskowej, pomniejsi rycerze za opiekę przeciw panowaniu możnowładztwa w okresie anarchii. Rycerze liczyli też, że poprzez oddanie swoich dzieci na dwór pana zrobią oni karierę polityczną.
Karol Wielki chciał jeszcze zapobiec oddawaniu się chłopów w opiekę, ale popierał to już Karol Łysy, który zalecał żeby każdy miał swojego seniora.
Hołd lenny
To poddanie się w opiekę słabszego silniejszemu protektorowi nosiło nazwę komendacji, albo hołdu lennego (homagium, niem. mannschaft).
Za Merowingów mówiono jeszcze, że poddający się poddawał (komendował) patronowi, który go brał na siebie i zostawał jego patronem. Zobowiązania takie były traktowane i określane jako służba, co początkowo miało pejoratywny wydźwięk, bo odnosiło się głównie do niewolników, ale już w końcu IV w. słowo to straciło takie znaczenie.
I komendacja
Składało się z włożenia złożonych rąk przez wasala w ręce seniora, i wypowiedzenia formuły, w której lennik stawał się człowiekiem seniora, potem całowali się w usta, na znak zgody i przyjaźni. Tą część nazywano właśnie hołdem, homagium czy mannschaft. Wasal zobowiązywał się tutaj do pomocy radą i pomocy zbrojnej (auxilium et consilium). Pierwsze wzmianki o takim rodzaju hołdu pochodzą z VIII w. i dotyczą wyższych sfer. Umów komendacyjnych, i zobowiązań obydwu stron wobec siebie nie utrwalano na piśmie.
II przysięga
Ten pierwotny rytuał komendacji miał pochodzenie pogańskie i nie miał żadnego znaczenia religijnego, dlatego też za Karolningów dołożono kolejny element tzn przysięgę na wierność zwaną foi albo treue, hulde. Wasal z rękami nad ewangelią, albo relikwiami świętych przysięgał swemu panu wierność, co dawało gwarancję Boską, w ogóle w owych czasach, taką przysięgę składali duchowni swojemu bpowi, albo chłopi panu albo urzędnicy. Dlatego tylko hołd ustanawiał bliską więź między ludźmi, przysięga nie.
III inwestytura
Nadanie lenna, za pomocą symbolicznego przedmiotu - zob. niżej
Nazwy stron
Osobę przyjmującą hołd zwano seniorem od początku, a poddającego się człowiekiem seniora, albo człowiekiem ust i rąk, inne określenia to wasal, albo do pocz. XII w. komendowany.
Ponieważ początkowo komendowani wywodzili się drużyn króla i możnych, którym musieli być wierni, stąd nazywano ich gassindi - towarzyszami broni, a potem upowszechniła się nazwa wasal.
Okres obowiązywania hołdu
Normalnie obowiązywał do śmierci którejś ze stron, zależność ta nie była dziedziczna i po śmierci wasala, jego syn musiał odnowić przysięgę, albo jak senior zmarł, to składano ją nowemu seniorowi.
Skutki złamania zasad hołdu lennego
Wiarołomca, czyli ten który dopuścił się felonii, czyli złamania zasad hołdu lennego, był sądzony przez sąd parów (równych) - równych mu rangą lenników tego samego seniora. Jeśli senior się nie wywiązał z obowiązku opieki i pomocy, wasal mógł czuć się zwolniony z przysięgi wierności.
Uzasadnienie religijne
Początkowo sama forma komendacji zakorzeniona była w zwyczajach pogańskich, potem dopiero została schrystianizowana. Adalberon - bp Laon mówił że społeczeństwo dzieli się na tych, którzy się modlą, walczą i pracują i jest hierarchiczne. Oczywiście Boga uważano za suwerena wszystkich suwerenów i dlatego też w średniowieczu zaczęto się modlić do niego ze złożonymi rękami, a nie z podniesionymi jak w starożytności. Szatan również miał swoich wasali na ziemi, byli nimi niewierni.
Osłabienie władzy centralnej w systemie lennym
Przyczyniały się do niego immunitety - podatkowe i sądowe, zmniejszające dochody króla i jego władzę nad poddanymi, a nadania ziemskie zmniejszały jego domenę.
We Francji przyjęła się zasada że wasal mojego wasala nie jest moim wasalem, ale nie istniała ona w Anglii, gdzie wszyscy byli wasalami króla.
GENEZA FEUDALNYCH NADAŃ ZIEMI:
Starożytny prototyp systemu feudalnego
W starożytnym Rzymie, gdzie w okresie kryzysu cesarstwa i braku niewolników, którzy mogliby uprawiać ziemię, latyfundyści zaczęli rozdrabniać swoje ziemie na działki i osadzać na nich niewolników z rodzinami, żeby je uprawiali. Sami zachowywali sobie na potrzeby swoje i familii pewną rezerwę. Nazywani byli servi casati, i zobowiązani byli do świadczeń w gotówce czy naturze.
Z czasem, w miarę jak podupadały miasta, albo wolni chłopi, ci również wydzierżawiali od latyfundysty ziemię za czynsz. Ci, nazywani byli kolonami.
Często mieszkańcy miast uciekali do potężnych latyfundystów mających swoje oddziały zbrojne by zyskać ich patronat, nazywało się to patrocinia vicorum.
Przyczyny feudalnego nadawania ziemi
Słabość instytucji państwowych i niemożność zarządzania ogromnym państwem, w którym było bardzo mało urzędników i w ogóle ludzi wykształconych przyczyniała się do upowszechniania się feudalnych nadań ziemi. Nie mogła taka administracja docierać do społeczeństwa w celu ściągania świadczeń czy sądzenia, dlatego pojawiła się myśl, aby władcę wyręczyć w tym za pomocą lokalnych możnych, obdarowywanych ziemią i immunitetami.
Utworzenie się hierarchii feudalnej
Przykład króla
Z czasem więc Karolingowie zaczęli obdzielać swoich drużynników ziemią i nakładać na nich obowiązek dostarczenia oddziałów zbrojnych, tak więc i ci możni (vassi dominici) zaczęli dzielić swoją ziemię między swoich towarzyszy broni albo też przyjmować innych, mniejszych właścicieli pod opiekę w ramach precarii.
Od czasów Ludwika Pobożngo wszyscy urzędnicy królewscy, hrabiowie i wyżsi wojskowi musieli złożyć hołd i przysięgę wierności królowi. Tak samo książęta spoza państwa którzy uznawali jego zwierzchność, a za przykładem króla szli możni uzależniając mniej możnych od siebie w ten sam sposób. Tak więc hrabiowie podporządkowywali sobie urzędników niższego stopnia a duchowni ludzi świeckich, swoich urzędników czy członków swojej armii.
Z kolei ci podporządkowywali sobie nawet niższych urzędników i rzemieślników na takiej samej zasadzie.
Wydarzenia polityczne przyczyniające się do rozwoju feudalizmu.
Do znacznego przyspieszenia się fedualizacji i totalnej decentralizacji władzy przyczyniło się upadek i podział imperium Karolingów w 843 r. Rozpoczęła się wówczas anarchia, władza zwierzchnia króla osłabła, a co za tym idzie jego zwierzchnictwo nad wasalami.
Wokół zamków lokalnych możnych zaczęły się tworzyć grupy wasali, którzy w niepewnych czasach walk możnych, najazdów normańskich czy węgierskich zaczęli szukać opieki silniejszych od siebie i składać im hołd lenny.
System lenny a niższe warstwy społeczne
Wszyscy nawet najniższe warstwy społeczne poddawały się w zależność od Pana feudalnego, w tym nawet niewolni, i oni też byli komendowani czyli powierzali się w opiekę pana. W tym przypadku jednak to poddanie się było dziedziczne, i nie odnawiało się go już, wiązało się z różnymi powinnościami uważanymi za poniżające.
Ziemia nadawana była również chłopom, albo rzemieślnikom, albo artystom, którzy ozdabiali kościoły, a nawet pomniejszym sługom jak stajennym, ale tak czy owak, było to beneficjum, nadanie za określone obowiązki, a nie czynsz i pańszczyznę jak w przypadku chłopów.
Systemy feudalizowania ziemi.
1. Występował kiedy pan, ze swojej ziemi wykrawał kawałek dla lennika.
2. Drugi system to precaria - od preces - prośby, kiedy to beneficjum ziemskie zostawało nadane za sprawą prośby proszącego.
Precarium a beneficjum
Ponieważ precaria wiązała się etymologicznie z prośbą, więc ten rodzaj nadania zaczęto wiązać z nadaniem za czynsz, podczas gdy bardziej godne i honorowe było beneficjum, nadane szlachetnie urodzonemu za obowiązek służby i wierność.
Rodzaje precarii
Precaria Data
Jeżeli po prostu nadawano komuś ziemię z obowiązkami na jego prośbę.
Precaria Renumeratoria
Polegała na oddaniu możnemu swojej ziemi i dostaniu większego kawałka ziemi w zamian, wraz z opieką. W tym wypadku proszący zwracał się z prośbą o opiekę do możnego.
Precaria oblata
Jeżeli ktoś chciał sobie zapewnić opiekę możnego, to oddawał mu swoją ziemię i otrzymywał tą samą ziemię z powrotem, ale już jako lenno, a więc z obowiązkiem służby, wojskowej w przypadku wojowników, pańszczyzny i czynszów w przyp. chłopa, ale otzymywał też opiekę pana, pan powiększał swój stan posiadania, poddany też, i dostawał ochronę. Było to czasem konieczne, jeśli jacyś nieuczciwi możni chcieli zagarnąć bezprawnie ziemię czyjąś, lepiej było wtedy zwrócić się z prośbą o opiekę do łagodniejszego możnego.
Rodzaje własności ziemskiej.
Beneficjum
Beneficjum albo feudum, czyli lenno, to ziemia nadana przez seniora wasalowi, za konkretne obowiązki. Etymologicznie wywodzi się słowo feudum z germańskiego vief, fief, prowansalskiego feu, które to słowo miało konotacje z łacińskim pecus i oznaczało dobra ruchome. Z czasem jednak zmieniło znaczenie na dokładnie odwrotne i zaczęło oznaczać zapłatę w dobrach nieruchomych, czyli właśnie beneficjum. Używano tez określenia lenno od niemieckiego lehn pożyczać, co oznaczało że ziemia ta była nadana w użytkowanie tylko, a nie na wieczystą własność.
To beneficjum-feudum-lenno było nadawane jako zapłata albo wojownikom, albo rzemieślnikom, albo pomniejszym urzędnikom dworskim. Ziemia chłopska nie była zapłatą za obowiązki lecz obowiązkiem i dlatego nie była określana jako beneficjum.
Alodium
Była to ziemia nie obciązona powinnościami na rzecz kogoś innego, co nie znaczy że własna w sensie dzisiejszym, bowiem na swojej alodialnej ziemi, sernior mogł osadzać wasali i chłopów. Alodium było przeciwieństwem lenna, albo ziemi czynszowej. liczne były jeszcze za Karolingów. Potężny senior często posiadał dobra alodialne i lenna zarazem.
W Europie Zachodniej własność alodialna wbrew pozorom występowała tylko gdzieniegdzie, w szczególności na tych obszarach, na których zachowały się silne wpływy prawa rzymskiego, na przykład w południowej Francji. Istniało tam nawet łacińskie powiedzenie: lex Romana, mater allodiorum.
Włość senioralna
Włość senioralna dzieliła się na własną ziemię - rezerwę pańską - domenę, uprawianą przez chłopów w ramach pańszczyzny - zwykle kilka dni w roku oraz ziemię dzierżawioną przez chłopów za czynsze.
Obowiązki chłopów.
Panowie mieli w stos do chłopów liczne prawa, stosowali monopole, np produkcji wina, piwa, pobierali opłaty za mielenie zboża w młynie i za użytkowanie swojego lasu i to całkiem wysokie. Chłopi musieli naprawiać mury zamku i oczyszczać fosy, dostarczać pościel gdy przybywali do pana goście, składać pewne nadzwyczajne świadczenia w naturze, jak kury, wosk pszczeli, bydło, musieli płacić specjalne opłaty w wypadku ślubu i przejścia pod władzę innego pana. Chłop podczas wojny był zaciągany do armii seniora jako piechur. Z czasem daniny w naturze przekształciły się w jednolitą rentę feudalną.
Poza tym zobowiązani byli do płacenia 10-ciny kościołowi, w zbożu winie czy bydle.
Chłopi dzielili się na niewolnych, którzy byli własnością pana, wolnych, zależnych od pana z racji użytkowania jego ziemi, oraz wolnych, którzy mieli ziemię alodialną, ale ta ostatnia sytuacja należała do rzadkości. Wolni chłopi przetrwali, ale często woleli się poddać w opiekę pana wraz z ziemią alodialną.. Najwięcej wolnych chłopów zachowało się w Anglii, gdzie początkowo nadawano ziemię germańskim najeźdźcom, a potem po podboju normańskim im ją zachowano, tak samo w Skandynawii, gdzie we włościach możnych pracowali głównie niewolnicy, utrzymali się długo wolni chłopi. Wolni chłopi ostali się też w Italii. Poza niewolnymi - manentes, byli też wolni - libellari, których stos do pana regulowała zgodnie z tradycją prawa rzymskiego umowa na piśmie. Mieli oni wolność osobista, a w pobliżu miast również i własność ziemi.
Immunitety
Immunitety sądowe czy podatkowe jakie oni otrzymywali od władcy w okresie anarchii głównie, i wtedy urzędnicy państwowi nie mogli do tych dóbr wejść w ogóle. Były bowiem immunitety sądowe i podatkowe, oczywiście sądowe dotyczyły mniej ważnych spraw.
Immunitety przyczyniały się też do osłabienia władzy centralnej i zaplecza ekonomicznego króla czyli domeny królewskiej.
Ceremonia nadania lenna - inwestytura
Polegała na symbolicznym przekazaniu ziemi i następowała zaraz po komendacji i złożeniu przysięgi wierności. Senior nadawał wówczas wasalowi pierścień, albo pastorał (duchownym), albo inny symbol - włócznię, często chorągiew, jeśli był to potężny wasal mający prowadzić innych na wojnę.
7. Geneza i rozwój alfabetu.
Tutaj powinniście się oprzeć na dziele Diringera; swoje notatki, które starałem się jakoś uporządkować wklejam Wam poniżej. Najważniejsze to napisać o genezie alfabetu północnosemickiego, o jego dwóch zasadniczych gałęziach i najważniejszych alfabetach, które się z niego wyłoniły.
Pismo alfabetyczne i nazwa alfabet:
Pismo alfabetyczne polega na tym, że każdy znak odpowiada tylko jednej głosce. Wtedy alfabet jest doskonały, ale dziś praktycznie żaden nie spełnia tego postulatu.
Nazwa alfabet pojawia się dopiero w III w ne. Wcześniej Grecy mówili gramma, zaś Rzymianie, Litterae. Najpierw pojawia się u Tertuliana (160-230), potem w IV w używają tej nazwy Epifaniusz i św. Hieronim. Nazwa pochodzi oczywiście od 2 pierwszych liter.
Grecy i Rzymianie przypisywali jego wynalezienie fenicjanom, egipcjanom, asyryjczykom, kreteńczykom i hebrajczykom.
Teorie odnośnie genezy alfabetu:
Egipska
Teoria wprowadzona przez francuskich badaczy w 1874 r. wywodziła alfabet z Egiptu z hieroglifów, ale nie da się utrzymać, bo w alfabecie każdy znak odpowiada tylko jednej głosce, a w Egipcie jedna głoska była przedstawiana na wiele sposobów często, albo też jeden hieroglif mógł występować w znaczeniu głoski, albo ideogramu.
Klinowa:
Wywodziła alfabet z różnych odmian pisma klinowego.
Teoria Kreteńska
Arthur Evans twierdzili że alfabet przyszedł z Krety do Palestyny za pośrednictwem Filistynów i od nich zapożyczyli go Fenicjanie.
Teoria prahistorycznych znaków geometrycznych
-służących do oznaczania własności, którymi posługiwano się na całym obszarze wokół M. Śródz., Flinders Petrie jest rzecznikiem tej teorii, i częściowo jest ona akceptowana.
Synajska:
Inskrypcje na Synaju, (w ruinach świątyni Hathor i kopalniach turkusu) odkryte w latach 1905-35 przez Alana Gardinera, Kurta Sethe i Flindersa Petrie miały być stworzone w piśmie, które było elementem pośrednim między hieroglifami a pismem alfabetycznym semickim Datowane na XVII-XV w.
Alfabet północno-semicki - najwcześniejsza forma alfabetu
Alfabet północno-semicki to najwcześniejsza forma alfabetu przejęta później na zachodzie w Grecji i na wschodzie przez Aramejczyków, składał się z 22 liter, wyrażających tylko spółgłoski, i pisany był od prawej do lewej. Nazwy liter były zapewne takie same jak w hebrajskim i od nich wywodzą się nazwy greckie. Grecy przejęli bowiem alfabet z nazwami liter.
Protoalfabet semicki istniał około 1500 pne, a jego prototyp mógł powstać w okresie hyksoskim (1730-1580 r. pne.)
Stworzyli go Semici mieszkający w pn Syrii i Palestynie. Do jego stworzenia predestynowało ich położenie na terenie krzyżowania się wpływów: Egiptu, Mezopotamii, Grecji i Hetytów, dlatego też nakładały się na siebie tradycje hieroglifów, klinów, i pism linearnych, tak więc wydaje się, że alfabet powstał pod wpływem wszystkich tych systemów.
Gałęzie alfabetu semickiego
To gałąź kananejska i aramejska.
I. Gałąź kananejska (zachodnia)
Używana przez kananejczyków. Z gałęzi kananejskiej alfabetu wywodzą się gałęzie starohebrajska i fenicka.
Alfabet starohebrajski
Mało jest źródeł, bo pisano na psujących się materiałach prawdopodobnie, papirusach i pergaminach, najst inskrypcja to pochodzący z epoki Saula lub Dawida (ok 1000) kalendarz z Gezer. Widać na nim, że litery, choć są ogólnie pn semickie już powoli wykształcają się w hebrajskie.
Alfabet hebrajski też miał 22 litery jak protosemicki, ale w por. z fenickim litery były szersze, krótsze, a potem bardziej kwadratowe. Pochodną starohebrajskiego jest alfabet samarytański.
Pismo fenickie.
W 1945 w Anatolii, w Cylicji odkryto ważny napis fenicko-hetycki i zaczęły się badania. Alfabet ten ewoluował tak jak hebrajski, tzn. zmieniały się zewn. formy liter ale nie ich wartości. Alfabet fenicki, będący modyfikacją istniejącego wcześniej pisma Proto-Kananejskiego jest najstarszym zachowanym alfabetem świata. Uważa się, że powstał w XI w p.n.e. Służył do zapisu fenickiego, języka z grupy północnosemickiej, używanego w starożytności na terenie dzisiejszego Libanu oraz w fenickich koloniach. Alfabet fenicki był oczywiście również spółgłoskowy.
II. alfabet aramejski (gałąź wschodnia)
To główna obok kananejskiej gałąź alfabetu pn semickiego. Zaczęto w nim pisać już w X w. W 2 poł. I tys. alfabet aramejski stał się najbardziej rozpowszechnionym pismem bliskiego wschodu i urzędowym pismem zachodnich prowincji imperium perskiego.
Jego znaczenie jest ogromne, bo o ile alfabety na zachód od Syrii pochodzą z fenickiego, to wszystkie alfabety na wschód od niej od aramejskiego właśnie.
Od tego pisma pochodzą alfabety: hebrajski, nabatejsko-synajsko-arabski, palmyreński, syryjsko-nestoriański, mandejski, manichejski.
Klasyczny alfabet hebrajski:
Przyjmuje się że w okresie niewoli babilońskiej, alfabet starohebrajski należący do grupy kananejskiej został wyparty przez aramejski, i to właśnie on wpłynął na rozwój klasycznego alfabetu hebrajskiego. Współczesny alfabet hebrajski to w sumie starożytne, klasyczne pismo hebrajskie, złożone z 22 znaków, czytane z prawej do lewej. Litery a hebrajskiego mają wartość liczbową, pierwszych 9 przedstawia jednostki, drugich dziewięć dziesiątki, zaś ostatnie cztery - setki.
Pismo hebrajskie dostosowano potem do jezyka judeoniemieckiego czyli jidysz i judeohiszpańskiego a więc ladino (żydzi aszkenazyjscy i sefardyjscy).
Alfabet arabski
Najpowszechniej używany na świecie po łacińskim, w wyniku podbojów arabskich i ekspansji islamu, dostosowany do języków perskich, tureckiego, słowiańskich w Bośni, hiszpańskiego itd.
Wg Legendy wynalazł je ktoś z rodziny Muhammada, ale było w użytku dużo wcześniej, być może już w 300 r ne.
Współczesnym alfabetem arabskim pisze się jak hebrajskim od prawej do lewej, składa się z 28 liter.
Alfabet Grecki
Pochodzi od alfabetu fenickiego, (a więc należy do grupy zachodniej - kananejskiej). Porządek liter jest taki jak u semitów, tak samo nazwy są semickie, nic nie znaczą one w grece, więc są zapożyczone.
Ciężko określić dokładnie kiedy powstał grecki alfabet, uczeni nie są tutaj zgodni. Najbardziej prawdopodobne jest jednak datowanie alfabetu greckiego na czasu około 1000 r. pne. Świadczą o tym najstarsze inskrypcje, w Terze i Atenach z IX lub VIII w, a także alfabet etruski, który istniał w IX-VIII w a przejęty został od Greków.
Początkowo pisano jak u semitów z prawej do lewej i z dołu w górę, dopiero koło 500 r. pne. zaczęto pisać normalnie.
Największe innowacje jakie Grecy wnieśli do alfabetu
Wprowadzili oni samogłoski, używając do tego pewnych liter semickich - alef, he, waw, jod (z Alef rozwinęło się alfa, he stało się epsilon, a waw digammą - u spółgłoskowym jak w) i wprowadzili swoje litery, jak ph, ps, kh, ks.
Odmiany alfabetu wczesnogreckiego
Wschodnie - jońskie i wysp doryckich.
Zachodnie w Grecji właściwej.
Ujednolicenie alfabetu greckiego
Między końcem V a połową IV w pne. wszyscy Grecy przyjęli mający 24 litery alfabet joński, lokalne odmiany znikły, najwcześniej dokonały tego Ateny w 403 r pne.
Alfabety wywodzące się z greckiego:
Azjanickie
Licyjski
Licyjczycy zamieszkujący pd-zach Anatolię, używali alfabetu greckiego z innymi wpływami.
Frygijski:
Frygijczycy, mający państwo ze stolicą w Gordion w VIII - VII pne w posługiwali się już alfabetem greckim.
Pamfilijski
W Pamfilii między Licją i Cylicją, posługiwano się pismem grecko-aramejskim, mieszanym.
Lidyjski
Lidyjczycy pisali odgałęzieniem alfabetu greckiego, 26 literowym z dodatkowymi znakami.
Karyjski
W zachodniej Anatolii, na pd od Lidii i wschód od Licji, Karyjczycy pisali alfabetem opartym na greckim ale ze znakami sylabicznymi zapożyczonymi od kreteńskiego i cypryjskiego.
Koptyjski:
Koptowie to potomkowie rodzimej ludności Egiptu, którzy zachowali chrześcijaństwo i do XIII w mówili w językiem koptyjskim będącym późną formą egipskiego. Najwcześniejsze inskrypcje pochodzą z IV w ne. Alfabet składał sie z 32 lter z czego 25 pożyczonych było z greki a reszta czyli 7 z kursywy demotycznej.
Pisma tego zaczęli używać także Nubijczycy.
Alfabet Messapijski
W pd Italii w Apulii, Brindisi, pochodził też greckiego choć niewiadomo z jakiej odmiany.
Alfabet gocki
Goci żyli w IV w na terenach obecnej Bułgarii, przyjęli wiarę chrześcijańską - arianizm za sprawą biskupa Wulfili (zm. 381-383) który przetłumaczył na gocki biblię. Wulfila sam stworzył alfabet zwany potem gockim, albo mezogockim, który składał się z 27 liter z czego 20 znaków pochodziło z alfabetu greckiego a 6 z łacińskiego.
Głagolica i Cyrylica
Nazwa cyrylica pochodzi od Cyryla - apostoła Słowian, który wraz z Metodym w 863 r. rozpoczął misję chrystianizacyjną w państwie Wielkomorawskim. Wprowadzili oni do liturgii język słowiański, do zapisu którego zostały stworzone dwa alfabety - głagolica (od glagol - słowo) i później cyrylica (pismo uproszczone na bazie dużego alfabetu greckiego - majuskuły oraz głagolicy, z której zostały przeniesione niektóre litery).
W ciągu X-XII w. cyrylica rozprzestrzeniła się z Bułgarii na tereny Serbii oraz Rusi Kijowskiej.Cyrylica używana współcześnie dla zapisu rozmaitych języków jest alfabetem częściowo zreformowanym i unowocześnionym w stosunku do wersji pierwotnej i nosi nazwę grażdanki (ros. skrót od grażdanskij szrift, tj. pismo obywatelskie, świeckie). Reformy cyrylicy dokonano w Rosji na początku XVIII wieku za sprawą Piotra Wielkiego.
W Rosji po rewolucji lutowej przygotowano kolejny projekt reformy pisma, zatwierdzony przez Akademię Nauk 5 lipca 1917 roku. Reforma uzyskała moc obowiązującą w 1918 roku, już za rządów bolszewickich.
Alfabet Etruski:
Przejęty został od Greków, co się powszechnie dziś przyjmuje, wywodzi się z zachodniej formy alfabetu greckiego, używanego przez greckich kolonistów w Italii.
Powstał w IX lub VIII w. pne.
ALFABET ŁACIŃSKI;
Najstarsze zabytki
Fibula z Praeneste z VII-VI w. pne złota brosza zapisana pierwotną formą alfabetu łacińskiego. Potem inskrypcja z Forum Romanum w VII-VI w. pne. Potem inskrypcja Duenosa na wazie znalezionej koło Kwirynału.
Więc alfabet łaciński ukształtował się najpewniej w VII w pne.
Pochodzenie
Wcześniej przyjmowano że wywodzi się on bezpośrednio z alfabetu Greckiego używanego w Kampanii przez kolonistów Greckich, ale dziś wiadomo że od Etrusków.
Ewolucja pisma
Najwcześniejsze było pismo monumentalne, majuskulne, które ryto w kamieniu stąd ma dostosowane do tego kształty. Zwane jest też kapitałą, lub pismem lapidarnym od lapis, kamień, stąd lapidarny - krótki. Charakteryzują go proste kreski
Minuskuła w starożytności nie istniała. Zaczęto jej używać w związku z narzędziami, piórem, którym łatwiej się pisze okrągłe kształty, papierem, używanym w Europie od XI w. Pojawiła się do pisania na tabliczkach, w urzędach.
Pismo uncjalne, wg Hieronima pismo calowe było mieszane, składało się z liter kapitały i kursywy.
Jakimi narzedziami pisano
Stylusem, czyli takim rylcem, skrobakiem skrobano na tabliczkach woskowych, pędzlem na ścianach, a także piórem trzcinowym. Dopiero w VI w wprowadzono gęsie pióra. znano tez pióra metalowe.
Średniowieczne odmiany alfabetu łacińskiego
W VI-VIII w pisano pismem merowińskim. potem za Karola Wielkiego i Alkuina wprowadzono karolińskie, minuskuła karolińska miała litery okrągłe i szerokie i była bardziej czytelna od wcześniejszych form.
Pod koniec XII w i później XIII i XIV w powstało pismo gotyckie, nazywane też czarną literą, i frakturą było kanciaste i podłużne, pisano nim w pn. Europie do XVI w. Stało się niemieckim pismem narodowym z wielu względów, bo protestanci nie chcieli pisać tym pismem renesansowym jakim pisał ówczesny Rzym; posługiwali się nim poza tym pierwsi drukarze.
W XV w we Florencji wprowadzono okrągłe i ozdobne pismo renesansowe, nazywano go antykwą, a wyłoniły się z niej minuskuła wenecka i typ rzymski.
RUNY:
Nordycki wyraz run, runa wiąże się z gockim runa - tajemnica, sekret. Bo miały te runy często znaczenie magiczne, o czym mówi np saga o Egilu Skallagrimssonie z X w. Ryto je na broni, klejnotach, kamieniach nagrobnych.
Runy wycinano głównie w metalu lub drewnie, stąd ich charakterystyczny kształt nadający się do wycinania, zwłaszcza w drewnie na kijach itp.
Najwcześniejsze inskrypcje pochodzą z III-V w ne. Zachowało się do dziś 4000 inskrypcji, z czego 2500 ze Szwecji, wiele jest dużo młodszych, z XII w. Zaskakująco mało jest na Islandii. Nie ma żadnych rękopisów, które świadczyłyby o szerokim zastosowaniu run w literaturze.
Teorie o pochodzeniu
Hitlerowska teoria urrunen (pisma prarunicznego) mówi że Germanie wynaleźli ten alfabet, który stał się przodkiem nie tylko run, ale również wszystkich alfabetów z greckim, łacińskim i fenickim włącznie.
Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak że Germanie ich używali bardziej dla celów magicznych niż do pisania, i z tych właśnie znaków magicznych wywodzą się alfabetyczne runy.
Wg uczonych najprawdopodobniej powstały one w wyniku zapożyczenia idei przez najemników germańskich służących w armii rzymskiej.
Według innych teorii runy wywodzą się z alfabetu północno-etruskiego.
Porządek liter
jest zupełnie inny liter niż w alfabecie greckim czy łacińskim, pierwsze lietry to . F - U - Þ - A - R - K, stąd nazwa. Ale nie wszystkie litery miały stałą wartość
8. Wynalazki Chińskie
Przede wszystkim nauczcie się tutaj najważniejszych wynalazków, takich jak proch, kusza, papier, druk, uprzęże końskie. Ponieważ z ogólnej liczby studentów mało ogólnie czytało tekst R. Temple'a, więc wklejam krótkie streszczenie.
WYNALAZKI CHIŃSKIE:
WOJNA
KUSZA
Legenda mówi że kusza pojawiła się w VII pne za Feng Menga, ale pierwsze użycie podczas bitwy odnotowano w IV w pne wtedy też pojawiają się ich przedstawienia na naczyniach z brązu. Potem ulepszano bardzo precyzyjne mechanizmy spustowe, w III w pne mowa jest o tym, że mechanizm kuszy musi być zrobiony z dokładnością ziarnka ryżu, bo nie będzie działał.
W późniejszym okresie kuszę udoskonalano, konkretnie jej ładowanie, wprowadzono strzemię od XI w, większe ładowano specjalnymi wyciągarkami, w I w ne wprowadzono celowniki siatkowe.
Potem pojawiły się też ogromne kusze-katapulty, wystrzeliwujące nawet kilka bełtów naraz i zabijać kilka osób za 1 razem, miały zasięg około 1200 m. Normalne kusze ręczne miały zasięg ok 450 m, a konne ok 300.
Wielokrotnie stosowano zatrute strzały do kusz, które były nasączone tak silnymi truciznami, tak że zabijały po draśnięciu nawet, potem wprowadzono tez rury-lufy, a w XII w kusze maszynowe. Które miały u góry magazynek z bełtami.
Strzelano z góry w dół najlepiej, w 209 pne cesarz Er Shi posiadał 50 tys kuszników, ustawiano ich w szeregu i jak jedni strzelali do drudzy ładowali a trzeci się przygotowywali do strzału.
Produkcja kusz odbywała się w specjalnych zakładach państwowych z podziałem pracy na masową skalę, w II w pne zabroniono wywożenia kusz z Chin, bo była to broń strategiczna, nie można jej też było prywatnie posiadać pod karą śmierci.
W Europie
Pierwszy raz kuszy użyli w 397 r. pne - Grecy w bitwie pod Syrakuzami. Needham twierdzi że kusza przyszła do Grecji na Sycylię do kolonii, za sprawą mieszkających tam Kartagińczyków, którzy handlowali z Syrią, z którą handlowali Chińczycy. Możliwe więc że ktoś wywiózł z Chin zakazaną broń, albo że Grecy wymyślili ją niezależnie opierając się na starożytnej pułapce z łukiem.
We wczesnym średniowieczu kusza uległa zapomnieniu. Pojawiła się po przerwie po bitwie pod Hastings w 1066, kościół ekskomunikował za jej używanie, chyba że przeciw niewiernym, R Lwie Serce jej używał. Używano ich w Bizancjum.
PROCH
Wynalezienie
W IX w. wynaleźli go alchemicy poszukujący eliksiru nieśmiertelności. W III w Ge Hong - alhemik połączył siarkę z saletrą twierdząc że pozwoli ona zamienić ołów w złoto. Ale nie wpadł na to że jest to mieszanina wybuchowa. Jego najważniejszym składnikiem była saletra potasowa, czyli azotan potasowy, którego w Europie jest mało, zaś w Chinach dużo.
Proch to mieszanina siarki, która obniża temperaturę zapłonu do 250 stopni i saletry, która zapala się przy 335, żeby nastąpiła eksplozja musi być 75 % saletry w prochu. W końcu Chińczycy doszli do tej proporcji co umożliwiło im tworzenie bomb i dział, miało to miejsce około 850 roku.
W 1040 Zen Gongliang podał przepis na proch, do różnych rodzajów bomb, które jednak nie wybuchały, bo miały za mało saletry ale się szybko paliły.
Pierwotne zastosowanie niewybuchowego prochu
W 919 zrobiono z niego lont wolnopalny do miotacza płomieni, dopiero po osiągnięciu proporcji 75% saletry zaczęto produkować bomby wybuchowe i armaty. W XI w. dopiero zaczęto używać go do bomb wybuchowych.
GAZY I BOMBY
Pierwsze bomby
Pojawiły się po wynalezieniu prochu, ale były to bomby zapalające, a eksplodujące dopiero później, stosowano smołę, palne żywice, oleje i spalano miasta wroga, w X w zastosowano strzały ogniowe zawierające na końcu cylinder z prochem i lontem. Wyrzucano je z katapult różnych.
Ewolucja bomb...
...przebiegała od zapalających do wybuchowych, czyli tzw. bomby piorunująco-uderzającej, która pojawiła się w XI w i naprawdę już wybuchała a nie tylko paliła się. Do ich wyrzucania stosowano katapulty, te same, którymi kiedyś miotano we wroga kamieniami. Stosowano też wybuchowe bomby ręczne, czyli proto-granaty. Ale to dopiero wtedy kiedy wykryto właściwe proporcje prochu. Często proch i substancje trujące umieszczano we wnętrzu bambusa.
W XIII w pojawiły się rakiety świetlne, miały miękką powłokę i barwiony proch i w zależności od koloru przekazywały konkretne informacje na odległość, wybuchały w powietrzu.
W 1221 pojawiły się bomby piorunująco-rozpryskujące, które miały ściany metalowe, twarde, w przeciwieństwie do poprzedniczek o miękkich obudowach i wybuchając dotkliwie kaleczyły wroga.
W 1277 wprowadzono pierwsze kuliste proto-miny, żeliwne, umieszczane na polu, gdzie szedł wróg. W XV w pojawiły się miny zakładane na bramach i przejściach granicznych, bambusowe. Mechanizmy zapalające były tajne długo, ogólnie jednak zapadka tworzyła iskrę i przesyłała ją na hubkę i zapalała lont.
W XIV w, pojawiły się miny morskie stawiane przez specjalne przegubowe statki, a w Europie dopiero za Elżbiety I w XVI w.
Gazy trujące...
...pojawiły się w IV w pne za czasów filozofa Mo-Di; wpompowywano początkowo gazy trujące miachami do podkopów pod miasta żeby wytruć wrogów. Wcześniej, jeszcze w VII w pne odymiano domy, sterylizowano parą i truto tak szkodniki.
Gazy łzawiące
Używano ich już powszechnie w XII w. wykorzystywano tu sproszkowane wapno. Ale p[o raz pierwszy użyto ich w 178 r. ne, wykorzystany do stłumienia powstania chłopskiego.
Bomby trujące
We wczesnym okresie owijano mieszaniną prochu trujące substancje zwierzęce, odchody ludzkie itd i wystrzeliwano z zapalonym lontem katapultą. Mniejsze wystrzeliwano z łuku, powszechnie stosowano tu związki arsenu, który jak wiadomo jest b trujący, w tym tlenki i siarczki.
W XIV wiecznej bombie rojących się pszczół zastosowano substancję podobną do napalmu, która przyklejała się do ciała wroga i tam się paliła.
Potem stosowano bomby przenoszone przez rakiety, kiedy wyczerpało się paliwo, zapalany był lont i rozpryskiwał się na terytorium wroga, czasem też trucizny dodawano do prochu przy sprzyjających wiatrach.
MIOTACZE PŁOMIENI:
Pojawiły sie w X w ne, dzięki wynalezieniu prochu, z którego wykonywano lont, zapalający ładunek składający się z gasoliny, czyli wydestylowanej frakcji ropy naftowej. Chiński miotacz wszedł na wyposażenie armii juz w 1044 r. Używano go do zabijania oblegających miasta. W przeciwieństwie do współczesnych bizantyjskich syfonów, miotających ogniem greckim chiński miotacz płomieni, dzięki mechanizmowi tłokowemu pompował paliwo cały czas, bez przerwy.
RAKIETY:
Pojawiły się w XI/XII w. Ispiracją były zapalające strzały ogniowe, a także ognie sztuczne zwane szczurem lądowym albo ziemnym. Znano też szczury wodne pływające po wodzie na deseczkach.
W 1150 stwierdzono że rura szczura będzie świetną rakietą, której nie będzie trzeba wystrzeliwać z łuku, robiono je z bambusów, miały stalowy grot jak strzały oraz lont.
Zasięg wynosił od 0,5 do 1 km ponad. Do wystrzeliwania używano wyrzutni z plecionki przenośnych, mało wytrzymałych, albo specjalnych ram umieszczanych na taczkach, takie katiusze, które mogły wystrezeliwać 320 rakiet naraz.
W XIV w wprowadzono stabilizujące stateczniki i lotki.
W XIV w wynaleziono pierwszą rakietę wielostopniową. Miała ona kształt smoka, w którym znajdowały sie mniejsze rakiety zapalane, kiedy skończył się proch napędowy w smoku.
ARMATA
W X w między 905 a 950 wynaleziono I ognistą lancę, widniejącą na jedwabnej chorągwi przedstawiającej Buddę, gdzie demony posługują sie bronią palną.
Początkowo bambusowe, potem je ulepszano, tak że stały się w końcu metalowymi lufami. Najpierw podpalały wroga i miotały w niego różnymi materiałami, potem zaczęto wystrzeliwać z nich potłuczoną ceramikę, bądź kule nie odpowiadające jednak kalibrowi, umieszczano w nich także strzały albo minibomby, więc nie były to armaty. Czasem jak był dobry wiatr do prochu dosypywano trucizn. Miały mały zasięg, ok. 40 - 50 m.
Te pierwsze proto-działa zwane były przez Needhama eruptorami. Pojawiły się one najpierw w XIII w.
Pierwsze prawdziwe działo pojawiło się w Chinach w 1288 r. wykonane z brązu miało komorę wybuchową, wzmocnioną przez zgrubienie lufy i gładki kaliber.
W końcu zaczęto odlewać je z żeliwa w XIV w. i wzmacniać pierścieniami zewnętrznymi, odlewanymi, strzelano z nich kamieniami albo starannie odlewanymi kulami z brązu, jedne stawiano równo, inne pod kątem jak moździerze.
W Europie
W 1327 pojawiła się bombarda, z której strzelano strzałami, potem pojawiły się armaty. Proch mógł poznać Roger Bacon w 1265, za sprawą Williama Ruysbroecka, który powrócił z Chin, potem misja Skandynawska posłów, którzy dotarli na dwór cesarski w 1261 r jakiś czas przed Marco Polo. Wczesna artyleria polowa europejska jest dokładną kopią chińskiej, więc musiało tu nastąpić zapożyczenie.
TRANSPORT
MORSKI
Ster pojawił się w I w ne, do Europy został zaadaptowany w XII w. A upowszechnił się w XV. Wcześniej musiało wystarczyć wiosło sterowe. Ten ster z I w, jest podnoszony. Potem wynaleźli ster perforowany, który w Europie pojawił się dopiero w XX w.
Żagle w II w ne, listwowe, poprzedzielane bambusami, łatwe w zwijaniu nawet z dołu, nie trzeba było wychodzić na górę, jak w europejskich statkach, umozliwiały żeglowanie nawet przy podartych żaglach, bo listwy bambusowe (żaluzje) go utzrymywały w formie, no i przede wszystkim te żagle skośne umożliwiały żeglowanie pod wiatr.
Niektóre z ich statków miały nawet 7 masztów i pływały aż do Syrii, i dzięki rozmieszczeniu niesymetrycznemu nie zahaczały o siebie. Były te statki szybsze i zwinniejsze.
W II w. wynaleziono przedziały wodoszczelne w statkach, średnio 16 przedziałów było, dzieki czemu w razie przedziurawienia statek nie tonął. I poza tym te grodzie wzmacniały znacząco konstrukcję kadłuba tak że można było na nim umieścić więcej masztów. W Europie i na zach przyjęł y się dopiero w XVIII w. Benjamin Franklin o tym pisał.
Kompas
Pojawił się w Chinach w IV w pne.
Już w IV w były kompasy magnetytowe, używano go wcześniej w geomancji służącej do rozmieszczania domów, zgodnie z magnetyzmem ziemi. Pierwszy kompas miał wskazówkę w kształcie łyżki umieszczoną na mapie nieba, wskazującą południe i był używany do celów magicznych. Potem wprowadzono rybki i igły, często umieszczane w wodzie i magnesowane przez pocieranie o magnetyt.
Wg Needhama między 850 a 1050 zaczęto kompasu używać do nawigacji statków. Do Europy dotarły pod koniec XII w.
LĄDOWY
Pojazd żaglowy
W VI w. Chińczycy zastosowali też żagiel do pojazdów lądowych. Są źródła z czasów cesarza Luana z dynastii Liang (552-554). Poza tym żagle stosowano też do taczek, a nawet do pługów.
W 1600 r niderlandzki wynalazca Simon Stevin skonstruował taki pojazd żaglowy, którym woził księcia Maurycego Orańskiego po plaży i rozwijał on ponad 50 km/h.
Mosty wiszące
Pojawiły się w I w ne, wystrzeliwano za pomocą kuszy linę na 2 brzeg przepaści, potem 2 i trzecią, której się trzymano. Potem zaczęto układać między linami deski, po których mogli chodzić ludzie lub jeździć pojazdy. Liny modyfikowano tak że owijano belkę bambusową włóknami tejże rośliny.
Potem zaczęto te mosty zawieszać na łańcuchach stalowych. Pierwszy zachodni most wiszący dla pojazdów zbudowano w XIX w w Massachusets.
Mosty segmentowo-łukowe
Powstały w VII w ne za sprawą niejakiego Li Chuna, którego most, zbudowany w 610 r zachował się do dziś. Był łukowy, i miał pachy po 2 stronach, dzięki którym wody wylewy go nie zmywały. Wielki Kamienny Most ma 40 m. W Europie mosty segmentowo-łukowe, składające się z części łuku, a nie półkola powstały dopiero w XIII w.
Maszyna samosterująca?
W III w ne powstała; dzięki licznym mechanizmom zębatkowym miała figurkę, która niezależnie od położenia pojazdu wskazywała południe.. W sumie przypominało to dzisiejszy mechanizm różnicowy i było bardzo precyzyjne. .
POWIETRZNY:
Zaczęło się od latawców, które skonstruował w IV w pne filozof Mo Di, do Europy dotarły one dopiero w XVI w. Latawce miały kształt ptaków często i wykorzystywano je do celów wojskowych do przenoszenia informacji, poza linie wroga.
Loty latawców z ludźmi zaczęły się w VI w za ces. Gao Yanga 550-559, który postanowił po przyjęciu buddyzmu wykończyć swoich przeciwników politycznych podczas ceremonii uwalniania żywych istot. Nakazał on zrzucić przedstawicieli rodzin Toba i Yuan z wieży ponad 30 metrowej, po przywiązaniu im mat bambusowych jako skrzydeł, potem zrzucał skazańców z wieży złotego feniksa, jeden z książąt Yuan poleciał na ponad 2 mile.
W XIII w. latawce przewożące ludzi opisane zostały przez Marco Polo. Wykorzystywali tu wznoszące prądy powietrza.
DRUK I PAPIER
Papier i jego zastosowanie
Pojawił się najpóźniej w II w pne w Chinach. Według źródeł chińskich, wynalazku papieru dokonał w 105 roku n.e. eunuch T'saj Lun, nadworny dostojnik i nadzorca robót publicznych. Jako surowiec zastosował on włókna drzewa morwowego, miazgę bambusową, konopie, szmaty i stare sieci rybackie. Wszystko to, przez ubijanie łączono z dodatkiem wody w kamiennym moździerzu. Tak otrzymaną papkę, rozcieńczano a następnie czerpano sitem, prasowano, suszono na słońcu i w końcu wygładzano kamieniem
Będąc tanim i stosunkowo trwałym materiałem piśmiennym, papier znalazł też z czasem w Chinach i inne zastosowanie, m.in. do wyrobu tapet, banknotów i kart do gry. Papier był monopolem chińskim do połowy VIII wieku.
W 751 roku Arabowie pokonali wojska chińskie nad rzeką Talas w Turkiestanie. Wzięli wówczas do niewoli specjalistów od wyrobu papieru, których uprowadzili do Samarkandy. Wkrótce rozpoczęli tam oni wyrób papieru. Umiejętność ta dotarła w 793 roku do Bagdadu, około 900 roku do Egiptu, skąd przez Afrykę Płn. około 1100 roku do Maroka, aby w połowie XII wieku zawędrować do kalifatu Kordoby w płd. Hiszpanii. Stamtąd sztuka wyrobu papieru rozpowszechniła się na średniowieczną Europę
W II w pne używano papieru jako odzieży chroniącej przed zimnem, bardzo szczelnej i nieprzenikalnej dla wiatru. Papier ówczesny był silny i używano go do robienia kołder, wkładek do butów, a nawet w IX w jako zbroi!!!! Były one zrobione z papieru falowanego, i były cenione wyżej od żelaznych, bo były lżejsze i nierdzewne.
Wykonywano z niego tapety od XV w, parasole, wycinanki, chusteczki i papier toaletowy. W XIV w papier toaletowy był już bardzo powszechny.
Druk
O druku można mówić wtedy, gdy wcześniej przygotowanych matryc używa się do masowego powielania tekstu. Do rozpowszechnienia się druku przyczynili się w Chinach wyznawcy różnych religii, w tym przede wszystkim buddyści, którzy już od II w ne masowo powielali swoje teksty religijne.
Do druku stosowano matryc, na których znajdowały się całe fragmenty tekstu. Wykonywano je z drzew owocowych żeby były równe i gładkie, nie z iglastych, bo te miały żywicę.
Do odbijania obrazków stosowano szablony, z małymi dziurkami, ktore potem smarowano farbą, albo w ogóle całe prasy drzeworytowe pokryte tuszem. Pokrywano części bliższe większą, zaś dalsze mniejszą ilością tuszu i tak powstawało wrażenie perspektywy.
Buddyści zanieśli druk do Japonii, gdzie w VIII w. jedno zaklęcie skopiowano w ponad milionie egzemplarzy.
I książką wydrukowaną była sutra diamentowa wydrukowana w 868 r. Już wtedy książki i kalendarze drukowano w setkach tysięcy egzemplarzy.
Czcionki ruchome
Wynalezione zostały przez kowala - Bi-Szenga (1041-1048), ale nie zabardzo były one przydatne ze względu na ogromną liczbę znaków, bardziej pasowały tu matryce. Nie przyjęły się powszechnie, odżyły dopiero w okresie mongolskim w XIV w.
ŻELAZO, ROPA I ENERGIA
Użycie gazu ziemnego do ogrzewania
Już w IV w pne używali oni gazu do oświetlania i ogrzewania. Głównie w prowincji Sichuan. Znajdowały się przy solankach i zwane były ognistymi studniami. Z czasem zaczęto budować bambusowe rurociągi pod i naziemne do przetransportowywania solanki i gazu. Używano go do podgrzewania kadzi, w których odparowywała solanka. Gaz ten ludzie transportowali w specjalnych „butlach” bambusowych, albo skórzanych workach. Stosowano też pochodnie bambusowe, a ropę wykorzystywano do produkcji lamp.
Energia wodna
Już w I w ne używano jej do napędzania miechów metalurgicznych. Niejaki Du Shi - prefekt Nanyangu wynalazł miechy napędzane tłokami - ruch posuwisto - zwrotny; w III w miechy napędzane wodną energią stały się powszechne, w Europie dopiero w XIII w, stały nadmuch powodował podwyższenie temperatury spalania, bo dostarczał ciągle tlenu.
Wytop żelaza
Metoda produkcji stali z żeliwa w pojawiła się w II w pne. Ok 120 opisana jest w źródłach metoda przedmuchiwania tlenem, czyli odwęglania żeliwa, dzięki czemu otrzymywano żelazo zgrzewne.
W V w ne chińczycy zastosowali wytapianie stali metodą Siemensa-Martina (w Europie wprowadzoną w 1863). W metodzie tej otrzymuje się stal w wyniku stapiania żeliwa (wysokowęglowego, kruchego) i bezwęglowego żelaza zgrzewnego. Zgrzewano całą noc po prostu żeliwo z żelazem zgrzewnym w odpowiedniej temperaturze umożliwionej przez stały nadmuch powietrza z miechów wodnych.
ROLNICTWO
Uprzęże końskie
Do VIII w na zachodzie konie zaprzęgano do uprzęży podgardlnikowo-popręgowych, które dusiły skutecznie konia, i nie można go było zabardzo obciążyć, bo cały ciężar spoczywał na jego gardle. Biegła pod gardłem i brzuchem konia.
W IV w pne Chińczycy w zaprzęganiu rydwanów użyli uprzęży szorowej, która biegła na piersiach i grzbiecie konia, dzięki czemu się on nie dusił.
Uprzęże szorowe przybyły do Europy wraz z Awarami, którzy w 568 najechali Węgry od wschodu. Oni też przynieśli strzemię, wynalezione w Chinach ok. 400 r.
W I w pne wynaleziono w Chinach chomąto, co pozwoliło na wykorzystanie konia jak wołu.
Armia Rzymska
Możecie się oprzeć na M. Jaczynowskiej, Dzieje Imperium Romanum, s. 37-41 i 205-217, ze szczególnym zwróceniem uwagi na formacje w armii republikańskiej, ich uzbrojenie i taktykę wojskową, organizację legionów, oraz na zmiany jakie zaszły w armii po wprowadzeniu reform Mariusza.