1.Uniwersalizm i ponadczasowość mitów i przypowieści biblijnych.

Na czym polega uniwersalizm mitów i przypowieści.

W mitach i przypowieściach biblijnych możemy wyczytasz bardzo wiele cennych informacji o ludziach i naszym świecie. Ich tematem jest często moralność, ale także zwyczajne ludzkie emocje. Zarówno w mitach, jak i w przypowieściach najważniejsze jest przesłanie uniwersalne, które można odczytać niezależnie od czasu historycznego. Chcę odpowiedzieć sobie na pytanie, co takiego jest w mitach i przypowieściach, że są tak ponadczasowe. Dzieła te są z pewnością uniwersalne i mają wydźwięk ogólny. W tych opowieściach odbijają się zachowania ludzi, jak w zwierciadle. Mówią one o zasadach moralnych, które nie zmieniają się pomimo zmieniających się okoliczności. Mówią przecież o miłości, dobru, prawdzie, które są obecne w życiu ludzi, niezależnie od tego, czy żyją oni obecnie, czy też żyli w starożytności.

Mity dały początek późniejszej literaturze, ponieważ zawierają bardzo ciekawe wzorce osobowe, które ludzie cały czas realizują. Tak jest z mitem o Prometeuszu. Opowiada on o poświęceniu siebie dla ludzi, o złożonej ofierze i zrezygnowaniu ze swojego szczęścia. Dziś również są takie postacie, które oddają się pomocy słabym. Można do grona takich osób zaliczyć - Marka Kotańskiego, Matkę Teresę z Kalkuty, albo członków wolontariatu. Dzięki nim postawa prometejska jest nadal bardzo aktualna.

Podobnie dzieje się z mitem, którego bohaterami są Dedal i Ikar. Oni prezentują dwie postawy - jeden z nich jest realistą, człowiekiem mocno stąpającym po ziemi, pragmatykiem; drugi niepoprawnym marzycielem, który zmierza do realizacji swoich planów bez względu na konsekwencje. Są to zachowania zawsze dostrzegalne pośród ludzi.

Przypowieści mają trochę inny charakter niż mity, zwłaszcza dla ludzi, którzy wierzą wBoga i są chrześcijanami. Przede wszystkim przekazują prawdy związane z naszą religią i zachowania, które są dowodem na miłość, przebaczenie i współczucie, panujące wśród ludzi. Przypowieści pokazują sytuacje i bohaterów dobrych i złych, wyjaśniają, co jest poprawne, a co podlega karze. Przykładem może być przypowieść o siewcy, który sieje ziarno - ważna jest tu reakcja - niektóre ziarna rosną, inne giną. Podobnie jest z ludźmi i z ich wiarą. Potrafią oni wyciągać wnioski ze Słowa Bożego, albo też nie. Pozostałe przypowieści również przedstawiają takie metaforyczne przesłanie.

Powyższe rozważania nasuwają nam takie wnioski. Przypowieści i mity to opowieści, na których opiera się literatura wysoka. Są to formy bardzo kunsztowne, ponieważ opierają się metaforze, czyli na ujęciu jakiegoś powszechnego zjawiska w prostą historyjkę. Jeśli nauczymy się odczytywać te zaszyfrowane informacje, to zdobędziemy ogromną wiedzę. Od nas wiec zależy ile odnajdziemy wartości w mitach i przypowieściach.

Ponadczasowość biblijnych przypowieści.

Przypowieść, zwana inaczej parabolą, jest krótkim utworem o charakterze narracyjnym i moralistycznej funkcji. Przypowieści znane były i stosowane w literaturze wielu kultur i występowały w rozmaitych odmianach. Przypowieści znaleźć można w mitologii, baśniach a nawet współczesnych powieściach, największy jednak ich zbiór zawiera Biblia. Istota przypowieści zawarta jest w połączeniu dwóch składników: pierwszy to sytuacja, obrazekwyjęty z codziennego życia, fabuła z prostymi i łatwymi do rozpoznania schematami postaci. Drugim jest sfera znaczeń i pojęć służąca przedstawieniu konkretnych prawd religijnych, filozoficznych i moralnych. Biblijni autorzy określali mianem przypowieści także rozmaite pokrewne gatunki, na przykład przysłowia i sentencje czy podobieństwa i porównania.

Parabola biblijna złożona jest zasadniczo z trzech części. Pierwsze dwa elementy to przykłady zaczerpnięte, jak wspomniano wcześniej, z życia, trzecim jest natomiast jednoznaczne pouczenie lub przekazanie jakiejś konkretnej prawdy. Umiejętność poprawnego zrozumienia przypowieści zależy przede wszystkim od umiejętnego przejścia od dosłownego znaczenia wątku do jego symbolicznego lub alegorycznego sensu.

Przypowieści są przedstawiane w Nowym Testamencie jako podstawa sposobu nauczania Chrystusa. Samo słowo "przypowieść" powtarza się w treści około stu razy. Jezus nauczał przede wszystkim ludzi prostych i niewykształconych, przez co jego słowa musiały być proste, łatwe do zrozumienia, obrazowe i odwołujące się przede wszystkim do znanego, codziennego życia. Taki sposób wyrażania się obalał również mit srogiegoBoga - myśliciela i przedstawiał stwórcę jako dobrego, kochającego i miłosiernego Ojca, który chętnie przemawia do swoich dzieci.

Jak wspomniane zostało wcześniej, osią przypowieści są przede wszystkim obrazy świata znanego słuchaczom. I tak w przypowieści o siewcy człowiek zasiewa ziarno - to przecież zajęcie znane powszechnie Izraelitom w czasach Chrystusa. Sama przypowieść przedstawia się następująco.

Siewca rozrzucał ziarno po swym polu. Część ziaren upadla na drogę i ptaki natychmiast je wydziobują. Inna garść pada na nasłoneczniony i skalisty teren - wschodzi szybko, ale żar słońca i brak dobrej gleby szybko powodują obumarcie roślin. Kolejne ziarna padły pomiędzy cierniste chwasty, zostały przez nie zagłuszone i nie mogły wyrosnąć. Garść padła także na urodzajną glebę - tam zborze zakorzeniło się i znakomicie wyrosło, więc plon był obfity. Opowieść kończy się tradycyjnym zawołaniem "Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha". Jest to na pierwszy rzut oka zwyczajne opowiadanie, lecz tak naprawdę kryjący się za nim sens jest o wiele głębszy, fabuła, jak to zwykle w przypowieściach, jest w końcu jedynie przykładem i pretekstem do przekazania ważniejszych prawd moralnych. Tak oto w przypowieści zamiast siewcy widzimy Boga, a zamiast ziarna - Jego słowo. Ziemia, na które pada ziarno reprezentuje z kolei poszczególne grupy ludzi różnie odnoszące się do wiary. Droga to ludzie łatwo ulegający pokusom. Dzięki temu Szatanowi łatwo jest pozbawić ich dobrodziejstw Słowa Bożego - mądrości czy prawa. Skalisty grunt symbolizuje z drugiej strony neofitów i entuzjastów, którzy przyjmują Słowo szybko. Ale także szybko je odrzucają, gdyż zniechęcają ich trudności. Cierniste chwasty pokazują, w jaki sposób troska o życie doczesne i majątek może zagłuszyć przekazy Słowa Bożego. Zostaje ono przesłonięte troską o rzeczy doczesne i w końcu zapomniane. Można zrozumieć też jako złe towarzystwo lub niesprzyjające okoliczności. W końcu pozostaje żyzna ziemia - to ludzie, którzy chętnie przyjęli Słowo Boże, zrozumieli je i wcielili w życie. Wzbudzili w sobie wiarę - wspaniały plon. W zakończeniu słyszymy, że tylko od każdego człowieka z osobna zależy, w której grupie się znajdzie. Słowo dociera przecież do każdego i od nas zależy, czy wyda owoce. Oto sens przypowieści o siewcy. Przypowieść ta stała się, jak wiele innych, źródłem przysłowia - jeśli mówimy o jakiejś uznanej i stosowanej idei, twierdzimy, że "padła na podatny grunt".

Kolejną znaną przypowieścią jest ta o miłosiernym Samarytaninie. Zachęca nas ona przede wszystkim do postępowania w zgodzie z wiarą i pomagania innym. Daje także do zrozumienia, że nie zawsze ważniejszy i potężniejszy - znaczy lepszy. Opowieść mówi o człowieku, który w drodze z Jerozolimy do Jerycha został napadnięty, obrabowany a potem pobity i pozostawiony na śmierć. Przechodzący obok nieszczęśnika kapłan oraz lewita nie zatrzymali się by pomóc. Pierwszy tłumaczył się obowiązkami wobec Boga, a drugi bal się stania się "nieczystym" poprzez dotknięcie krwi. Dopiero człowiek z Samarii zatrzymał się, opatrzył rany pobitego, obmył go oliwą i winem. Mało tego, zaniósł go do gospody i zapłacił karczmarzowi, by ten nakarmił rannego, napoił i zapewnił opiekę, aż ten odzyska siły. Chrystus zakończył opowieść kolejnym konwencjonalnym zwrotem, rzekł: "Idź i czyń podobnie". W przenośnej warstwie znaczeniowej mieści się wezwanie do miłości bliźniego. Takie uczucie winno być skierowane do każdego, niezależnie od wyznawanej wiary (w końcu Samarytanie nie byli Żydami), pokrewieństwa czy uczuć osobistych wobec danego człowieka. alegoriami przypowieści są - Zbawiciel jako Samarytanin leczący człowieka z grzechu - ran za pomocą sakramentów - oliwy i wina, oraz przekazujący opiekę nad nim swym uczniom - karczmarzowi. Podobnie jak w poprzednim tekście, z tej przypowieści również wyszło powszechne określenie - miłosiernym Samarytaninem określa się człowieka dobrego i bezinteresownie pomagającego innym.

Kolejną znana przypowieścią jest ta o synu marnotrawnym. Przekazuje ona następującą treść. Młodszy syn poprosił pewnego dnia swojego ojca, by ten dał mu przeznaczoną dla niego część majątku. Ojciec zgodził się na to, a syn wyruszył w świat. Pieniądze otrzymane łatwo, a zarobione w pocie czoła przez ojca nie stanowiły dla niego wartości nadrzędnej. Wkrótce zaczął trwonić otrzymane pieniądze na rozmaite przyjemności, a że nie pracował - wkrótce stracił wszystko. Nie miał co jeść, ani gdzie się schronić. Zaczął pasać świnie, ale nie wystarczało mu na utrzymanie. Wreszcie zaczął żebrać o strąki i plewy, aby miał co zjeść. Był bliski śmierci głodowej, więc postanowił wrócić do ojca. Ojciec z radością go powitał, wydał nawet ucztę na cześć "zbłąkanej owieczki". Młody człowiek zrozumiał wtedy, że popełnił wielki grzech przeciwko Bogu oraz ojcu, ale dzięki temu, że wyraził skruchę - Bóg i ojciec wybaczyli mu. Jako Boga przedstawiono tu ojca, a człowiek grzeszny jest synem wracającym do domu. Drugi syn reprezentuje powierzchownie dobrego człowieka, który zazdrości drugiemu przebaczenia. Przypowieść przekazuje nam głównie to, że nawet największy grzesznik, jeśli wyrazi skruchę i wykaże chęć poprawy, uzyska przebaczenie.

Większość z nauk, które można wyczytać z Biblii należy do ponadczasowych, nie były one w końcu kierowane jedynie do Żydów w czasach Chrystusa, ale i do przyszłych pokoleń. Biblia jest dla chrześcijan podręcznikiem zasad poprawnego życia na ziemi, dla artystów niewyczerpalnym źródłem natchnienia a dla wszystkich innych - skarbnicą mądrości. W końcu boskie wymagania są wysokie, ale korzyści warte wysiłku.

2.Gatunki literackie o rodowodzie antycznym i biblijnym(epos, dramat klasyczny, przypowieść, pieśń, psalm).

Epos jest pierwszym gatunkiem literackim. Nazwa wywodzi się od greckiego poiein - tworzyć, układać, a samo słowo epos oznacza w języku greckim słowo, opowieść, pieśń. Epos jest to rozbudowany utwór, którego podstawą fabularną są mity, baśnie, podania, przekazy ludowe, wyobrażenia na temat historycznych, narodowych wydarzeń, pamięć o doniosłych postaciach i wydarzeniach, wyznawane zbiorowo wartości i wierzenia religijne. 

Cechy eposu:

• epickość,

• rozbudowana, wielowątkowa fabuła, mająca charakter epizodyczny (tzn. składająca się z często niezależnych od siebie wydarzeń, luźno zespolonych, nie powiązanych relacjami przyczynowo-skutkowymi),

• ukazywanie dziejów legendarnych lub historycznych bohaterów w momentach przełomowych dla danej społeczności,

• obecność bohatera zbiorowego,

• inwokacja na początku utworu - rozwinięta apostrofa umieszczona na początku utworu, w której poeta zwraca się do Muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o inspirację; w inwokacji przedstawia się nam narrator, później dystansujący się wobec świata i wydarzeń;

• rozbudowane, bardzo szczegółowe opisy (batalistyczne, przedmiotów, sytuacji, wyglądów i inne), powodujące retardację,

• narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący i obiektywny, zachowujący jednolity dystans wobec opowiadanych wydarzeń, ujawniający przy tym często swoją obecność w bezpośrednich wypowiedziach do odbiorców,

• paralelizm dwóch płaszczyzn fabularnych - świata bogów i świata ludzi,

• porównania homeryckie,

• patetyczny styl,

• występowanie stałych epitetów (np. „szybkonogi Achilles”)

• heksametr jako miara wierszowa.

• treść skupiona wokół postaci centralnej

• mała rozpiętość czasowa narracji;

• fabuła niezależna od chronologicznego następstwa zdarzeń;

• kontrastowo zestawione sceny;

• występowania skomplikowanych sytuacji, które rozwijają fabułę;

• główne siły przeciwstawne spotykają się pod koniec eposu;

Inne znane eposy starożytne to:

• Gilgamesz - epos babilońsko-asyryjski z II tysiąclecia przed Ch.

• Shijing - epos chiński (XI - V w. przed Ch.)

• Mahbaharata i Ramajana - eposy hinduskie (IV w. przed Ch. - IV w. po Ch.)

• Szahmane - epos perski - (X w. po Ch.)

Najsławniejsze eposy to:

 Iliada - pieśń o Troi - powstała na przełomie IX i VIII w. p.n.e. jest epizodem (opisuje 50 ostatnich dni) z 10 roku wojny trojańskiej, pełna tematów wojennych i bohaterskich, nawiązuje do mitu o jabłku niezgody, opisuje gniew Achillesa i wynikające z tego konsekwencje, wspomina także pojedynek Achillesa z synem króla Priama
Hektorem

 Odyseja - powstała w I pół. VIII w. p.n.e. opowiada o powrocie Odyseusza spod Troi do Itaki, trwał on aż dziesięć lat w wyniku klątwy rzuconej przez Posejdona. Podczas tej wędrówki spotyka go wiele niebezpieczeństw m.in. odwiedza kraj Lajstrygonów, wyspę syren, kraj cyklopów, aby na końcu powrócić do
żony Penelopy i syna Telemacha. Występuje tu retrospekcja i narracja bohatera

 Eneida autorstwa Wergiliusza, łącząca w sobie różne elementy typowe dla obu epopei Homera, jest opisem wędrówki Eneasza spod Troi. Po ucieczce wraz z żoną dziećmi i towarzyszami spod Troi przybywa do Ialii i zakłada kolonię, z której wywodzą się Rzymianie

 Epos o Gilgameszu - bohater eposu syryjsko - babilońskiego słynący z wielkiej siły

a) Odprawa posłów greckich - Jana Kochanowskiego

· bohaterowie: Aleksander, Artenon (kontrast, zestawieni na zasadzie opozycji),

· budowa klasyczna: prologi, epeisodion, stasimon (chór) I - V, epilog,

· PODOBIEŃSTWA: kompozycja wierna wzorowi antycznemu. Zachowanie trzech jedności oraz jedności estety. Rola chóru tak jak w dramacie antycznym, jednak związek z akcją jest różny. Ilość aktorów na scenie max. 3. Tematyka z mitu greckiego. Bohaterowie z rodów królewskich.

· RÓŻNICE: katastrofa zastępcza w proroctwie Kasandry. Nawiązanie do realiów poskich (aluzja do ustroju politycznego i społecznego Polski). W tytule nie ma imienia postaci. Konflikt tragiczny skupiony wokół zbiorowości. Mniejsza rola fatum.

b) Cechy dramatu szekspirowskiego: Makbet

· zerwanie z zasadą trzech jedności, kompozycja wielowątkowa, postacią łączącą jest Makbet i jego losy,

· brak jedności estety,

· na scenie może występować większa liczba osób. Obecność świata fantastycznego. Zmienność nastrojów, sceny zbiorowe. Brak chóru. Rola przyrody, elementy dźwiękowe i kolorystyczne: burza, krew. Historyzm w dramacie, wykorzystanie kronik Anglii, Szkocji i Irlandii.

Teatr szekspirowski:

- był dramatem publicznym,

- trójkondygnacyjny,

- widzowie zasiadali na galeriach,

- na środku domek z chorągwią,

- aktorzy grali na wysuniętej scenie, scenie wyższej,

- teatr bez dekoracji - tylko napisy, bogate stroje. Teatr miał poruszać słowem

c) Hamlet Szekspira

- odrzucenie zasady trzech jedności

· jedność czasu: akcja rozciągnięta w czasie,

· jedność akcji: wątki równoległe: zdobycie władzy, miłość, epizody,

· jedność miejsca: nie zachowana, np. statek,

- występowanie scen zbiorowych i monologów (w nich najpełniej poznajemy Hamleta),

- zerwanie z jednością estetyki,

- przemieszanie scen tragicznych i komicznych,

- obecność postaci nadprzyrodzonej, której obecność ma wpływ na akcję,

- podział na akty i sceny,

- najważniejszym problemem w dramacie jest osobowość bohatera, jego rozterek i problemów sprawiedliwości, winy i kary,

- wprowadzenie teatru w teatrze: wystawienie dramatu w "Hamlecie" - scena przełomowa, ujawnia się wina Klaudiusza, chęć wysłania Hamleta do Anglii.

Utwór szczególnie popularny w romantyźmie. Postać Hamleta jest prekursorem bohatera romantycznego (nieszczęśliwa postać, która szuka celu i sensu życia. Jest młodym królewiczem duńskim - syn zmarłego króla, ma ojczyma - niechęć do niego z powodu zamordowania jego ojca). Treścią "Hamleta" jest zemsta, która powoli dojrzewa, kara zostaje wymierzona, Hamlet sam ginie.

Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza

- komedia polityczna - miała pomóc uchwałom sejmowym,

- krytyka stronnictw politycznych, metod rządzenia, aparatu władzy,

- akcja (intryga) jest tylko pretekstem do przeforsowania określonych poglądów politycznych (tu: stronnictwa politycznego),

- uważany za komedię klasyczną: wprowadzenie, perypetie, punkt kuluminacyjny, rozwiązanie,

- zachowanie klasycznej struktury akcji. Wydarzenia są zwyczajne, ludzie przeciętni. Język prosty, elementy mowy potocznej. Bohaterowie są schematyczni, występuje często motyw: dwóch mężczyzn walczy o jedną kobietę (wygrywa dobry). Cel komedii -  

MORALIZATORSTWO - dydaktyczny charakter utworu,

- postacie: obóz patriotyczny: Walery, Podkomorzy, Podkomorzyna (postacie białe),

szlachta konserwatywna: Starosta, Gadulski,szlachta sfrancuziała: Szarmancki, Starościna,

 

Postacie dobrane na zasadzie kontrastu:

Podkomorzy - Starosta

Walery - Szarmancki

Podkomorzyna - Starościna

Świętoszek Moliera - Barok

Komedia ma nie tylko smieszyć, ale także wskazywać jak postępować lub nie postępować. Komedie charakteru - ukazujące charakter postaci - komedie Moliera.

Przypowieść, parabola, gatunek należący do literatury moralistyczno-dydaktycznej, najczęściej związany z wierzeniami religijnymi. Posługuje się narracją, w której postaci i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i zarazem przykładów prawd oraz prawideł uniwersalnych, a nie jednostkowych.

Fabuła ulega zwykle schematyzacji, realia zaś występują w postaci zredukowanej. Interpretacja przypowieści wymaga sięgnięcia do znaczeńalegorycznych lub symbolicznych. Przypowieść była szczególnie rozpowszechniona w literaturze religijnej Dalekiego i Bliskiego Wschodu. Występuje obficie w Biblii, np. przypowieść o synu marnotrawnym.

Stosowana często w kaznodziejstwie i literaturze parenetycznej, inspirowała wielu pisarzy, np. A. Mickiewicza (Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego), A. Camusa (Dżuma).

Inne na ten temat: Pachnidło. Historia pewnego mordercy, Gatunki literackie w Biblii, Razanau Aleś, Łukasza Ewangelia, Parenetyczna literatura, Łukasz Ewangelista, Hagada,

pieśń

najstarszy gatunek poezji lirycznej, genetycznie związany z muzyką, w starożytności i średniowieczu wykonywany przy wtórze instrumentu. W tej formie przetrwał w poezji ludowej. Jako samodzielna forma literacka ukształtował się w twórczości Horacego, do którego nawiązywali późniejsi europejscy twórcy, m.in. J. Kochanowski. Do dzisiaj termin "pieśń" używany jest jako synonim poezji lirycznej w ogóle.Typowe cechy pieśni to: budowa stroficzna, występowanie refrenów, powtórzenia, paralelizmy składniowe. Odmiany pieśni zależą od jej tematyki. Ukształtowały się pieśni miłosne, religijne, patriotyczne, filozoficzno-refleksyjne, powitalne, pożegnalne, pochwalne, biesiadne itp.

W literaturze średniowiecznej pieśnią zwano też utwór poetycki o tematyce legendarnej lub historycznej, np. Pieśń o Rolandzie. Obok pieśni jako gatunku literackiego istnieje samodzielny utwór wokalno-muzyczny do tekstu poetyckiego (np. pieśni S. Moniuszki) Powstają też pieśni popularne: ludowe, żołnierskie, powstańcze, legionowe.

Psalmy

Psalm to liryczna pieśń modlitewna podobna do hymnu i ody. Psalmy wykonywane są przy akompaniamencie instrumentów strunowych.
W Starym Testamencie psalm wyraża oddanie czci Bogu, odbiorcy próśb, dawcy prawa i mądrości. Psalmy były pisane w natchnieniu. To modlitwy, refleksje, dziękczynienia, proroctwa, pouczenia i lamentacje. W każdym psalmie występują te same motywy, ale jeden wiodący nadaje charakter utworowi. Stąd umowny podział psalmów na: królewskie, prorockie, dydaktyczne (mądrościowe), lamentacyjne i dziękczynne.
Psalmy są ponadczasowe - choć mówią o Izraelu w konkretnym czasie, to zawarte w nich problemy egzystencjalne są wspólne wszystkim ludziom w każdej epoce.
W Starym Testamencie znajdziemy 150 psalmów. Wszystkie one są dziełem nieznanych psalmistów, chociaż wiele psalmów przypisuje się Dawidowi, królowi Izraela, muzykowi i poecie, który w młodości wsławił się zwycięstwem nad Goliatem. W Biblii są też psalmy przypisywane Salomonowi, królowi - mędrcowi i praworządcy Izraela. Naukowcy przypuszczają, że to psalmiści chcieli dodać powagi swym dziełom i dlatego przypisywali je najwyższym autorytetom.
Psalmy są piękne, wyrażają najszczersze uczucia, jakie człowiek z głębi serca w żarliwej modlitwie zanosi do Boga. Styl psalmów jest podniosły.
Psalmy, jak wiele innych form literackich występujących w Biblii, stały się natchnieniem i wzorem dla poetów, którzy do dziś tłumaczą i parafrazują te utwory. Tę działalność zapoczątkowało różne przekłady Biblii wykonane przez św. Hieronima. W Polsce psalmy tłumaczone były wielokrotnie. Znane są m.in. "Psałterz floriański" (Psałterz królowej Jadwigi), "Psałterz puławski" i "Psałterz krakowski" - wszystkie z XV wieku, "Żołtarz Dawidów" z XVI wieku, "Psałterz Dawidów" z 1546 roku autorstwa Mikołaja Reja, "Psałterz Dawidów" z 1579 roku autorstwa Jana Kochanowskiego. Do tej ostatniej pozycji Mikołaj Gomółka skomponował muzykę - tak powstała "Melodia na psałterz polski". Psalmy naśladował także Wespazjan Kochowski w "Psalmodii polskiej". Następnych tłumaczeń Księgi Psalmów dokonali: Franciszek Karpiński (1806), Leopold Staff (1937), Roman Brandstaetter (1968), Czesław Miłosz (1979), Tadeusz Nowak (1980) i Wisława Szymborska, której psalm zaczynający się słowami: "O, jakże są nieszczelne granice ludzkich państw" odczytano w 1996 roku na uroczystości rozdania nagród Nobla.
Należy także podkreślić treści patriotyczne i mesjanistyczne występujące w psalmach: Zygmunta Krasińskiego "Psalmy przyszłości", Kornela Ujejskiego "Chorał" i "Melodie biblijne", Krzysztofa Kamila Baczyńskiego "Psalm o Krzyżu".

3.Liryka grecka i rzymska ( Tyrteusz, Anakreont, Horacy ).

- Safona - poetka żyjąca na wyspie Lesbos, gdzie pisała pieśni weselne, hymny, pieśni miłosne. Poetka miała duże znaczenie dla jej współczenych, określali ją krótkim mianem"Poetka". Ważna była rola mecenasa i opiekuna, którą Safona przyjęła dla gromady dziewcząt, żyjących na wyspie Lesbos. Z poetką łączył je kult bogini Afrodyty i poezji, serdeczna przyjaźń oraz fakt, że Safona starała się wpoić im podstawy wychowania oraz nauczyć podstaw muzyki. 

Utwór "Pogarda dla nie znającej poezji" wyraża przekonanie o nieprzemijalności poezji, o wieczności sztuki. Tylko przez obcowanie ze sztuką, przez jej tworzenie zapewnić sobie można pamięć przyszłych pokoleń, swoistą nieśmiertelność. 

- Tyrtajos - to starożytny wódz Sparty. Do pamięci potomnych przeszedł jako symbol poety - bojownika, patrioty głoszącego hasło, że zaszczytnie jest walczyć i umierać za ojczyznę. Od jego imienia określa się poezję czynu jako poezję tyrtejską. Ma ona zagrzewać do walki, opiewać bohaterstwo i wielkość tych, którzy oddali swoje życie za swój kraj. 

Jednym z nielicznych, zachowanych do dzisiaj, utworów Tyrtajosa jest "Rzecz to piękna...". Jest to wiersz - apel, wzywający do walki w obronie ojczyzny, której wolność jest zagrożona. Poeta wzywa do wytrwania na posterunku oraz do gotowości oddania życia za swój kraj. 

- Anakreont - poeta, który opiewał Erosa, bożka miłości, a także sięgał w swych utworach po motyw tańca i ucztowania. Od jego imienia określono gatunek literacki - anakreontyk. Jest to krótki utwór poetycki, sławiący biesiady, uroki życia, erotykę. Anakreontyk zachowuje żartobliwy dystans do życia. Najczęstszym motywem jego utworów są piękne kobiety, lejące się obficie wino, muzyka i śpiew. 

- Symonides - jeden z najbardziej znanych twórców epigramamatów. Epigramaty to krótkie utwory o treści poważnej lub żartobliwej (ironicznej), zawierające jakąś myśl lub pouczenie. Jednak prócz nich pisał także hymny, elegie, dytyramby, treny, epinicje (pieśni triumfalne), skalie (pieśni biesiadne) oraz peany (okrzyki pochwalne i dziękczynne). Wyrażał przekonanie o niepewności ludzkiego bytu i zmienności losu. Każdy dzień może być odmienny, może się różnić od poprzedniego, gdyż los jest kapryśny i lubi płatać figle. 

- Horacy - największy poeta rzymski. Znajdował się pod opieką Mecenasa, dzięki czemu mógł bez przeszkód poświęcać się pisaniu. Świat, tworzony przez Horacego jest pełen pogody i optymizmu. Poeta nawoływał do zachowania "złotego środka", czyli umiaru, we wszystkich dziedzinach życia. Napisał wiele epodów (utworów odnoszących się do ówczesnego życia politycznego), satyr (w których walczył z wadami społeczeństwa) oraz listów i pieśni. 

Horacy jest twórcą myśli, która bardzo często powtarzała się u późniejszych twórców. Mianowicie ten starożytny poeta stwierdził, iż poezja nie przemija, a jej autor może poprzez swe dzieła stać się nieśmiertelnym. Hasło "Exegi monumentum" stworzone przez Horacego funkcjonowało w literaturze jeszcze przez wiele wieków. Poeta zyskał sobie dwoistą naturę: śmiertelną i nieśmiertelną. "Nie wszystek umrę" ("Non omnis moriar) mówi Horacy, wyrażając w ten sposób przekonanie o własnej nieśmiertelności. 

Cechy stylu biblijnego oraz języka poetyckiego Homera

Styl homerycki - najważniejsze cechy

Homer jest uznawany za autora dwóch najdoskonalszych eposów bohaterskich "Iliady" i "Odysei", i choć istnieją pewne wątpliwości, czy oba dzieła są wynikiem pracy jednego autora, nie ma to większego znaczenia dla samego stylu, zwanego homeryckim.

Styl homerycki to język eposu, a więc język wyszukany, poetycki, utrzymany w podniosłym stylu, w niektórych partiach wręcz patetyczny. Charakterystyczna dla Homera jest opisowość, sceny ukazywane są z namaszczeniem i drobiazgowym ujęciem szczegółów. I tak na przykład, kiedy widzimy walczącego Achillesa wiemy jak dokładnie wyglądała jego zbroja. Inną cechą jest epizodyczność. Opisy poszczególnych wyglądów przeradzają się miejscami w samoistne sceny, tak jest właśnie w przypadku tarczy Achillesa, która zawiera odrębne sceny.

Homer zwyczajem starożytnych stosował stałe epitety i tak niektóre określenia bardzo często pojawiają się przy niektórych postaciach, na przykład Achilles bardzo często jest określany mianem prędkonogiego.

Wreszcie trzeba powiedzieć jeszcze o porównaniach homeryckich, czyli porównaniach, których ów drugi człon, czyli porównujący jest bardzo rozbudowany i również niejednokrotnie stanowi odrębny epizod.

Dzieła Homera ustanowiły wzorzec gatunku, kolejni twórcy raczej naśladowali mistrza, niż tworzyli własne poematy, przykładem może być "Eneida" Wergiliusza, która choć wybitna jest poniekąd odtwórcza tak na płaszczyźnie stylu jak i fabuły.

Eposów powstawało wiele, gatunek uchodzi za szczególnie trudny, jednocześnie ważny. Na gruncie polskim powstawało wiele tego typu dzieł, większość nie została ukończona, najwybitniejszym eposem jest "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza, który również ma wiele cech wspólnych z dziełami Homera, w tym także stylizację.

5.Archetypy postaw, toposy literackie w literaturze innych epok literackich(ojczyzna-matka,ojczyzna-okręt, arkadia,prometeizm,mesjanizm.

Topos - stały, powtarzający się obraz lub motyw literacki. Przykładem toposu mitycznego jest Arkadia, Amor przeszywający serce strzałą. W Biblii jest to wypędzenie z Raju, posłannictwo i męka Chrystusa. Motyw Sądu Ostatecznego wykorzystuje Zbigniew Herbert („U wrót doliny" - analogia do segregacji w obozie). Do najstarszych toposów należy motyw wędrówki, na którym opiera się Homerowa Odyseja. Topos budowany jest na zasadzie "obrazu" mającego na celu opis jakiejś sytuacji (topos tonącego statku w "Kazaniach" Skargi)

Archetyp - pierwowzór postaw i zachowań. W mitologii - czułość matki (Demeter), pomoc dla cierpiących zarówno dobrych, jak i złych (bóg lekarzy - Asklepios), wędrowiec; tułacz (Odyseusz), wierna żona (Penelopa) obrońca ojczyzny (Hektor), miłości ojcowskiej (Priam), ułomność charaktery; słaby punkt (Achilles). W Biblii - zazdrość (Kain), przebaczenie (ojciec marnotrawnego), przyjęcie pokusy (Ewa).

Alegoria - zastępowanie obrazów dosłownych, obrazami symbolicznymi, na zasadzie odpowiedniości. Apokalipsę reinterpretuje Cz. Miłosz („Piosenka o końcu świata"). Zb. Herbert poprzez ukazanie walki Apolla i Marsjasza ukazuje odpowiednio charakter sztuki klasycznej i impresjonistycznej. 

Mimezis - Według traktatu „Poetyka" Arystotelesa, literatura jest sztuką naśladowczą; ujmuje to co jest prawdopodobne lub konieczne. Poezja działa na odbiorcę nie dlatego, że przedstawione elementy są odwzorowaniem rzeczywistości, ale dlatego, że sposób ujęcia wywołuje emocję odbiorcy - katharsis.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miała oddziaływać na reakcje i emocję odbiorców. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowały u Greków oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taką funkcję przypisywał tragedii, która wzbudzała w widzu „litość i trwogę". 

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiązywalny konflikt między siłami wyższymi: losem, prawami historii, normami społecznymi a własnym działaniem bohatera. Bohater jest pozbawiony możliwości dokonania pomyślnego wyboru. Działania jego prowadzą do kata-strofy. Staje się on jednocześnie ofiarą i winowajcą. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje się zobowiązana do pogrzebania zwłok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna prawom boskim. Jako obywatelka państwa, musi być posłuszna władcy, który zabronił pogrzebów dla zdrajców ojczyzny. Nad rodem Labdakidów i Antygoną (córką kazirodczego związku) była także złożona klątwa bogów. Antygona prezentowała racje serca, nie widziała możliwości rozwiązania konfliktu, popełniła samobójstwo.

Kazania sejmowe P. Skarga

MATKA - OJCZYZNA: W kazaniach jako matka - pierwsza i najważniejsza dla obywatela - została ukazana ojczyzna. Skarga pokazuje prawdę: ojczyzna dała swoim dzieciom - obywatelom wszystko, a teraz, kiedy jest słaba i oczekuje pomocy, nie ma nikogo, kto by jej tej pomocy udzielił.

azania sejmowe P. Skarga

OKRĘT - OJCZYZNA: "Ten najmilszy okręt ojczyzny naszej wszystkich nas niesie, wszystko w nim mamy, co mamy".

Pojęcia: mesjanizm, prometeizm, wallenrodyzm, orientalizm, poezja tyrtejska, indywidualizm, mistycyzm, irracjonalizm, werteryzm

Mesjanizm - teoria historiozoficzna - pochodzenie słowa od hebrajskiego Māsziach - 'pomazaniec', 'wybraniec przeznaczony do wypełnienia specjalnej misji'. Pierwotnie było to oczekiwanie na przyjście Mesjasza, który miał zbawić lud wybrany, czyli Izraelitów. W romantyzmie polskim mesjanizm oznaczał nadanie uciemiężonym Polakom wyjątkowej roli zbawiciela narodów, wyznaczenie im posłanniczej misji Mesjasza ludzkości. Mieli mieć wpływ na historię świata. Za twórcę odmiany mesjanizmu XIX-wiecznego uważa się Adama Mickiewicza, który w Widzeniu księdza Piotra (Dziady część III) ukazał ideę mesjanistyczną. Polska, według niej, uznana została za ukrzyżowanego Chrystusa narodów, który zbawi inne ludy i doprowadzi do ich odrodzenia oraz wyzwolenia - ale wcześniej sama musi odzyskać niepodległość poprzez bierne cierpienie. Po upadku powstania listopadowego stał się jednym ze sposobów na poparcie sensowności cierpienia walczących i krwawych ofiar, które powstanie za sobą pociągnęło.

PROMETEIZM [od Prometeusza, tytana, który wykradł bogom ogień i nauczył ludzi posługiwać się nim]

stanowisko etyczne, uznające za ideał moralny postępowanie jednostki mające na celu dobro większych grup społecznych lub całej ludzkości; poświęcenie dla idei.

---