Prof. UŚ DR HAB. KATARZYNA KRASOŃ

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE DLA I SEMESTRU, Z PRZEDMIOTU

PEDAGOGIKA OGÓLNA

1. Kształcenie, nauczanie, uczenie się - wyjaśnij pojęcia, wskaż pułapki tradycyjnego rozumienia.

• Kształcenie - Można powiedzieć że jest nadrzędne nad pozostałymi pojęciami. Ogólne. Jest to działanie podejmowane w celu osiągnięcia pewnego zakresu wiedzy, poznania siebie , potrzebnych umiejętności. Ogólnie ma służyć uzyskania określonych zdolności potrzebnych do życia.

• Nauczanie - Jest to świadome, celowe i planowane kierowanie procesem uczenia się. Nauczyciel chce by uczeń się rozwijał, dobywał wiedze i rozwijał swoje zdolności i zainteresowanie. Przekazywanie wiedzy

• Uczenie się - Jest to aktywność ucznia, wychowanka. To nabywanie nie tytko wiedzy ale i umiejętności, nawyków i postaw przez bezpośrednie i pośrednie działanie.

Pojęcia te są często mylnie odbierane, przede wszystkie przez brak odpowiedniej wiedzy na ich temat.

2. Paradygmaty nauk społecznych - umieścić w uwarunkowaniach filozoficznych (podział na m. in. determinizm, woluntaryzm, itp.)

• Paradygmat jest to zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek przyjętych w wyjaśnieniu jakiegoś obszaru rzeczywistości.

• Podział:

• Pytamy o naturę bytu :

- NOMINALIZM (istnieją tylko przedmioty postrzegane przez podmiot poznający - To co widzisz, dotkniesz, postrzegasz).

- REALIZM (byt istnieje obiektywnie, niezależnie od umysłu poznającego, świat społeczny jest dany wszystkim podmiotom go poznającym w jednakowej postaci).

Żadna skrajność nie jest dobra.

• Pytamy o naturę człowieka - stanowiska:

- WOLUNTARYZM (przyczyną zmian, jakie zachodzą w człowieku jest sam człowiek, a ściślej jego wola - Schopenhauer, Hartmann - ontologia subiektywistyczna, Kartezjusz - „myślę więc jestem”)

- DETERMINIZM (człowiek jest zdeterminowany działaniem innych bytów, które warunkują jego rozwój, zakreślają granice i możliwości jego aktywności (Hobbes, Herbart)

• Pytamy o to, jak zmienia się społeczeństwo - stanowiska:

- ZASADA STOPNIOWEJ REGULACJI (społeczeństwo osiąga określony stan rozwoju, zaś kolejne pokolenia odtwarzają ten stan, wprowadzając stopniowe modyfikacje - zasada ciągłości i zmienności).

- ZASADA RADYKALNEJ ZMIANY (społeczeństwo trwa w stanie konfliktu między różnymi grupami interesów)

3. Paradygmat pajdocentryzmu humanistycznego wskaż mocne strony i słabości koncepcji.

Pajdocentryzm w wersji humanistycznej jest wizja społeczeństwa bez szkoły. Pokazuje krytyczny stosunek do organizacji społecznych, Przedstawiciele mówią o „doszkoleniu” społeczeństwa. Główne nurty: pedagogika postmodernizmu, antyautorytarna pedagogika, pedagogika negatywna i pedagogika ekologiczna. Słabą stroną jest bardzo radykalne podejście do społeczeństwa i narzuconych przez nie poglądów. Skupienie głównie na jednostce. W większości nurtów skupia się raczej na krytyce samej pedagogiki niż na prezentowaniu nowych rozwiązań. Przeskłada rozwój człowieka nad sprawy społeczeństwa. Mocną stroną tego paradygmatu jest To że przedmiotem badań i głównym celem jest człowiek i problemy z nim związane np. dyskryminacja ze względu na płeć, pochodzenie, rasę. Tak więc myśli o człowieku.

4. Paradygmat pajdocentryzmu interpretatywistycznego wskaż mocne strony i słabości koncepcji

Nie jest już tak nastawiony na radykalna zmianę, jak w przypadku pajdocentryzmu humanistycznego, jako warunek swobodnego rozwoju dziecka. Ma tendencje to opisu i wyjaśnienia świata edukacji, analizy praktyki pedagogicznej. Nie skupiają się nad ogólnym zjawiskami ale koncentrują uwagę na analizie konkretnych procesów. Plusem jest to że nie odbiera uczniom praw , wciąż mogą dokonywa osobistych interpretacji świata. Wiedza wychowanka jest raczej kluczem do rozwoju osobistego. A wychowawca pomaga mu pokonać przeszkody na podstawie własnej wiedzy. Pedagogika Nowego wychowania, religii, egzystencjalna, personalistyczna. Minusem jest to że raczej bada niż pokazuję nową drogę w wychowaniu i nauczaniu.

5. Didaskalocentryzm ukaż różnice w ujęciu strukturalistycznym i funkcjonalistycznym.

W ujęciu strukturalistycznym - tutaj edukacja jest bronią w walce o dominacje , kształtowanie nierówności, Procesy edukacyjne mają charakter historyczny i obiektywny, zaplanowane. Modeluję się tu wychowanka, przekazując mu wiedze na temat świata. Stosowane są metody karania i nagradzania, modelowania. Osobowość człowieka jest odbiciem stosunków społeczeństwa.

(edukacja w ” poszukiwaniu śladu” ).

W ujęciu funkcjonalistycznym - edukacja ma umożliwić taki rozwój aby jednostka przyswoiła

sobie społeczne status quo i tworzyła nowy obraz świata. , rozwój ale według standardu , pedagog stawia zadania, których wykonanie ułatwia nabywanie nowych kompetencji (edukacja „po śladzie”)

6. Edukacja „po śladzie” i „w poszukiwaniu śladu” - umieść w paradygmacie, wskaż niebezpieczeństwa

• Edukacja „po śladzie” jest to perforowanie wiedzy ucznia, pierwszeństwo aktywności nauczyciela. (Didaskalocentryzm)

• Edukacja „ w poszukiwaniu śladu” jest to preferowanie wiedzy ucznia, pierwszeństwo aktywności uczniów.( pajdocentryzm).

Moim zdaniem zarówno preferowanie tylko ucznia jak i tylko wiedzy nauczyciela nie jest dobre. Wydaje mi się że mają oni się raczej uzupełniać niż rywalizować o to kto jest ważniejszy. Nauczyciel ma pomagać uczniowi się rozwijać ale nie ma być ważniejszy od niego.

7. Kulturowy wymiar wychowania w ujęciu synchronicznym.

• Społeczeństwo typu pierwotnego - Dziecko jako potencjalny dorosły (uczestniczy w życiu dorosłym ) Uczenie się przez doświadczenie, wiedza konkretna.

• Społeczeństwo typu religijnego - Dziecko jako niepełny dorosły (uczestniczy w życiu dorosłych) uczenie się przez doświadczenie. Trzeba go nauczyć.

• Społeczeństwo typu nowożytnego - Dziecko jako przyszły dorosły

• Oświecenie - System edukacji po za rodziną . Wiedza konkretna na dalszy plan, a wiedza abstrakcyjna na pierwszym miejscu.

• XIX - Rozwój ideologii i praktyki wychowania . Dziecko jako projekt, Kochać to znaczy dbać o wychowanie przez dyscyplinę.

• XX - Dziecko jako osoba. Manifest „stulecie dziecka”, dziecko jest dla siebie. Rozwój to rodzice, nie tylko matka. Rodzice mają dbać o bezpieczeństwo, szkoła powszechna.

• Nowoczesność - (Równa pozycja) Dziecko jako partner, każdy dla siebie. Czysta relacja. Masz prawo do wolności ale nie ograniczając jej drugiemu człowiekowi. Jest sam dla siebie, wymysł naszych czasów, single!

8. Kulturotwórcza rola szkoły - jak rozumieć ideę T. Bulińskiego, iż szkoła winna dawać uniwersalną instrukcję obsługi - jaka jest Pani/Pana opinia na ten temat

9. Pedagogika konserwatywna, liberalna, radykalna - strażnik, ogrodnik, rewolucjonista

Pedagogika konserwatywna pedagog - STRAŻNIK - wychowanie jest przekazaniem najważniejszych wartości, szkoła ma zapewnić najlepsze funkcjonowanie społeczeństwa. Pilnuję porządku w szkole żeby prawidłowo funkcjonowała.

Pedagogika liberalna pedagog - OGRODNIK - nie jest ważna wspólnota, lecz jednostka i jej najpełniejszy rozwój. Pajdocentryzm, pielęgnuję.

Pedagogika radykalna pedagog - REWOLUCJONISTA - co zrobić aby zmienić nauczyciela, chce przekształcać społeczeństwo w lepsze, a środkiem ma być szkoła. Wszystko źle , nic mu się nie podoba chce wszytko zmienić.

10. Wychowanie w ujęciu diachronicznym a zagrożenia kultury analgetyków (za Leszkiem Kołakowskim) - wyjaśnij pojęcie. Co to jest egotyzm atrybucyjny?

Wychowanie w ujęciu diachronicznym - Szkoła jest do niczego, niepotrzebna, uczymy się tego co nam jest potrzebne, uczymy kultury popularnej bo jest przyjemna.

Zagrożenia kultury analgetyków --Analgetyk to ten co myśli tylko sobie, nie umiemy współczuć. Są to ludzie skoncentrowanie wyłącznie na sobie, ich celem jest własną rozkosz, Stajemy się przez to nie czuli.

egotyzm atrybucyjny - Zawsze będziemy szukać powodów/argumentów żeby wyszło na nasze, że inaczej nie mogliśmy postąpić, a winna tkwi w innych ludziach.

11. Tendencja agnostyczno ateistyczna w pedagogice egzystencjalnej - niebezpieczeństwa społeczności wg Heideggera

• Martin Heidegger. Trzy niebezpieczeństwa społeczności:

• gadatliwość- zaciemnia prawdę

• ciekawość - zaspokojenie podniet o sensacyjne wiadomości dwuznaczność prawdy i szczerości, jedynym wyjściem jest sumienie (Gewissen)

12. Tendencja agnostyczno ateistyczna - jej rola w tworzeniu podstaw pedagogiki egzystencjalnej

13. Teizm egzystencjalny - wkład idei w myśl pedagogiczną (wg trzech elementów: autentyczności, zaangażowania, dialogiczności)

• Cechy:

• Autentyczność - uwolnienie się od alienacji, której ulega przez urzeczowienie (reifikację), alienować może też opinia, której stajemy się niewolnikami, stąd konformizm, snobizm, moda. Egzystencja autentyczna polega na zgodności z najgłębszym „ja”, kiedy słowa i czyny wynikają z wewnętrznego, osobistego nastawienia, są prawdziwe i intensywnie przeżywane.

W pedagogice oznacza to potrzebę poznawania w procesie wychowania autentycznej egzystencji dziecka, dotarcia do niej, bo egzystencja wychowanka jest konkretna, niepowtarzalna, nie da się zamknąć w żadnych schematach. Oddziaływanie trzeba dopasować do rdzenia rozwijającej się egzystencji (potrzeby, zainteresowania) by doprowadzić wychowanka do wolnej decyzji (horyzont oczekiwań).

• Zaangażowanie - pochodzi z wolnego wyboru, oddanie się konkretnej sprawie lub osobie.

K. Sośnicki uznaje, iż wyraża ono w wychowaniu potrzebę aktywnego udziału całej psychiki. Poznanie czynników warunkujących sytuację egzystencjalną wychowanka. Stany napięcia, konflikty - pomoc wychowankowi w odkrywaniu właściwego mu zdania na temat czynników warunkujących aktualną sytuację - urzeczywistniania go z całkowitym oddaniem (wypowiedź rusztowanie).

• Dialogiczność - moment partnerski w relacji nauczyciel-uczeń, oparty na przeświadczeniu, że obie strony są tożsame w swoim człowieczeństwie.

14. Pedagogika krytyczna - jak pogodzić kwestie, iż edukacja zniewala, ale wyzwolenie wymaga edukacji?

15. Ukryty program szkoły, jako obszar krytyki (McLarena, Meighana czy Bernsteina)

Ukryty program szkoły według R. Meighana to wszystko, co zostaje przyswojone podczas nauki w szkole obok oficjalnego programu. Innymi słowy „to wszelkie efekty uczenia się w szkole, które powstały bez i poza intencjonalnym oddziaływaniem nauczyciela (i szkoły w całości), ale nie są one otwarcie przypisywane i uświadamiane uczniom”. Te uboczne skutki przebywania w szkole, także wyższej, nazywane też są nieakademickimi,

niewidocznymi, nieoficjalnymi, podziemnymi efektami kształcenia się,

16. Wskaż zalety idei postulowanych przez pedagogikę krytyczną: politics of difference, politics of voice i empowerment

• dostrzeganie różnic i akceptacja ich - politics of difference

• dopuszczanie różnorodności wypowiedzi, aktywne zabieranie głosu politics of voice

• aktywne działanie na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia społecznego empowerment

17. Co sądzisz o koncepcji nauczyciela - transformatywnego intelektualisty - Henry'ego Giroux

• Nauczyciel „transformatywnym intelektualistą” Henry Giroux, sprzyjającym słabszym grupom społecznym, zwłaszcza spychanym na margines społeczny, pośredniczącym między człowiekiem a złożonym światem społecznym, ma zdolność decydowania jak, kogo i o czym chce uczyć.

Wydaje mi się że nie jest to najlepsze rozwiązanie. Słabych należałoby raczej wspierać i pokazywać im drogę jak żyć czy jak sobie poradzić w życiu, a nie robić to za nich. Fajnie że chce pomagać i wspierać ale nie w ten sposób.

18. Pedagogika antyautorytarna w ujęciu Summerhill - wskaż zalety i niebezpieczeństwa. Umieść w paradygmacie

• Pajdocentryzm interpretatywistyczny

• Zalety : Wychowanie dostosowane do potrzeb wychowanka, odrzucenie pierwszoplanowej roli wychowawcy, neguje instrumentalne traktowanie wychowanka (podmiotowe), sprzeciw tabu, przeciw przemocy, nauczanie zindywidualizowane, nauka prze praktykę, pełną swobodę również w podejmowaniu decyzji o wyborze zajęć pozalekcyjnych, ubioru ,

• Niebezpieczeństwa: pełna swoboda, odrzucenie tradycyjnych treści nauczania, Dzieci miały prawo robić co chciały pod warunkiem że ich działania nie ograniczały swobody innych.

19. Wychowanie permisywne - podać społeczne źródło tworzenia się takiej idei i ująć specyfikę w kategoriach „udane” i „nieudane” elementy koncepcji

20. Samorozumienie jako zobiektywizowane ekspresje siebie - umieść w paradygmacie, wyjaśnij wg idei hermeneutycznej

21. Pedagogika jako sztuka przeżywania i interpretacji życia poprzez kulturę - wyjaśnij model „odkrywania znaczeń”

22. Wychowawca - cechy (ujęcie aksjologiczne i empiryczne)

• ujęcie aksjologiczne - Ustalenie cech wg przyjętych wartości wychowawca wzorem osobowości, zgadza się z ideałem wychowania, talent i dyspozycje - wychowanie jest sztuką

• ujęcie empiryczne - ustalenie cech wg efektywności, wg opinii uczniów, koncepcja wychowawcy: sprawnie realizuje zadania wychowawcze, podejmuje odpowiednie inicjatywy, uzyskuje pożądane wyniki

23. Wychowawca - rola

• Samodzielność wyprowadzania celów operacyjnych własnej działalności, planowanie

• Umiejętność doboru form wychowania - organizowanie procesów wychowania

• Sprawność manipulowania wszystkimi danymi elementami sytuacji wychowawczej - umiejętność kierowania procesem wychowania

• Osobiste stymulowanie aktywność wychowanka - zdolność kontaktu

• Uzyskanie określonej pozycji w oczach wychowanka - poradnictwo i przewodzenie

• Konieczność integrowania procesów wychowawczych realizowanych na różnych polach przez różnych wychowawców - predyspozycje do współdziałania

24. C. Rogers - Wychowawca facilitator. Co dodałaby Pani/Pan do listy pytań Rogersa?

1. Czy potrafię zdobyć się na wejście w wewnętrzny świat rosnącej, poznającej jednostki, czy potrafię docenić ten świat nie stając się przy tym krytykiem?

2. Czy potrafię pozwolić sobie na całkowitą szczerość, podjąć ryzyko otwartych, ekspresywnych, wzajemnych stosunków, czy odważę się być sobą w tych stosunkach?

3. Czy potrafię odkryć zainteresowania każdej jednostki i pozwolić jej podążać za nimi?

4. Czy potrafię pomóc w zachowaniu ciekawości świata?

5. Czy potrafię być twórczy w ułatwianiu im poznawania ludzi, doświadczeń, książek, które ożywiają zainteresowania?

6. Czy potrafię zaakceptować i ożywić niejasne, dziwne, niedoskonałe myśli i dzikie impulsy, które zapowiadają twórcze podejście do problemu

7. Czy potrafię zaakceptować odmienne i niezwykłe osobowości

8. Czy potrafię pomóc wychowankom, aby stali się zintegrowaną całością z uczuciami oraz ekspresją obejmującą całą osobę?

9. Czy potrafię być takim, by inni postrzegali mnie jako osobę godną zaufania, na której można polegać i której można zaufać? // Czy potrafię dać inne osobie tyle wolności by była ona sobą ?

10. Czy potrafię szanować własne uczucia i potrzeby oraz innych? // czy potrafię tak działać wobec inny, by nie było to odbierane przez nich jak zagrożenie?

25. Koncepcja Howarda Gardnera - implikacje dla edukacji

Teoria Howarda Gardnera (1985, 2002) wyodrębniająca różne rodzaje inteligencji wielorakich, zupełnie niezależnych od tych, które określane są stosownym ilorazem. Nazywamy to modalnością. Draga którą najszybciej się uczymy.

• Płaszczyzna kierunkowa

• Modalność interpersonalna. Szybko się uczy przy kimś.

• Modalność intrapersonalna. Szybko się uczy gdy jest sam.

• Płaszczyzna instrumentalna

• Modalność lingwistyczna - najmocniejsza strona to mówienie, , pamięć słuchowa, jak mówi, nawet bez sensu to i tak chce żeby go słuchać. Trudno go przegadać. Kłamcy. Sprawia wrażenie bardzo inteligentnego.

• Modalność muzyczna - wrażliwość na słuch, najmniej zbadana.

• Modalność logiczno-matematyczna - Filozof wnerwia, wszystko musi przeanalizować, przeszkadzają innym, potrafią się nie odzywać, ale jak zada pytanie to nie umiesz na nie odpowiedzieć.

• Modalność przestrzenna- postrzegają wszystko to co widza, pamięć fotograficzna, żyję obrazem, kształtem, Wola być z boku i obserwować, pochłaniają inf. Wzrokiem. Nie lubią jak się na nie patrzy. Świetnie radzą sobie z czytaniem i rysowaniem. Nie lubią dużo mówić, często mają z tym poważne problemy, stąd rzadko zabierają głos na forum klasy, na ogół są spokojni i skupieni. Mają trudności z przyjmowaniem komunikatów słownych.

• Modalność cielesno-kinestetyczna - całym ciałem doświadcza, ekspansywny ruch, zapamiętuję przez ruch, nadmierną gestykulacją oraz dużą ruchliwością całego ciała. Na słowa i dźwięki reagują całym sobą, Chcą wszystko czuć i wszystkiego dotknąć, często ocierają rękami ściany idąc korytarzem, opierają się na przedmiotach i sprzętach znajdujących się dookoła. Najlepiej pamiętają to, co sami wykonali, ich wyobraźnia pracuje w ruchu. Podskakują z zadowolenia, tupią ze złości. Chętnie rozkładają i składają rzeczy z części, znakomicie realizują się w zadaniach sportowych. Lubią bliski kontakt z drugim człowiekiem podczas rozmowy

26. Wskaż różnice pomiędzy tradycyjna edukacją a potrzebami dziecka wynikającymi z modalności

Owe preferencje poznawcze wymagają specjalnego traktowania oraz zaoferowania swoistego sposobu uczenia się. Ważne jest aby dzieci o tych samych modalnościach siedziały ze sobą ale i też w odpowiednich miejscach w klasie. Kinestetycy mogą siedzieć gdziekolwiek. Lingwista powinien siedzieć po środku klasy. Przestrzeni przy oknie. Niestety w naszych szkołach nie jest to przestrzegane. Dzieci siadają gdzie chcą. Jedyna selekcja jaką przechodzą to wzrost i wzrok. Nie akceptuję się dzieci ich „inności” . Nie rozumie ich potrzeb.

27. Trójpodmiotowość w edukacji. Zasadność ujęcia

28. Metody ilościowe zbierania danych w naukach pedagogicznych :

Pozwalają na poznanie: faktów, zdarzeń edukacyjnych, okoliczności w których miały miejsce, skutków które wywołały oraz znaczeń, jakie nadali im ludzie

• OBSERWACJA uczestnicząca, etnograficzna

• etap orientacji w terenie

• etap wyodrębniania elementów zogniskowanych (zawężenie obserwacji)

• etap selektywny

Obserwacja zdarzeń krytycznych - skierowanie na konkretny element badanego terenu

• WYWIAD indywidualny

• standaryzowany

• skoncentrowany na subiektywnych teoriach

• Skoncentrowany na materiale

• niestandaryzowany

• narracyjny (formalne spisanie treści narracji, strukturalny opis tekstu narracji, konstrukcja modelu biografii)

• etnograficzny (poszukiwanie informacji na temat terenu badań)

• Wywiad zbiorowy

• grupowy

• narracja grupowa

• grupa tematyczna (focus group)

• ANALIZA ARCHIWÓW - źródła

• analiza treści podręczników

Metody jakościowe zbierania danych w naukach pedagogicznych:

Zbieranie danych tą drogą łączy się ze stosowaniem pomiaru, czyli przypisywaniem badanym obiektom wartości liczbowych

• OBSERWACJA ILOŚCIOWA - zanotowana w postaci scheduły

• redukcja spostrzeżeń

• rejestrowanie spostrzeżeń (skale kategorii)

• systemy kategorii (triangulacja)

• krytyka danych

• EKSPERYMENT

- pozwala weryfikować zaplanowane systemy działań pedagogicznych, opiera się na wprowadzeniu elementu manipulacyjnego (czynnika eksperymentalnego), którego działania oczekujemy

10

uczeń

nauczyciel

podmiotowość zbiorowa

Warunki

Potrzeby

Możliwości

edukacja

Rozwój biosu

Działanie agosu

Wpływ etosu

Oferty rozwoju

Oczekiwania

Zamierzenia

Trójpodmiotowość w edukacji

---