ZAGADNIENIA:

1. Rynek - definicja, podział rynków.

2. Zjawisko konkurencji. Rynek doskonale konkurencyjny - cechy. Efektywność rynków doskonale konkurencyjnych. Giełdy jako empiryczne przybliżenie teoretycznego modelu konkurencji doskonałej:

Cechy giełd: wielu uczestników rynku, towar standaryzowany (jednorodny), jednakowy - w dużym stopniu - dostęp uczestników do informacji.

Przedmiot obrotu giełdowego:

• -      surowce rolne: zboża, rośliny oleiste, ziarna kawy i kakao, bawełna i wełna,

• -      surowce mineralne: ropa naftowa, miedź, cyna, cynk, aluminium, srebro,

• -      papiery wartościowe.

Nabywcy i sprzedawcy na giełdzie nie kontaktują się ze sobą bezpośrednio; cena równowagi jest ustalana przez maklerów (pośredników), którym uczestnicy rynku składają zlecenia, a oni ustalają cenę równoważącą oferty kupna i sprzedaży, czyli zapewniającą maksymalny obrót (por. najbardziej na prawo wysunięty punkt linii wymiany). W rzeczywistości zlecenia kupna i sprzedaży nie są doskonale zrównoważone; stosuje się wówczas redukcje kupna i sprzedaży. Poza tym giełdy nie są idealnym przykładem konkurencji doskonałej ze względu na posiadanie przez niektórych ich uczestników poufnych informacji, obecność dużych inwestorów mających wpływ na cenę itp.

3. Popyt i podaż:

1. a)      definicje wg Léona Walrasa i Alfreda Marshalla,

2. b)      determinanty (cenowe i pozacenowe),

3. c)      popyt i podaż jako funkcje wielu zmiennych; graficzne przedstawienie popytu i podaży w dwuwymiarowym układzie współrzędnych,

4. d)      popyt a wielkość popytu; podaż a wielkość podaży; wpływ determinant cenowych i pozacenowych; ruch wzdłuż krzywej a przesunięcie krzywej.

4. Dobra normalne i podrzędne (= niższego rzędu).

5. Dobra Giffena (rosnąca funkcja popytu) i zwykłe (= nie-Giffena; malejąca krzywa popytu).

6. Efekt Veblena, snobizmu i owczego pędu.

7. Równowaga i nierównowaga na rynku:

1. a)      równowaga na rynku doskonale konkurencyjnym,

2. b)      niedobór rynkowy, nadwyżka rynkowa,

3. c)      przyczyny (cele) i skutki wprowadzania cen minimalnych i maksymalnych przez państwo powyżej i poniżej ceny równowagi,

4. d)      równowaga wewnętrzna i równowaga brzegowa (2 rodzaje).

8. „Linia wymiany” (ang. trading locus) - przedstawia faktycznie wymienione ilości dobra przy różnych poziomach cen.

9. Elastyczność:

1. a)      popytu:

• -     prosta cenowa:

1.                                                  i.     elastyczność mierzona punktowo i łukowo,

2.                                                ii.     determinanty,

Jednym z determinantów elastyczności popytu i podaży jest czas: w krótkim okresie są one nieelastyczne, w długim elastyczne. Posługujemy się tutaj rozszerzoną i bardziej ogólną definicją długiego i krótkiego okresu niż używana dotychczas: długi okres to czas niezbędny na dostosowanie się podmiotów rynkowych (np. konsumentów, producentów) do zmian warunków działania (np. do zmian cen); krótki okres to okres następujący bezpośrednio po zmianie warunków działania i poprzedzający dostosowania długookresowe.

3.                                               iii.     wartości dla dóbr zwykłych i dóbr Giffena,

4.                                              iv.     graficzne określanie elastyczności, zależność pomiędzy E_d a nachyleniem funkcji D.

5.                                                v.     interpretacja ekonomiczna współczynnika elastyczności (wzrost ceny o 1% powoduje spadek wielkości popytu o e%, ceteris paribus),

Należy zwrócić uwagę, że w przypadku popytu doskonale elastycznego wykorzystujemy przy interpretacji E_d definicję popytu Marshalla (tzn. wówczas każdą ilość można wymienić po tej samej cenie), a w pozostałych przypadkach definicję Walrasa i Cournota.

6.                                              vi.     funkcja popytu o stałej elastyczności.

2. -     mieszana cenowa: wartości dla dóbr komplementarnych, substytucyjnych i neutralnych; interpretacja ekonomiczna,

3. -     dochodowa: wartości dla dóbr normalnych (w tym podstawowych i luksusowych = wyższego rzędu) oraz podrzędnych (= niższego rzędu), interpretacja ekonomiczna,

4. -     przykłady elastyczności,

2. b)      podaży (prosta cenowa): determinanty, graficzne określanie elastyczności, interpretacja ekonomiczna.

10. Model pajęczyny (sytuacja opóźnienia podaży). Oscylacje wybuchowe, tłumione i o stałej amplitudzie wahań - przebieg i warunki.

11. Prawo Engla i krzywe Engla. Udział wydatków na żywność w budżetach gospodarstw domowych w Europie.

12. Utarg całkowity (UC; ang. total revenue, TR), zależności między UC(Q) a E_d oraz liniową krzywą D (opadającą i poziomą).

13. Wpływ podatków i subwencji na sytuację rynkową.

 

MATERIAŁY OBOWIĄZUJĄCE DO KOLOKWIUM:

• -      zagadnienia omówione na ćwiczeniach,

• -      D. R. Kamerschen, R. B. McKenzie, C. Nardinelli, Ekonomia, Gdańsk 1991, rozdz. 3;

• -      D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Mikroekonomia, Warszawa 1997 (lub wydania późniejsze):

•        fragmenty rozdz. 3: ramka 3.2, str. 93-94, podrozdz. 3.10, str. 95-96,

•        fragment rozdz. 4: ramka 4.1, str. 107,

•        rozdz. 5,

• -      P. Samuelson, W. Nordhaus, Ekonomia, Warszawa 1995, t. I:

•        fragment rozdz. 4, str. 121-127,

•        rozdz. 18 od str. 569 (uwaga! w tej książce przyjmuje się - inaczej niż na ćwiczeniach - elastyczność jako liczbę nieujemną; ponadto w tekście [str. 573-574] liczona jest tylko elastyczność łukowa, a nie punktowa)

•        Dodatek do rozdz. 18, przypadek 7, str. 607-611,

• -      dodatkowo: Z. Dach (red.), Mikroekonomia, Kraków 1997 lub 2002, rozdz. 3 lub Z. Dach, Podstawy mikroekonomii, Kraków 2001 lub 2002, rozdz. 2.
  Prawo Engla i krzywe Engla są omówione w Mikroekonomii pod red. Z. Dach na str. 82-83 (wydanie z 1997 r.) i s. 83-84 (wydanie z 2002). W Podstawch mikroekonomii brak modelu pajęczyny,

• -      dla zainteresowanych: artykuł: „Najwięcej na mięso”, Rzeczpospolita, 31.08.1999, nr 203.

 

W przypadku rozbieżności między poszczególnymi książkami lub książkami a zajęciami obowiązuje konwencja przyjęta na ćwiczeniach.

 

Dla zainteresowanych - nadobowiązkowo: ciekawe próby szacowania funkcji popytu i podaży przedstawia przystępnie Oskar Lange w pracy Wstęp do ekonometrii, Warszawa 1967, rozdz. II.




Uwaga!

1. 1.     W pierwszym wydaniu Zbioru zadań (z roku 1999) jest błąd w rysunku w ćwiczeniu 10, rozdz. 2, str. 68 (wskutek czego nie można określić rozmiarów stanu nierównowagi w punkcie 1). Ponadto w pytaniu testowym nr 20, str. 54, brak prawidłowej odpowiedzi (powinno być: 25%). W definicji prawa Engla, str. 44, należy skreślić słowo „inne” w wierszu 3, a w ćwiczeniu 9, str. 67, zamienić „cały swój dochód” na „część swojego dochodu” (wiersz 2). Błędów tych nie ma w nowym wydaniu z 2002 r.

2. 2.     W Ekonomii Samuelsona i Nordhausa w nagłówku tabeli na str. 574 powinno być „elastyczności” zamiast „efektywności”.

3. 3.     Proszę też zwrócić uwagę, że Begg nie zawsze odróżnia popyt od wielkości popytu i podaż od wielkości podaży.

4. 4.     Różnice w terminologii u różnych autorów:

•           pułap ceny (Kamerschen, Samuelson) = cena maksymalna

•           wielkość zapotrzebowania (Begg) = wielkość popytu

•           ilość oferowana (Begg) = wielkość podaży

•           zwykłe dobro lub usługa (Kamerschen, Begg) = dobro normalne

•           dobra pierwszej potrzeby, dobra niezbędne (Begg) = dobra podstawowe

 

 


Linia wymiany, ang. trading locus (kolor niebieski) - przedstawia faktycznie wymienione ilości dobra przy różnych poziomach cen. Ponieważ dla każdej ceny P­_i­ wymieniona ilość dobra jest równa mniejszej z liczb: Q_D(P_i); Q_S(P_i), to linia wymiany pokrywa się z fragmentami krzywych D i S leżącymi na lewo od punktu równowagi i zawiera również ten punkt.

Oto sposób liczenia elastyczności cenowej popytu:

Przerywaną linią zaznaczono fragment stycznej w punkcie C do krzywej popytu D o równaniu Q = f(P). Nachylenie funkcji mierzy kąt zawarty między dodatnim kierunkiem osi reprezentującej zmienną niezależną P a styczną do wykresu. Jest to kąt 180^o -  (oznaczony kolorem żółtym; kąt ten jest rozwarty, więc jego tg jest ujemny). Wykorzystując wzory trygonometryczne (tg (180^o-) = -tg ) oraz podobieństwo trójkątów 0AB i FCB otrzymujemy wzór na cenową elastyczność popytu w punkcie C:







Zatem e = BF / 0F. Wykorzystując twierdzenie Talesa mamy: e = BF / 0F = BC / AC. Jak widać, e jest równe stosunkowi długości odcinków, na jakie punkt C dzieli odcinek AB stycznej do krzywej popytu. Analogicznie liczymy e dla liniowej krzywej D.

Z powyższego wzoru wynika, że dla liniowej krzywej popytu w miarę wzrostu P rośnie stosunek BC / AC = e, a więc popyt jest bardziej elastyczny przy wysokich cenach niż przy niskich.

Szacunkowe wskaźniki elastyczności popytu dla wybranych dóbr i usług (USA)

Dobro	Ed	Ei
Przeloty samolotem
       w klasie biznes	-0,18	1,1
       w klasie ekonomicznej	-0,38	1,8
Samochody		1,9
       małe	-0,81
       luksusowe	-2,10
Wołowina	-0,50	0,5
Papierosy
       wszyscy palacze	-0,70
       palacze 15-18 lat	-1,40
Benzyna	-0,32	0,2
Rozmowy tel. MM	-0,50	1,0

 

Elastyczność dochodowa popytu na wybrane dobra

Francja 1949-65		Polska 1991
chleb	-0,5	żywność	0,49
ziemniaki	-0,2	odzież, obuwie	0,87
mleko	0,03	mieszkanie	1,02
konserwy	2,8	higiena osobista	0,9
		kultura, oświata, wypoczynek	1,17
				transport, łączność	1,24

 

 

Popyt na mięso wołowe, USA:

Q = 3,4892 - 0,0899 P + 0,0637 P_W + 0,0187 I

(gdzie: P_W - cena mięsa wieprzowego)

 

Popyt na piwo, Wielka Brytania:

Q = 1,058 P ^-0,727 P_X ^0,914 I ^0,136 m ^0,816

(gdzie: P_X - cena innych dóbr, m - moc piwa)

Oto sposób graficznego określania elastyczności cenowej podaży:

 


1. Elastyczność w punkcie A - styczna do krzywej podaży S przecina oś P w punkcie (x, 0):

E_S = Q_A'(P_A) თ P_A / Q_A = tg  თ P_A / Q_A = [Q_A / (P_A - x)] თ [P_A / Q_A] = P_A / (P_A - x) > 1,

podaż w punkcie A jest więc elastyczna.

2. Elastyczność w punkcie B - styczna do krzywej podaży S przecina oś Q w punkcie (0, y):

E_S = Q_B'(P_B) თ P_B / Q_B = tg  თ P_B / Q_B = [(Q_B - y) / P_B] თ [P_B / Q_B] = (Q_B­­ - y) / Q_B < 1,

podaż w punkcie B jest więc nieelastyczna.

3. Podobnie, jeżeli styczna do krzywej S w danym punkcie przechodzi przez początek układu współrzędnych, elastyczność podaży w tym punkcie jest równa 1, niezależnie od nachylenia tej stycznej.

MODEL PAJĘCZYNY. Przykład oscylacji tłumionych

 

Rok 1:

Cena P₁, wielkość zakupów Q₁. Równowaga rynkowa w punkcie K. Wysoka cena zachęca rolników do zwiększenia zasiewów, które będą zebrane w roku następnym.

Rok 2:

Wielkość podaży Q₂. Podaż w krótkim okresie sztywna (S¹_KR). Aby doszło do sprzedaży wyprodukowanej ilości, konsumenci są w stanie zaakceptować cenę P₂. Równowaga krótkookresowa w punkcie L, na przecięciu krótkookresowej krzywej podaży z krzywą popytu. Niska cena skłania producentów do zmniejszenia zasiewów.

Rok 3:

Krótkookresowa podaż sztywna (S²_KR). Równowaga w punkcie M, na przecięciu S²_KR i funkcji popytu. Cena rośnie do P₃ i zachęca rolników do zwiększenia zasiewów.

Rok 4:

Wielkość zbiorów na poziomie Q₄. Aby została sprzedana, cena musi spaść do P₄ itd.

 




 

WYDATKI NA ŻYWNOŚĆ W WYBRANYCH KRAJACH EUROPEJSKICH

w % wydatków gospodarstw domowych ogółem (1995 r.)

 

Kraj	%
Holandia	14,7
Niemcy	16,8
Francja	18,6
Luksemburg	18,6
Szwecja	18,6
Włochy	19,6
Dania	20,2
Austria	20,4
Hiszpania	21,0
Wielka Brytania	21,1
Belgia	21,9
Finlandia	22,2
Słowacja	22,9*
Czechy	24,2*
Słowenia	24,7*
Szwajcaria	25,0
Norwegia	25,3
Portugalia	32,7
Węgry	35,2*
Polska	35,3**
Irlandia	35,6
Grecja	37,4
Rumunia	55,3*

* - 1996 r.; ** - 1997 r.

 

Źródło: European Marketing Data and Statistics, 1995, Euromonitor, London; Kwartalnik Statystyki Międzynarodowej, nr 1, 1999, GUS, Warszawa.

ZALEŻNOŚCI MIĘDZY LINIOWĄ FUNKCJĄ POPYTU, ELASTYCZNOŚCIĄ I
UTARGIEM CAŁKOWITYM:

Wpływ podatków na sytuację rynkową

 

a) Podatek w wysokości T zł od sztuki towaru nałożony na sprzedawców

Krzywa podaży przesuwa się równolegle w lewo tak bardzo, aż pionowa odległość między S₁ a S₀ będzie równa stawce podatku T. Ilość wymienionego na rynku towaru zmniejsza się z Q₀ do Q₁, a cena płacona przez nabywców wzrasta z P₀ do P₁. Jednakże sprzedawcy otrzymują za sztukę towaru tylko kwotę równą cenie pomniejszonej o wielkość podatku, czyli P₁ - T. Wpływy do budżetu państwa z tytułu podatku są równe iloczynowi stawki podatku i ilości sprzedanych towarów, czyli Q₁ · T (zakreskowany obszar). Ciężar podatkowy ponoszą zarówno nabywcy (obszar zakreskowany w prawo — przyrost ceny z P₀ do P₁, pomnożony przez ilość nabytych dóbr Q₁), jak i sprzedawcy (obszar zakreskowany w lewo — spadek kwoty otrzymywanej ze sprzedaży jednej sztuki z P₀ do P₁ - T, pomnożony przez ilość sprzedanych dóbr Q₁).

Jeżeli funkcja podaży przed nałożeniem podatku wyraża się wzorem Q_S = f(P), to po nałożeniu podatku: Q_S = f(P - T).

W postaci funkcji odwrotnej (Marshalla): z funkcji P = f^-1(Q_S) przechodzimy na funkcję: P = f^-1(Q_S) + T, gdyż cena, która skłoniłaby sprzedawców do dostarczenia takiej samej ilości dobra, jak poprzednio, musi wzrosnąć o T. Graficznie, nowa krzywa S₁ przecina oś P w punkcie położonym o T jednostek wyżej niż poprzednio.

 

b) Podatek w wysokości T zł od sztuki towaru nałożony na nabywców

Analogicznie wygląda sytuacja na rynku w przypadku nałożenia podatku na nabywców towaru, z tym że teraz następuje zmniejszenie popytu (D przesuwa się równolegle w lewo, aż pionowa odległość między D₀ a D₁ będzie równa T). Sprzedawcy otrzymują cenę P₁, a nabywcy płacą P₁ + T. Podatek również obciąża sprzedawców i nabywców w takich samych proporcjach, jak w poprzednim przykładzie.

Jeżeli funkcja popytu przed nałożeniem podatku wyraża się wzorem Q_D = f(P), to po nałożeniu podatku: Q_D = f(P + T).

W ujęciu Marshalla odwrotna funkcja popytu: P = f^-1(Q_D) przybiera postać: P = f^-1(Q_D) - T, gdyż cena, która skłoniłaby nabywców do kupienia takiej samej ilości dobra, jak poprzednio, musi teraz spaść o T. Graficznie, nowa krzywa D₁ przecina oś P w punkcie położonym o T jednostek niżej niż poprzednio.

 

Wniosek: z ekonomicznego punktu widzenia nie ma znaczenia, na których uczestników rynku państwo nakłada podatek od sprzedaży dóbr, gdyż ciężar opodatkowania rozkłada się na obie strony. To, czy większa część wpływów podatkowych pochodzi od nabywców, czy od sprzedawców, zależy od elastyczności popytu i podaży.


 

Mikroekonomia - Popyt i Podaż

2

D

S

P

Q

K

L

M

N

SDŁ

D

S^1KR

S^2KR

P       P1 ►   P3 ►         P4 ►   P2 ►

Q1 Q3 Q4 Q2 Q

D

S

Q

Q

Q

P

e

UC

1

D

D

Q

P

S0

S1

T

ႯS

Q0

Q1

P0

P1

P1-T

E0

E1

T

D0

Q

P

S

D1

ႯD

Q0

Q1

P0

P1+T

P1

E0

E1

---