Bezpieczeństwo pracy

w wybranych gałęziach gospodarki

Temat:

Analiza wypadkowości w górnictwie w węgla kamiennego.

Opracowali:

1. Wstęp.

Praca w kopalni węgla kamiennego nie jest ani łatwa, ani prosta, ani przyjemna. Jest to spowodowane specyfiką warunków pracy oraz występowaniem licznych zagrożeń, w tym naturalnych, które są najmniej przewidywalne i nadal w dużej mierze pozostają poza naszą kontrolą.

W Polskim górnictwie podziemnym występują praktycznie wszystkie zagrożenia naturalne znane w całym górnictwie światowym, co wynika z trudnych warunków geologicznych jakie ukształtowały się na terenie naszego kraju. Zagrożenia naturalne cechują się dużą dynamiką rozwoju, co szczególnie dotyczy zagrożeń tąpaniami i zagrożeniami metanowymi. Zdarzenia wypadkowe mające swój początek w zagrożeniach naturalnych przebiegają w sposób bardzo gwałtowny, z duża intensywnością rozwoju zjawiska. Niszczące działania tego typu zjawisk obejmują swoim zasięgiem znaczny obszar i powodują bardzo często utratę życia lub w najlepszym wypadku ciężkie uszkodzenie ciała wśród pracowników oraz prowadzą do katastrofalnych zdarzeń.

Analizując wypadki przy pracy w górnictwie, należy pamięta, że zatrudnieni tam pracownicy pracują w specyficznych warunkach: niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych.

Dodatkowo daje się zaobserwować postępujące pogarszanie się warunków środowiska pracy i wzrost poziomu ryzyka przy wykonywaniu robót górniczych.

Rys. 1. Liczba wypadków ogółem w kopalniach węgla kamiennego

w latach 2001-2011.

2. Podstawowe pojęcia.

Eksploatacja górnicza w podziemnych zakładach górniczych, nierozerwalnie połączona jest z występowaniem wielu zagrożeń: tąpnięcia i wstrząsy zawałowe, zagrożenia metanowe, wodne, pyłowe oraz związane z wyrzutami skał i gazów.

Aby móc rozmawiać na temat analizy wypadkowości należy przypomnieć kilka podstawowych pojęć.

Wypadek przy pracy - jest to nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą, powodujące uraz lub śmierć.

Wszystkie wymienione powyżej elementy muszą wystąpić jednocześnie, aby dane zdarzenie mogło być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. Brak choćby jednego z nich, uniemożliwia uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy.

Do uznania wypadku za wypadek przy pracy wystarczy ustalenie przynajmniej jednej przyczyny zewnętrznej choćby równocześnie działało ich kilka.

Zdarzenie jest nagłe, gdy nie trwa ono dłużej niż wynosi czas jednej zmiany roboczej.

Związek z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy, nawet bez polecenia,

• w czasie pozostawania przez pracownika w dyspozycji zakładu pracy, w drodze między siedzibą zakładu pracy, a miejscem wykonywania pracy,

Rodzaje wypadków przy pracy.

Wypadek śmiertelny - oznacza wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć poszkodowanego w miejscu wypadku lub w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia zaistnienia zdarzenia wypadkowego.

Wypadek ciężki - oznacza wypadek, w wyniku którego nastąpiło: ciężkie uszkodzenie ciała, a mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczych, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Wypadek zbiorowy - oznacza wypadek, któremu w wyniku działania tego samego czynnika / zdarzenia, uległy co najmniej dwie osoby.

Rys. 2. Liczba wypadków śmiertelnych i ciężkich w kopalniach węgla kamiennego.

3. Podstawowe zagrożenia w górnictwie.

Podstawowe zagrożenia w górnictwie podziemnym można podzielić na cztery grupy, związane z:

• litosferą,

• atmosferą,

• technosferą,

• sferą organizacyjną.

W ramach zagrożeń związanych z litosferą możemy wyróżnić:

• tąpania,

• oberwanie się skał ze stropu,

• oberwanie się skał z ociosów,

• wdarcie się wody i kurzawki,

• wyrzuty gazów i skał,

• pożary endogeniczne.

Do zagrożeń związanych z atmosferą, możemy zaliczyć:

• erupcja gazów i skał,

• zapalenie się lub wybuch gazów,

• zapalenie się lub wybuch pyłu,

• przebywanie w atmosferze gazów szkodliwych.

W ramach technosfery możemy wyróżnić:

• wybuch naczyń pod ciśnieniem,

• wybuch środków strzałowych,

• upadek, potknięcie się, wpadnięcie lub spadnięcie osób,

• uderzenie, zranienie narzędziami pracy,

• upadek, stoczenie się lub obsunięcie się przedmiotów i materiałów,

• uderzenie się o przedmioty i urządzenia nieruchome,

• upadek, stoczenie się mas i brył skalnych,

• spadnięcie, wywrócenie obudowy lub jej elementów,

• nadmierny wysiłek lub szkodliwy ruch,

• kontakt z przedmiotem transportowanym,

• najechanie, przyciśnięcie środkiem transportowym (wozem, lokomotywą, samochodem),

• przebywanie w środku transportowym, który uległ zderzeniu, wykolejeniu, najechaniu, itp.,

• kontakt z ruchomymi elementami środków transportowych,

• kontakt z ruchomymi elementami maszyn do urabiania i ładowania,

• kontakt z ruchomymi elementami maszyn do obróbki lub obrabianym przedmiotem,

• kontakt z ruchomymi elementami innych maszyn,

• działanie prądu elektrycznego do 1kV,

• działanie prądu elektrycznego powyżej 1 kV,

• działanie substancji żrących, parzących lub promieniotwórczych,

• kontakt z ciałami o wysokiej temperaturze.

• ergonomia warunków pracy,

• pożary egzogeniczne.

W ramach sfery organizacyjnej można wyróżnić:

• automatyzacja i zdalne sterowanie,

• niewłaściwa eksploatacja związana głównie z niesumienną obsługą,

• niedotrzymanie warunków dokumentacji techniczno - ruchowej,

• niewłaściwa konserwacja i eksploatacja urządzeń,

• nieodpowiednie kwalifikacje obsługi,

• niewłaściwa organizacja miejsca pracy,

• kontrola i prewencja,

• pierwsza pomoc, pomoc przedmedyczna i pomoc w nagłych wypadkach,

• niewłaściwe przeszkolenie,

• zmniejszenie zakresu szkolnictwa zawodowego, co powoduje wejście na rynek pracy nowych, młodych pracowników o niewystarczających kwalifikacjach,

• niska kultura i świadomość bezpieczeństwa pracy.

Ze statystyk wynika, że największy udział podczas powstawania wypadków przy pracy w kopalniach węgla kamiennego mają niebezpieczne zdarzenia związane z technosferą, a najmniejszy z atmosferą.

4. Analiza wypadkowości.

Najczęstszą przyczyną wypadków w górnictwie są konsekwencje błędów popełnianych przez ludzi w czasie pracy, tzw. czynnik ludzki. Stanowi on 80% przyczyn spośród ogólnej liczby wypadków w górnictwie. Należy zaznaczyć, że nie ma tutaj znaczenia zajmowane w górniczej hierarchii stanowisko. Błędne decyzje najwyższej kadry kierowniczej, mogą i często przekładają się na zdarzenia wypadkowe pracowników pracujących bezpośrednio przy wydobyciu.

Czynnik ludzki jest to zachowanie się pojedynczej osoby lub grupy ludzi w miejscu lub na stanowisku pracy, mający bezpośredni lub pośredni wpływ na poziom bezpieczeństwa procesu produkcyjnego / wydobywczego.

Błędy ludzkie mogą pojawiać się na różnych etapach, m.in.:

• planowania zadań produkcyjnych oraz sposobów ich wykonywania (organizacja pracy) - kierownictwo zakładu górniczego,

• nadzorowania i organizowania prowadzenia robót - dotyczy dozoru,

• wykonywania robót - osoby zatrudnione na stanowiskach związanych z bezpośrednim prowadzeniem wydobycia.

Niewłaściwie funkcjonujący system organizacji pracy, jest jednym z najczęściej pomijanych i lekceważonych przyczyn zaistnienia zdarzeń wypadkowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych. Od jakości systemu organizacji pracy w znacznej mierze zależy to, czy pracownicy będą wykonywać swoje obowiązki zgodnie z zasadami bhp, czy też na każdym kroku będą je łamać, za cichym przyzwoleniem kierownictwa.

Zdarza się, że określone prace są wykonywane jednocześnie przez wielu pracowników z różnych działów, a nawet z różnych firm. W przypadku złej koordynacji prac wielu grup roboczych oraz bardzo często występującej presji czasu, pracownicy łamią wtedy najbardziej elementarne przepisy z zakresu bezpieczeństwa pracy, gdyż starają się wykonać terminowo wszystkie powierzone im zadania. Najczęściej prace wykonywane są wtedy „na skróty”, np. nie przestrzegając obowiązujących instrukcji czy projektów technicznych oraz nie dokonując wymaganych uzgodnień z innymi pracownikami.

Należy także wziąć pod uwagę system kształcenia przyszłych górników, który pozostawia wiele do życzenia. Nie bez znaczenia dla obecnego stanu bezpieczeństwa i jakości pracy w kopalni było likwidowanie szkolnictwa zawodowego i wielu techników górniczych kilkanaście lat temu. Dało to początek swego rodzaju kryzysu wykwalifikowanej kadry zawodowej. Doświadczeni pracownicy z wieloletnim stażem, po osiągnięciu odpowiedniego wieku odchodząc na emeryturę nie pozostawiają po sobie odpowiedniej liczby wykwalifikowanych pracowników.

Brak na rynku pracy młodych ludzi z odpowiednimi kwalifikacjami do pracy w zakładach przeróbczych w górnictwie, otworzyło drogę do powstania wielu małych szkół (właściwie kursów), które w systemie rocznym, półtorarocznym lub dwuletnim, kształcą przyszłych górników. Niestety jakość kształcenia w takich placówkach pozostawia wiele do życzenia, a i poziom wiedzy potencjalnych pracowników kopalni, kończących tego typu kursy, jest niewielki.

Rys. 3. Wskaźnik częstości wypadków ogółem na 1000 zatrudnionych

w kopalniach węgla kamiennego.

Analiza wypadkowości w 2010 roku wykazała, że liczba wypadków śmiertelnych i ciężkich, zaistniałych w związku z zagrożeniami technicznymi, nadal stanowiła znaczny udział w stosunku do ogólnej liczby wypadków śmiertelnych i ciężkich. Na 26 wypadków śmiertelnych i 32 wypadki ciężkie zaistniałe w górnictwie w 2010 roku, 12 wypadków śmiertelnych i 14 wypadków ciężkich związanych było z zagrożeniami technicznymi.

Przeprowadzona analiza przyczyn i okoliczności tych wypadków i niebezpiecznych zdarzeń wykazała, że bezpośrednimi przyczynami ich zaistnienia było w szczególności:

1. przebywanie pracowników na drogach transportowych w czasie ruchu środków transportowych lub w bezpośrednim sąsiedztwie będących w ruchu elementów maszyn,

2. nieprzestrzeganie zasad regulaminów pracy kolei podziemnej oraz regulaminów transportu,

3. wykonywanie czynności konserwacyjnych i naprawczych w trakcie ruchu przenośników,

4. brak skutecznego nadzoru ze strony osób dozoru nad pracami wykonywanymi przy maszynach i urządzeniach.

5. Czynniki wpływające na poziom bezpieczeństwa w kopalniach.

Od wielu lat można zaobserwować niepokojące tendencje związane z pogarszaniem się warunków pracy górników oraz wzrostu poziomu ryzyka przy wykonywaniu prac wydobywczych. Poziom bezpieczeństwa w kopalniach jest uzależniony od m.in.:

• lokalizacji - praktycznie wszystkie położone są w obrębie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (z wyjątkiem LW „Bogdanka” S.A.), co skutkuje znaczną koncentracją aktywnych robót górniczych w naszym regionie,

• okres eksploatacji kopalń - niektóre kopalnie działają już ponad 100 lat, co doprowadziło wiele rejonów do znacznego wyeksploatowania złóż i naruszenia górotworu,

• występowanie złóż wielopokładowych (problem resztek, filarów, krawędzi itp.),

• stale powiększająca się głębokość eksploatacji złóż (średnio 5-8 m/rok) - eksploatacja złóż na głębokościach 900 - 1150m,

• niedoinwestowanie kopalń, a co za tym idzie opóźnienia w sferze techniki i technologii górniczej, brak nowoczesnych maszyn i urządzeń górniczych,

Duży problem stanowią również podmioty zewnętrzne wykonujące w zakresie swojej działalności zawodowej powierzone im czynności w ruchu zakładu górniczego.

6. Wiek i staż pracy a prawdopodobieństwo wystąpienia wypadków.

Z prowadzonych statystyk wynika, że najczęściej ulegają wypadkom osoby pomiędzy 41 a 45 rokiem życia i z ponad 20 letnim stażem pracy oraz pracownicy z niewielkim stażem pracy na kopalni (pomiędzy rokiem a pięcioma latami).

Takiego rozkładu ilości wypadków wśród prezentowanej grupy pracowniczej, należy upatrywać w rutynie wykonywanych przez nich działań, często bez zachowania należytej ostrożności i staranności, jeśli chodzi o długi staż pracy. Jednakże brak doświadczenia, również powoduje znaczne ryzyko wypadkowe w grupie o niewielkim stażu pracy.

Dokładne liczby wypadków wynikających z wieku poszkodowanych i ich stażu pracy przedstawiono na wykresach.

Rys. 4. Liczba poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych i ciężkich

w górnictwie w 2010 roku, w zależności od przedziału wiekowego.

Rys. 5. Liczba poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych i ciężkich

w górnictwie w 2010 roku, w zależności od stażu pracy.

7. Główne przyczyny i okoliczności wypadków i zdarzeń zaistniałych w 2010 roku.

Głównymi przyczynami wypadków śmiertelnych i ciężkich oraz niebezpiecznych zdarzeń w 2010 roku, były:

• tąpnięcia,

• przebywanie pracowników w wyrobisku transportowym podczas prowadzenia transportu,

• przebywanie w zasięgu pracy maszyn i urządzeń,

• wykonywanie prac przy przenośnikach taśmowych przy braku zabezpieczenia stanu wyłączenia lub będących w ruchu,

• prowadzenie ruchu przewozu kolejką podziemną niezgodnie z regulaminem,

• przechodzenie przez trasę będącego w ruchu przenośnika,

• prowadzenie robót strzałowych, niezgodnie z podstawowymi zasadami dotyczącymi organizacji ich wykonywania,

• oberwanie się skał ze stropu i ociosów,

• wykonywanie prac na wysokości przy braku zabezpieczeń przed spadnięciem,

• nie stosowanie ochron oczu przez pracowników podczas pracy,

• ryzykowne zachowania się pracowników oraz lekceważenie przepisów bezpieczeństwa pracy.

Rys. 6. Główne grupy przyczyn wypadkowych w górnictwie w 2010 roku

(źródło WUG)

8. Wnioski

Poprawa stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie, powinna być wspólnym przedsięwzięciem przedsiębiorców, organów administracji publicznej, organizacji społecznych, jednostek naukowo-badawczych i wielu innych podmiotów.

Takie systemowe podejście do problemu znalazło swoje odzwierciedlenie w opracowanej w Wyższym Urzędzie Górniczym, „Strategii działania urzędów górniczych na lata 2010 - 2014”.

Celem strategicznym, jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w górnictwie. Powyższy cel będzie realizowany poprzez:

• ograniczenie liczby wypadków spowodowanych „czynnikiem ludzkim” oraz tzw. ryzykownym zachowaniem, będącym przyczyną ponad 70% wszystkich wypadków zarejestrowanych w kopalniach węgla kamiennego,

• ograniczenie liczby wypadków i niebezpiecznych zdarzeń w związku z wyrobami stosowanymi w górnictwie,

• skuteczne przeciwdziałanie katastrofom górniczym, wynikającym z prowadzenia robót w trudnych warunkach geologiczno-górniczych, przy występowaniu niemal wszystkich zagrożeń naturalnych znanych w górnictwie światowym,

• ograniczenie skali chorób zawodowych w górnictwie,

• skuteczne egzekwowanie przepisów prawa w dziedzinie bhp w górnictwie, realizowane przez urzędy górnicze („kompanie karne”),

• dostosowanie rozwiązań prawnych do potrzeb skutecznego zarządzania bhp w górnictwie,

• utrzymanie sprawności służb ratownictwa górniczego,

• kontynuowanie współpracy z uczelniami wyższymi, jednostkami naukowo-badawczymi oraz organizacjami związkowymi, działającymi w branży górniczej, celem wypracowania nowych rozwiązań zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa w górnictwie.

9. Bibliografia.

1. Strona internetowa Wyższego Urzędu Górniczego - www.wug.gov.pl;

2. Nowy Przemysł - artykuł „Górnictwo - mniej wypadków w 2011 roku”, J. Dudała;

3. Rzeczpospolita artykuł z dnia 08-03-2011 r. - „Wstrząs w kopalni Marcel” autor: jsat;

4. Dziennik Zachodzni - „Dlaczego w polskich kopalniach giną ludzie?” A.Minorczyk - Cichy, S.Cichy;

5. Wyższy Urząd Górniczy - „Wypadkowoś związana z ryzykownym zachowaniem pracowników (tzw. Czynnik ludzki)”;

6. Wyższy Urząd Górniczy - „Stan bezpieczeństwa pracy w polskim górnictwie” Piotr Litwa;

7. Bezpieczeństwo Pracy - „Przyczyny wypadków przy pracy w górnictwie w aspekcie profilaktyki” dr inż. Krzysztof Matuszewski;

8. Bezpieczeństwo Pracy - „Zapobieganie katastrofom górniczym w kopalniach węgla kamiennego” dr inż. Krzysztof Matuszewski;

9. Międzynarodowa Organizacja Pracy - Program działań sektorowych - „Kodeks praktyk zachowania bezpieczeństwa i zdrowia w podziemnych zakładach górnictwa węglowego”

10. Wyższy Urząd Górniczy - „Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2010 roku”

3

---