Starożytność

periodyzacja [gr. períodos `obejście wkoło',`okres',`cykl'], podział dziejów na okresy (epoki) związany z próbami uporządkowania wydarzeń.

Cywilizacja - poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej, stopniem opanowania środowiska naturalnego, nagromadzeniem instytucji społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z którymi jednostki identyfikują się. W skład cywilizacji wchodzą mniejsze jednostki np.: narody, wspólnoty pierwotne czy inne zbiorowości.

Rewolucja neolityczna - termin określający przechodzenie skupisk ludzkich od wędrownego trybu życia związanego ze zbieractwem, myślistwem i łowieniem ryb do trybu osiadłego, w którym źródłem utrzymania stało się rolnictwo i hodowla. Rewolucja neolityczna rozpoczęła się około 10 000 lat temu (około 7 000 lat przed naszą erą) wśród ludów Bliskiego Wschodu zamieszkujących obszary Mezopotamii, Syrii i Egiptu. Jednocześnie rozpoczęła się epoka kamienia gładzonego - neolit. Do około 4 000 r. p.n.e. proces osiedlania się objął już większość Europy, w tym Polskę. W czasie rewolucji neolitycznej powstawały osady, a następnie miasta niekiedy otaczane murami. Wynaleziono także sposób wykonywania naczyń z gliny, innym wynalazkiem było tkactwo

Pierwsze rolnicze wspólnoty powstały w Anatolii, Syrii i Palestynie. Do najstarszych zaliczają się: Çatal Höyük (czyt. czatal hijik), Jerycho i Mujerbat.

Obok nich wiodły życie grupy pasterzy, które czasowo zmieniały miejsca zamieszkania, wędrując w poszukiwaniu odpowiednich pastwisk dla udomowionego bydła i innych gatunków zwierząt.

Na podstawie ostatnich badań, powoli odchodzi się od używania tego terminu, przyjmując nastanie neolitu jako procesu bardziej złożonego i dłuższego w czasie.

Skutki rewolucji neolitycznej:

• osiadły tryb życia (z gęstą zabudową)

• uprawa roli i hodowla

• wytwarzanie tzw. produktów wtórnych hodowli

• wytwarzanie narzędzi

• handel i usługi

• podział zadań - zawody, specjalizacje

• naczynia z gliny i tkactwo

• początki metalurgii

• wzrost liczby ludności

• stworzenie społecznej hierarchii

• wytworzenie instytucji władzy i organizacji państwowej

• eksploatacja zasobów Ziemi na niespotykaną wcześniej skalę

• wyniszczenie lasów na skutek pozyskiwania drewna na budulec i opał oraz terenu pod uprawę i pastwiska

Władca skupia w swoim ręku władzę ustawodawczą, sądowniczą oraz wykonawczą. W celu utrzymania władzy monarcha stosuje często narzędzia siłowe do zastraszania społeczeństwa oraz eliminacji ewentualnych konkurentów. Typowym przykładem może być Egipt i panowanie faraonów. Ustrój państwa, w którym władca sprawuje nieograniczoną władzę i nie podlega stanowionym przez siebie prawom, nazywamy monarchią despotyczną.

• dziedziczność władzy;

• przekonanie, że władza pochodzi od Boga/Bogów;

• władca najwyższym kapłanem;

• zhierarchizowane społeczeństwo: zamknięte grupy społeczne: np. kapłani, magowie, urzędnicy, chłopi, rolnicy;

• licząca się politycznie grupa kapłanów;

• dostęp do edukacji monopolizowany przez wyższe klasy (władca, kapłani, urzędnicy, magowie);

• typowe państwo teokratyczne;

• scentralizowany model rządzenia.

1. CYWILIZACJE STAROŻYTNEGO WSCHODU

Monarchia despotyczna — ustrój, w którym niepodzielna i niczym nie ograniczona władza, spoczywa w rękach monarchy — przykładem Egipt, miasta-państwa w Mezopotamii, Chiny, Indie,

— boskie pochodzenie władcy sankcjonuje jego rządy,

— władca łącznikiem między bogami a ludźmi.

2. GRECJ PYT. l CECHY CYWILIZACJI STAROŻYTNEGO WSCHODU

— powstały w IV lub III tysiącleciu p.n.e.: • Egipt — 3000 lat p.n.e. • państwa Mezopotamii — 3500 lat p.n.e. • Indie — 3000 lat p.n.e., Chiny — I tyś. p.n.e. cesarstwo (lecz organizacje pań­stwowe istniały od III tyś. p.n.e.),

— rozwinęły się nad wielkimi rzekami: • Egipt — Nil • Mezopota­mia — Tygrys i Eufrat • Indie — Ganges i Indus • Chiny — Jangcy-ciang, Huangho,

. — wprowadziły własny system pisma: • Egipt — hieroglificzne (uproszczone to: hieratyczne i demotyczne) • Mezopotamia — kli­nowe • Chiny — piktograficzne (obrazkowe) • Indie — pismo pierwotne nie zostało odczytane, w późniejszym okresie w języku sanskryckim i wedyjskim zostały napisane dzieła: „Mahabharata", „Ramayana", „Hymny Rygvedy",

— rozwinęły obróbkę metalu — szczególnie złota i brązu

— religia politeistyczna (wielobóstwo) — główne bóstwa:

• Egipt — Ra, Ozyrys, Horus, Anubis, Izyda, Nut, Maat

• Mezopotamia — Utu-Szamasz, Nana-Sin, Inana, Damuzi, Enlil

• Indie — Indra, Waruna,

• Chiny — bóstwa rolnicze i kult Nieba, później buddyzm, cechy wierzeń politeistycznych: • bóstwa uosabiały siły przyrody

• zoomorfizm — wyobrażanie sobie bogów w postaci zwierząt lub w postaci ludzi z głowami zwierząt • składanie ofiar na chwałę bogom • wiara w życie pozagrobowe • kult przodków • duże zna­czenie wróżbiarstwa i astrologii.

Wyjątek stanowią — hinduizm, który jest religią monoteistyczną (jeden bóg pod wieloma postaciami), kult Atona wprowadzony w Egipcie przez faraona XVIII dynastii — Echnatona W Chinach olbrzymi wpływ na religię, stosunki społeczne i etykę wywarły nauki Konfucjusza (konfucjonizm) i Lao-cy (taoizm) — na wysokim poziomie rozwinięta nauka i sztuka:

• matematyka (algebra i geometria) — system dziesiętny i sześć-dziesiętny, równania kwadratowe, pierwiastki kwadratowe i sze­ścienne (Mezopotamia), obliczanie pól powierzchni i objętości brył geometrycznych (Egipt, Mezopotamia), podział kąta na sto­pnie, minuty i sekundy (Mezopotamia)

• medycyna: trepanacja czaszki (Egipt), akupunktura (Chiny)

• astronomia: kalendarz (rok — 365 dni, 12 miesięcy — Egipt), podział miesiąca na tygodnie (obserwacja księżyca — Mezopo­tamia), podział dnia na 24 godziny, l godziny na 60 minut i l minuty na 60 sekund (Mezopotamia), dokładne określenie daty wylewu Nilu na podstawie obserwacji gwiazdy Syriusza (Egipt), obliczanie momentu zaćmienia Słońca (Egipt)

• architektura monumentalna (np. zigguraty, piramidy, mur chiń­ski),

• system miar i wag (pomiar kątów, miary długości — łokieć,

stopa — Babilonia),

— ustrój — monarchia despotyczna,

— rozbudowany system społeczny — hierarchia.

UWAGA— Mezopotamia to region geograficzny. Powstały tam różne orga­nizmy państwowe: miasta-państwa sumeryjskie (Ur, Umma, Uruk, La-gasz), Asyria — Stare Państwo, Średnie Państwo, Nowe Państwo; Babi­lonia

2 FORMY USTROJU W STAROŻYTNOŚCI I ICH CHARAKTERYSTYKA

Ustrój — forma rządów

Zapamiętaj! — dla prawidłowego zrozumienia ustroju państw staro­żytnych musisz uświadomić sobie różnicę, jaka istnieje w obecnym znaczeniu słowa obywatel, a jego znaczeniem w starożytności — w cywilizacjach starożytnych kobieta nie miała żadnych praw. Pod pojęciem obywatela rozumiemy mężczyznę, po uzyskaniu przez niego dojrzałości (różny wiek w zależności od państwa). Oprócz tego istniały inne kryteria dla poszczególnych państw: Sparta — mężczyzna wolny, Spartanin (Spartiata), Ateny — mężczyzna wolny; od czasów Peryklesa — mężczyzna, którego obydwoje rodzice byli Ateńczykami; Rzym — Rzymianin (mieszkaniec Rzymu). Mieszkańcy Italii (Płw. Apeniń­skiego) uzyskali obywatelstwo dopiero w I w. p.n.e.

A) oligarchia — ustrój, w którym władza spoczywa w rękach niewiel­kiej grupy rodzin; również — warstwy, grupy etnicznej. Ustrój ten był charakterystyczny dla Sparty i Aten (okres reform Solona)

— ustrój oligarchiczny Sparty: • na czele państwa dwóch królów

• po jednym z rodu Agiadów i Eupatrydów (uprawnienia: wodzo­wie armii w czasie wojny, kapłani Zeusa w czasie pokoju, nie posiadali rzeczywistej władzy);

• geruzja (rada starszych) — sprawowała faktyczną władzę w pań­stwie; skład: 28 członków (gerontów) wybieranych dożywotnio przez Zgromadzenie (od wieku 60 lat) oraz dwóch królów; upraw­nienia: przygotowywanie treści uchwał i ich uchwalanie, podej­mowanie najważniejszych decyzji państwowych, sądzenie naj­cięższych przestępstw, w przypadku braku zgody uchwały przekazywano pod głosowanie Zgromadzenia,

• Zgromadzenie — wszyscy obywatele Sparty (po 30 roku życia), zwoływane przez 5 eforów, nie miało inicjatywy ustawodawczej, głosowało poprzez aklamację (krzyk), wybierało urzędników, geruzję, decydowało o wojnie i pokoju,

• urzędnicy (eforowie — 5) — wybierani przez Zgromadzenie na l rok, pełnili funkcje administracyjne, kontrolowali pozosta­łych urzędników, zwoływali Zgromadzenie,

— oligarchia w Atenach — VI/V w.p.n.e.

Umocniona dzięki reformom Solona:* podział społeczeństwa, ze względu na posiadany majątek (w miarach zboża ) na cztery grupy (pentakosjomedymni, rycerze, zeugici, teci); wpływ obywatela na rządy był uzależniony od tego, w której grupie społecznej się znalazł

• tylko obywatele pierwszych trzech grup mogli sprawować urzę­dy, obywatele l grupy sprawowali najważniejszy urząd archonta, teci (4 grupa) brali udział w Zgromadzeniu i sądach; • powstała Rada Czterystu (po 100 obywateli z każdego okręgu); • wprowadził zakaz pożyczek pod zastaw osoby, umorzył wszystkie długi i wy­kupił obywateli Aten, którzy znajdowali się w niewoli poza grani­cami polis Ateny.

UWAGA — polis — greckie miasto-państwo wraz z przylegającymi obszarami, o odrębnym ustroju i samodzielności politycznej. Pamiętaj, że polis jest rodzaju żeńskiego.

Zapamiętaj! — o oligarchicznym ustroju Aten decydował fakt, że tyl­ko najbogatsi (pentakosjomedymni=pięćsetmiarkowcy) pełnili najważ­niejsze urzędy i mieli największy wpływ na rządy.

B) demokracja - ustrój, w którym władzę sprawują wszyscy obywatele. Rozróżniamy dwa typy demokracji : demokracja pośrednia — władzę sprawują obywatele poprzez swoich przedstawicieli (parlament), lub O bezpośrednia — sprawowanie rządów osobiście przez obywateli (przy­kładem Ateny w V-IV w.p.n.e.) — ustrój demokratyczny Aten w okresie Peryklesa wykształcił się

ze względu na wojny grecko-perskie (wszyscy obywatele mieli

wpływ na zwycięstwo, również teci).

• Zgromadzenie Ludowe — zbierało się kilka razy do roku, po­siadało inicjatywę ustawodawczą (każdy obywatel mógł zgłosić uchwałę), uchwalało prawa wybierało urzędników przez losowa­nie i sędziów, podejmowało uchwały poprzez głosowanie (decyzje zapadały na zasadzie większości głosów). Obywatele otrzymywali diety (opłatę) za udział w obradach.

• Rada Pięciuset (po 50 obywateli z 10 phyl [okręgów]) dzieliła się na 10 zespołów , z których każdy wypełniał obowiązki przez 1/10 część roku: • przygotowywanie prac Zgromadzenia Ludowego • opracowywanie projektu ustawy, którą zgłaszało Zgromadzenie i sprawdzenie, czy jest ona zgodna z prawem • piecza nad klucza­mi do świątyń i pieczęcią państwa • sprawowanie nadzoru nad urzędnikami. Członkiem rady można było zostać 2 razy

• Urzędnicy — archonci — wybierani poprzez losowanie na rok, odpowiedzialni przed Zgromadzeniem, wykonywali postanowie­nia Zgromadzenia i Rady;

• Kolegium strategów (10) — wybierani na rok — dowodzenie w czasie wojny, zajmowanie się wszystkimi sprawami wojskowy­mi w czasie pokoju

• Sądy — heliaia — sądy przysięgłych, złożone z sędziów wybie­ranych na drodze losowania na rok (6 tyś.); rozpatrywały sprawy publiczne i prywatne.

RZYM

A) monarchia — ustrój Rzymu legendarnego panowanie 7 królów od założenia miasta (753 r. p.n.e.) do 5O9 i. p.n.e.

B) republika — od słów res publica r/.crz publiczna — ustrój, w którym władzę sprawują obywatele poprzez swolcli przedstawicieli, wybieranych na określony czas (kadencja). Pi/.yklndem arystokratycz­na republika rzymska od 509-31 r. p.n.e.

— ustrój republiki rzymskiej:

• Zgromadzenie Obywateli brał w nim udział każdy obywatel rzymski (posiadał jeden głos l musiał głosować osobiście), nie posiadało inicjatywy ustawodawczej, wybierało urzędników, de­cydowało o wojnie i pokoju, ratyfikowało Irnklaly. Powyższy schemat jest uproszczony. Praktycznie Istniały dwa organy, które uznajemy za Zgromadzenie:

— komicje centurialne -— należeli don obywatele służący w wojsku, zorganizowani w centnrlaeli (oddział wojskowy). Zgromadzenie to było zarezerwowane dla palryejuszy wy­bierało najważniejszych urzędników . w tym konsulów, decy­dowało o wojnie lub pokoju.

— komicja trybusowe — przynależność do tego zgromadzenia zależała od miejsca zamieszkania (Rzym podzielony na Irlbus — okręgi). Było to zgromadzenie, w którym przeważali ple-bejusze — wybierało niższych urzędników i miało prawa ustawodawcze.

• Urzędy — zawsze kolegialne (co najmniej 2 urzędników), nie­płatne i o kadencji jednorocznej, w ich rękach inicjatywa usta­wodawcza;

— konsul — zawsze dwóch, najważniejszy urząd, pełnia władzy wykonawczej i administracyjnej, najwyższy dowódca wojsko­wy w czasie wojny, prawo zwoływania Zgromadzenia i senatu, przewodniczyli Zgromadzeniom, namiestnictwo w najważniej­szych prowincjach po złożeniu urzędu (tytuł prokonsula),

— pretor urząd sądowy, namiestnik mniej ważnych prowincji po zakończeniu kadencji (tytuł propretora),

— cenzor — urząd skarbowy, zajmował się finansami, układał spis obywateli i Senatu,

— trybun ludowy — powoływany spośród plebejuszy, posiadał prawo veta wobec uchwał godzących w interesy tej grupy społecznej,

— dyktator — urząd nadzwyczajny, jedyny urząd indywidual­ny, powoływany w przypadku bezpośredniego zagrożenia Rzy­mu na okres 6 miesięcy. Pełnia władzy wykonawczej, prawo veta trybunów ludowych nie obowiązywało wobec jego zarzą­dzeń. Praktycznie nie powoływany od III w. p.n.e. — wyjąt­kiem dyktatura Juliusza Cezara (patrz niżej).

• Senat — w jego skład wchodzili dawni urzędnicy rzymscy, któ­rzy zasiadali w nim dożywotnio, teoretycznie — miał charakter doradczy, praktycznie — pełnił najważniejszą rolę polityczną w republice rzymskiej (przyjmował poselstwa, decydował o poli­tyce zagranicznej)

— cezaryzm — dyktatura Juliusza Cezara. Juliusz Cezar objął urząd dyktatora, lecz jego władza znacznie się różniła od prerogatyw tego urzędu w V-III w. p.n.e.

Cechy dyktatury Cezara: • przedłużenie okresu sprawowania fun­kcji dyktatora (z 6 miesięcy do 10 lat, później przedłużono do końca życia) • dyktator był naczelnym wodzem armii, uzyskał nietykal­ność osobistą, dziedziczny tytuł imperatora, prawo wysuwania kan­dydatów na urzędy • ograniczenie funkcji senatu poprzez zwiększe­nie liczby senatorów • nadawanie obywatelstwa rzymskiego mieszkańcom prowincji i masowa akcja kolonizacyjna (osadzono w prowincjach licznych mieszkańców Rzymu i żołnierzy rzymskich) ograniczyła możliwość ich uczestniczenia w Zgromadzeniach Lu­dowych • nieograniczona władza dyktatora bez oficjalnego zniesie­nia ustroju republiki.

Nie pomyl pojęcia dyktatury rzymskiej z jej nowożytnym znaczeniem: dyktatura — potoczne określenie rządów autokratycz­nych, znoszących swobody demokratyczne. Sprawuje ją jednostka lub grupa osób.

C) cesarstwo rzymskie (31 r. p.n.e. — 476 r.) — ustrój:

— pryncypat (27 r. p.n.e. — 284 n.e.) nazwa od princeps senatus (pierwszy z senatorów) — ustrój ten polegał na zachowaniu urzę­dów i instytucji republikańskich, których władza została skupiona w ręku pierwszego spośród senatorów. Został wprowadzony przez Oktawiana Augusta

• zlikwidowano zgromadzenie obywateli, zachowano senat (ograni­czone znaczenie), pozbawiono znaczenia urzędy republikańskie

• princeps — o jego władzy decydowały tytuły: imperatora, pro-konsula (władza nad najważniejszymi prowincjami), trybuna lu­dowego (prawo veta wobec uchwał senatu), Augusta (wywyższo­nego przez bóstwo); decydował kto zostanie jego następcą

— dominat (284-305) — nazwa pochodzi od dominus (pan) — ustrój wprowadzony przez cesarza Dioklecjana, który polegał na absolut­nej, nieograniczonej władzy panującego, wywodzącej się z prze­świadczenia o jego boskości.

Juliusz Cezar nie był pierwszym cesarzem rzymskim (cezarem). Był nim Oktawian August.

DZIEDZICTWO CYWILIZACYJNE ANTYKU

Obejmuje:

— pojęcie państwa i obywatelstwa,

— prawo rzymskie, (podstawa prawodawstwa europejskiego),

— podstawowy kanon kulturalny, wspólny dla całej Europy:

• pojęcia estetyczne — np. pojęcie piękna i harmonii w rzeźbie czy malarstwie i architekturze,

• alfabet grecki i łaciński,

• architektura — zastosowanie kamienia (Grecja) i cegły (Rzym), zastosowanie łuku. kopuły, kolumny,

• rodzaje i gatunki literackie — pieśni, treny, sielanki, historio­grafia, epistografia,

• teatr — podstawowe gatunki — tragedia, komedia,

• uprawianie sportu i igrzyska sportowe,

• kalendarz juliański,

• budowa term (dbałość o higienę osobistą) i wodociągów (zaopatry­wanie miast w wodę),

• podstawy nauki ze szczególnym uwzględnieniem matematyki, astronomii,

• wynalazki techniczne — zegar słoneczny, klepsydra, śruba, ma­szyny proste,

• filozofia antyczna legła u podstaw filozofii europejskiej, organizacja oświaty — szkolnictwo, organizacja armii,

• wprowadzenie pieniądza, a co za tym idzie gospodarki towarowo pieniężnej,

• zainteresowanie światem ł człowiekiem legło u podstaw rozwoju nauk przyrodniczych, chęci poznania świata i praw nim rządzą­cych, a także praw rządzących społeczeństwami (pogląd, że ziemia jest kulą, rozwój kartografii, powstanie nauk społecznych — po-litologii).

Średniowiecze

Mieszko I i jego państwo:

a) dynastia piastowska — pierwszym historycznym władcą Polski był Mieszko I (przed 963-992). Nazwa dynastii pochodzi od Pia­sta Oracza, od którego Mieszko wywodził swój ród (zgodnie z Kro­niką Galia Anonima z XII w.) Anonim podaje również wcześniej­szych władców Polan: Ziemowit, Leszek, Ziemomysł. Są to władcy legendarni (nie mamy żadnych źródeł potwierdzających ich ist­nienie),

b) przyjęcie chrztu i jego znaczenie

c) terytorium państwa polskiego za Mieszka I

— początkowo państwo polskie obejmowało: Wielkopolskę, Kujawy,

— walki o Pomorze z Wieletami i margrabiami niemieckimi:

• 967 — pokonanie grafa saskiego Wichmana, Redarów i Woli-nian

• 24.06.972 — bitwa pod Cedynią i pokonanie margrabiego Mar­chii Wschodniej — Hodona

• 979 — nieudana wyprawa cesarza Ottona II na Polskę — całe Pomorze (od Szczecina do Gdańska) w rękach polskich,

— Mieszko I przyłączył: Pomorze Gdańskie, Pomorze Zachodnie (967-972), Śląsk (990), Małopolskę,

— Mieszko utracił Grody Czerwieńskie na rzecz Rusi Kijowskiej,

— obszar państwa polskiego jest znany z dokumentu Dagorne iudex (992), w którym Mieszko oddaje swój kraj pod opiekę Stolicy Apo­stolskiej .

Zapamiętaj! — Mieszko I jest uważany za pierwszego polskiego wład­cę historycznego, gdyż do naszych czasów zachowały się źródła pisane wymieniające jego imię.

Państwo polskie przyjęło chrzest w 966 r. ze strony Czech.

Czynniki przyjęcia chrztu:

— zewnętrzne:

— obawa przed przymusową chrystianizacją ze strony Niemiec,

— wzrost prestiżu i umocnienie pozycji międzynarodowej państwa polskiego wśród państw chrześcijańskich (Niemiec, Czech, Węgier),

— możliwość chrystianizowania pogan,

— włączenie do wspólnoty państw chrześcijańskich,

— groźba pozostania w izolacji politycznej ze względu na wiarę pogańską,

— wewnętrzne:

— umocnienie pozycji księcia w państwie polskim (głoszona przez Kościół ideologia feudalna),

— walka z tendencjami decentralistycznymi, których filarem byli ka­płani pogańscy — jeden Bóg umocniłby jedność ziem polskich,

— Kościół niósł ze sobą zdobycze kultury śródziemnomorskiej i frankoń­skiej — przyjęcie chrześcijaństwa dawało możliwość korzystania z nich,

— Kościół był instytucją, na której mogłaby się oprzeć młoda admi­nistracja państwa polskiego,

— łącznik z innymi państwami chrześcijańskimi — możliwość wyko­rzystania duchownych w dyplomacji.

Znaczenie przyjęcia chrztu:

— polityczne:

— wiara uprawomocniła władzę księcia w oczach poddanych,

— wykorzystanie doświadczeń organizacyjnych duchowieństwa ułatwi­ło wprowadzenie w Polsce systemu feudalnego i organizacji państwa wzorowanej na zachodniej,

— likwidacja rozbieżności dzielnicowych, spowodowanych odmienny­mi kultami pogańskimi przyczyniła się do integracji,

— utworzenie aparatu kościelnego, związanego z władzą centralną w Polsce,

— umocnienie pozycji międzynarodowej państwa polskiego — wzrosło poważanie Polski, ze względu na: 1) duchowieństwo sprawujące wszystkie funkcje dyplomatyczne, 2) uznanie tych samych wartości, które łączyły się z przyjęciem nowej wiary, 3) wzrosła wiarygodność Polski w kontaktach międzynarodowych,

— zabezpieczenie przed przymusową chrystianizacją,

— kulturowe

— włączenie Polski w krąg cywilizacji śródziemnomorskiej, a co za tym idzie , cywilizacji Franków — Polska mogła korzystać z osiąg­nięć cywilizacji zachodniej za pośrednictwem Kościoła,

— umożliwienie wzajemnych kontaktów — prowadziło do wzbogace­nia kultury polskiej o pierwiastki zachodnie i na odwrót,

— w Polsce pojawił się język międzynarodowy — łacina, a także umie­jętność czytania i pisania, co przyczyniło się do powstania kancelarii,

— w Polsce pojawiło się nowe prawo, wynikające z zasad Dekalogu, które ukształtowało nowe stosunki społeczne i zasady moralne,

— zakony podniosły poziom kultury rolnej, stały się ośrodkami oświa­ty i rzemiosła. Były to m.in cystersi, benedyktyni i dominikanie. Benedyktyni — Tyniec, cystersi — Wąchock.

Istnieje wiele sprzecznych poglądów dotyczących przyjęcia chrztu!!!

SPÓR MIĘDZY PAPIESTWEM A CESARSTWEM O INWESTYTURĘ

Inwestytura — ceremonia przekazania lenna wasalowi przez seniora

po złożeniu przezeń hołdu lennego. Symonia — sprzedaż stanowisk kościelnych. Nikolaizm — nie przestrzeganie zasady celibatu.

1. Geneza konfliktu:

— koronacja Ottona I (962) na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskie­go wywyższyła króla Niemiec spośród innych władców chrześcijań­skich,

— 962 — edykt Ottona I — wszyscy dostojnicy duchowni w Rzeszy (np. biskupi) byli zobowiązani do składania hołdu lennego cesa­rzowi (władcy świeckiemu). Jako senior cesarz żądał bezwzględnego posłuszeństwa od swoich wasali i decydował o obsadzaniu stano­wisk kościelnych. Otton I miał wpływ na wybór papieża, który musiał mu złożyć przysięgę lojalności,

— X w. stuleciem upadku autorytetu papiestwa. W Kościele szerzyła się symonia i nikolaizm — potrzebował reformy wewnętrznej, któ­rą przyniósł wiek XI. Na czele ruchu reformatorskiego stała kon­gregacja w Cluny (ruch cluniacki). Dzięki reformom wzrósł auto­rytet Kościoła i papiestwa w XI w.,

— za rządów Henryka III przewaga władzy świeckiej osiągnęła apoge­um. Cesarz wyznaczał papieży spośród duchownych niemieckich, którzy podporządkowywali się jego planom politycznym — jego rządy określa się mianem cezaropapizmu,

— warunkiem reform w Kościele było wyzwolenie papiestwa spod nad­zoru władzy świeckiej — cesarstwa.

2. Walka między cesarstwem a papiestwem w XI w. Mikołaj II (1058-1O61) Henryk IV (1056-11O6)

— dekret o wyborze papieża przez kardynałów (1059),

— hołd lenny księcia Roberta Guiscarda z posiadłości włoskich Nor-

manów umocnił pozycję papieża na Płw. Apenińskim (1059), Aleksander II (1O61-1073) Henryk IV

— zażądał uznania zwierzchności lennej papiestwa nad Hiszpanią po­wołując się na nadania Karola Wielkiego Grzegorz VII (1073-1085) Henryk IV

— 1075 — Dictatus papae — określa stosunek papiestwa do władzy świeckiej,

Papież: • dysponuje insygniami cesarskimi • może detronizować cesarzy • ma prawo zmieniać dekrety władców świeckich nikt jed­nak nie może zmieniać dekretów papieskich • może zwalniać pod­danych z przysięgi wierności wobec władcy w przypadku gdyby był on niegodny • nie może być sądzony,

— 1075 — synod rzymski: potępił symonię, nikolaizm, inwestyturę świecką,

— 1076 — synod biskupów niemieckich w Wormacji, na żądanie Hen­ryka IV, wypowiedział posłuszeństwo papieżowi i nie uznał jego dekretów,

— Grzegorz VII obłożył Henryka IV klątwą i zwolnił poddanych z przysięgi wierności co doprowadziło do wypowiedzenia mu posłuszeństwa,

— 1077 — Canossa — Henryk IV ukorzył się przed papieżem, który zniósł klątwę, co pozwoliło mu na opanowanie sytuacji w Rzeszy (wojna domowa 1077-1080),

— 1080 — Henryk IV ogłosił detronizację papieża Grzegorza VII,

— 1084 — Henryk IV koronuje się na cesarza w Rzymie.

3. Papiestwo, a cesarstwo w XII w.

Paschalis II (1099-1118) Henryk V (1106-1125)

— 1111 — Henryk V — zrezygnuje z praw do inwestytury urzędni­ków duchownych, jeżeli Rzym zrezygnuje z otrzymywania lenn (ma­jątków ziemskich) z rąk monarchy

Kalikst II (1119-1124) Henryk V

— 1122 — konkordat w Wormacji — zawarty z Henrykiem V

• cesarz zrezygnował z inwestytury urzędników duchownych (bi­skupów i opatów). Miały ich wybierać kapituły katedralne w po­rozumieniu z cesarzem,

• cesarz zachował prawo nadawania lenna, wybranym przez du­chownych dostojnikom,

• cesarz nie będzie miał wpływu na wybór papieża — dokonywa­ny przez kardynałów rzymskich.

Aleksander III (1159-1181) Fryderyk I Barbarossa (1152-1190)

— Fryderyk I Barbarossa był zwolennikiem podporządkowania wła­dzy papieskiej cesarzowi. Po śmierci Hadriana IV wywarł presję na część kardynałów — doszło do schizmy — wyboru dwóch pa­pieży: • zwolennicy cesarza wybrali Wiktora IV, później anrypapieżem został Paschalis III • pozostali wybrali — Aleksandra III,

— miasta lombardzkie zawiązały ligę (Liga Lombardzka) skierowaną przeciwko Fryderykowi I. Cesarz pięciokrotnie wyprawiał się do Włoch. Dopiero po zwycięstwie Ligi Lombardzkiej pod Legnano

(29.05.1176) doszło do kompromisu z papieżem — 1177 — Fry­deryk I uznał prawa Aleksandra III.

Innocenty III (1198-1216) Otton IV (1198-1218)

TESTAMENT BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO I JEGO SKUTKI

1. Postanowienia testamentu — 1138 r.:

Kraj został podzielony między synów Bolesława:

— dzielnice: Władysław Wygnaniec otrzymał Śląsk, Mieszko Stary — Wielkopolskę, Bolesław Kędzierzawy — Mazowsze, Henryk Sando­mierski — ziemię sandomierską.

— wprowadzono zasadę senioratu — najstarszy Piast, oprócz włas­nej dzielnicy, miał władzę nad dzielnicą senioralną i nosił tytuł seniora (dzielnica senioralną — miała zapewnić utrzymanie jed­ności państwa, dzięki centralnemu położeniu oraz znajdującej się w jej obrębie stolicy — Kraków — nie wolno jej było rozdrab­niać). Tytuł seniora oznaczał, że najstarszy Piast miał władzę zwie­rzchnią wobec braci lub krewnych z innych dzielnic,

— dzielnica senioralną: Małopolska z Krakowem, Pomorze Gdańskie, zachodnia część Kujaw, część Wielkopolski z Kaliszem i Gnieznem, ziemia łęczycko-sieradzka,

— uprawnienia seniora — miał prawo prowadzić politykę zagranicz­ną w imieniu całego państwa, reprezentował Polskę na zewnątrz, posiadał władzę zwierzchnią nad resztą dzielnic, miał prawo inwes­tytury dostojników kościelnych, utrzymywania załóg wojskowych w głównych grodach, współdecydował przy obsadzaniu urzędów,

— wdowa po Bolesławie — Salomea — dożywotnio otrzymała ziemię sieradzko-łęczycką. Najmłodszy syn — Kazimierz, później nazwa­ny Sprawiedliwym, nie otrzymał żadnej dzielnicy. Prawdopodobnie urodził się po śmierci Bolesława Krzywoustego.

2. Skutki testamentu Bolesława Krzywoustego:

— mimo zasady senioratu bardzo szybko doszło do walki między brać­mi — Polska weszła w okres rozbicia dzielnicowego, w którym trwała aż do XIV w.,

— pozycja międzynarodowa Polski została osłabiona,

— decentralizacja władzy przyczyniła się do osłabienia militarne­go Polski (najazd Mongołów — 1241, powstanie państwa krzyżac­kiego 1226-1283, zajęcie przez Brandenburgię ziemi nądnoteckiej),

— osłabienie i zanik władzy centralnej,

— decentralizacja państwa przyczyniła się do umocnienia pozycji możnych i rycerstwa kosztem władcy,

- słabszy rozwój kulturalny

POLITYKA WEWNĘTRZNA KAZIMIERZA WIELKIEGO

Kodyfikacja — usystematyzowanie przepisów prawnych, ułożenie

kodeksu (zbioru praw). żupy solne - kopalnie soli.

1. Cele polityki wewnętrznej:

— centralizacja władzy w ręku monarchy,

— umocnienie państwa polskiego,

— zlikwidowanie różnic dzielnicowych i ujednolicenie wewnętrzne państwa,

— rozwój gospodarczy ziem polskich.

2. Reforma administracji państwowej:

— nowy podział administracyjny: jednostka administracyjna- — ziemie

— zreformował urząd starosty — uprawnienia starosty: pełnił funkcję namiestnika króla w danej ziemi, dowodził siłami zbrojnymi pod nieobecność monarchy, zarządzał grodami i dobrami królewskimi, czuwał nad bezpieczeństwem i porządkiem,

sprawował sądy w sprawach kryminalnych na terenach mu pod­ległych,

— wprowadził nowe urzędy centralne: kanclerza krakowskiego i pod­skarbiego.

Urząd starosty po raz pierwszy wprowadził Wacław II.

3. Umocnienie państwa:

a) siła zbrojna — pospolite ruszenie wszystkich właścicieli ziem­skich, podzielone na chorągwie rodowe (możni i zależni od nich rycerze) i ziemskie (rycerze z danej ziemi pod wodzą kasztelanów i wojewodów),

b) fortyfikacje — zbudował szereg zamków warownych (53) wzdłuż granic (wał obronny na granicy z Brandenburgią, szereg zamków na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej), otoczył miasta murami wa­rownymi /27/.

I. Kodyfikacja prawa:

1346-1347 — powstają statuty wiślicko-piotrkowskie — zbio­ry prawa zwyczajowego dla dwóch prowincji: Wielkopolski (statut piotrkowski) i Małopolski (statut wiślicki),

• utworzył wyższy sąd prawa niemieckiego na Wawelu i uniezależ­nił miasta polskie lokowane na prawie niemieckim od sądu w Magdeburgu.

5. Rozwój gospodarczy ziem polskich

— popierał rozwój kolonizacji (lokacja miast i wsi na prawie niemiec­kim). Za jego panowania lokowano 65 miast, zagospodarowano część pustek,

— rozwój handlu dzięki: • nadaniu miastom prawa składu i przymusu drogowego (zobacz! — PYT. 38) • roztoczeniu opieki nad drogami handlowymi biegnącymi znad Morza Czarnego • tolerancji króla — przyjmowanie Żydów z Europy Zachodniej, którzy uciekali przed pogromami (obwiniano ich o śmierć Chrystusa i o epidemię dżumy

• „czarną śmierć"), Żydzi zajmowali się handlem, byli przeciwwa­ga dla niemieckiego patrycjatu miejskiego,

— popierał rozwój górnictwa:

• 1368 — nadanie statutu dla podkrakowskich żup solnych w Bochni i Wieliczce — stanowiły regalia królewskie, zarządza­ne przez żupnika podległego bezpośrednio królowi,

• kopalnie srebra i ołowiu w Olkuszu.

6. Akademia Krakowska — założona w 1364 r.

Zapamiętaj! — duchowni również byli zobowiązani do służby rycer­skiej na mocy hołdu lennego, zwyczajowo wyznaczali swoich zastępców.

OSŁABIENIE I ROZKŁAD WEWNĘTRZNY RZECZYPOSPOLITEJ PO WOJNACH SIEDEMNASTOWIECZNYCH

1. Geneza

Osłabienie i rozkład wewnętrzny mają swe źródła w wojnach XVII w.

Przyczyniły się one do:

— kryzysu politycznego — umocniły pozycję magnaterii kosztem władzy królewskiej, doprowadziły do zubożenia średniej szlachty, która zasiliła klientelę magnacką,

— upadku gospodarczego ziem polskich — przyniosły olbrzymie zni­szczenia, wyludnienie wsi, upadek miast i handlu,

— kryzysu wyznaniowego i kulturalnego — walka z Rosjanami (pra­wosławni), Szwedami (luteranie), Turkami i Tatarami (muzułmanie) umocniła w szlachcie polskiej przekonanie o znaczeniu Rzeczpo­spolitej jako przedmurza chrześcijaństwa — umocniła tendencje kontrreformacyjne.

Mimo kontrreformacji Rzeczypospolita w XVII w. była państwem bez stosów, a innowiercy cieszyli się tolerancją religijną zagwarantowaną konfederacją warszawską 1573 i wpisaną do Arty­kułów henrykowskich.

2. Kryzys władzy:

— uznanie „liberum veto" „źrenicą wolności szlacheckiej" — umoc­nienie się magnaterii (wykorzystanie liberum veto do zrywania sej­mów zgodnie z własnym interesem rodowym),

— decentralizacja władzy skutkiem zrywania sejmów (część upraw­nień w zakresie uchwalania i pobierania podatków, powoływania niektórych urzędników, powoływania żołnierzy przejmują sejmiki ziemskie),

— dalsze ograniczenie władzy królewskiej — każda próba umoc­nienia władzy centralnej zamachem na wolność szlachecką,

— zwiększenie władzy hetmanów,

— decentralizacja skarbowości — przejęcie funkcji przez sejmiki, skutkiem — pusty skarb, brak funduszy na żołd dla wojska (ciąg­łe bunty i rokosze),

— decentralizacja sądownictwa — zrywanie Trybunału Koronnego i Litewskiego (brak instancji odwoławczej — szlachta i magnateria stanowiły prawo we własnych majątkach),

— magnateria kontrolując część sejmików skupiła znaczną władzę w obrębie swoich latyfundiów,

— brak silnej i prężnej, dobrze wyposażonej armii.

pierwszy sejm zerwano zgodnie z tą zasadą w 1652 r.

Kryzys gospodarczy:

a) wieś:

— zniszczenie wsi: spalenie wiosek, wytrzebienie zwierząt hodowla­nych, spalenie płodów rolnych,

— zmniejszenie areału ziem uprawnych nawet o połowę,

— wyludnienie wsi — przypisanie tych co pozostali do ziemi,

— uwstecznienie narzędzi rolnych i technik uprawy roli,

— upadek rynku wewnętrznego — nie ma nadwyżek do sprzedaży,

— wzrost konkurencji rolnictwa rosyjskiego i angielskiego spowodo­wał zahamowanie popytu na polskie zboże.

b) miasta:

— większość miast zotała zdobyta i zniszczona,

— agraryzacja mniejszych miast (upadek rynku wewnętrznego zmusił mieszczan do uprawy roli),

— zmniejszenie produkcji rzemieślniczej na potrzeby wsi,

— upadek handlu wewnętrznego,

c) skutki — gospodarka polska legła w gruzach. Magnateria nie wprowadzała zmian, które pomogłyby jej podnieść się z upadku. Nadal stosowano system folwarczno-pańszczyżniany. zwiększając wymiar pańszczyzny jednak wydajność produkcji malała, gdyż chłop nie był zainteresowany podniesieniem wydajności pracy. Obawiano się również wzrostu znaczenia mieszczaństwa. Upadek wsi doprowadził do upadku handlu, a co za tym idzie miast. Ko­nieczne były gruntowne reformy gospodarcze.

4. Kryzys religijny i kulturalny:

— szlachta przeszła na pozycje kontrreformacyjne — wzrost nietole­rancji, ciemnota i zabobon,

— upadek szkolnictwa, w większości uzależnionego od Kościoła ka­tolickiego,

— niewykształcenie większości szlachty,

— ciągłe wojny nie pozwalają na rozwijanie mecenatu sztuki i rozwój

kulturalny narodu,

— obawa przed tym. co obce.

5. Podsumowanie

Rzeczpospolita potrzebowała gruntownych reform gospodarczych, po­litycznych i społecznych, których skutkiem byłoby wzmocnienie wła­dzy centralnej, napełnienie skarbu, zbudowanie silnej i dobrze wy­szkolonej armii do obrony granic, podniesienie poziomu wykształcenia wśród szlachty co spowodowałoby rozwój świadomości narodowej i wzmocnienie więzi państwowych. W ówczesnych warunkach było to jednak niemożliwe. Wiek XVII jest okresem, który przeminął pod znakiem wojen toczonych przez Rzeczy­pospolitą z kilkoma państwami naraz. W takiej sytuacji przeprowa­dzenie reform było niemożliwe.

ZASADY I POSTANOWIENIA KONGRESU WIEDEŃSKIEGO

(wrzesień 1814 - czerwiec 1815)

1. Zasady jakimi kierował się kongres wiedeński:

a) zasada równowagi europejskiej — polegają na tym, by żadne pań­stwo nie uzyskało hegemonii na kontynencie europejskim. Na skutek tej zasady Francja była traktowana jako mocarstwo, mimo że przegrała wojnę (obowiązywała przy wprowadzaniu zmian terytorialnych).

b) zasada legitymizmu — opierała się na założeniu, że monarcha nie może być pozbawiony władzy przez swoich poddanych, gdyż po­siada ją z woli Boga. Wszyscy władcy, którzy utracili tron na skutek rewolucji bądź wojen napoleońskich winni go odzyskać (restauracja dawnych dynastii) — dynastia Burbonów wróciła do Francji i Neapolu.

2. Postanowienia kongresu wiedeńskiego:

a) sprawa polska — w wyniku likwidacji Księstwa Warszawskiego i innych zmian terytorialnych:

— Prusy — uzyska)}' departament bydgoski i poznański oraz miasta Gdańsk i Toruń. W Wielkopolsce utworzono Wielkie Księstwo Po­znańskie, któremu nadano autonomię,

— Austria — uzyskała obwód tarnopolski i saliny wielickie,

— Rosja — z pozostałych ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie, które miało posiadać własną konstytucję i miało być połączone z Rosją unią personalną (każdy car rosyjski miał być jednocześnie królem w Królestwie Polskim),

— utworzono Wolne Miasto Kraków (tzw. Rzeczpospolita Krakowska) pod protektoratem trzech mocarstw zaborczych, które sprawowały nadzór przez rezydentów. Kraków miał pozostać neutralny a pań­stwa zaborcze miały mu nadać konstytucję,

— poddani państw zaborczych mieli uzyskać reprezentację i instytu­cje narodowe.

b) inne postanowienia:

— utworzono Związek Niemiecki — 34 państwa i 4 wolne miasta, na czele którego stał cesarz austriacki,

— Szwajcaria uzyskała 3 kantony — państwo o 22 kantonach (gwaran­cja wieczystej neutralności została ogłoszona w listopadzie 1815 r.).

— restauracja Państwa Kościelnego pod władzą papieża.

— Austria uzyskała Lombardię, Wenecję i Dalmację,

— powstało Królestwo Obojga Sycylii (z Sycylii i południowej części Płw. Apenińskiego z Neapolem),

— Saksonia utraciła 2/5 swoich ziem na rzecz Prus, które uzyskały również szwedzką część Pomorza oraz część Nadrenii i Westfalii,

— przyłączono Norwegię do Szwecji,

— utworzono Królestwo Niderlandów (Belgia i Holandia). c) Święte Przymierze (26.09.1815 r.): miało to być przymierze państw rządzących się w polityce wewnętrznej i zewnętrznej zasadami Ewangelii. W rzeczywistości był to sojusz Prus, Rosji i Austrii skiero­wany przeciwko wszystkim ruchom chcącym zmienić nowy układ sil. Państwa te uchwaliły zasadę interwencji (wzajemna pomoc w tłumie­niu ruchów rewolucyjnych) w przypadku jakichkolwiek kłopotów we­wnętrznych.

3. Skutki kongresu wiedeńskiego

— uchwalenie systemu sojuszy, który zostanie złamany dopiero pod koniec XIX w. (sojusz Rosji, Prus i Austrii). (Dopiero wybuch I woj­ny światowej ostatecznie przekreślił układ struktur politycznych i granic z 1815 r.)

— narzucono równowagę sił , na straży której stała Anglia i Święte Przymierze — złamana w drugiej połowie XIX w.

— narzucenie postanowień kongresu licznym państwom wbrew ich woli (Belgia, Holandia, Norwegia, Szwecja, ziemie polskie) przyczy­ną buntów,

— powrót do starych zasad systemu feudalnego i pominięcie zdobyczy rewolucji francuskiej powodem fali rewolucji w Europie (1830. 1848).

Wiosna Ludów - wspólna nazwa serii zrywów rewolucyjnych i narodowych, jakie miały miejsce w Europie w latach 1848 - 1849.

Ludem nazywa się tu społeczności dążące do uzyskania udziału w rządach, warstwy społeczne dążące do polepszenia warunków bytowych i lud jako narodowość walcząca o spełnienie swoich aspiracji w różnej postaci: autonomii, niepodległości, lub zjednoczenia w ramach jednego państwa. W latach 1848 - 1849 można więc wyróżnić trzy nurty rewolucji: ustrojowy, społeczny i narodowy.

Wiosna Ludów objęła niemal całą Europę, z wyjątkiem Rosji, gdzie system polityki carskiej nie dopuszczał żadnych form oporu wobec władzy. Nie było też wystąpień w Wielkiej Brytanii, zaś na Półwyspie Iberyjskim doszło jedynie do wystąpień chłopskich.

Ruchy rewolucyjne w jednym państwie oddziaływały na inne narody. Informacje o wystąpieniach rozchodziły się stosunkowo szybko, prowadząc do kolejnych powstań. Można w takim wypadku mówić o rewolucji europejskiej. Wielu aktywnych działaczy Wiosny Ludów działało na terenie różnych państw i porozumiewało się ze sobą.

Bilans Wiosny Ludów

• objęła swym zasięgiem inne kraje Europy pod hasłem rewolucji francuskiej: "Wolność-równość-braterstwo"

• wkroczyła na arenę polityczną klasa robotnicza, która walczy o "republikę socjalną" i "sprawiedliwość społeczną"

• wzrosło znaczenie burżuazji w kapitalistycznych przeobrażeniach w Europie, jednocześnie zwiększył się jej strach przed robotnikami i ich aspiracjami politycznymi

• uwolnienie chłopów z więzów resztek feudalizmu na znacznym obszarze Europy

• wprowadzono rządy konstytucyjne w wielu krajach Europy, poszerzono swobody obywatelskie

• wydarzenia te stały się mocnym doświadczeniem dla wszystkich narodów walczących o zjednoczenie i niepodległość oraz podwaliną ruchów niepodległościowych w latach następnych

• rozluźnieniu uległ gorset "Świętego Przymierza"

GENEZA REWOLUCJI BURŻUAZYJNEJ WE FRANCJI W XVIII w.

Rewolucja we Francji, która wybuchła 14 lipca 1789 r. nie była wy­darzeniem zaskakującym. Sytuacja gospodarcza i społeczna Francji, rządy absolutne władców Francji oraz prowadzona przez nich mocar­stwowa polityka zagraniczna złożyły się na wybuch konfliktu, który zaważył na losach Europy i świata.

1. Sytuacja społeczna:

— społeczeństwo podzielone na 3 stany: duchowieństwo, szlachta, stan trzeci — mieszczanie i chłopi,

— tylko dwa pierwsze stany korzystały z przywilejów: ekonomicznego, podatkowego, sądowniczego i honorowego:

• ekonomiczny — zwolnienie z podatku taille,

• sądowy — zwolnienie od kar hańbiących, nie podleganie niż­szym instancjom sądowym,

• honorowy — prawo do noszenia szpady, pierwszeństwo w miej­scach publicznych przed mieszczaństwem,

— duża dysproporcja między liczebnością stanów a ich położeniem społecznym i politycznym: stan pierwszy i drugi — 4%, stan trzeci

• 96% ( w tym chłopi ok. 80% — 20 min). Ludność Francji wy­nosiła 24,7 min ludzi,

— system stanowy pokrywał się z systemem feudalnym — chłopi byli uzależnieni od swoich panów — szlachty i duchowieństwa,

— niezadowolenie arystokracji i duchowieństwa z centralistycznej władzy absolutnej i ograniczenia praw stanowych — Stany Gene­ralne nie były zwoływane od 1618 r.,

— władza absolutna opierała się na urzędnikach wywodzących się z tzw. nowej szlachty i z bogatej burżuazji, co budziło niechęć starej arystokracji rodowej,

— mieszczaństwo, które znacznie się wzbogaciło w przeciągu XVII i XVIII w., chciało zlikwidować uprzywilejowane stanowisko dwóch pierwszych stanów,

— znaczne rozwarstwienie i zróżnicowanie majątkowe wewnątrz sta­nów:

• duchowieństwo — dzieliło się na wyższe i niższe, dostęp do wy­ższych urzędów duchownych był zagwarantowany dla szlachty, niższe duchowieństwo parafialne było bardzo biedne,

• szlachta — dzieliła się na (1) arystokrację rodową, (2) szlachtę prowincjonalną (3) szlachtę urzędniczą,

• stan trzeci:

(1) mieszczaństwo — dzieliło się wewnętrznie na: bogatą burżuazję (kupcy, bankierzy), drobnomieszczaństwo, ludzi wolnych zawodów (lekarze, prawnicy, uczeni), pracowników naje­mnych, proletariat,

(2) chłopi — ludzie wolni — dzielą się na: chłopów czynszowników, chłopów półdzierżawców — oddawali 1/2 część plo­nów, chłopów bezrolnych (stanowili 1/4 wszystkich chłopów).

2. Sytuacja gospodarcza:

— na skutek polityki merkantylistycznej Francja była potęgą hand­lową, podstawą gospodarki było rolnictwo,

— olbrzymia większość ziemi w rękach szlachty i duchowieństwa (chłopi mogli ziemię tylko dzierżawić),

— zachwianie równowagi finansowej państwa spowodowane ujemnym bilansem — zbyt duże wydatki w stosunku do dochodów skarbu,

— klęski żywiołowe w latach 1785, 1788, 1789 przyczyniły się do zwiększenia cen artykułów spożywczych,

— wzrost fiskalizmu — nakładanie licznych podatków na pokrycie wysokich wydatków,

— wysoki dług państwowy — 5 mld liwrów.

3. Polityka zagraniczna Francji — w wieku XVII i XVIII Francja pro­wadziła liczne wojny, na które potrzebowała coraz więcej środków. Ciężary prowadzonych wojen spadały przede wszystkim na stan trzeci.

4. Wydarzenia poprzedzające wybuch rewolucji francuskiej

1787 — Ludwik XVI zwołał Zgromadzenia Notablów, by uzyskać zgo­dę na powszechny podatek gruntowy — bez powodzenia 1789 rok:

5.05. — otwarcie Stanów Generalnych po raz pierwszy od 170

lat 17.06 — stan trzeci obwołał się Zgromadzeniem Narodowym

— król zamknął salę obrad stanu trzeciego, który przeniósł

się do sali gry w piłkę

9.07 — przekształcenie się Zgromadzenia Narodowego w Konsty­tuantę (Zgromadzenie Ustawodawcze)

11.07 — zamieszki na terenie Paryża — ludność obawia się uży­cia wojska przeciwko opozycji i ludowi

14.07 — zdobycie Bastylii — więzienia w centrum Paryża, roz­poczęło rewolucję we Francji.

CZYNNIKI I ZNACZENIE PRZYJĘCIA CHRZTU PRZEZ MIESZKA I (966 r.)

UWAGA!

1

1

---