Budowa systemu Dos i Linux - polecenia, parametry i porównania.
DOS
DOS jest jednym z najbardziej znanych, obok Microsoft Windows, systemów operacyjnych. Jego rozwój pokazuje, jak wyglądała ewolucja komputerów osobistych, kiedy pojawiały się techniki tworzące dzisiejsze komputery. Nazwa MS-DOS, to skrót od Microsoft Disk Operating System, czyli Dyskowy System Operacyjny firmy Microsoft. System działa głównie w trybie tekstowym. Wszystkie polecenia wydaje się za pomocą klawiatury. Istnieją nakładki, które pozwalają uniknąć żmudnego wpisywania komend, są to np.:
- Norton Commander - najpopularniejszy menedżer plików,
- Dos Navigator - równie popularny,
- DosShell - dostarczany wraz z Dos'em, do wersji 5.0, ale nie jest najlepszym rozwiązaniem
- Foltyn Commander - niezły klon NC, całkowicie po polsku
- Volkov Commander - to samo co NC, choć może nawet lepszy
- The DOS Controller - prosty, ale zajmuje tylko 50 kB
Istnieje jeszcze cała gama tego typu programów, ale nie ma sensu wymieniania ich wszystkich, gdyż ta strona dotyczy samych systemów, a nie nakładek.
Specyficznym programem działającym pod kontrolą MS-Dosa, który jest jednocześnie nakładką i środowiskiem graficznym jest Windows, dlatego też jego opis znajduje się na stronie.
Wszystkie procesy odbiera i interpretuje program, będący powłoką systemu - 'command.com', wchodzący zresztą w jego skład.
Na system oprócz tego pliku, składają się jeszcze dwa - 'io.sys' oraz 'msdos.sys'. W skład systemu wchodzi również oprogramowanie dodatkowe, które dostarcza Microsoft wraz z systemem.
System podczas ładowania działa w następujący sposób :
Po wczytaniu zbiorów systemowych 'io.sys' i 'msdos.sys', następuje odszukanie plików konfiguracyjnych 'config.sys', a potem 'autoexec.bat'.
DOS jest systemem jednozadaniowym, to znaczy w dowolnej chwili tylko jeden program może pracować pod jego kontrolą. System jednozadaniowy bywa nazywany również systemem jednoużytkownikowym (ang. single user-system), w związku z tym, że w jednej chwili może obsługiwać tylko jednego użytkownika.
Zakres czynności wykonywanych przez system operacyjny DOS obejmuje:
1. Zarządzanie pamięcią operacyjną (przydzielenie pamięci zadaniu, zwolnienie pamięci).
2. Sterowanie pracą urządzeń zewnętrznych (obsługa klawiatury, wyświetlania na monitorze, obsługa odczytu i zapisu pamięci zewnętrznej, obsługa złącz szeregowych i równoległych).
3. Zarządzanie informacją zapisaną w pamięci zewnętrznej poprzez organizację systemu plików (tworzenie, zapisywanie, odczytywanie, kasowanie plików w hierarchicznej strukturze).
4. Komunikację z użytkownikiem i udostępnianie pozostałych elementów oprogramowania (podstawowego, narzędziowego, użytkowego).
5. Kontrolę poprawności pracy sprzętu i organizację w sytuacjach awaryjnych (brak urządzenia zewnętrznego, brak dostępu do urządzenia zewnętrznego, błąd w pamięci operacyjnej, błąd odczytu z klawiatury, błąd zapisu w pamięci zewnętrznej)
W 1980 roku Seattle Computer Products pisze 86-QDOS, emulator CP/M-80 dla pierwszego 16-bitowego procesora Intela. W 1981 roku Microsoft kupuje od Seattle Computer Products 86-DOS by wypełnić zobowiązania kontraktu z IBM na system operacyjny do przygotowywanego komputera IBM PC, zmienia go tak by mógł pracować na IBM PC i nazywa MS-DOS. Pierwsza wersja beta zaczyna pracować na IBM PC w lutym 1981 roku. W sierpniu 1981 roku pokazany zostaje MS-DOS 1.0, zajmujący 13K dysku i pracujący na 8K pamięci operacyjnej. W listopadzie 1981 roku dodana zostaje obsługa dwustronnych dyskietek 320K. IBM sprzedaje go wraz ze swoimi komputerami jako PC-DOS; Microsoft może rozwijać go i oferować oddzielnie pod nazwą MS-DOS.
Dwa lata później, w 1983 roku, wraz z IBM PC/XT pojawia się napisany praktycznie od nowa MS-DOS 2.0, z hierarchiczną strukturą katalogów i możliwością instalowania sterowników do urządzeń; zajmuje 41K, pracuje na 24K pamięci. Na początku 1984 roku dodane jest wsparcie dla języków narodowych.
W sierpniu 1984 MS-DOS 3.0 dla IBM PC/AT pozwala na stworzenie rozszerzonej partycji na dysku, liczącej do 32 MB i ma wbudowaną obsługę stacji 1.2 MB; system zajmuje 60K na dysku. Wersja 3.1 dodaje obsługę sieci, 3.2 - obsługę dyskietek 3.-5-calowych 720K. W listopadzie 1985 pojawia się Microsoft Windows; nakładka graficzna na DOS. Wersja 3.3 z maja 1987 pozwala na definiowanie dysków logicznych w rozszerzonej partycji dysku twardego, wprowadzone zostają strony kodowe.
W czerwcu 1988 roku MS-DOS 4.0 przekracza barierę 32 MB dla partycji, ma tez wsparcie dla pamięci rozszerzonej; system zajmuje 108K, pracuje w 75K pamięci operacyjnej. Wersja 5.0 z 1991 ma wsparcie dla wysokiej pamięci, system pomocy i program do zarządzania zawartością dysku (MS-DOS Shell); system zajmuje 118K, pracuje w 60K pamięci.
Wersja MS-DOS 6.0 w 1993 roku zostaje wyposażona w zestaw programów narzędziowych do przygotowywania kopii zapasowych, ochrony przed wirusami, defragmentacji dysku, kompresji dysku, zarządzania pamięcią; ma także wsparcie dla stacji CD-ROM, zarządzanie poborem mocy pozwalające na oszczędność baterii na komputerach przenośnych.
MS-DOS 7.0... już nie wychodzi, choć tak początkowo nazywano projekt Microsoft pod nazwą kodową Chicago,ktory znamy jako Windows 95.
DOS był przez długi czas czynnikiem ograniczającym rozwój komputerów osobistych IBM PC. Wynikało to po części z podejścia firmy IBM do swego projektu Personal Computer. Miał to być rodzaj drugorzędnego produktu, planowano sprzedanie go w nie więcej niż 50 tysiącach sztuk; byl przeznaczony dla pojedynczego użytkownika i do rpacy z jednym programem. DOS jako system dla PC miał być najwyżej tak dobry jak CP/M, system operacyjny pracujący na niektórych 8-bitowych mikrokomputerach w tych czasach, a stworzony w 1974 roku przez Digital Research, firmę, do której początkowo zwrócił się IBM zpropozycją napisania systemu dla IBM PC i dopiero gdy ta odmówiła, IBM zwrócił się do Billa Gatesa z Microsoft.
Przez pierwsze kilka lat realizacji takiej polityki MS-DOS był powoli rozbudowywany, bez wprowadzania rewolucyjnych zmian, takich jak praca z wieloma programami jednoczesnie (multitasking). System zaczął się szybko starzeć. Jednak sukces komputerów osobistych, ogromna liczba użytkowników i rozwój sprzętu w koncu wręcz wymusiły rozwój DOS, a także pojawienie się Windows. W czerwcu 1991 roku według pisma PC Computing na DOS działało 20 tysięcy komercyjnych programów na 50 milionach komputerów w samych tylko Stanach Zjednoczonych; DOS miał już wtedy 13 wersji językowych.
MS-DOS jest najbardziej znaną, ale nie jedyną wersją DOS. W październiku 1983 roku pojawia się PC-DOS firmy IBM, przeznaczony dla komputerów PCjr. W połowie 1990 roku pojawił się DR-DOS 5.0, produkt firmy Digital Research i początkowo odniósł spory sukces; miał lepsze zarządzanie pamięcią i zbiór programów narzędziowych niż ówczesny MS-DOS 4.x. Digital Research zostaje przejęty przez Novella w 1991 roku i już jako jego część opracowuje Novell DOS 7.0. Novell miał nadzieje na wsparcie nim swego flagowego sieciowego systemu Netware. W 1995 roku pojawia się również PC-DOS 7.0. Jednak żadnen z tych produktów, porównywalnych a w niektórych dziedzinach przewyższających MS-DOS nie zachwiał dominującej pozycji Microsoft na rynku MS-DOS trudno nazwać systemem operacyjnym w obecnie przyjętym znaczeniu tego określenia. Tym niemniej jego budowa i ograniczenia są dla nas istotne, ponieważ elementy DOS-u tkwią również we współczesnych Windows. DOS jest systemem jednozadaniowym, nie zapewnia ochrony, nie zarządza zasobami maszyny. Zajmuje się jedynie obsługą systemu plików, wsparciem dla programów rezydentnych, wykonuje też kilka dodatkowych funkcji. Programy rezydentne, będące sterownikami urządzeń, udostępniają aplikacjom własne specyficzne interfejsy, co stwarza niemało problemów programistom aplikacji, ze względu na konieczność zapewnienia komunikacji z wieloma urządzeniami. Aplikacja systemu DOS ma bezpośredni dostęp do sprzętu i tylko 640 kB dostępnej pamięci. Można było osiągnąć dostęp do większej ilości pamięci, wiązało się z tym jednak wiele utrudnień ? większą pamięć musiały obsługiwać dodatkowe sterowniki EMS i XMS.
Architektura DOS złożona jest z trzech warstw: BIOS-u, czyli warstwy komunikacji ze sprzętem (w skład tak pojmowanego BIOS-u wchodzi również jeden z ładowanych modułów systemu, nie tylko BIOS z pamięci ROM), jądra systemu (zawiera głównie system obsługi plików) oraz prymitywnej powłoki, czyli interfejsu użytkownika command.com. Jednak w praktyce aplikacje komunikują się ze sprzętem z pominięciem zarówno jądra, jak i BIOS-u, jedynie za pośrednictwem sterowników.
Gdy na rynku pojawiły się mocniejsze maszyny, pozwalające na uruchomienie dużych i złożonych aplikacji, architektura DOS stała się poważnym ograniczeniem, utrudniającym wykorzystanie mocy nowych maszyn. Pojawiły się programy-środowiska, umożliwiające uruchomienie w systemie DOS aplikacji działających w trybie rozszerzonym (286) lub programów 32--bitowych, tzw. extendery. Równocześnie powszechnie stosowane procesory, wyposażone w tryb pracy chronionej (Protected Mode), ?domagały się? lepszego wykorzystania, co stało się motorem dla poszukiwań innych rozwiązań.
Polecenia dotyczące plików DOS
zmiana bieżącego dysku - a:,c: itd.
kopiowanie plików - COPY źródło [cel]
bez podania celu - do katalogu bieżącego
przenoszenie plików - REN plik nowa_nazwa
kasowanie pliku - DEL plik, ERASE plik
próba odzyskania skasowanego pliku - UNDELETE
obejrzenie pliku - TYPE plik
edycja pliku - EDIT plik
pomoc - HELP [polecenie]
polecenie - /?
tworzenie katalogu - MD nazwa
kasowanie pustego katalogu - RD nazwa
zmiana katalogu - CD nazwa
przedstawienie zawartości katalogu - DIR
graficzne przedstawienie drzewa katalogów - TREE
Polecenia dotyczące dysków DOS
formatowanie dyskietki - FORMAT a: [/s]
/s - dyskietka system.
próba odwołania formatowania - UNFORMAT a:
sprawdzanie i naprawa dysku - SCANDISK [dysk:], CHKDSK [dysk:]
bez podania dysku sprawdza bieżący
defragmentacja plików - DEFRAG dysk:
Polecenia "inne" DOS np.
ustalanie atrybutów plików - ATTRIB [+-s|h|r]
czyszczenie ekranu - CLS
zmiana daty - DATE [data]
zmiana czasu - TIME [czas]
zainstalowanie DosKey - DOSKEY
zmiana nazwy dysku - LABEL
drukowanie pliku - PRINT plik
utworzenie wirtualnego dysku - SUBST dysk: katalog
wersja DOS'u - VER
wyświetlanie nazwy dysku - VOL [dysk:]
Archiwizacja
archwiwizacja danych - ARJ A [-r] plik katalog
powstanie a:\arch.arj
rozpakowanie danych - ARJ X [-r] plik katalog
zamiast ARJ można używać RAR w tej samej składni; bez opcji - interaktywnie (pliki spakowane z rozszerzeniem rar)
pkzip/pkunzip - zgodny z pakowarką NC: PKZIP nazwa - bieżący katalog do pliku nazwa.zip, PKUNZIP nazwa.
GZIP [-d] nazwa - pakowarka GNU, standardowa pod Unix i Linux. Opcja -d - rozp.
Standardy dotyczące nazw plików
88888888.333 - nazwa DOS/Windows 3.x
Duże małe pl 256.1234567890 - nazwa Windows 95
Pliki wykonywalne:
BAT - plik wsadowy składający się z serii poleceń DOS, COM (command), EXE (executable) - programy
Pod File Manager/Windows Explorer/NC można uruchamiać programy poprzez pliki z odpowiednimi rozszerzeniami - tzw. "skojarzone z rozszerzeniem"
Trzyliterowe rozszerzenia nazw plików:
SYS - pliki systemowe; TXT - pliki tekstowe ASCII, DOC - pliki MS Word (rzadziej dokumentacja programu); XLS - arkusz Excela; WRI - tekst w formacie Write'a; ICO (ikona), BMP (bitmap), GIF, JPG - formaty plików graficznych.
Linuks
Linuks, Linux to wielozadaniowy, wieloużytkowy, 32-bitowy system operacyjny typu UNIX stworzony przez Linusa Torvaldsa. Pierwsza wersja systemu ujrzała światło dzienne w sierpniu 1991 roku, od tamtej pory system podlega licznym udoskonaleniom dokonywanym przez ogromną grupę programistów mających dostęp do kodu źródłowego systemu, który jest rozpowszechniany na zasadach licencji GPL (General Public License) fundacji FSF. Licencja ta zapewnia powszechną możliwość bezpłatnego użytkowania systemu i brania udziału w jego rozwoju. Jego kod źródłowy jak i sam system jest więc bezpłatny i dostępny dla każdego bez żadnych ograniczeń. Natomiast firmy komercyjne zarabiają, tworząc i sprzedając tzw. dystrybucje Linuksa, czyli wersje instalacyjne, zawierające program, kod źródłowy oraz setki dodatkowych programów użytkowych przystosowanych dla tego systemu zarówno shareware'owych jak i freeware'owych. Cena obejmuje zebranie wszystkich programów w całość, wytłoczenie CD, oraz wydrukowanie podręcznika użytkownika. Poszczególne wersje dystrybucyjne różnią się jakością dołączonej dokumentacji, programem instalacyjnym oraz ilością i aktualnością dołączonego oprogramowania (stąd różnica liczby płyt CD-ROM w poszczególnych dystrybucjach). przy czym coraz częściej można spotkać również darmowe wersje dużych programów komercyjnych na tą platformę takich jak pakiety biurowe StarOffice, Corel World Perfect przeglądarkę Internetową i klienta pocztowego N. Communicatora czy programy graficzne np. Gimp. Darmowe wersje Evaluation można znaleźć na dodatkach CD czasopism komputerowych lub w Internecie Oprócz całkowitej bezpłatności główną zaletą Linuksa są małe wymagania sprzętowe. Do wykonywania podstawowych zadań wystarczy mu komputer 386 z 4 MB pamięci RAM. Poza tym Linux funkcjonuje także sprawnie na innych platformach sprzętowych takich jak: Power-PC, Power-Mac, Atari czy Amiga. Linux stał się już najpopularniejszym systemem dla serwerów internetowych, używany jest przez miliony osób również jako system operacyjny stosowany w biurach i domach - Linux dorównuje (a często przewyższa możliwościami komercyjne systemy UNIXowe. Dostępnych jest ponad 20 odmian Linuxa pochodzących od firm, różnych organizacji i osób prywatnych. Testowa instalacja Linuxa potrzebuje na dysku dwóch dodatkowych partycjach sformatowanych w systemie Ext2: pierwszej na system, i drugiej przeznaczonej na plik wymiany (swap file). Później można uruchamiać linuxa za pomocą LOADIN. EXE z poziomu DOSa lub używając dołączonego do systemu programu startującego LiLo (Linux Loader). Jest to boot manager z którego po starcie systemu można wybrać pod którym systemem operacyjnym chcesz akurat pracować (zakładając że masz zainstalowanych na swoim komputerze więcej systemów). Z poziomu linuxa jest dostęp do partycji Windows 95/98 (FAT 16/32) oraz Windows NT (NTFS - tylko do odczytu). Co ciekawe w Linuxie możemy również uruchamiać prawie wszystkie 16 i 32 bitowe aplikacje Windows, aby to zrobić potrzebny jest jednak tzw. emulator np. Wine. Najpopularniejsze dystrybucje Linuxa to: RedHat, Debian, S. u. S. E Linux, SlackWare, Mandera, Caldera OpenLinux, Corel Linux. Wszystkie pakiety dystrybucyjne Linuxa bazują na tym samym jądrze (kernelu), a mogą tylko wystąpić różnice pomiędzy wersjami. Kernel zawiera podstawowe funkcje systemu operacyjnego, ładuje niezbędne sterowniki systemu plików, obsługi sieci oraz dołączonych urządzeń i mnóstwo, uruchamianych z linii poleceń narzędziowych programów pomocniczych. Instalacja i późniejsze użytkowanie systemu w zależności od wersji nie należy do specjalnie łatwych i wymaga już pewnej znajomości komputera (to nie to co instalacja Windows), musimy przeznaczyć mu osobną partycję Ext2 na HD i odpowiadać na szereg niezrozumiałych pytań zadawanych przez program instalacyjny. Linux podobnie jak większość nowoczesnych systemów operacyjnych ma wygodny i łatwy w użyciu interfejs graficzny, podobny również do Windosowych okienek, tak zwany X-Window. Prawdopodobnie najprostszą a zarazem najbardziej popularną wersją jest S. u. S. E. Jeżeli BIOS twojego komputera pozwala na ładowanie systemu operacyjnego wprost z CD-ROM'u (W opcji Boot Device zakładki Adwanced CMOS Setup powinien być CD-ROM), to proces instalacji skróci się do wykonania kilku w miarę prostych czynności, gdyż system umieszczony jest na tzw. płycie bootowalnej. Użytkownicy SuSE Linuxa będą mogli w pełni wykorzystać możliwości swoich kart graficznych z akceleratorem, w tym najnowszych pracujących z magistralą AGP i obsługujących DVD. System obsługuje także karty video, a zestaw sterowników do najnowszych kontrolerów SCSI i napędów dysków wymiennych stawia go niemal na równi z innymi komercjalnymi systemami. Wspomniany X-Windows to specyficzne środowisko graficzne Linuxa które do złudzenia przypomina Windosowe okienka. Mamy tu do wyboru kilkanaście menadżerów okienek które w zależności od urozmaiceń swojego interfejsu wymagają odpowiedniej ilości wolnej pamięci RAM. Dostępne są 2 interfejsy graficzne KDE i GNU. Najbardziej pamięciożernym jest KDE (minimum 32 a najlepiej 48 lub 64 MB RAM'u), ale za to jest to menadżer najłatwiejszy w konfiguracji i dostosowaniu go do indywidualnych upodobań użytkownika. Obsługa odbywa się w nim analogicznie jak w Windows 95, bezpośrednio spod grafiki przy wykorzystaniu wbudowanego mechanizmu "przeciągnij i upuść" i innych tego typu ułatwień znanych z Windosowych okienek, z tym że na tej platformie jeszcze nie wszystko działa tak jak należy a większość programów nadal pracuje lub jest uruchamiana w trybie tekstowym. Konfiguracja polega z reguły na edycji odpowiedniego pliku w edytorze tekstowym a wyszukanie odpowiednich danych w większości przypadków wymaga przeczytania anglojęzycznej dokumentacji. Po odpowiedniej konfiguracji możemy jednak ustawić menu i wszystkie komunikaty np. w języku polskim. Linux w dużym stopniu zawdzięcza swoją popularność doskonałej stabilności działania, dzięki czemu znalazł zastosowanie w narzędziach programistycznych i serwerowych a przez to staje się coraz bardziej popularny. Przybywa również programów przeznaczonych na tę platformę operacyjną dzięki czemu ma szansę w niedługim już czasie konkurować z Windowsem także na scenie domowych zastosowań. Póki co jest to jednak system mało przyjazny a problemy z instalacją i konfiguracją to tylko część wad. Niewiele urządzeń sprzętowych oferuje obsługę do linuxa, a ciężar wyprodukowania sterowników spoczywa najczęściej na barkach programistów tego systemu. Ponadto obsłudze kart video adapterów dźwiękowych czy drukarek daleko do uniwersalnej, natomiast w odniesieniu do skanerów, aparatów cyfrowych i kart TV jest to jeszcze obsługa bardzo wybiórcza. Urządzenia których działanie zależy w dużej mierze od komputera - Winmodemy lub niektóre drukarki atramentowe, prawdopodobnie nie będą działały w ogóle, a zyskujące na popularności standardy, takie jak USB czy DVD, są obsługiwane warunkowo i eksperymentalnie. Dokumentacja Linuxa jest mało precyzyjna i nie ułatwia szczególnie procesu instalacji i obsługi systemu tym bardziej że jest w całości w języku angielskim. Najlepszym źródłem pomocy są więc grupy dyskusyjne w których należy szukać pomocy zadając pytania na forum a najlepiej przeglądając archiwum w poszukiwaniu odpowiedzi.
Polecenia - Linux
/proc - Pseudo system plików z informacjami o procesach
__setfpucw - Zmiana słowa kontrolnego koprocesora w architekturze i386
_exit - Zakończ bieżący proces
abort - Nienormalne zakończenie programu
abs - Oblicza bezwzględna zmiennej integer
ac - Wypisuje statystyki odnośnie czasu połączenia użytkowników
accept - Przyjmuj połączenie na gnieździe
access - Sprawdź prawa użytkownika do pliku
acct - Switch process accounting on or off
acheflush - Wypróżnij zawartość cache z instrukcjami i/lub z danymi
acos - Funkcja arcus cosinus
acosh - Odwrotność hiperbolicznej funkcji cosinus
adjtimex - Dopasuj zegar kernela
alarm - Ustaw zegar na dostarczenie sygnału alarm
aliases - Plik z aliasami dla sendmaila
alloca - Alokacja pamięci
apropos - Przeszukaj bazę danych whatis pod kątem łańcuchów
ar - Utwórz, modyfikuj i ekstraktuj z archiwów
arch - Wydrukuj architekturę maszyny
ascii - Zestaw zbioru znaków ASCII w postaci ósemkowej, dziesiętnej, lub
ascii-xfr - Podeślij/pobierz pliki przy użyciu protokołu ASCII
asctime, ctime, gmtime, localtime, mktime - Konwersja binarnej daty i czasu
asin - Funkcja arcus sinus
asinh - Odwrotność hiperbolicznej funkcji sinus
assert - Przerwanie pracy programu jeśli wyrażenie jest fałszywe
atan - Funkcja arcus tangens
atan2 - Funkcja arcus tangens dwóch zmiennych
atanh - Odwrotność hiperbolicznej funkcji tangens
atexit - Rejestracja funkcji wywoływanej po normalnym zakończeniu programu
atof - Konwersja zmiennej napisowej na double
atoi - Konwersja zmiennej napisowej na integer
atol - Konwersja zmiennej strong na long integer
autoexecd - Demon dla blondynek
badblocks - Szukaj na urządzeniu uszkodzonych bloków
basename - Oddziela katalog i przyrostek od nazw plików.
bc - Język kalkulatora dowolnej precyzji
bcmp - Porównanie łańcuchów bajtów
bcopy - Kopiowanie łańcucha bajtów
bdflush - Uruchom, oczyść, lub dostrój daemona bdflush (buffer-dirty-flush)
biff - "Zostań poinformowany, jeśli przyjdzie poczta i od kogo ona jest"
bind - Przywiąż nazwę do gniazda
bison - Generator parserów w wersji GNU (zastępuje program yacc)
bootparam - Wprowadzenie do parametrów bootujących kernela Linuxa.
brk, sbrk - Zmień wielkość segmentu danych
bsearch - Binarne przeszukiwanie posortowanej tablicy
bzero - Wpisywanie zer do łańcucha bajtów
captoinfo - Konwersja opisu terminali w formacie termcap do formatu terminfo
cat - Połącz pliki i wypisz na standardowe wyjcie
catgets - Pobranie komunikatu z katalogu komunikatów
catopen, catclose - Otwarcie/zamknięcie katalogu komunikatów
cbrt - Pierwiastek sześcienny
ceil - Najmniejsza wartość całkowita nie mniejsza niż x
chat - Zautomatyzowany skrypt dialogu z modemem
chattr - Zmień atrybuty plików na systemie plików ext2fs
chdir, fchdir - Zmień katalog roboczy
checkalias - Sprawdź czy alias nie jest już zdefiniowany.
chfn - Zmień swoją informację fingerową
chgrp - Zmień grupę właścicieli plików
chkdupexe - Znajdź dublujące się pliki wykonywalne
chmod, fchmod - Zmień prawa pliku
chown, fchown - Zmień właściciela pliku
chroot - Zmień główny katalog
chsh - Zmień powłokę loginową
cjpeg - Konwersja plików graficznych do formatu JPEG
cksum - Oblicz sumę kontrolną i policz bajty w pliku
clear - Wyczyść ekran terminala
clock - Wyznaczanie czasu procesora
clone - Utwórz proces potomny
close - Zamknij deskryptor pliku
closedir - Zamknięcie strumienia katalogu
colrm - Usuń z pliku kolumny
comm - Porównaj dwa posortowane pliki linia po linii
compress uncompress - Skompresuj dane (wersja 4.1)
configure - Przygotuj kod źródłowy do kompilacji
confstr - Pobranie zmiennych łańcuchowych zależnych od konfiguracji
connect - Zainicjuj połączenie poprzez gniazdo
console - Terminal na konsoli i konsole wirtualne
console_codes - Kody konsolowe Linuxa, oraz sekwencje eskejpowe
copysign - Kopiowanie znaku liczby
cos - Funkcja cosinus
cosh - Hiperboliczna funkcja cosinus
cp - Kopiuj pliki i katalogi
create_module - Utwórz wpis ładowalnego modułu
cron - Daemon do wywoływania odłożonych komend
crontab - Zarządzanie plikami crontab należącymi do użytkowników (V3)
crypt - Szyfrowanie danych i haseł
csplit - Podziel plik na części według linii kontekstowych
ctermid - Pobranie nazwy terminalu kontrolującego
ctrlaltdel - Ustaw działanie kombinacji Ctrl-Alt-Del
cut - Usuń sekcje z każdej linii plików
date - Wydrukuj, lub ustaw datę systemową i czas
dc - Kalkulator dowolnej precyzji
dd - Skonwertuj plik podczas jego kopiowania
delete_module - Skasuj wpis ładowalnego modułu.
depmod, modprobe - Programy do "automatycznej" obsługi modułów
df - Podsumuj ilość wolnego miejsca na dysku
dialog - Wyświetlaj dialogi ze skryptów powłoki
diff - Szukanie różnic pomiędzy dwoma plikami
difftime - Obliczanie różnicy czasu
dircolors - Konfiguracja kolorów dla `ls'
dirname - Usuń niekatalogowy przyrostek nazwy pliku
div - Obliczanie ilorazu oraz reszty dzielenia liczb całkowitych
djpeg - Dekompresja pliku JPEG do pliku obrazkowego
dos, xdos, dosexec, dosdebug - Uruchamianie MS-DOS-u i programów
dpkg - Menedżer pakietów dla systemu Debian GNU/Linux
dpkg-deb - Narzędzie obsługi plików archiwum Debiana (.deb)
dpkg-split - Narzędzie dzielenia/łączenia pakietów Debiana
drand48, erand48, lrand48, nrand48, mrand48, jrand48, srand48, seed48,
drem - Reszta z dzielenia zmiennoprzecinkowego
dselect - Narzędzie do zarządzania pakietami Debiana
du - Podsumuj zużycie miejsca na dysku
dumpe2fs - Wyrzuć dane o systemie plików
dumpkeys - Wyrzuć tabele translacji klawiatury
dup, dup2 - Duplikuj deskryptor pliku
e2fsck - Sprawdź system plików ext2fs (second extended filesystem)
echo - Wyświetl linijkę tekstu
ecvt, fcvt - Konwersja liczby zmiennoprzecinkowej na łańcuch
ed, red - Edytor tekstu
edquota - Edytuj quoty użytkowników
eject - Wysuń wyciągalny nonik
env - Uruchom program w zmienionym środowisku
environ - Środowisko użytkownika
erf, erfc - Funkcja błędu i uzupełniająca funkcja błędu
errno - Numer ostatniego błędu
execl, execlp, execle, execv, execvp - Wykonanie pliku
execve - Uruchom program
exit - Normalne zakończenie programu
exp, log, log10, pow - Funkcja wykładnicza, logarytm oraz potęga
expand - Skonwertuj znaki tabulacji na spacje
expm1, log1p - Funkcja wykładnicza minus 1, logarytm z 1 plus argument
exports - Systemy plików eksportowane w systemie NFS
expr - Wykonaj wyrażenia
fabs - Wartość bezwzględna liczby zmiennoprzecinkowej
faillog - Plik logujący nieudane zalogowania
false - Nic nie rób, bez powodzenia
fclose - Zamknięcie strumienia
fcntl - Manipuluj deskryptorem pliku
fd - Urządzenie stacji dyskietek
fdatasync - Zsynchronizuj rdzeniowe zawartości plików z zawartością dysku.
fdformat - Niskopoziomowe formatowanie dyskietki
fdisk - Obsługa tablicy partycji dla Linuxa
feof, ferror, fileno, clearerr - Sprawdzenie i zmiana stanu strumienia
fflush - Wypróżnienie buforów strumienia
ffs - Pozycja pierwszego ustawionego bitu w słowie
fgetgrent - Pobranie wpisu z pliku grupy
fgetpwent - Pobranie wpisu z pliku haseł
file - Określ typ pliku
filesystems - Typy systemów plików Linuxa: minix, ext, ext2, xia, msdos,
finger - Program do sprawdzania informacji o użytkowniku
flock - Załącz, lub usuń doradczy lock z otwartego pliku.
floor - Największa wartość całkowita nie większa niż x
fmod - Reszta z dzielenia zmiennoprzecinkowego
fmt - Prosty optymalny formater tekstu
fnmatch - Porównanie nazwy pliku lub ścieżki
fold - Zawiń każdą linię wejścia aby pasowała do określonej szerokości
fopen, fdopen, freopen -Funkcje otwarcia strumienia
fork, vfork - Utwórz proces potomny
formail - Program do zmiany formatu listów (email)
fpathconf, pathconf - Pobranie konfiguracji dla plików
fread, fwrite - Binarny odczyt/zapis strumienia
free - Wyświetla informację o pamięci wolnej i wykorzystywanej w systemie
frexp - Konwersja liczby zmiennopozycyjnej na część ułamkową i całkowitą
frm,nfrm - Podaje pola from i subject wybranych wiadomości w skrzynce
fstab - Statyczna informacja o systemach plików
fsync - Synchronizuj wewnątrzrdzeniową zawartość pliku z zawartością dysku
full - Urządzenie zawsze pełne
fuser - Podaj procesy, korzystające z plików
g77 - Kompilator Fortranu GNU (v0.5.24)
gawk - Język wyszukiwania i przetwarzania wzorców.
gdb - Debugger GNU
get_kernel_syms - Pobierz wyeksportowane symbole kernela i modułów
getdents - Pobierz wpisy katalogu
getdomainname, setdomainname - Pobierz/ustaw nazwę domeny
getdtablesize - Pobierz rozmiar tabeli deskryptorów
getfilename - Zapytaj użytkownika o nazwę pliku w określonym formacie
getgid, getegid - Pobierz identyfikator grupy
getgroups, setgroups - Pobierz/ustaw listę grup dostępu
gethostid, sethostid - get or set the unique identifier of the current host
gethostname, sethostname - Pobierz/ustaw nazwę hosta
getitimer, setitimer - Pobierz lub ustaw wartość wewnętrznego timera
getlist - Pobierz listę z serwera NNTP
getopt - Analizuj opcje linii komend
getpagesize - Pobierz rozmiar strony systemowej
getpeername - Pobierz nazwę podłączonego peera
getpid, getppid - Pobierz identyfikator procesu
getpriority, setpriority - Pobierz/ustaw priorytet przydzielania programu
getpw - Zrekonstruuj wpis z pliku passwd.
getpwent, setpwent, endpwent - Pobierz wpis z pliku z hasłem
getpwnam, getpwuid - Pobierz wpis z pliku z hasłem
getresuid, getresgid - Pobierz rzeczywisty, efektywny i zachowany ID
getrlimit, getrusage, setrlimit - Pobierz/ustaw limity zasobów i zużycie
getsid - Pobierz ID sesji
getsockname - Pobierz nazwę gniazda
glob, globfree - Znajdź ścieżki, odpowiadające wzorcowi, zwolnij pamięć z glob()
GNU as - Przenośny asembler GNU
gpm - Narzędzie do kopiowania i wklejania oraz serwer myszy
groff - Frontend systemu formatowania dokumentów groff
groff_me - Makra troff dla formatowania dokumentów
group - Plik grup użytkowników
groupadd - Utwórz nową grupę
groupdel - Usuń grupę
groupmod - Zmień dane grupy
groups - Drukuj grupy, w których jest użytkownik
gs - Aladdin Ghostscript wersja 3.0 -- interpreter/przeglądarka
gzexe - Kompresuj pliki wykonywalne
gzip, gunzip, zcat - Skompresuj i zdekompresuj pliki
halt, reboot - Zastopuj system
hd - Urządzenia twardych dysków MFM/IDE
hdparm - Pobierz/ustaw parametry dysku twardego
head - Wypisz pierwszą część plików
hexdump - Zrzut ascii, dziesiętny, szesnastkowy, ósemkowy
hier - Opis systemowej hierarchii plików
host - Wyszukuje nazw hostów używając serwerów domen
htonl, htons, ntohl, ntohs - Konwersja wartości pomiędzy lokalnym a
httpd - Serwer http Apache
id - Drukuj rzeczywiste i efektywne UID oraz GID
idle - Powoduje idlowanie (bezczynność) procesu 0
ifconfig - Konfiguruj interfejs sieciowy
index, rindex - Zlokalizuj znak w ciągu
inetd .Dq super-serwer
info - System hipertekstu GNU
init, telinit - sterowanie procesu inicjującego
inittab - format pliku inittab używanego przez proces init kompatybilny z sysv.
insmod - instaluje ładowalny moduł jądra
install - kopiuj pliki i ustaw ich atrybuty
intro - Wprowadzenie do formatów plików
intro - wprowadzenie do funkcji bibliotecznych
intro - wprowadzenie do poleceń użytkownika
intro - Wprowadzenie do sekcji różne
intro - wprowadzenie do wywołań systemowych
intro - wstęp do plików specjalnych
ioctl - kontroluj urządzenia
ioperm - ustaw prawa wejścia/wyjścia portu
iopl - zmień poziom uprawnień I/O
ip - Implementacja protokołu IPv4 dla systemu Linux
ipc - mechanizmy komunikacji między procesami w Systemie V
ipc - Wywołania systemowe IPC z Systemu V
ipchains - administracja zaporą ogniową IP (IP firewall)
ipchains-restore - przywróć łańcuchy zapory ogniowej IP wczytane ze stdin
ipchains-save - wypisz łańcuchy ścianki ogniowej IP na stdout
ipcs - udostępnij informacje o urządzeniach ipc
ipcs - udostępnij informacje o urządzeniach ipc
ipfw - zapora ogniowa (firewall) IP i zliczanie ruchu
isalnum, isalpha, isascii, isblank, iscntrl, isdigit, isgraph, islower,
iso_8859_1 - zestaw znaków ISO 8859-1 zakodowany ósemkowo, dziesiętnie
issue - plik identyfikujący system, wyświetlany przed zalogowaniem
issue.net - plik identyfikacji dla sesji telnetowych
joe - "własny edytor Joe'go" (Joe's Own Editor)
join - połącz linie dwóch plików według wspólnych pól
kbd_mode - zgłoś, lub ustaw tryb klawiatury
kbdrate - zresetuj częstość samopowtarzania i opóźnienia klawiatury
kerneld - wykonuje działanie jądra w przestrzeni użytkownika (jak np. ładowanie modułów na życzenie)
keytables - opisy tabeli klawiaturowych dla loadkeys i dumpkeys
kill - wyślij sygnał do procesu
kill - zakończ proces
killall - zakończ procesy określone nazwą
killall5 -- wyślij sygnał wszystkim procesom.
killpg - wyślij sygnał do grupy procesów
konsolowe ioctl'e - funkcje ioctl konsoli i konsoli wirtualnych
koules.svga - Gra akcji dla Linuxa
ksh - Publiczna implementacja powłoki Korn-a
latex - strukturalne formatowanie i składanie tekstu
ld.so - dynamiczny konsolidator/ładowacz a.out
ldconfig - określ powiązania konsolidacyjne czasu uruchamiania
ldd - drukuj zależności od bibliotek dzielonych
less - przeciwieństwo more
licq - klient ICQ dla X11
lilo - instalacja boot loadera
lilo.conf - plik konfiguracyjny lilo
link - tworzy dla pliku nową nazwę
ln - utwórz dowiązania między plikami
loadkeys - ładuj tablice translacji klawiatury
locale - opis obsługi wielu języków
locale - opisuje pliki definicji locale
login - zalogowanie się w systemie
logname - wydrukuj nazwę loginową użytkownika
longjmp - nielokalny skok do zachowanego kontekstu stosu
look - wyświetl linie, zaczynające się od podanego napisu
lp - urządzenia drukarek wierszowych
ls, dir, vdir - listuj pliki i katalogi
lsattr - listuj atrybuty plików z systemu plików ext2fs.
lseek - repozycjonuj offset w pliku
lsmod - wyświetla załadowane moduły
lynx - przeglądarka WWW
mail - wysyłanie i odbieranie poczty
mailaddr - opis adresowania poczty
mailq - drukuj kolejkę poczty
makemap - utwórz bazy map dla sendmaila
man - formatuj i wyświetlaj dostępne strony podręcznika man
man - makra do formatowania stron man
man.config - dane konfiguracyjne systemu podręcznika man
mattrib - zmień atrybuty plików MSDOS
mbadblocks - testuje dyskietki, oznacza błędne bloki w FAT
mcat - zrzuć obraz dyskietki
mcd - zmień katalog MSDOS
mcedit - terminalowy edytor tekstowy dla systemów Unixowych
mcopy - kopiuj pliki pomiędzy DOSem a Unixem
md5sum - oblicz i sprawdź skrót [pliku] w formacie MD5
mdel - skasuj plik MSDOS
mdeltree - usuwanie katalogu MSDOS
mdir - wyświetl katalog DOSu
mdu - wyświetla ilość miejsca zajmowanego przez katalog DOS
mem, kmem, port - pamięć systemowa, pamięć jądra i porty systemowe
mesg - kontroluj dostęp zapisu do terminala
metamail - infrastruktura dla oprogramowania pocztowego bazującego na mailcap
mformat - dodaje system plików DOS do niskopoziomowo sformatowanej dyskietki
minfo - pokaż informację o systemie plików MS-DOS
mkdir - utwórz katalogi
mke2fs - utwórz linuxowy system plików second extended
mkfifo - utwórz FIFO (potoki nazwane)
mkmanifest - tworzy skrypt powłoki do odtworzenia nazw plików Unixa
mknod - utwórz specjalne pliki
mkswap - skonfiguruj obszar swap dla Linuxa
mmap, munmap - mapuj pliki lub urządzenia na pamięć
mmd - utwórz podkatalog MSDOS
mmount - zamontuj (dołącz) dysk MSDOS
mmove - przesuń lub zmień nazwę pliku/katalogu MSDOS
more - filtrowa przeglądarka plików dla CRT
motd - komunikat dnia
mount - montuj system plików
mouse - interfejs myszy szeregowej
mpartition - partycjonowanie dysku twardego MSDOS
mrd - usuń katalog MSDOS
mren - zmień nazwę istniejącego pliku MSDOS
msgget - daj identyfikator kolejki komunikatów
mshowfat - pokazuje FAT dla danych plików
mtools - narzędzia dostępu do dysków DOS w Uniksie
mtools.conf - pliki konfiguracyjne mtools
mtoolstest - sprawdza i wyświetla konfigurację mtools
mtype - wyświetla zawartość pliku MSDOS
mutt - agent pocztowy użytkownika (MUA)
mv - przemianuj nazwy plików
mzip - zmienia zabezpieczenie, wysuwa dysk napędu Zip/Jaz
nanosleep - zatrzymaj wykonywanie na podany czas
ncurses - pakiet obsługi CRT i jego optymalizacji
netstat - Wyświetl połączenia sieciowe, tablice routingu, statystyki
nice - uruchom program ze zmodyfikowanym priorytetem
nl - ponumeruj linie plików
nohup - uruchom polecenie niewrażliwe na zawieszenia wykonywania, z wyjściem
nologin - zabrania zalogowania użytkownikowi innemu niż root
none - nieudokumentowane funkcje biblioteczne
nroff - emulacja komend nroff przy użyciu groffa
null, zero - czarna dziura
od - zrzuć pliki w formacie ósemkowym i innych
open, creat - otwórz, lub utwórz plik lub urządzenie
outb, outw, outl, outsb, outsw, outsl - wyjcie portowe
passwd - plik passwd definiujący użytkowników systemu
paste - zlep linie plików
patch - dołącz plik różnicowy do oryginału
pathchk - sprawdź czy nazwy plików są prawidłowe lub przenośne
pause - czekaj na sygnał
pgp - system szyfrowania Pretty Good Privacy
pidof - znajdź pid działającego programu.
pine - program do czytania grup dyskusyjnych i poczty elektronicznej
pipe - utwórz potok
popen, pclose - I/O procesu
pppd - Demon protokołu Point to Point
pppstats - drukuj statystyki PPP
pr - skonwertuj pliki tekstowe do drukowania
printenv - drukuj całość, lub część rodowiska
printf - formatuj i drukuj dane
procmail - autonomiczny procesor poczty
procmailex - przykłady plików rc procmaila
procmailrc - plik rc procmaila
protocols - plik definiujący protokoły
ps - zgło status procesu
putc, putchar, puts, fputc, fputs - wyświetlanie znaków i napisów
pwd - wydrukuj nazwę obecnego katalogu roboczego
qsort - sortuje tablicę
raise - wylij sygnał do bieżącego procesu
ram - urządzenie dysku RAM
random, urandom - urządzenia źródłowe liczb losowych jądra
ranlib - generuj indeks dla archiwum.
re_comp, re_exec - funkcje regex w wersji BSD
read - odczyt z deskryptora pliku
readdir - odczytaj wpis katalogowy
readlink - odczytaj wartość dowiązania symbolicznego
renice - popraw priorytet działającego procesu
rm - usuń pliki
rmdir - usuń puste katalogi
rmmod - usuń załadowany moduł
rpm - Menedżer pakietów Red Hat
rquota - implementuj kwoty na odległych maszynach
sched_get_priority_max, sched_get_priority_min - pobierz statyczny zakres priorytetu
sched_rr_get_interval - pobierz interwał SCHED_RR dla danego procesu
sched_setparam, sched_getparam - ustaw i pobierz parametry przydzielania
sched_setscheduler, sched_getscheduler -
sched_yield - ustąp procesorowi
script - tworzy maszynopis sesji
sd - sterownik dysków twardych SCSI
securetty - plik zawierający listę bezpiecznych terminali (ttyx) z których
sed - edytor strumieniowy
select, FD_CLR, FD_ISSET, FD_SET, FD_ZERO - synchroniczne dzielenie I/O
sendmail - agent transportu poczty elektronicznej
services - lista usług sieci Internet
setfont - ładuj font konsolowy ekranu dla EGA/VGA
setjmp - zachowaj kontekst stosu dla nielokalnego goto
setserial - pobierz/ustaw informacje o porcie szeregowym
shadow - zakodowany plik z hasłami
shells - cieżki do dostępnych powłok loginowych
sigaction, sigprocmask, sigpending, sigsuspend - POSIX-owe funkcje obsługi sygnałów.
sigblock, siggetmask, sigsetmask, sigmask - operacje na masce sygnałów
signal - lista dostępnych sygnałów
signal - obsługa ANSI C sygnałów
sleep - pauzuj przez podany czas
soelim - interpretuje żądania .so w wejściu groff
sort - posortuj linie plików tekstowych
split - rozdziel plik na kawałki
st - tama magnetyczna SCSI
stat - drukuj zawartość iwęzła
stat, fstat, lstat - pobierz status pliku
stdarg - listy zmiennych argumentów
strace - śledź wywołania systemowe i sygnały
strcasecmp, strcat, strchr, strcmp, strcoll, strcpy, strcspn,
strchr, strrchr - zlokalizuj znak w ciągu
strfry - stochastyzuj ciąg
strings - drukuj łańcuchy drukowalnych znaków z plików
strip - Usuń symbole z plików obiektowych
strlen - oblicz długość napisu
strsignal - zwróć ciąg opisujący sygnał
strspn, strcspn - wyszukaj w ciągu znaki z zestawu
strstr - zlokalizuj podciąg
strtok - wydziel znamię z ciągu
stty - zmień i wydrukuj ustawienia linii terminala
su - uruchom powłokę z podmienieniem ID użytkownika/grupy.
suffixes - lista rozszerzeń plików
sum - sprawdź sumę kontrolną i policz bloki w pliku
swapon, swapoff - włącz/wyłącz urządzenia i pliki swapu
symlink - utwórz nową nazwę dla pliku
sync - przekaż cache buforowe na dysk
sysctl - czytaj/zapisuj parametry systemu
sysfs - pobierz informację o rodzaju systemu plików
sysinfo - zwraca informacje statystyczne systemu
tac - połącz i wypisz pliki odwrócone
tail - wypisz końcową część pliku
talk - wymiana pisanej na bieżąco informacji z innym użytkownikiem
tar - Wersja GNU Programu archiwizującego tar
Tcl - Podsumowanie składni języka Tcl
tcpd - urządzenie kontroli dostępu do usług internetowych
tee - czyta ze standardowego wejścia i przesyła kopię na standardowe
term - zasady nazywania typów terminali
test - sprawdzanie typów plików i porównywanie wartości
time - pobierz czas w sekundach
touch - zmiana czasu pliku
tr - przetłumacz lub usuń znaki
traceroute - drukuj trasę, którą przebiegają pakiety do hosta sieciowego
trek - trekkerska gra
true - nic nie rób, z powodzeniem
tty - bieżący terminal kontrolujący
tty - wydrukuj nazwę pliku terminala podłączonego do standardowego wejścia
ttys - linie szeregowe terminali
ttytype - nazwy terminali i lista urządzeń
tune2fs - dostrój dostrajalne parametry systemu plików ext2
tunelp - ustaw różne parametry urządzenia lp
ul - dokonaj podkreślenia
umount - odmontuj systemy plików
uname - wydrukuj informację o systemie
uncompress - Dekompresuj dane
unexpand - zamień znaki spacji na tabulacje
Unicode - zunifikowany 16-bitowy super zestaw znaków
uniq - usuń powtarzające się linie z posortowanego pliku
uptime - Powiedz jak długo system jest włączony.
useradd - twórz nowego użytkownika lub zmień domyślną informację o nowym
userdel - usuń konto użytkownika i powiązane pliki
usermod - zmiana danych konta użytkownika
users - drukuj nazwy użytkowników obecnie zalogowanych na hocie
UTF-8 - kompatybilne z ASCII wielobajtowe kodowanie Unikodowe
utmp, wtmp - rekordy logina
uucico - Demon transferów plików UUCP
uucp - Unix to Unix copy (Kopiowanie z Unixa na Unix)
uuencode - format zakodowanego pliku uuencode
uux - Zdalne wywołanie komendy poprzez UUCP
uuxqt - demon wywołania UUCP
vcs, vcsa - pamięć konsoli wirtualnej
vm86 - wejdź w tryb wirtualny 8086
wait, waitpid - czekaj na zakończenie procesu
wall - wyślij wiadomość do użytkowników
wc - wypisz iloć bajtów, słów i linii w plikach
whatis - przeszukaj bazę danych whatis pod kątem całych słów
which - pokaż pełną ścieżkę komendy
who - pokaż, kto jest zalogowany
whoami - wydrukuj efektywny id użytkownika
write - wyślij komunikat do innego użytkownika
write - zapisz do deskryptora pliku
xargs - wykonaj polecenie z argumentami pobranymi ze standardowego wejścia
xbmtopbm - utwórz przenośną bitmapę (.pbm) z bitmapy typu X10 lub X11
xcopy - rekurencyjne kopiowanie katalogów MSDOS
ximtoppm - utwórz przenośną pixmapę (.ppm) z pliku Xim
xpmtoppm - utwórz przenośną pixmapę (.ppm) z pixmapy X11
xvminitoppm - utwórz przenośną pixmapę (.ppm) z miniatury (thumbnail) XV
xvpictoppm - utwórz przenośną pixmapę (.ppm) z miniatury (thumbnail) XV
xwdtopnm - utwórz przenośną mapę (.p?m) z pliku .xwd w wersji X10 lub X11
ybmtopbm - utwórz przenośną bitmapę (pbm) z pliku typu "face"
yes - wypisuj bez końca dowolny ciąg znaków
ypcat - drukuje wartości wszystkich klawiszy z bazy danych NIS
yuvsplittoppm - przekształć pliki typu Y, U i V do postaci przenośnej pixmapy
yuvtoppm - konwersja danych Abekas YUV do formatu .ppm
zcmp, zdiff - porównaj skompresowane pliki
zeisstopnm - dokonaj konwersji pliku zbieżnoogniskowego Zeissa do postaci
zforce - przywróć rozszerzenie '.gz' plikom skompresowanym przez gzip
zgrep - znajdź wyrażenie regularne również w skompresowanych plikach
zipgrep - znajdź wyrażenie regularne w plikach .zip
zmore - pełnoekranowe przeglądanie skompresowanych plików tekstowych
znew - dokonaj konwersji pliku .Z do pliku .gz
zsh - Powłoka Z
zsoelim - wypełnij żądania .so w wejściu roff