7832


Informacja dodatkowa dotycząca realizacji zaleceń 8, 9 i 17 Komitetu Praw Człowieka sformułowanych po rozpatrzeniu V sprawozdania okresowego Rzeczypospolitej Polskiej z realizacji postanowień Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych obejmującego okres od 1 stycznia 1995 r. do 1 października 2003 r.

Informacje dotyczące zalecenia nr 8

Tekst zalecenia

„8. Komitet ponawia swoje głębokie zaniepokojenie restrykcyjnym prawem aborcyjnym w Polsce, które może zachęcać kobiety do korzystania z niebezpiecznych, nielegalnych aborcji, którym towarzyszy ryzyko zagrożenia życia i zdrowia. [Komitet] jest również zaniepokojony niedostępnością aborcji w praktyce nawet kiedy prawo na nią zezwala, na przykład w przypadkach, gdy ciąża jest wynikiem gwałtu, jak również brakiem informacji na temat korzystania z klauzuli sumienia przez lekarzy, którzy odmawiają przeprowadzenia legalnych aborcji. Ponadto Komitet wyraża żal, iż brak jest informacji na temat rozmiaru zjawiska nielegalnie przeprowadzanych aborcji i ich konsekwencji dla kobiet (art. 6).

Państwo powinno zliberalizować swoje ustawodawstwo oraz praktykę dotyczącą aborcji. Państwo powinno dostarczyć dalszych informacji na temat korzystania z klauzuli sumienia przez lekarzy oraz, na ile to możliwe, na temat liczby nielegalnych aborcji przeprowadzanych w Polsce. Te zalecenia powinny być wzięte pod uwagę w czasie dyskusji w Parlamencie nad projektem Ustawy o świadomym rodzicielstwie.”

Informacje dotyczące realizacji zalecenia

W związku z pojawiającymi się w mediach informacjami o nieprzestrzeganiu postanowień ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78 z późn. zm.), co znajduje również potwierdzenie w wystąpieniach wielu organizacji pozarządowych oraz w orzecznictwie sądowym, jak również mając na uwadze zalecenia Komitetu Praw Człowieka Minister Zdrowia skierował w dniu 7 marca 2005 r. pismo do wszystkich wojewodów, w którym zwrócił się do nich z prośbą o przypomnienie publicznym zakładom opieki zdrowotnej udzielającym świadczeń zdrowotnych z zakresu ginekologii i położnictwa o bezwzględnym obowiązku realizowania postanowień ustawy.

Było to powtórne wystąpienie w sprawie konieczności przeciwdziałania przez publiczne instytucje praktykom ograniczania praw kobiet w zakresie zdrowia reprodukcyjnego.

W szczególności zaniepokojenie budziły sygnały o trudnościach w realizowaniu przez kobiety prawa do:

Wobec powyższego, Minister Zdrowia przypominał w swoim piśmie, że przepisy nakładają na kierownika publicznego zakładu opieki zdrowotnej określone obowiązki. Kierownik zakładu odpowiedzialny jest za prawidłowe i pełne przestrzeganie obowiązującego prawa, w tym ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, ustawy o zawodzie lekarza, a także ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Dotyczy to zarówno stworzenia warunków umożliwiających dokonanie przerwania ciąży w przypadkach określonych w ustawie, jak i zapewnienia pełnej informacji na temat planowania rodziny, w tym dostępu do metod i środków służących świadomej prokreacji oraz poradnictwa antykoncepcyjnego. Ustawa o planowaniu rodziny gwarantuje kobietom swobodny dostęp do informacji i badań prenatalnych, szczególnie, gdy istnieje podwyższone ryzyko bądź podejrzenie wystąpienia u płodu wady genetycznej bądź rozwojowej lub też nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.

Ponadto, Minister Zdrowia przypominał, że zapisana w ustawie z dnia 5 grudnia 1996r. o zawodzie lekarza tzw. klauzula sumienia znajduje odniesienie wyłącznie do konkretnego lekarza w konkretnym przypadku i w żadnym razie nie może być stosowana przez całą placówkę na zasadzie sumienia zbiorowego, firmowanego generalnymi deklaracjami ze strony kierownictwa zakładu. Powołanie się na klauzulę sumienia jest skuteczne prawnie tylko z zachowaniem ustawowej procedury. Wymagane jest odnotowanie tego faktu w dokumentacji medycznej wraz z uzasadnieniem. Skorzystanie z klauzuli sumienia skutkuje obowiązkiem wskazania przez lekarza realnej możliwości uzyskania świadczenia u innego świadczeniodawcy (tzn. gdzie lub przez kogo konkretnie zabieg na pewno zostanie wykonany), co również powinno zostać opisane w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, zamierzając skorzystać z klauzuli sumienia, ma obowiązek uprzedniego pisemnego powiadomienia o tym swojego przełożonego. Klauzula sumienia nie może być zatem stosowana w sposób dowolny i niesformalizowany.

W 2004 r. zarejestrowano 193 zabiegi przerwania ciąży dokonane zgodnie z ustawą. Zagrożenie życia lub zdrowia kobiety ciężarnej było przyczyną 62 zarejestrowanych zabiegów przerywania ciąży. Wynik badania prenatalnego był przyczyną 128 zabiegów przerwania ciąży. W 3 przypadkach przerwanie dokonano ze względu na fakt, że ciąża była wynikiem czynu zabronionego.

Przedstawione powyżej dane dotyczące zabiegów przerywania ciąży odnoszą się do zabiegów zarejestrowanych w oficjalnych statystykach. Nieznana jest jednak liczba zabiegów niezarejestrowanych lub wykonanych niezgodnie z przepisami ustawy. Ogłoszenia prasowe oraz informacje publikowane przez media wskazują na znaczne rozmiary tzw. „podziemia aborcyjnego”. Szacunki dokonywane przez organizacje pozarządowe wskazują na liczbę co najmniej kilkudziesięciu tysięcy zabiegów przerwania ciąży, dokonywanych w ciągu roku niezgodnie z przepisami ustawy.

Do tej pory nie podjęto się zbadania rozmiarów zjawiska nielegalnych zabiegów przerywania ciąży. Brakuje również pogłębionych socjologicznych analiz tej problematyki.

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej nie podjął inicjatywy ustawodawczej w zakresie regulacji ustawowych dotyczących prawa do decydowania o własnym macierzyństwie. Natomiast grupa posłów na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IV Kadencji przygotowała poselski projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie, który został skierowany w dniu 30 lipca 2004 r. do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, jednakże Sejm Rzeczypospolitej Polskiej na 97 posiedzeniu w dniu 15 lutego 2005 r. odrzucił wniosek o utrzymanie w porządku dziennym punktu w brzmieniu: "Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o świadomym rodzicielstwie".

Informacje dotyczące zalecenia nr 9

Tekst zalecenia

„9. Komitet ponawia również swoje zaniepokojenie przyjętymi przez Państwo Stronę regulacjami dotyczącymi planowania rodziny. Przyczyną zaniepokojenia Komitetu są również wysoki koszt środków antykoncepcyjnych, zmniejszenie liczby refundowanych doustnych środków antykoncepcyjnych, brak bezpłatnych usług planowania rodziny oraz charakter edukacji seksualnej (art. 6).

Państwo Strona powinno zapewnić dostępność środków antykoncepcyjnych oraz bezpłatny dostęp do usług oraz metod planowania rodziny. Ministerstwo Edukacji powinno zapewnić, by szkoły włączały do programów szkolnych dokładną i obiektywną edukację seksualną.”

Informacje dotyczące realizacji zalecenia

W wyniku wejścia w życie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135), zapłodnienie „in vitro” od 1 stycznia 2005 r. miało być finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach ubezpieczenia zdrowotnego. W związku z tym, że szacunkowy koszt przeprowadzenia cyklu wspomaganego rozrodu jest bardzo wysoki, Narodowy Fundusz Zdrowia przeprowadził w IV kwartale 2004 r. analizę możliwości finansowania przez Fundusz tej procedury w ramach ubezpieczenia zdrowotnego w celu podjęcia niezwłocznych działań zmierzających do zapewnienia jej realizacji w 2005 r.

Ponadto, zarządzeniem z dnia 1 kwietnia 2005 r. Minister Zdrowia powołał Zespół do spraw opracowania standardów postępowania przy procedurze zapłodnienia pozaustrojowego finansowanego ze środków publicznych. W skład Zespołu weszli eksperci z dziedziny ginekologii i położnictwa, przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia oraz Narodowego Funduszu Zdrowia. Zadaniem Zespołu było opracowanie standardów postępowania, przygotowanie założeń systemu monitorowania procedury oraz oszacowanie kosztów realizacji procedury zapłodnienia pozaustrojowego.

Zespół przygotował rozporządzenie Ministra Zdrowia określające m.in. wymogi kwalifikacyjne dla pacjentów oraz wymogi lokalowe i kadrowe dla zakładów opieki zdrowotnej udzielających tego typu świadczeń. Rozporządzenie będzie wytyczną dla Narodowego Funduszu Zdrowia ułatwiającą opracowanie warunków konkursu na powyższą procedurę.

W projekcie założono następujące kryteria, które będą stanowiły spełnienie warunków do zakwalifikowania do leczenia metodą zapłodnienia pozaustrojowego:

Natomiast sytuacja w zakresie refundacji, a właściwie częściowej refundacji, doustnych środków antykoncepcyjnych od kilku lat, mimo wysiłków Ministra Zdrowia, nie ulega w ostatnim czasie zmianie.

Obecnie w wykazach leków refundowanych znajdują się następujące preparaty, refundowane
w 70%, ze wskazaniem zaburzeń hormonalnych, które dodatkowo są preparatami antykoncepcyjnymi:

oraz DIANE 35 (preparat znajduje się na liście refundacyjnej za odpłatnością 50%).

W dniu 11 czerwca 2004 r. Prezes Rady Ministrów przedstawił Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, który w art. 5 pkt 13 przewidywał objecie refundacją środków antykoncepcyjnych, stwierdzając, iż lek uzupełniający jest to „produkt leczniczy wspomagający lub uzupełniający działanie leków podstawowych, a także produkt leczniczy o zbliżonych właściwościach terapeutycznych do leku podstawowego, a niespełniający kryterium określonego w pkt 11 lit. c oraz produkt leczniczy o działaniu antykoncepcyjnym”.

W dniu 27 sierpnia 2004 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalając tę ustawę, zdecydował o wykreśleniu z definicji leku uzupełniającego produktu leczniczego o działaniu antykoncepcyjnym, a w konsekwencji o utrzymaniu zasady nierefundowania środków antykoncepcyjnych. Liczne wystąpienia wyrażające sprzeciw wobec takiego uregulowania prawnego, w szczególności organizacji pozarządowych, spowodowały, że w przygotowywanej pierwszej nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zawarte zostały ponownie przepisy, które mogą spowodować poprawę w refundacji i dostępności do nowoczesnych środków antykoncepcyjnych.

Na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 24 maja 2005 r., Rząd Rzeczypospolitej Polskiej przyjął projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy o cenach (druk sejmowy 4190), który poprzez zmianę definicji leku uzupełniającego wprowadzał możliwość umieszczania na liście leków refundowanych środków antykoncepcyjnych. Dokonano tego poprzez uzupełnienie definicji leku uzupełniającego o środki antykoncepcyjne (art. 5 pkt 12). Wprowadzenie do grupy leków uzupełniających produktów leczniczych antykoncepcyjnych stanowiło powrót do przedłożenia rządowego projektu ustawy o świadczeniach i miało na celu zapewnienie szerszego dostępu do tej grupy produktów leczniczych, poprzez ich refundację.

Ponadto, projekt przewidywał zmiany wynikające z konieczności dostosowania regulacji dotyczących systemu refundacji do wymogów określonych w Dyrektywie Transparencyjności (art. 36 ust. 6, art. 37 ust. 3, art. 37a ust. 4, art. 39 ust. 1, 6, 7 - 7b, 9 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, art. 5 ust. 4b, art. 6 ust. 1, art. 7 - 7b ustawy o cenach). Uwzględnienie regulacji zawartych w Dyrektywie Transparencyjności obejmowało zapewnienie przestrzegania terminów na rozpatrzenie wniosków o wpis na wykaz refundacyjny i ustalenie ceny dla produktu leczniczego lub wyrobu medycznego refundowanego, wprowadzenie możliwości odwołania do sądu w zakresie ustalenia ceny dla produktu leczniczego podlegającego refundacji oraz wprowadzenie tzw. „milczącej zgody” w stosunku do wniosku o ustalenie ceny dla produktu leczniczego już znajdującego się na wykazach w przypadku nie podjęcia decyzji w przewidzianym prawem terminie.

Stworzenie nowej grupy produktów leczniczych refundowanych - leków specjalistycznego stosowania - miało na celu umożliwienie refundacji produktów leczniczych wysoce specjalistycznych, zarówno innowacyjnych jak i generycznych, które generują znaczne koszty dla systemu refundacji, dlatego też dostęp do nich musi być zastrzeżony wyłącznie dla świadczeniobiorców spełniających określone kryteria medyczne (zmiany w art. 5 pkt 11a, art. 37a, art. 38 ust. 1 i 6, art. 97 ust. 3 pkt 10, ust. 4a, art. 190 ust. 1a). Możliwość refundacji tych leków została także ograniczona do recept wypisywanych przez lekarzy specjalistów i innych lekarzy spełniających określone w rozporządzeniu warunki. Przepisy te miały wypełnić lukę powstałą w wyniku zaprzestania wydawania przez Narodowy Fundusz Zdrowia decyzji indywidualnych w sprawach terapii lekowych.

W art. 27 ust. 1 pkt 5 dokonano obniżenia wieku kobiet w ciąży podlegających badaniom profilaktycznym - stanowi to potwierdzenie istniejącej praktyki. Narodowy Fundusz Zdrowia zawarł umowy na udzielanie świadczeń z zakresu programów profilaktycznych i promocji zdrowia. Między innymi w zakresie programu badań prenatalnych - badaniami zostałyby objęte kobiety, które przekroczyły 35 rok życia (obecnie granicę stanowi wiek 40 lat).

Bardzo istotna była szeroko postulowana merytoryczna zmiana w załączniku do ustawy, która miała na celu przywrócenie finansowania ze środków publicznych poradnictwa seksuologicznego w zakresie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej.

Przedmiotowy projekt w dniu 15 czerwca 2005 r. został skierowany do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. W toku prac parlamentarnych Komisja Zdrowia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej na posiedzeniu w dniu 29 czerwca 2005 r. przegłosowała rekomendację odrzucenia projektu w pierwszym czytaniu.

Natomiast Wojewódzkie Oddziały Narodowego Funduszu Zdrowia realizowały w 2004 r. swój ustawowy obowiązek zapewnienia opieki medycznej kobietom w ciąży w ramach między innymi dwóch kontraktów pn. „Planowanie rodziny” i „Leczenie niepłodności - kobiecej i męskiej” realizowane było w ramach świadczeń w zakresie endokrynologii ginekologicznej i ginekologii.

Jeżeli chodzi o realizację zalecenia 9 w części dotyczącej włączenia do programów szkolnych dokładnej i obiektywnej edukacji seksualnej, podkreślić należy, że edukacja seksualna została wprowadzona do programów szkolnych na mocy art. 4 ust. 1,3 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. z 1993 r. Nr 17, poz. 78 wraz z późn. zm.).

Realizacja edukacji seksualnej jest obligatoryjnym zadaniem wszystkich typów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Edukacja seksualna jest realizowana w szkołach w ramach zajęć edukacyjnych wychowanie do życia w rodzinie w oparciu o podstawę programową określoną przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w rozporządzeniu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla poszczególnych typów szkół oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz.U. Nr 67, poz. 756 z późn. zm.).

Wiedza o życiu seksualnym człowieka jest przekazywana uczniom odpowiednio wcześnie i jest dostosowana do ich wieku. Wychowanie do życia w rodzinie jest wprowadzone do programów nauczania szkolnego od V klasy szkoły podstawowej, a zatem wyprzedza doświadczenia młodzieży.

Podstawa programowa wychowania do życia w rodzinie, zmodyfikowana w 2002 r. została uzupełniona o treści dotyczące m.in.: metod antykoncepcji, profilaktyki przemocy seksualnej, poradnictwa młodzieżowego, (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51, poz. 458). W podstawie programowej wychowania do życia w rodzinie zawarte są m.in. treści dotyczące antykoncepcji, w tym skuteczności, zalet i wad różnych metod.

Zapisy wskazują na obowiązek przekazywania przez nauczycieli wiedzy obiektywnej, dotyczącej m.in. inicjacji seksualnej (jej uwarunkowań i następstw oraz ryzyka związanego z wczesną inicjacją), planowania rodziny, niepożądanej ciąży, metod rozpoznawania płodności, metod antykoncepcji (nie tylko naturalnych) i jej aspektów zdrowotnych, psychicznych i etycznych oraz możliwości uzyskania wsparcia i pomocy. Obowiązkiem nauczyciela jest dostosowanie treści i metod pracy z klasą do wieku, rozwoju psychospołecznego i emocjonalnego uczniów. Szkoła zobowiązana jest do realizowania zadań profilaktycznych, w tym dotyczących chorób HIV/AIDS i innych przenoszonych drogą płciową.

Realizacja w szkole edukacji seksualnej:

a) wzmacnia odpowiedzialność za skutki aktywności seksualnej.

Realizowana w szkołach edukacja seksualna umożliwia młodzieży zrozumienie zmian fizycznych i psychicznych i w rezultacie zaakceptowanie ich, uczy w pozytywny sposób traktować własną seksualność; ułatwia rozumienie płci przeciwnej i służy budowaniu prawidłowych, lepszych relacji rówieśniczych; zaprzecza stereotypom i mitom dotyczącym seksu, upowszechnianym przez rówieśników, prasę młodzieżową, media; kształtuje przekonania normatywne dotyczące sfery życia seksualnego; wpływa na zmianę postaw wobec „inności”, w tym wobec mniejszości seksualnych; uczy tolerancji i otwartości; kształtuje różnorodne umiejętności psychospołeczne, w znaczący sposób wpływające na jakość życia (umiejętność komunikacji, wyrażania uczuć i emocji, podejmowania decyzji i przyjmowania za nie odpowiedzialności, radzenia sobie ze stresem i niepowodzeniami).

b) stanowi spójną całość z działaniami wychowawczymi i profilaktycznymi szkoły, a w szczególności: wspiera wychowawczą rolę rodziny, promuje integralne ujęcie ludzkiej seksualności, kształtuje postawy prorodzinne, prozdrowotne i prospołeczne.

Bardzo ważnym obszarem działań profilaktycznych szkoły, jest przeciwdziałanie zbyt wczesnej inicjacji seksualnej i zbyt wczesnemu macierzyństwu; profilaktyka przemocy w rodzinie, przemocy seksualnej wobec dzieci, w tym wykorzystywania seksualnego dzieci, pornografii dziecięcej. Do obowiązków nauczyciela należy uczenie dzieci zachowań odpowiedzialnych, asertywnych, stawiania granic, uczenie odmawiania i szukania pomocy. Skuteczna działalność profilaktyczna szkoły obejmuje swoim zasięgiem całą społeczność: uczniów, nauczycieli i rodziców.

Zajęcia edukacyjne wychowanie do życia w rodzinie są realizowane przy poszanowaniu konstytucyjnego prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi poglądami.

Realizacja zajęć edukacyjnych wychowanie do życia w rodzinie podlega nadzorowi pedagogicznemu. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w roku szkolnym 2003/2004 określiło nadzór nad realizacją zajęć edukacyjnych wychowanie do życia w rodzinie jako zadanie priorytetowe. Wyniki monitoringu przeprowadzonego w szkołach wszystkich województw w 2004 r. wykazały, że w badanych szkołach w 100 % są prowadzone zajęcia edukacyjne wychowanie do życia w rodzinie, a 95% z nich uwzględnia w szkolnych programach: wychowawczym i programie profilaktyki problemów dzieci i młodzieży tematykę w tym zakresie.

W szkołach realizujących zajęcia edukacyjne wychowanie do życia w rodzinie w 2004r. podejmowane były różnorodne działania stymulujące zainteresowania uczniów w tym zakresie. Organizowane były m.in.: spotkania ze specjalistami (np.: ginekologiem, seksuologiem, psychologiem, pielęgniarką, przedstawicielami: policji, MONARU, poradni psychologiczno-pedagogicznej, poradni przeciwalkoholowej, autorami podręczników), oraz warsztaty dla rodziców, projekcje filmów edukacyjnych, spektakle teatralne, happeningi; sesje plakatowe, kąciki w bibliotece, warsztaty edukacyjne, realizacja programów (np.: „Różowa wstążeczka”, „Następstwa wczesnej inicjacji seksualnej”, „Między nami kobietami”, „Czas przemian”, „Żyję bez ryzyka AIDS”, „Tolerancja”).

Podręczniki i programy do użytku szkolnego są dopuszczane do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 5 lutego 2004 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia (Dz. U. z 2004 r. Nr 25, poz. 220). Podręczniki do wychowania do życia w rodzinie uwzględniają obowiązującą podstawę programową i są dziełem specjalistów z różnych dziedzin, w tym z seksuologii, małżeństwa, rodziny, psychologii, pedagogiki. Rzeczoznawcy opiniujący podręczniki przed ich dopuszczeniem do użytku szkolnego są zobowiązani do uwzględniania w swoich opiniach oceny zgodności treści z przepisami prawa i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu zapewniło podręczniki i programy do zajęć edukacyjnych wychowanie do życia w rodzinie oraz w celu zwiększenia oferty podręczników

w marcu br. zwróciło się do wydawców, aby zainteresowali autorów tworzeniem nowych opracowań, podręczników do wychowania do życia w rodzinie uwzględniających wiedzę naukową i aktualnie obowiązującą podstawę programową.

Od 2004 r. w ramach edukacji seksualnej wprowadzono do szkół realizację programu edukacyjnego „Bądź odpowiedzialny - wychowanie do odpowiedzialności i partnerstwa w rodzinie”. Ze względu na nowatorstwo programu był on realizowany pilotażowo w szkołach trzech województw: zachodniopomorskim, dolnośląskim i lubuskim. Program opiera się na treściach programowych określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, wartości rodziny oraz metodach i środkach świadomej prokreacji. Celem programu jest kształtowanie u uczniów odpowiedzialności za podjęte decyzje i uświadomienie wyzwań, jakie przed nimi stawia dorosłe życie oraz ewentualnych konsekwencji wczesnej inicjacji seksualnej, przybliżenie rozumienia szeroko pojętego partnerstwa w rodzinie i wspólnej odpowiedzialności za dziecko obojga rodziców. Program dotyczył takich wartości jak: miłość, małżeństwo, rodzicielstwo, a przede wszystkim płodność jako wspólna sprawa kobiety i mężczyzny.

Największą zaletą programu jest jego funkcja empiryczna. Osobiste doświadczenie sprawowania opieki (przez chłopców i przez dziewczęta) nad symulatorem niemowlęcia pozwoliło młodzieży zrozumieć fakt, że rola matki i ojca jest nieodwracalna, zaś nowonarodzone dziecko nie jest zabawką, którą można przestać się bawić. Wywołało również refleksję nad konsekwencjami podejmowanego życia seksualnego i nad własną odpowiedzialnością za jedną z ważniejszych decyzji człowieka - decyzji o posiadaniu dziecka. Program spotkał się z dużym zainteresowaniem, skłonił rodziców i dzieci do rozmawiania m.in. na temat seksualności tj. temat, którego w domach prawie się nie porusza. Wiele szkół i placówek oświatowych (np. domy dziecka, pogotowia opiekuńcze itp.) zgłosiło chęć udziału w programie. W 2005 r. przewiduje się realizację ww. programu w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w województwach: mazowieckim, podlaskim i wielkopolskim.

Problematyka edukacji seksualnej była przedmiotem Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Zagrożenia okresu dorastania” zorganizowanej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w październiku 2004 r. w Zielonej Górze we współpracy z Zakładem Poradnictwa Młodzieżowego i Edukacji Seksualnej Uniwersytetu Zielonogórskiego. Uczestnikami konferencji byli kuratorzy oświaty, wizytatorzy ze wszystkich kuratoriów oświaty, dyrektorzy poradni psychologiczno-pedagogicznych, placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz studenci wyższych szkół pedagogicznych. Podczas konferencji omówiono i dyskutowano m.in. na tematy: - Dorastanie - szansa i zagrożenia; - Norma i patologia w rozwoju seksualnym dzieci i młodzieży; - Ciąża i poród u młodocianych;- Dorastanie w dobie HIV; - Uwarunkowania środowiskowe rozwoju seksualnego dzieci z dysfunkcjami neurologicznym; - Nieletni sprawcy przemocy seksualnej; - Poradnictwo jako forma pomocy młodzieży.

W listopadzie 2004 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu zorganizowało Konferencję Szkoleniową „Zapobieganie HIV/AIDS w szkole”. Głównym celem ww. konferencji było poszerzenie wiedzy wizytatorów na temat postaw młodzieży wobec HIV/AIDS oraz seksualnego stylu życia Polaków (ze szczególnym uwzględnieniem zachowań młodych ludzi); psychospołecznych aspektów epidemii HIV/AIDS i uwrażliwienie na sytuację ucznia żyjącego z HIV/AIDS lub dotkniętego tym problemem .

W celu przeciwdziałania różnym formom przemocy, które dotykają dzieci w Rzeczypospolitej Polskiej - przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna i zaniedbanie, opracowano plan wymagający podjęcia szerokich i kompleksowych działań. Minister Edukacji Narodowej i Sportu pełni rolę koordynatora działań dotyczących realizacji postanowień Konwencji o Prawach Dziecka oraz Narodowego Planu Działań na Rzecz Dzieci 2004 - 2012 “Polska dla Dzieci”. Rada Ministrów, zatwierdzając w 2004 r. Narodowy Plan Działań na Rzecz Dzieci 2004-2012 “Polska dla Dzieci”, zobowiązała odpowiednie resorty do realizacji zadań w nim zawartych. Zadania określone w Narodowym Planie Działań na Rzecz Dzieci dotyczą m.in. zapewnienia odpowiedniej jakości edukacji oraz ochrony dzieci i młodzieży przed molestowaniem, wykorzystaniem i przemocą seksualną, podnoszenia świadomości społecznej i prawnej.

Informacje dotyczące zalecenia nr 17

Tekst zalecenia

„17. Odnotowując środki podjęte w celu poprawy sytuacji społeczności romskiej, Komitet jest zaniepokojony tym, że Romowie w dalszym ciągu są ofiarami uprzedzeń i dyskryminacji, zwłaszcza w zakresie dostępu do usług zdrowotnych, pomocy społecznej, edukacji oraz zatrudnienia. [Komitet] jest także zaniepokojony tym, że akty przemocy wobec członków społeczności romskiej nie są właściwie ścigane i karane (art. 2, 26 i 27).

Państwo Strona powinno zintensyfikować swoje wysiłki mające na celu zapobiegnie dyskryminacji społeczności romskiej oraz zapewnić jej pełne korzystanie z ich praw ujętych w Pakcie. Policja oraz sędziowie powinni być odpowiednio szkoleni w zakresie prowadzenia postępowania przygotowawczego oraz karania wszystkich aktów dyskryminacji oraz przemocy wobec Romów.”

Informacje dotyczące realizacji zalecenia

W dniu 19 sierpnia 2003 r. Rada Ministrów przyjęła Program na rzecz społeczności romskiej w Polsce, którego koordynatorem jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Zasadniczym celem Programu jest doprowadzenie do pełnego uczestnictwa Romów w życiu społeczeństwa obywatelskiego i zniwelowanie różnic dzielących tę grupę od reszty społeczeństwa. Program kontynuuje działania podejmowane wcześniej w ramach Pilotażowego programu rządowego na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata 2001 - 2003. Przygotowanie Programu ogólnopolskiego, podobnie jak przygotowanie Pilotażowego programu, było szeroko konsultowane ze społecznością romską, m.in. w ramach Podzespołu do Spraw Romskich, działającego w ramach Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych - ciała opiniodawczo-doradczego Prezesa Rady Ministrów. Podzespół tworzą przedstawiciele administracji rządowej i samorządu terytorialnego, organizacji romskich oraz nie-romskich organizacji pozarządowych, a także eksperci i naukowcy.

Podjęte w ramach Programu działania mają charakter kompleksowy. Obejmują zadania z zakresu poprawy sytuacji bytowej i socjalnej, zdrowia, bezpieczeństwa, a także przeciwdziałania bezrobociu, przestępstwom popełnianym na tle etnicznym, upowszechniania wiedzy o społeczności romskiej oraz popularyzacji wśród Romów wiedzy o reformach przeprowadzanych w kraju.

Za priorytetowe uznano zadania z zakresu edukacji. Dzieci i młodzież pochodzenia romskiego mają w Rzeczypospolitej Polskiej ustawowo zagwarantowany dostęp do edukacji na równych prawach ze wszystkimi uczniami objętymi obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki.

Przeważająca część uczniów romskich uczęszcza do szkół publicznych, ucząc się w systemie zintegrowanym razem ze swoimi polskimi rówieśnikami. Takie rozwiązanie organizacyjne zgodne jest z postulatami organizacji romskich w Rzeczypospolitej Polskiej. System ten przynosi pozytywne rezultaty, jednak w niektórych środowiskach romskich ujawniły się w trakcie realizacji procesu edukacyjnego liczne problemy. Najważniejszym z nich jest słaba znajomość języka polskiego wśród dzieci rozpoczynających naukę, a często także brak umiejętności czytania i pisania z zakresu edukacji przedszkolnej (spowodowany tym, że rodzice romscy rzadko posyłają swoje dzieci do przedszkoli i klas „zerowych”). W celu zapobieżenia tym negatywnym zjawiskom w ramach wspomnianego Programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce dofinansowywany jest udział dzieci romskich w przedszkolach i klasach ”zerowych”, zakup podręczników i przyborów szkolnych oraz wyrównawcze zajęcia dodatkowe.

W ramach zadań edukacyjnych szczególną uwagę poświęcono realizacji programów: asystenci edukacji romskiej oraz nauczyciele wspomagający edukację dzieci romskich. Zadaniem asystentów jest zapewnienie dzieciom i młodzieży, uczącym się w klasach zintegrowanych, wszechstronnej pomocy w szkole oraz poza nią. W dużej mierze to na nich spoczywa obowiązek współpracy z rodzicami uczniów romskich. Trzyletni okres pracy asystentów zatrudnianych w ramach Programu pilotażowego przyniósł znaczącą poprawę frekwencji i wyników nauczania uczniów romskich w szkołach objętych programem asystenci edukacji romskiej. Zadaniem nauczycieli wspomagających jest bieżący nadzór nad postępami dzieci w nauce, prowadzenie zajęć wyrównawczych z języka polskiego i innych przedmiotów obowiązkowych oraz innych zajęć edukacyjnych służących podtrzymywaniu ich tożsamości etnicznej, pomoc w odrabianiu lekcji, stały kontakt z rodziną. W 2004 r. na zlecenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zostały zorganizowane szkolenia mające na celu lepsze przygotowanie asystentów edukacji romskiej i nauczycieli wspomagających do pracy z dziećmi romskimi. W szkoleniach wzięło udział 92 nauczycieli i 61 asystentów z całego terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W 2005 r. przeprowadzono podobne szkolenia, w których wzięło udział 53 nauczycieli oraz 43 asystentów.

Ponadto, realizując zadania edukacyjne Programu, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji powierzył wyłonionym w konkursie organizacjom pozarządowym (w tym stowarzyszeniu romskiemu) wdrożenie systemu stypendialnego dla studentów romskich oraz uczniów szczególnie uzdolnionych artystycznie. W wyniku przeprowadzonych konkursów przyznano 40 stypendiów dla studentów romskich oraz 12 stypendiów dla dzieci szczególnie uzdolnionych artystycznie. Pomoc stypendialna dla dzieci i młodzieży romskiej jest kontynuowana w 2005 r.

Obok uznanych za priorytetowe zadań edukacyjnych w ramach Programu realizowane są m.in. inwestycje w infrastrukturę osiedli i domostw romskich (remonty, budownictwo, instalacje wodno-kanalizacyjne), finansowana jest praca pielęgniarek środowiskowych, które pracując wśród Romów dostarczają podstawową pomoc oraz informację medyczną. Romowie pozostający bez pracy uczestniczą w kursach podnoszących kwalifikacje, organizowane są miejsca pracy, także w ramach subsydiowanego zatrudnienia. Ponadto organizowane są imprezy kulturalne, wydaje się publikacje książkowe i multimedialne prezentujące historię i kulturę Romów. W Małopolsce kontynuowana jest także emisja dwujęzycznego programu telewizyjnego Informator Romski - Romano Ciacipen.

Program na rzecz społeczności romskiej w Polsce będzie realizowany w latach 2004 - 2013 z możliwością kontynuacji w latach następnych. W budżecie państwa utworzono specjalną rezerwę, pozostającą w gestii Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, z której środki są uruchamiane na wniosek ministra i przekazywane za pośrednictwem wojewodów lub bezpośrednio do poszczególnych podmiotów realizujących zadania Programu. Oprócz środków pochodzących z rezerwy celowej finansowanie Programu może być uzupełnione ze środków budżetowych pozostających w gestii poszczególnych ministrów, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, środków organizacji pozarządowych oraz, w miarę dostępności, funduszy pomocowych Unii Europejskiej i innych zagranicznych środków pomocowych. Nowe możliwości związane z finansowaniem Programu stworzyła ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, której art. 18 ust. 2 pkt 10 przewiduje możliwość przekazywania dotacji na programy wspierające integrację obywatelską mniejszości.

W 2004 r. na Program przeznaczono rezerwę celową w wysokości 5 mln PLN oraz 1 mln PLN pochodzący z budżetu MENiS (środki MENiS przekazano 42 jednostkom samorządu terytorialnego, 4 organizacjom społecznym oraz 1 uczelni wyższej organizującej studium podyplomowe dla nauczycieli i pracowników administracji pracujących w środowiskach romskich). Środki te co roku uzupełniane są przez kwoty przekazywane z jednostek samorządu terytorialnego, które realizują zadania Programu.

W 2005 r. na realizację Programu przeznaczono z rezerwy celowej 5 mln PLN. Kwota ta została uzupełniona o 700 tys. PLN pochodzących z budżetu Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu (środki przekazane 70 jednostkom samorządu terytorialnego oraz 4 organizacjom romskim lub działającym na rzecz Romów).

Na mocy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 grudnia 2002r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej uczniów należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych, szkoły organizujące dodatkowe zajęcia dla uczniów pochodzenia romskiego, w tym zatrudniające asystentów romskich czy nauczycieli wspomagających, mogą otrzymać dodatkowe środki finansowe na ten cel pochodzące ze zwiększonej subwencji oświatowej dla szkół prowadzących nauczanie dla uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych. Szkoły, które podejmują takie działania, mają prawo do otrzymania subwencji zwiększonej o 20%, a w przypadku małej grupy uczniów (liczącej mniej niż 42 uczniów romskich w szkole) - do subwencji zwiększonej o 100% (w latach 2003-2004 wskaźnik dla małych szkół wynosił 50%). Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w roku szkolnym 2003/2004 zwiększoną z tego tytułu subwencją objęto łącznie 72 szkoły na terenie całej Rzeczypospolitej Polskiej, do których uczęszczają uczniowie pochodzenia romskiego. W roku szkolnym 2004/2005 liczba takich szkół wzrosła do 119, a liczba uczniów do 1032.

W ramach zadań z zakresu przeciwdziałania przestępstwom popełnianym na tle etnicznym zorganizowano szkolenia dla policjantów dotyczące tej problematyki. Celem szkoleń była poprawa stanu bezpieczeństwa Romów, zwiększenie świadomości wiktymologiczno-prawnej wśród Romów, zwiększenie zaufania w relacjach Policja - Romowie, przełamanie barier i wzajemnych uprzedzeń pomiędzy policjantami i Romami, przygotowanie policjantów do pracy w środowisku romskim. W trakcie szkoleń zapoznano policjantów z kulturą, tradycją i zwyczajami społeczności romskiej. W szkoleniach obok specjalistów brali udział liderzy lokalnych społeczności romskich. W 2003 r. w ramach Programu pilotażowego Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie przy współpracy naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadziła badania oraz opublikowała raport z badań dotyczących oceny skali zagrożenia i poczucia bezpieczeństwa Romów zamieszkujących na terenie 6 powiatów województwa małopolskiego.

Ponadto, problematyka dyskryminacyjna była przedmiotem szkolenia dla 80 sędziów i prokuratorów z terenu całego kraju, zorganizowanego w Popowie w maju 2004 r. w ramach tematu dot. materialno - prawnych aspektów odpowiedzialności karnej za przestępstwa na tle różnic rasowych, narodowościowych, etnicznych i wyznaniowych. Natomiast w II półroczu 2005 r. i na przestrzeni 2006 r. zaplanowano cykl szkoleń z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na rasę, narodowość, pochodzenie etniczne oraz religię. Będą one realizowane wspólnie z Pełnomocnikiem Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn. W ramach tych szkoleń zostanie przedstawiona tematyka, związana z dyskryminacją Romów, szczególnie pod kątem przestępstw, w wyniku których pokrzywdzonymi mogą być osoby narodowości romskiej. Szkoleniami planuje się objąć grupę prokuratorów (330 osób), gdyż to oni inicjują, prowadzą lub nadzorują postępowania przygotowawcze i wnoszą do sądów akty oskarżenia, mając tym samym decydujący wpływ na efektywność ścigania i karania sprawców tych czynów.

Na podstawie ustaleń podjętych na posiedzeniu Międzyresortowego Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych w dniu 1 marca 2000 r., w sprawie monitorowania zdarzeń kryminalnych o charakterze rasistowskim wymierzonych w osoby pochodzenia romskiego, MSWiA otrzymuje raporty Komendy Głównej Policji o takich przypadkach, rejestrowanych przez służby policyjne na terenie całego kraju. Na ich podstawie, oraz na podstawie informacji uzyskanych od przedstawicieli organizacji romskich lub samych pokrzywdzonych, podejmowane są czynności wyjaśniające. W podobnych przypadkach MSWiA współpracuje również z organizacjami zajmującymi się tą problematyką, np. Helsińską Fundacją Praw Człowieka i innymi organizacjami pozarządowymi.

W grudniu 2004 r. w każdej Komendzie Wojewódzkiej Policji i Szkole Policji powołani zostali Pełnomocnicy Komendantów ds. Ochrony Praw Człowieka, którzy realizują cele i zadania wynikające z Harmonogramu działań Policji w zakresie ochrony praw człowieka na rok 2005. Do obowiązków Pełnomocników należy m.in. monitorowanie i koordynowanie działań Policji, które mają na celu przeciwdziałanie dyskryminacji mniejszości narodowych i etnicznych, w tym społeczności romskiej.

Osobą odpowiedzialną za koordynowanie ogólnopolskich działań Policji z zakresu praw człowieka (związanych również z zapobieganiem dyskryminacji i przestępczości na tle narodowym i etnicznym) oraz reprezentującą Rzeczpospolitą Polską przed instytucjami międzynarodowymi jest Pełnomocnik Komendanta Głównego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka powołany Decyzją Nr 96 Komendanta Głównego Policji z dnia 3 marca 2005 r.

Pełnomocnicy Komendantów ds. Ochrony Praw Człowieka inicjują działania, mające na celu właściwe ściganie i karanie przejawów przemocy wobec członków społeczności romskiej, a także koordynują szkolenia funkcjonariuszy Policji z zakresu zapobiegania dyskryminacji i przemocy wobec Romów. Poniżej przedstawiono działania Policji na rzecz społeczności romskiej.