8455


BAROK

  1. Czas trwania; nazwa; warunki historyczne, które wpłynęły na kulturę.

Barok to nazwa o szczególnym rodowodzie, pochodzi bowiem od nazwy klejnotu - perły ogromnie rzadkiej jakości, o dziwnych, oryginalnych kształtach, perły, którą w portugalskim języku nazwano barocco (dziwny). Epoka nazwana imieniem klejnotu trwała w Europie od końca XVI wieku - przez cały wiek XVII do początków wieku XVIII. Oczywiście kształtowało się to rozmaicie w różnych państwach. Polska na przykład jak zwykle spóźniona wobec Zachodu, przeżywała barok w następujących fazach :

Jak widać, w baroku mieści się cały wiek XVII, a nie były to czasy spokojne, lecz lata wojen politycznych i religijnych. W Polsce jest to i powstanie Chmielnickiego, i „potop” szwedzki, i wojna z Turcją. Czasy króla Jana Kazimierza były ogromnie niespokojne, z kolei czasy saskie (August II Mocny) - to epoka kryzysu. Było to więc stulecie pełne dramatów i napięć, pełne śmierci, pożarów i grozy. Rozpadł się harmonijny ład renesansu, ludzie stanęli wobec wewnętrznego dramatu : jaką postawę zająć wobec świata, który jest tak zmienny, kiedy życie trwa tak krótko? Czy zgodzić się z jego ulotnością? Czy może szukać tego co trwałe, czego czas nie narusza? I oto bohater nowej epoki to człowiek postawiony wobec przemijalności, poszukujący wartości trwałych i pewnych, dlatego zwrócony do religii, dlatego bliski ideałom wieków średnich. Zmiana światopoglądu znała swoje odbicie w wymowie sztuki i literatury.

Renesans wierzył w potęgę człowieka i stawiał go w centrum swoich zainteresowań - barok ujrzał „kruchą trzcinę” wystawioną na wichury losu. Renesans wołał o harmonię i spokój - barok ukazywał dysharmonię i niepokój. Renesans naśladował piękno natury - barok pragnie wyrażać uczucia. Inne są też wartości, nad którymi się zastanawia : już nie sława, uroki życia, życie godne i spokojne, ale - przemijanie, czas, śmierć, szatan, znikomość ludzkiej egzystencji.

Charakter epoki baroku :

2. Kontrreformacja i jej skutki.

  1. Kontrreformacja to działania podjęte przez Kościół w celu zwalczania protestantyzmu, a szczególnie

te działania, które stanowiły efekt współpracy kościelnego i państwowego aparatu przymusu.

Najważniejsze decyzje związane z reformą Kościoła katolickiego i walką z reformacją zostały podjęte na soborze trydenckim, który obradował z przerwami od 1545 do 1563. Do postanowień należą:

  1. Działalność inkwizycji i zakonu jezuitów.

Nad wprowadzeniem decyzji soboru miały czuwać kongregacje. Najwcześniej powstałą była Kongregacja Inkwizycji, która wznowiła aktywność średniowiecznej instytucji ścigającej heretyków. Trybunał Inkwizycji działał w Rzymie i kierował pracą sędziów głównie z zakonu dominikanów.

Inkwizycja tropiła wszelkie przejawy herezji, korzystała ze szpiegów i donów. Dla wymuszenia zeznań korzystano z tortur. Skazanym wymierzano kary długoletniego więzienia lub śmierci przez spalenie na stosie.(W Hiszpanii Inkwizycja stanowiła narzędzie państwa i podlegała królowi. )

Inkwizycja sporządziła również indeks ksiąg zakazanych. Znajdowały się na nim dzieła heretyków jak i utwory znanych humanistów, którzy prezentowali zbytnią swobodę obyczajową i za daleko posuniętą krytykę kleru. Cenzura ingerowała w tekst przed jego wydaniem często nakazując zmianę treści. Katolikom surowo zabraniano czytania i rozpowszechniania zakazanych dzieł. Część wydań palono, a autorów i wydawców poddawano represjom.

Jezuici - zakon założony w 1534 roku przez Hiszpana Ignacego Loyolę. Na czele stał generał podległy tylko papieżowi, zakonnicy poza zwykłymi ślubami (czystości, ubóstwa, posłuszeństwa) składali dodatkowy na bezwzględne posłuszeństwo głowie Kościoła. Początkowo ich działalność skupiała się na walce z ruchem reformacyjnym i na prowadzeniu misji w Azji i obu Amerykach. Przed złożeniem ślubów kandydat przechodził gruntowne studia w zakresie nauk filo0zoficznych i teologicznych. Zdając sobie sprawę ze znaczenia wychowania w duchu przyjaznym dla Kościoła zakładali kolegia zakonne. Ich program nauczania łączył zdobycze humanistycznej pedagogiki z założeniami potrydenckiego katolicyzmu. W Europie głównym terenem ich działalności stały się ośrodki władzy politycznej: dwory królewski i książęce oraz majątki magnackie i szlacheckie.

  1. Skutki kontrreformacji.

W znacznym stopniu ograniczeniu uległo wydawanie nowych książek ze względu na represje.

Rozpowszechnianie jednie tekstów religijnych - „prawomyślnych” obniżało poziom literatury i utwierdzały płytką pobożność (pompatyczne ceremonie kościelne)

Zniszczono wiele tekstów, malowideł i rzeźb wielkich twórców gdyż zbyt mocno nawiązywały do swobodnej obyczajowo mitologii.

Z Polski wygnano arian, którzy w owym czasie byli najświatlejszymi obywatelami. Wygnano ich z powodów politycznych - nie uczestniczyli w wojnach, nie posiadali poddanych chłopów, nie przyjmowano urzędów - oraz ze względów religijnych - odrzucenie Trójcy św. i boskości Chrystusa.

  1. Cechy poezji barokowej na przykładzie twórczości Jana Andrzeja Morsztyna.

J. A. Morsztyn jest czołowym reprezentantem dworskiej poezji barokowej. Jego poetycki dorobek określano mianem „błahej treści w wyszukanej formie”. Źródłem tej „etykietki” jest fakt, iż Morsztyn jako marynista skupił swe twórcze działania na poszukiwaniu nowych, kunsztownych, zaskakujących form wyrażania treści. I tak tematami jego utworów nie są problemy egzystencjalne ani prawdy filozoficzne. Bywają nimi : życie dworskie, płocha miłość, flirt, zmysły, „gra miłosna” - stąd też inne określenie Jana Andrzeja Morsztyna - „poeta miłości”. Tomiki poezji Morsztyna noszą tytuły : Kanikuła albo psia gwiazda i Lutnia. Morsztyn jest mistrzem maniery barokowej, używa szczególnie często kontrastu, paradoksu, licznych oksymoronów; charakterystyczne rekwizyty, którymi obrazuje wdzięczny temat miłości to bladość twarzy, łomot serca, skargi, żale. Zauważmy, że zbiór póz i gestów przejmą poeci romantyczni.

Skoro poeci barokowi przyjęli sobie za cel zaszokować odbiorcę, ich poszukiwania podążały w kierunku wymyślania coraz to nowych, zaskakujących form wyrazu. Efekty ich dążeń bywały czystym wyrafinowaniem i być może stąd zrodziła się opinia o „przeroście formy nad treścią”. Charakteryzując konstrukcję poezji barokowej, wymienić trzeba :

Marinizm jest kierunkiem w poezji barokowej, zapoczątkowanym i utworzonym przez włoskiego poetę Giambattistę Marina, i od jego nazwiska pochodzi nazwa. Inaczej mówimy też „konceptyzm”, bo główne założenie tej poezji brzmi : zaszokować odbiorcę nowym „konceptem” (pomysłem). W zakresie formy poeci - mariniści używali dużej ilości rozmaitych chwytów poetyckich: anafor, antytez, paradoksów, inwersji, gdyż chcieli zaprezentować się jako mistrzowie sztuki poetyckiej. W zakresie treści często podejmowali „dworskie” tematy - np. miłość. Maniera twórcza Marina znalazła wielu naśladowców, w Polsce np. Jana Andrzeja Morsztyna.

Manieryzm - przejściowy etap pomiędzy renesansem a barokiem zwie się manieryzmem. Wykwitł we Włoszech, w XVI wieku, w kulturze dworskiej. To manieryzm (czy to w opozycji czy w pragnieniu doprowadzenia do doskonałości renesansowego umiłowania formy) zaproponował bogactwo w dekoracyjności, wyrafinowane formy, ekspresję uczucie. Wprowadza wątki fantastyczne, zaskakujące pomysły. Przykładem manieryzmu w literaturze są dzieła Tassa.

Dorobek artystyczny Morsztyna określany jest mianem „błahej treści w wyszukanej formie”. Żródłem tego jest fakt, że jako marinista skupił się na poszukiwaniu kunsztownych form wyrażania treści. Dlatego tematami nie są problemy egzystencjalne czy filozoficzne, lecz dworskie życie, flirt, zmysły, płocha miłość. Wiersze Morsztyna pokazują, że poezja nie zawsze musi odzwierciedlać rzeczywistość, a poezja mówić prawdę.

Cechy poezji barokowej cd...

„Do trupa” - sonet włoski

Istotą utworu jest koncept poety, aby rozbudować następujący paradoks: porównać człowieka zakochanego z trupem. Trafność jest dyskusyjna, lecz Morsztyn sprawnie opisuje cechy wspólne: bladość (Ty krwie ja w sobie nie mam rumianośći), ciemność (sukno żałobne, a ciemność zmysłów), płomień (świece żałobne, a żar uczucia). Poeta też wykazuje różnice: nieczułość i chłód umarłego i upał piekielny zakochanego. Największym zaskoczeniem jest zakończenie utworu ponieważ zakochany i trup są do siebie podobnie, ale w lepszej sytuacji jest nieboszczyk, ponieważ zakochany nie może przerwać swoich cierpień i powstrzymać „płonących w nim ogniów”.

„Niestatek”

Zasadą konstrukcyjną utworu jest anafora powtarzana przez piętnaście wersów „prędzej...” wyszukuje wszelkie marności tego świata np.: „prędzej kto wiatr w wór złapie”. W następnym wersie ukazuje pomysł i cel przedstawiania tych niemożliwości. Wszystko stanie się szybciej „niźli będzie stateczna białogłowa”. Dla uwydatniania tego absurdu stateczności kobiet posługuje się kontrastem i oksymonorami: „prędzej niemy zaśpiewa, w więzieniu będzie spokój, ludzie na pustyni”. Utwór jest jednak dworskim zartem, a nie złośliwością.

Drugi wiersz o tym samym tytule oparty jest o zasadę kontrastu. W ośmiu wersach opisuje wygląd swej wybranki. Z tym że w pierwszych czterech wersach opisuje kobietę piękną, gdyż jest to w sytuacji „póki mi panno dotrzymujesz zgody”. Ale w przypadku kłótni cała uroda znika i następne cztery wersy są opisem brzydoty. Kochanka widziana oczyma zgody:

Kochanka widziana oczyma waśni:

Utwór zawiera wszystkie cechy charakterystyczne dla poezji barokowej: koncept, uderzający kontrast, wyliczenia, metafory.

  1. Poezja Daniela Naborowskiego jako „harmonia sprzeczności”.

Daniela Naborowskiego można śmiało nazwać poetą, który łączy barokową formę wiersza (z całym wymaganym w tej epoce wyrafinowaniem : konceptyzmem, kunsztem, zaskoczeniem) z istotą, poważną tematyką. I oto tematyka, którą podejmuje w utworach jest także na wskroś barokowa - typowa dla filozofii tego okresu.

Ludzie baroku upodobali sobie bowiem następujący krąg tematów :

Naborowski rozpatruje w swojej poezji tę problematykę, szuka najlepszych form, by wyrazić przemyślenia, lecz prezentuje nie rozpacz, nie trwogę istnienia, lecz pogodzenie się z wyrokami Boga. Wystarczy szybki przegląd kilku wierszy, aby utwierdzić się w tym przekonaniu.

„Krótkość żywota” - to oryginalny wiersz, ukazujący nietrwałość ludzkiego życia. Przemijalność całych pokoleń człowieczych potrafi poeta ująć w trafnej syntezie: „Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi”. Utwór jest wart zapamiętania choćby przez definicję „żywota ludzkiego” złożoną z pojęć, takich jak: „dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt” - jak widać najbardziej ulotnych w naszej rzeczywistości. „Czwarta część mgnienia między śmiercią a rodzeniem” - oto życie. Wiersz przynosi chwilę refleksji nad sprawą, o której człowiek nie pamięta i nie chce sobie jej uświadamiać: iż jest śmiertelny.

„Cnota grunt wszystkiemu” - uderza w odbiorcę rozbudowaną anaforą: 14 wersów rozpoczyna się od słów: „nic to”. „Niczym” są różne ziemskie wartości, do których głupi człowiek przykłada wagę - kosztowny pałac, jadło pyszne, uroda kobiet, bogactwo i metale szlachetne, popularność i błyskotliwość, stanowisko i poczucie szczęścia - wszystko to jest przemijalne i nietrwałe, wszystko to jest marnością. Jakże obce są współczesnemu człowiekowi takie twierdzenia. Tym bardziej, że wg poety jest coś trwałego - sama „cnota” - czyli prawość w życiu i wierność Bogu. Tylko to zapewnia nieśmiertelność, potwierdza ów pogląd Naborowski także w krótkim utworku Marność

„Nad wszystko bać się Boga -

Tak fraszką śmierć i trwoga.”

W sztuce dramatyczne bieguny wyznaczały rozmaite postawy objawiane w sztuce:

Sęp Szarzyńki wybrał heroiczną walkę ze światem i „z żywiołów utworzonym ciałem” - wrogiem duszy tęskniącej do „wiecznej i prawej miłości” proponował zdobywanie wartości niewzruszonych i odrzucenie pozorów. Naborowski w swych dramatycznych sprzecznościach zachowuje powagę ducha.

Inni poeci rozumieli życie jako ciągłe umieranie, a śmierć jako początek prawdziwego żywota. Przekonani o nikłej wartości jakichkolwiek ludzkich starań, propagowali postawę bierną, pogrążenie się w „wewnętrznej twierdzy” i zawierzenie Bogu. Jeszcze inni proponowali, aby przed śmiercią nacieszyć się jego urokami pokazując radość życia i wdzięczność za nie.

To prawda, że „Świat - morze, człowiek - okręt od burzy niesiony, Przygody - skryte skały, szczęście - wiatr szalony.” Ale taki świat trzeba po prostu przyjąć , tak jak przyjmuje się cechy własnej natury i własne przeznaczenie. Bóg - powiada Naborowski - nie chciał „mieć na świecie nic doskonałego” zatem i człowiek musi podlegać błędom, co jednak nie znaczy, że musi im ulegać. Z tego przeświadczenia rodzi się poczucie równowagi, stoicki umiar i spokój, wiara w wartość cnoty i ładu zyciowego osiąganego przez „stateczny umysł” człowieczy.

  1. Model szlachcica - Sarmaty w świetle Pamiętników Jana Chryzostoma Paska.

Pamiętnikarstwo to typ domorosłej literatury, bardzo popularny w siedemnastowiecznej Polsce. Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska są tego najlepszym dowodem, a i najwybitniejszym zabytkiem tego rodzaju piśmiennictwa. Nie tylko Pasek pisał pamiętniki - stały się one „modą” baroku, szlachta prowadziła księgi domostw, notowano wydarzenia zarówno prowincjonalne, jak i istotne dla całego kraju. Pamiętniki stały się źródłem wiedzy o obyczajach szlachty polskiej, są również źródłem historycznym, a także informacją o ówczesnym języku - co wykorzystał między innymi Henryk Sienkiewicz. Wśród piśmiennictwa pamiętnikarskiego można wyróżnić następujące typy zapisków:

Pamiętniki są dokumentem mentalności siedemnastowiecznego szlachcica - Sarmaty, prezentują one obyczaje na ówczesnych ziemiach polskich. Pamiętniki bardzo rzadko mogą być również źródłem historycznym takich wydarzeń jak: walka ze Szwedami, wojna z Moskwą, walki z Tatarami, a nawet odsiecz wiedeńska. Wśród zalet artystycznych możemy wymienić:

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1700) jest bardzo barwną postacią wśród szeregu twórców literatury

Polskiej. Nauki pobierał w kolegium jezuickim, od 1655 był żołnierzem walcząc między innymi pod dowództwem Czarnieckiego. W 1667 roku Pasek zakończył wojenną tułaczkę i zajął się gospodarstwem oraz pisaniem pamiętników., które obejmują ponad 30 lat życia autora. Dzieło dzieli się na dwie części:

Pierwszą część możemy nazwać wojenną, bo oddaje lata, gdy Pasek służył pod komendą Czarnieckiego. Ta część opisuje między innymi szereg przygód z życia wojskowego. Do scen z wojennej tułaczki można zaliczyć obraz Danii. Możemy dowiedzieć się wielu ciekawostek o mentalności samego autora. Pasek gorszył się i mieszał, ponieważ mieszkańcy tego kraju spali nago. Pasek odrzucał również tamtejszą kuchnię oprócz wielu gatunków ryb. Bardzo wzruszającym obrazem jest fragment pożegnania z dereszem, w którym autor żegna się z koniem zranionym w czasie bitwy. Widać, że zwierzę było bardzo bliskie paskowemu sercu, stanowiło coś więcej niż przywiązanie, a o przyjaźni mówi bardzo liryczne pożegnanie.

Druga część „Pamiętników...” dotyczy życia ziemiańskiego gospodarza, co przypomina „Żywot...” Mikołaja Reja, ale postawa naszego autora jest tutaj bardzo dyskusyjna. Ujawniają się typowe wówczas spory sąsiedzkie, pycha, obraz zrywania sejmów. Również bardzo negatywnie nastawia czytelnika ożenek i wybór ukochanej. Otóż swatano mu dwie panny Radoszewską i Śladkowską. Jednak nie gustował on w żadnej z nich ponieważ ożenił się Anną Łącką z Olszówki, która miała 46 lat i pięcioro dzieci. Pojął więc zamożna wdówkę za żonę i zaczął gospodarzyć w Olszówce.

„Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska nie mogą posiadać wartości historycznej, ponieważ Pasek .myli często daty historyczne, przestawia fakty, a w świetle swoich pamiętników jawi się jako typowy Sarmata ze wszystkimi wadami, w których dominują:

  1. Sarmatyzm; jego przejawy w literaturze, skutki kulturowe i polityczne.

Sarmatyzm ideologia szlachty polskiej XVII i poł. XVIII w. oparta na tezie kronikarzy z XVI w. Miechowity i Marcina Bielskiego. Skąd wzięła się nazwa i cały „mit sarmacki”? oto - wg Miechowity i Marcina Bielskiego, historyków XVI - wiecznych, polska szlachta wywodzić się miała od starożytnych Sarmatów - dzielnych wojowników spokrewnionych ze Scytami, którzy przybyli na brzeg Wisły, tu się osiedlili i dali początek rycerstwu polskiemu. Oczywiście rodowód tego typu przypadł szlachcie do gustu, stał się źródłem całej formacji kulturowej - od poczucia narodowej potęgi aż po strój na styl wschodni. Sarmatyzm był silną ideologią, oddziaływał na epoki późniejsze np. romantyzm, a w literaturze baroku reprezentują ten nurt Jan Chryzostom Pasek (Pamiętniki) i Wacław Potocki (poezja). Ta fantastyczna teoria miała być uzasadnieniem ideologii głoszącej nieograniczoną wolność osobistą. Polscy sarmaci przypisywali sobie ich dzielność, waleczność, patriotyzm. Literatura sarmacka jest „odwrotnością” dworskiej. Tamta - ulegająca modom z zagranicy, postulująca wielkie wymagania co do formy, magnacka, ta - swojska, zapatrzona we własną szlachecką tradycję, i wręcz niechętna wobec obcych wzorów, tworzy ideał sarmaty. Twórcami sarmatyzmu nie tylko w literaturze, lecz w całości obyczajów, w sposobie życia była szlachta funkcjonująca w kręgu swojego wiejsko - sąsiedzkiego środowiska. Głosiła wolność jednostki szlacheckiej - aż do skrajnego liberum veto. Głosiła kult tradycji, włącznie z własnym tradycyjnym strojem - kontuszem. Wyznawała religię katolicką bywało, że popadając w dewocję lub nietolerancję. I to właśnie stało się przyczyną faktu, iż ich następcy, ludzie oświecenia - kulturę sarmacką określili jako etap zacofania, dewocji i ciemnoty. Oczywiście „etykieta” tego typu wydaje się dziś jednostronna.

Sarmatyzm charakteryzował się:

Skutki polityczne i kulturowe.

Przejawy w literaturze.

„Nierządem Polska stoi”

Obecny obraz Polski jest hańbą dla naszych przodków. To krytyka braku poszanowania dla prawa i kolejne jego zmiany. Piętnowanie wyzysku drobnej szlachty przez możnych, którzy chcą posiadać jak najwięcej.

„ Co rok to nowe prawa i konstytucje”

„Nikt nie słucha, żaden nie ogląda się na nie [prawo]”

„Że niejeden, nietyż, z serdecznym dziś płaczem

Z dzitkami cudze kąty pociera tułaczem”.

  1. Głos przestrogi Wacława Potockiego dla XVII Rzeczypospolitej.

Troska o losy ojczyzny uderza ze strof poezji Wacława Potockiego. W eposie pt. „Transakcja wojny chocimskiej” nawołuje ustami wodza Chodkiewicza do obrony kraju przed Turkami. Odwołuje się do mitu Sarmaty - walecznego wojownika.

Zamożny ziemianin z okolic Biecza pozostawił bogaty dorobek literacki, zaliczany do nurtu literatury sarmackiej. Twórczość Potockiego zyskała miano obywatelskiego sumienia narodu, choć poeta z powodzeniem stosował barokową metodę twórczą. Dążył do oryginalności formy, przerabiał na poezję wojskowe relacje, romanse zagraniczne, teksty łacińskie itp. Tytuł zbioru Moralia albo rzeczy do obyczajów, nauk i przestróg ukazuje, że był to twórca przejęty poczuciem odpowiedzialności pisarskiej. Morały i pouczenia, które głosił można następująco pogrupować :

„O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy?

Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy...”

Do utworów patriotycznych można także zaliczyć epos pt. Transakcja wojny chocimskiej, gdyż z opisu przebiegu bitwy pod Chocimem, wynikają dwa centralne uczucia autora - miłość do Boga i miłość do Polski.

Potocki wyznawał naukę arian, lecz pod wpływem prześladowań przeszedł na katolicyzm. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w wierszu Kto mocniejszy, ten lepszy. Potępia tu nietolerancję i podział na wiarę dobrą lub złą, protestuje przeciwko szykanom, np. zabieraniu majątków innowiercom.

Słynny jest także zbiór fraszek pt. Ogród, ale nie plewiony..., w którym zawarł poeta wiele krytyki pod adresem swoich współczesnych.

Ułomności Rzeczypospolitej według Potockiego:

  1. Mikołaj Sęp - Szarzyński jako prekursor literatury baroku.

Twórczość Mikołaja Sępa - Szarzyńskiego to „zachodzące słońce renesansu”, a tym samym przedsionek baroku. Zwykło się mówić, że jest to pomost między epokami. Poetę - Mikołaja Sępa - Szarzyńskiego uznano za prekursora tendencji nowej epoki, choć jego krótkie życie mieści się w granicach renesansu (1550 - 1581). Przedwcześnie zmarły, „dziwnie pokorny”, skromny, żarliwy katolik, który pozostawił tylko jeden tomik wierszy („Rymy albo wiersze polskie”), wydany 20 lat po śmierci poety - wydaje się być tragiczną, lecz bardzo ciekawą sylwetką tych czasów, zwłaszcza gdy wczytamy się w smutek i w „ból życia” zawarty w jego utworach.

Wiersze jego są naznaczone wyraźnym piętnem stylu barokowego, choć opartego na podłożu uczonych wzorców renesansowych. Często występują w jego utworach paradoksy i rozmaite chwyty stylistyczne - elipsy, oksymorony, inwersje i antytezy, przedstawiany świat pełen jest ruchu. Twórczość jego charakteryzuje też gwałtowność wyrazu. Pojawia się w jego wierszach barokowy dramatyzm i koncept. Wszystko to służy ukazaniu ciągłej wewnętrznej walki prowadzonej przez „rozdwojonego w sobie” poetę.

Barokowe cechy w utworach Szarzyńskiego:

Cechy renesansowe w utworach Szarzynskiego:

„bojowanie z własną śłabością”.

Krąg zainteresowań Mikołaja Sępa - Szarzyńskiego:

Bóg - to pokój, piękno, prawo, szczęście, Wiekuista Mądrość.

Człowiek - to proch, cień, istota „rozdwojona w sobie”.

Nie ma już tej ufności i bliskości pomiędzy człowiekiem a Bogiem, jaką spotykaliśmy w twórczości Kochanowskiego.

„Z wstydem poczęty człowiek, urodzony

z boleścią, krótko tu na świecie żywie,

i to odmienne, nędznie, bojaźliwe

ginie, od słońca jak cień opuszczony”.

Mikołaj Sęp Szarzyński cd...

Sonet IV „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światłem i ciałem”

Ponieważ jest to sonet , dlatego dwie pierwsze czterowersowe zwrotki opisują walkę człowieka z szatanem. Jest to ogromnie ważna walka, ponieważ stawką jest „byt nasz podniebny” - czyli życie wieczne. Po stronie szatana opowiada się wszystko co ziemskie „świata łakome wartości, dom - ciało , dla zbiegłych słabości”, są to kusicielskie siły, dobra ziemskie, zazdroszczące duszy i napastujące ją nieustannie. W części refleksyjnej sonetu poeta woła do Boga prosząc go o pomoc. Sam człowiek jest słaby - „wątły i rozdwojony w sobie, lecz pomoc i opieka boska zapewnia mu zwycięstwo.

Sonet V „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”

Utwór rozróżnia i utrwala dwie miłości trwałą, której celem jest Bóg i nietrwałą, której obiektem jak wskazuje tytuł są „rzeczy świata tego”. Utwór zaczyna się prawdziwym stwierdzeniem człowieka:

„Nie miłować cięzko i miłować

Nędzna pociecha...”

Nasze myśli upiększają rzeczy, które kochamy, więc idealizują wartości rzeczy takich jak: złoto, władza, sława, ludzka miłość, piękne oblicze. Podobnie zawodzi dusze nasze „z żywiołów utworzone ciało”. Ciężko miłować, lecz rozkosze ziemskie nie odpędzą trwóg człowieczych, a przecież miłość jest słuszna - należy skierować ją we właściwą stronę - do Boga.

  1. Poezja barokowa - charakterystyka nurtów (dworski, ziemiański, metafizyczny).

W pewnym uproszczeniu mówimy, że w literaturze polskiego baroku zaistniały dwa ważne, podstawowe nurty:

Podział literatury baroku na dwa nurty jest wygodny, lecz nie jest pełny. Dwa nurty łatwo się pamięta - były bowiem dwory - więc „dworski” i były siedziby szlacheckie - więc „ziemiański”. Lecz były także miasta - rozwijał się zatem „nurt literatury plebejskiej” ze słynnym bohaterem Sowizdrzałem. Istniał również „nurt metafizyczny”. Przedstawicielem poezji metafizycznej jest prekursor baroku Mikołaj Sęp - Szarzyński i Sebastian Grabowiecki. Ten typ poezji krąży wokół odwiecznego pytania : „człowiek - cóż to jest?” Odpowiedzi ubierają poeci w rozmaite środki literackie, nie unikają grozy i makabry, ich twórczość cechuje intelektualizm, powaga tematu.

Powyższe nurty zajmowały się zatem tematyką filozoficzną, urokami życia doczesnego, tematem wsi, wreszcie miasta. Można więc mówić co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

  1. Molier- twórca komedii nowożytnej.

Komedia obyczajowa jest tą odmianą komedii, która za przedmiot ośmieszającego przedstawienia wybiera obyczajowość określonego środowiska społecznego- np. szlachty lub mieszczaństwa. W czasach współczesnych chcąc napisać komedię obyczajową, można uczynić tematem swojego dzieła przywary, przyzwyczajenia, przesądy i sposób bycia- np. środowiska uczniów, nauczycieli. Molier był człowiekiem o potężnej sile: chciał i potrafił „zabijać śmiechem brzmiącym ze sceny”. Występował przeciwko obłudzie i nikczemności, wyszydzał głupotę i zaślepienie.

Jednym z najważniejszych utworów Moliera jest „Świętoszek”. Komedia klasyczna powstała w 1664 roku.

Akcja dzieła rozgrywa się w Paryżu w domu Orgona, poważnego ojca rodziny, omotanego przez obłudnego Tartuffe'a. Tartuffe udając człowieka niezwykle pobożnego, przepełnionego żarliwą, niemalże ascetyczną wiarą, opanowuje całkowicie umysł Orgona i zyskuje ogromny wpływ na życie domu.

Ogłupia także matkę Orgona, panią Pernelle, natomiast nie zyskuje sympatii ani żony gospodarza (Elmiry), ani jego dzieci (Marianny i Damisa).

„Świętoszek” łączy w sobie cechy komedii charakteru (kreacja tytułowego bohatera) z komedią intrygi (działania młodych wspomaganych przez pokojówkę Dorynę, mające zdemaskować obłudnika pragnącego poślubić mającą już narzeczonego córkę Orgona). W scenie finałowej z Tartuffe'a wychodzi bezwzględny oszust,. Nie stroniący w swym postępowaniu od podstępu i szantażu. Oczywiście wszystko kończy się dobrze, Świętoszek zostaje zdemaskowany i osadzony w więzieniu, narzeczeni mogą się pobrać a Orgon zostaje „wyleczony” z naiwności.

Molier zaatakował w „Świętoszku” fałsz i obłudę Francuzów, fanatyzm religijny, zdominowanie życia publicznego przez manipulujących królem i społeczeństwem bezwzględnych kardynałów.

Jednak komedia Moliera ma również charakter uniwersalny- można ją odczytać jako ostrzeżenie przed fałszywymi przyjaciółmi, którzy oszustwem i obłudą zyskują sobie nasze zaufanie i względy, a pragną jedynie nas wykorzystać i zniszczyć.

Cechy komedii Moliera:

1

8


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
8455
8455
8455
8455
8455
8455
8455
8455

więcej podobnych podstron