Rośliny doniczkowe są to rośliny uprawiane w pomieszczeniach dla ich ozdobnych liści i kwiatów. Muszą one być zdolne nie tylko do przetrwania, ale i do wzrostu, w warunkach, w których my żyjemy i pracujemy - mimo codziennych zmian tych warunków, które ponadto w zasadzie nie zostały ukształtowane z myślą o roślinach.

Ozdobne rośliny pokojowe są obecnie popularne wszędzie, nie tylko w wielkich halach hoteli, banków i urzędów, ale także w pokojach biurowych i mieszkalnych, na parapetach okiennych w kuchni, na półkach, w łazienkach, czy w poczekalniach gabinetów lekarskich. Przyczyniają się one w jakiś sposób do wzbogacenia naszego życia, za co należy się im nasza wdzięczność.

Uprawa roślin w pojemnikach w domu lub tuż przy domu nie jest bynajmniej rozrywka nową. Najstarsze dane świadczą o tym, że już około 5 tysięcy lat temu Chińczycy uprawiali rośliny w ozdobnych pojemnikach w swoich domostwach. Istnieją też dowody w postaci wizerunków na płaskorzeźbach datowanych na 1400 lat p.n.e., iż starożytni Egipcjanie kolekcjonowali rośliny. „Wiszące” ogrody Babilonu utworzono z roślin doniczkowych rozmieszczonych na tarasach. Mamy także dowody od okresu cywilizacji rzymskiej i greckiej po średniowiecze, świadczące o uprawie roślin w pomieszczeniach. Zwłaszcza klasztory przyczyniły się bardzo do jej rozpowszechnienia, jakkolwiek należy zastrzec, że większość uprawianych w nich roślin stanowiły rzadkie zioła i inne rośliny wykorzystywane raczej do celów leczniczych, niż do dekoracji. W XIX w nastąpił prawdziwy rozkwit działalności kolekcjonerów i hodowców roślin. Była już wówczas dobrze znana sztuka budowania ogrzewanych szklarni i oranżerii. Arystokracja i ludzie bogaci rywalizowali między sobą w zdobywaniu najbardziej egzotycznych i rzadkich roślin, którymi mogliby zadziwić swoich gości. Szkółkarze, tacy jak Veitch i Sanders rozsyłali po całym świecie zbieraczy roślin w celu pozyskania nowych gatunków i odmian. Skonstruowana przez Warda w 1834 r. mała, przenośna szklarenka, zapewniająca właściwą ochronę przewożonym roślinom, stanowiła ogromną pomoc w transporcie rzadkich okazów. Zmiany zachodzące w świecie w wieku XX przyczyniły się do rozproszenia bądź zniszczenia wielkich prywatnych kolekcji. Zmiany mody i zwyczajów oraz wojny spowodowały wyginięcie wielu roślin. Jednakże nie wszystko zostało stracone, ponieważ uprawa roślin pokojowych rozpowszechniła się już we wszystkich warstwach społecznych. W końcu lat pięćdziesiątych i na początku sześćdziesiątych nastąpił nowy zwrot w zainteresowaniu uprawą roślin doniczkowych i zaczęły się one pojawiać, nawet w jeszcze większych ilościach, w naszych domach, a następnie rozprzestrzeniać. Obecnie stały się one nieodłączną częścią naszego życia.

Rośliny doniczkowe pochodzą z różnych biomów, w których można wyróżnić wiele stref. Każda osoba, która poważnie podchodzi do sprawy hodowli roślin doniczkowych, wie, że pierwszym i najważniejszym zarazem krokiem - jest zdobycie odpowiednich informacji na temat danej rośliny. Bez tej wiedzy bowiem nie jesteśmy w stanie prawidłowo zadbać o jej rozwój. Każda roślina jest szczególna i wyjątkowa na swój sposób, nie możemy potraktować ich wszystkich jednakowo. Niektórych naturalnych środowiskiem są stepy, a innych lasy tropikalne - wiąże się to bezpośrednio z ich wymaganiami odnoszącymi się do podlewania czy też gleby.

Zasadniczo rośliny domowe pochodzą z lasów, dżungli, pustyń, tropików i obszarów podzwrotnikowych. Jednak, nie jest to dokładny opis. Liczba gatunków z Morza Śródziemnego oraz Wysp Kanaryjskich przyczyniły się do gamy dostępnych roślin, w tym drzew oliwnych i palm, wilczomleczu i aeonium. Wiele sukulentów pochodzi z suchych części południowej Afryki, takie jak: Aloes, haworthia i żywe kamienie, lithops. Z wilgotnej Afryk wywodzi się dracena, peperomia i saintpaulia. Południowa Afryka jest domem wielu piękniejszych roślin, takich jak frezje i lachenalia. Ameryka Środkowa i Południowa jest również bardzo produktywnym obszarem dla kolekcjonera roślin domu. Większość kaktusów pochodzi z regionów pustynnych, ale niektóre gatunki epifityczne, takie jak kaktus świąteczny znajdują się w dżungli. Bardzo popularne są także bromelie pochodzące z Ameryki Południowej, takie jak bilbergia i tillandsia. Z tych regionów najbardziej znane są rośliny tzw. Obrazkowate, w tym dieffenbachia i philodendron. Wśród najbardziej znanych roślin domowych są monstera i poinsecja pochodzące z Meksyku. Tropikalna Azja jest domem dla roślin wosku (hoya) oraz obejmuje szerokim zakresem figi. (ficus) Naturalne środowisko wielu storczyków to Malezja, Filipiny, Chiny i Japonia. Z Chin i Japonii pochodzi również wiele kamelii i sagowców. Australia natomiast jest źródłem większych roślin, takich jak eukaliptus, kuflik czy grewilla. Jedna z najbardziej popularnych palm w świecie pochodzi z wyspy Lord Howe, mała wyspa na wschód od Południowej Walii.

Już po samych cechach zewnętrznych powinniśmy umieć ocenić, skąd dana roślina się wywodzi. Wygląd liści oraz pędów, czy też kwiatów bardzo dużo już mówi nam o niej samej.

• liście gładkie i kruche - rośliny te pochodzą ze środowiska, gdzie jest bardzo silna transpiracja (tj. parowanie wody); kwiat taki będzie wymagał od nas częstego podlewania, a może nawet zraszania od czasu do czasu; stawiamy je w miejscach ocienionych;

• liście pokryte włoskami albo silnie zredukowane - przykładem takiej rośliny jest kaktus (w jego przypadku liście zostały silnie zredukowane; funkcję fotosyntezy przejęła łodyga; ciało kaktusa pokryte jest kolcami); cechą charakterystyczną tego typu roślin jest tzw. tkanka wodna, która pozwala im na gromadzenie wewnątrz dużych ilości wody, co w naturalnym środowisku pozwala im przetrwać okresy największej suszy; tego typu rośliny najczęściej występują w bardzo suchych środowiskach, które często cierpią na deficyt wody, więc stąd wykształciły one odpowiednie cechy, które chronią je przed obumarciem, m.in. tkanka wodna oraz silna redukcja liści (ograniczona transpiracja = ochrona przed nadmierną utratą wody); rośliny tego typu podlewać należy bardzo rozważnie, np. kaktusy podlewa się tak naprawdę tylko w okresie od marca do października (w okresie jesienno-zimowym podlewanie ograniczamy do minimum);

• liście skórzaste i wiecznie zielone - przykładem takiej rośliny może być dracena albo figowiec; rośliny te są przyzwyczajone do trudnych warunków, są przystosowane do cienia oraz braku wystarczającej ilości wody; mając tę wiedzę, spokojnie możemy zabrać się do ich hodowli; o czym powinniśmy pamiętać - ustawiajmy takie rośliny raczej w miejscach, które nie są bezpośrednio nasłonecznione; podlewamy je z umiarem (zbyt duża ilość wody zaszkodzi im tylko);

• liście dwubarwne - wszelkie kropki i paski występujące na liściach są wynikiem niedoboru chloroplastu; rośliny tego typu prezentują się bardzo ładnie na oknie parapetu, ale nie powinniśmy zapominać, że są one niezwykle wrażliwe na wszelkie zmiany warunków; najlepiej hodować je w miejscu nasłonecznionym, nie ustawiać w przeciągach ani nie narażać na nagłe zmiany temperatury.

Rośliny z rodziny palmowatych występują przede wszystkim w rejonach tropikalnych i subtropikalnych, choć można je również spotkać w państwach leżących nad Morzem
Śródziemnym, między innymi we Włoszech czy Hiszpanii. Są to rośliny o smukłym, długim pniu (palmy nie przyrastają na grubość, tak jak na przykład dąb czy klon) zakończone pióropuszem z pierzastych liści. Palmy mają bardzo charakterystyczny wygląd, trudno jest je pomylić z innymi roślinami. Może nie zachwycają nas kwiatami czy kolorami, ale mimo to trudno jest o nich powiedzieć, że są brzydkie. Są to rośliny specyficzne i radosne na swój sposób. Pewnie dlatego cieszą się wciąż rosnącym zainteresowaniem wśród amatorów roślin doniczkowych. Rośliny palmowate cieszą się szacunkiem w miejscach, w których występują naturalnie. Są one nie tylko ważnym źródłem pożywienia, ale także i materiałem budulcowym.

Przykłady

• daktylowiec (dorasta nawet do 6 metrów);

• rapis (inaczej nazywana palmą biczową);

• trzewicznia (jej liście są zygzakowate, mają białą obwódkę, a w okresie jesiennym przybierają karminową barwę);

• peperomia (ma charakterystyczne ciemnozielone, karbowane liście oraz „pędy” zakończone jasnozielonymi główkami);

• filodendron (ma charakterystyczne sercowate liście).

Rośliny z rodziny ananasowatych występują w naturalnym środowisku w Ameryce Południowej oraz środkowej. Zalicza się do nich tzw. rośliny gruntowe, które utrzymują się w podłożu za pomocą swoich korzeni. Drugą liczną grupę stanowią gatunki zwane epifitami - rośliny te rosną na konarach oraz pniach innych drzew, zapewniając sobie tym samym lepszy dostęp do światła; korzenie spełniają u nich funkcję czepną, z kolei liście, w kształcie specyficznego lejka, odpowiadają za zdobywanie niezbędnych substancji pokarmowych, czyli wody oraz soli mineralnych.

Rośliny ananasowate charakteryzują się niezwykłymi kwiatami, niezwykle barwnymi. Potrafią one kwitnąc przez większą cześć roku, dlatego też są tak zachwycające dla człowieka.

Przykłady

• guzmania (z charakterystycznymi czerwonymi liśćmi przykwiatowymi);

• dracena deremeńska (jej liście posiadają charakterystyczne białe i żółte paski);

• rosiczka (roślina owadożerna);

• fikus (osiągają wysokość nawet 3 metrów);

• mimoza (jej liście reagują na dotyk; roślina ta była obiektem uwielbienia polskich modernistów);

• dzbanecznik (roślina owadożerna; jej liście mają na końcach tzw. dzbanki).

Paprocie są roślinami niezwykle starymi, występowały już w erze paleozoicznej, były jednak wówczas dużo większe. Pokłady węgla kamiennego, które dzisiaj wydobywa się, utworzone zostały z ich rozkładających się szczątków. Były pierwszymi organizmami roślinnymi, u których pojawiły się wiązki przewodzące, czyli drewno i łyko.

Zaliczamy je do paprotników, oprócz nich w tej grupie znajdują się także widłaki i skrzypy, które w Polsce w większości znajdują się pod ścisłą ochroną.

Teraz są to rośliny raczej średniej wielkości, spotyka się je głównie w strefie umiarkowanej, w tym między innymi w Polsce. Najczęściej występują w lasach wilgotnych i cienistych. Można podzielić je na trzy grupy: paprocie ciepłolubne; gatunki, które lubią temperaturę umiarkowaną oraz paprocie, które rosną w temperaturach niższych.

Przykłady

• skalnica (jej liście są czerwone od spodu);

• widliczka (są to najbardziej rozwinięte paprotniki);

• skimmia japońska (ma kwiaty oraz owoce);

• juka (dorasta do 2m wysokości)

Sukulenty w naturze występują w miejscach, gdzie deszcz pada rzadko lub wcale. Podłoże jest skaliste lub piaszczyste i ubogie w składniki pokarmowe. Słońce świeci bardzo intensywnie. W dzień bywa gorąco, w nocy temperatura spada - nawet poniżej zera. Aby móc przeżyć w takich trudnych warunkach, rośliny te wykształciły wiele różnego typu przystosowań. Jednym z ważniejszych jest zdolność szybkiego pobierania i magazynowania wody, jeśli tylko pojawi się ona w środowisku. Może być gromadzona w liściach (sukulenty liściowe) lub w łodygach (sukulenty łodygowe). Sukulenty rosną w różnych regionach świata. Najwięcej gatunków można znaleźć na pustyniach i półpustyniach Ameryki Północnej i Południowej. Ojczyzną innych są pustynie Afryki Południowej. Mniej licznie rośliny te występują w Azji, Australii czy w Europie - także w Polsce - ale już nie są to gatunki powszechnie zbierane i uprawiane. Mimo że sukulenty zamieszkują podobne siedliska, to różnie są klasyfikowane i należą do różnych rodzin. Do najbardziej znanych należą: wilczomleczowate, gruboszowate, agawowate, przypołudnikowate i kaktusowate. Pamiętajmy zatem, że termin kaktusy oznacza tylko przedstawicieli rodziny kaktusowatych, a nie wszystkie sukulenty.

Widać już, że wygląd każdej rośliny nie powinien nas zachęcać tylko i wyłącznie do podziwiania jej, ale także i bliższego poznania. Liście kwiatów doniczkowych mówią nam dużo o pochodzeniu danej rośliny, a tym samym wskazują nam kierunek hodowli. Warto więc czasami przemóc się i pozwolić poprowadzić naturze, a na boku pozostawić własne estetyczne zachcianki.

Bibliografia

1. David Longman: Pielęgnowanie roślin pokojowych, Warszawa 1997, ISBN 83-09-01559-3.

2. Materiały wykorzystane z następujących stron internetowych:

http://www.gardenadvice.co.uk/howto/houseplant/origin/index.html

http://kwiaty-doniczkowe.wieszjak.pl/ciekawostki/256074,Co-wyglad-rosliny-mowi-

nam-o-niej-samej.html

---