Edukacja uczniów z umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną.

Program - cele i treści

Edukacja osób z umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną polega na integralnej realizacji funkcji wychowawczej, dydaktycznej i opiekuńczej szkoły z uwzględnieniem specyficznych form i metod pracy.

Raca opiera się na kilku założeniach:

• Podstawowym warunkiem edukacji jest nawiązanie komunikacji

• Każdy uczeń ma swoje dobre i słabe strony, mogą występować zachowania nietypowe

• Wczesne rozpoczęcie wspomagania rozwoju zwiększa szansę na efekty

• Każdy postęp podlega wzmacnianiu pozytywnemu.

• Ważna jest współpraca między szkołą i rodziną, wspieranie rodziców.

• Istotna funkcja rehabilitacyjna - powinna opierać się na oddziaływaniu polisensorycznym.

• Uczniowie rozwijają się w różnym tempie, przez co nie ma obowiązku powstania „portretu absolwenta” po danym etapie nauki. Każdy ma indywidualny plan edukacyjny.

Cele edukacyjne:

• Główny cel - rozijanie autonomii ucznia, personalizacja i socjalizacja, wyposażenie w umiejętności i wiadomości aby:

• Mógł się porozumiewać

• Był niezależny w zakresie zaspokajania potrzeb

• Był zaradny w życiu codziennym i miał poczucie własnej sprawczości

• Mógł uczestniczyć w życiu społecznym przestrzegając norm

• Cele szczegółowe:

• Kształtowanie umiejętności porozumiewania się, mowa lub sporoby alternatywne, czytanie, pisanie,

• Kształtowanie umiejętności i kompetencji społecznych

• Kształtowanie umiejętności samoobsługi (sprawności dotyczące: ubierania, jedzenia, higieny i czynności fizjologicznych, ochrona organizmu, oraz kształtowanie nawyków i postaw ogólnie akceptowanych)

• Kształtowanie postaw i zachowań prozdrowotnych.

• Poznanie najbliższego środowiska, przygotowanie do pełnienia ról poprzez aktywne uczestnictwo w życiu społecznym, kulturalnym i religijnym.

• Wdrażanie do akceptowanego sposobu bycia

• Poznanie przyrody, kształtowanie postaw proekologicznych.

• Praktyczne stosowanie pojęć i działań matematycznych

• Rozwijanie twórczości w plastyce, muzyce i tańcu (wartości terapeutyczne)

• Nauka korzystania z urządzeń socjalnych i technicznych (ćwiczenia manualne, orientacji przestrzennej, koordynacji i koncentracji)

• Rozwój fizyczny (zabawy i gry ruchowe, ćwiczenia gimnastyczne, popularyzacja olimpiad specjalnych)

• Rozwijanie indywidualnych cech, zdolności, zainteresowań.

• Przygotowanie do aktywnego spędzania wolnego czasu.

Treści edukacyjne:

Układ treści odpowiada globalnemu spojrzeniu na ucznia. Oddziaływanie rehabilitacyjne winno mieć charakter globalny i być przeprowadzane w warunkach jak najbardziej naturalnych. Treści ujęte są w 4 grupach (nauczyciel decyduje co realizuje, treści zazębiają się i uzupełniają )

1. Ja z samym sobą

Rozwój poczucia świadomości własnego ciała - schemat i orientacja, kształtowanie samoobsługi, zaspokajanie własnych potrzeb. Treści obejmują:

1. jedzenie

2. ubieranie się,

3. higienę osobistą,

4. potrzeby fizjologiczne.

5. Zachowanie w sytuacjach niebezpiecznych - dostrzeganie, redukcja, unikanie

6. Autoorientacja - świadomość orientacja, identyfikacja

7. Inne: np. okulary, proteza.

2. Ja i otoczenie

Zestaw sytuacji, w jakich może znaleźć się uczeń.

1. Ja jako członek rodziny

1. Moja rodzina (moja rola i funkcja, członkowie rodziny, ich zajęcia i obowiązki, interakcje, święta)

2. Miejsce zamieszkania

1. Adres, pomieszczenia i wyposażenia, aktywność domowa, otoczenie.

3. Ja jako uczeń

1. Moja szkoła - lokalizacja, pomieszczenia i wyposażenie, pracownicy, otoczenie harmonogram dnia, zasady i normy, uroczystości.

2. Koleżanki i koledzy - normy współżycia, formy grzecznościowe, współuczestnictwo,

4. Ja w społeczności lokalnej.

1. Sąsiedzi - role społeczne,

2. Region tradycja

3. Władze i organizacje

4. Wspólnoty wyznaniowe

5. Ja w społeczeństwie

1. Dane personalne i dokumenty

2. Przynależność,

3. Organy władzy państwowej i kościelnej

4. Symbole narodowe.

6. Ja i przyroda

1. Pory dnia i roku

2. Zjawiska

3. Świat roślin i zwierząt

4. Krajobraz

5. Ekologia

7. Moje zdrowie

1. Rozwój i budowa

2. higiena,

3. odżywianie,

4. zachowania prozdrowotne ochrona,

5. korzystanie ze służby zdrowia

8. Ja w chorobie

9. Ja jako konsument

1. Pieniądz

2. Sklep

3. Punkty usługowe

4. Środki transportu

10. Ja w świecie techniki

1. Sprzęt audiowizualny, techniczny

2. Gospodarstwa domowego,

3. BHP

11. Ja w świecie kultury

1. Kulturalne zachowanie

2. Korzystanie z kultury: media, instytucje kulturalne

3. Tworzenie kultury

12. Ja jako dorosły:

1. Atrybuty dorosłości

2. Rola, prawa i obowiązki

13. Ja jako przyszły pracownik

1. Miejsca i zawody

2. Cechy, prawa obowiązki pracownika

3. Formalności

14. Ja jako człowiek wierzący

1. Istota i miejsce kultu,

2. Zachowania i praktyki religijne

3. Ekumenizm

4. Tolerancja

15. Mój czas wolny:

1. Formy, zainteresowania, hobby

3. Moje cechy, sprawności, umiejętności i nawyki umożliwiające poznawanie świata i funkcjonowanie w nim

Ułatwiają realizację treści wcześniejszych, obejmują:

1. Motorykę

2. Percepcję, integrację sensoryczną

3. Myślenie

4. Komunikowanie się - odbiór i nadawanie informacji

5. Umiejętności praktyczne - naśladowanie, umiejętności matematyczne, muzyczno - ruchowe, plastyczne, sportowe, techniczne.

4. To co mnie wspiera

Dotyczą zewnętrznych oddziaływań na ucznia, stymulujących rozwój, motywujących, korygujących, kompensujących, wzmacniających, usprawniających.

1. Stymulacja polisensoryczna

2. Rozwój uwagi i pamięci,

3. eliminacja zachowań niepożądanych

4. rozwój aktywności i mobilizowanie do działania

5. radzenie sobie ze stresem i odreagowywanie go

6. wspieranie spontaniczności,

7. wzmacnianie przeżyć i emocji

8. związanych z aktywnością,

9. kształtowanie pozytywnej samooceny,

10. korekcja postawy i ruchu

11. terapia komunikacji i inne formy np. muzykoterapia

12. praca z rodziną i środowiskiem lokalnym

Procedury osiągania celów:

Cele mają być wytyczane indywidualnie w zależności od możliwości potrzeb, nauczyciel wybiera metody, formy i środki, które są najlepsze dla rozwoju ucznia. Nauczanie całościowe i zintegrowane pozwala łączyć różne metody i techniki, nie ma metod uniwersalnych.

Osiągnięcia uczniów i ich ocena

Osiągnięć nie da się zaprogramować, Każdy uczeń ma własne tempo i rytm, można jedynie określać możliwe kierunki rozwoju i je wspierać. Uczniowie upośledzeni znacznie i umiarkowanie nie podlegają skali ocen. Obowiązuje ich ocena opisowa, zawierająca charakterystykę i opinię o obserwowanych zmianach. Każda szkołą ma prawo tworzenia WSO i konstruowania narzędzi.

Planowanie pracy w szkole

Praca nauczyciela to także planowanie i przygotowanie zajęć dostosowanych do indywidualnych potrzeb każdego dziecka. Planowanie przebiega na dwóch płaszczyznach:

• teoretyczna analiza sytuacji (wyobrażenie sobie całokształtu oddziaływań na konkretną grupę dzieci,)

• zebranie informacji o uczniach i środowisku ich życia (obserwacja, profile funkcjonowania i inne narzędzia diagnostyczne)

• określenie celów i strefy najbliższego rozwoju każdego z uczniów, szukamy umiejętności, które mogą być uczniowi potrzebne w przyszłości, opierając się o informacje zebrane na poprzednim etapie.

• określenie możliwości i współpracy z różnymi specjalistami - jakim warsztatem (znajomością metod, wyposażenie) dysponujemy, jakie metody możemy zastosować. Wyposażenie i przestrzeń sali muszą być bezpieczne dla dzieci, trwałe, oddziałujące polisensorycznie.

Gdy nauczyciel ma pełne rozeznanie jakie metody chce użyć musi zastanowić się nad nimi przez pryzmat swoich umiejętności, a te powinien ciągle poszerzać.

Metody możemy podzielić na metody służące:

• Ogranizacji zajęć (np. metoda ośrodków pracy, Montessori)

• Usprawnianiu poszczególnych funkcji i wspierania rozwoju (np. Sherborne, Knillów, relaksacyjne itp. )

• Oddziaływaniu wychowawczemu np. behawioralna

• Planowanie realnych działań

• dobór programów dla swojej grupy, przegląd programów szkolnych, lub tworzenie autorskiego w oparciu o postawę programową

• konstrukcja planów okresowych w oparciu o program a także umiejętności najważniejsze do opanowania dla danego ucznia - najważniejsza zawsze jest komunikacja, postrzeganie własnej odrębności, poczucie sprawczości, praktyczne rozumienie zasad funkcjonowania w grupie. Poznawanie świata musi być poprzedzone opanowaniem tych umiejętności. Nauczyciel musi określić metody pracy, jakimi chce te umiejętności z uczniem wypracować.

• planowanie pracy na dany dzień (konspekty, zaplanowanie toku zajęć, metod, form i środków; zaplanowanie ćwiczonych umiejętności samoobsługi czy rehabilitacji). Nauczyciel w codziennym planowaniu musi wziąć pod uwagę plany edukacji każdego dziecka z osobna. Należy dobrać tematykę w ramach, której realizujemy plan. Tematyka jest tylko środkiem do realizacji różnych celów i dostarcza narzędzi do pracy.

Ogólny schemat dnia:

1. Zajęcia wstępne - w ich ramach powinny byś powtarzane treści, które wymagają systematyczności, np. kalendarz: pory roku, dni tygodnia itp. Zajęcie te w pierwszych etapach nauki mogą być podzielone na dwie części pomiędzy którymi dzieci jedzą śniadanie, później przeprowadzane są po śniadaniu, któro rozpoczyna dzień zajęć

2. Śniadanie - jest częścią zajęć, bo jedzenie stanowi jedną z czynności samoobsługowych, które mogą być związane z celem pracy ucznia, np. samodzielne zrobienie sobie kanapki.

3. Blok zajęć kształcenia zintegrowanego (lub blok skorelowanych zajęć tematycznych/przedmiotowych na późniejszym etapie nauki) - planowanie zajęć musi opierać się raczej na konspekcie niż scenariuszu, który jest bardziej szczegółowy i jego przebieg może zostać zakłócony przez nietypowe zachowania. Zapis w dzienniku po zakończonych zajęciach powinien opisywać to, co rzeczywiście zostało zrealizowane z zaplanowanych zadań.

Schemat konspektu -

Grupa:

Nauczyciel prowadzący:

Hasło tematyczne tygodnia:

Rodzaj zajęć:

Czas trwania:

Cele główne zajęć:

1.

2.

Metody:

Formy:

Środki:

Cel	Zadania do realizacji	Uwagi o realizacji
Np. przybliżanie tradycji świąt Bożego Narodzenia (odnośnik do celów wypisanych wyżej np. Ad1 - do każdego celu może być więcej niż 1 zadanie)	Ubieranie choinki	Np. Kasia - samodzielnie Ewa - z pomocą

1 Uwagi po zakończeniu zajęć

4. Obiad - podobnie jak śniadanie, jest częścią zajęć.

5. Zajęcia rewalidacyjne

Planowanie ma 3 aspekty:

• merytoryczne (co i z jakimi uczniami)

• metodyczne (w jaki sposób)

• organizacyjne (w jakich warunkach - sala, wyposażenie)

• monitorowanie osiągnięć uczniów

• jest obowiązkiem nauczyciela, ma on jednak dowolność co do sposobu i narzędzi monitorowania osiągnięć. Nauczyciel powinien jednak użyć tego samego narzędzia do oceny osiągnięć, co do oceny poziomu funkcjonowania dziecka, aby uzyskać pełny obraz jego rozwoju. Uczniowie oceniani są w sposób opisowy zawierający informację o tym, czy wystąpiły zmiany, jeżeli tak jakie. Nie może być ona zbyt ogólna a ni schematyczna. Podkreśla postępy ucznia, gdyż wg podstawy programowej brak postępu nie może być oceniany negatywnie, jednak powinna obiektywnie opisywać możliwości ucznia.

Planowanie pracy z rodzicami

Rodzic ma prawo wybrać placówkę, do której uczęszcza dziecko, ma prawo także wyrazić swoją opinię o pracy placówki. Szkoła musi uwzględnić specyfikę funkcjonowania rodziny, oraz włączać rodziców jako partnerów w edukacji i rehabilitacji dziecka. Szkołą ma obowiązek informować rodzica o postępach i trudnościach dziecka.

Dobra współpraca jest możliwa, gdy nauczyciele i rodzice nabiorą do siebie zaufania, a wychowawca będzie informował rodziców nie tylko o sytuacjach niepowodzeń dziecka, a także w sposób pozytywny podejdzie do rodziców dziecka, obdarzy ich szacunkiem, zrozumieniem, nawet, gdy ich sposób postępowania może sprawić nauczycielowi przykrość (często takie zachowania są wyrazem reakcji obronnych). Nauczyciel powinien traktować rodzica jako współpartnera, a nie kogoś oficjalnego.

Wspieranie rodziców w pracy z dziećmi może wyrażać się organizowaniem spotkań dla rodziców ze specjalistami, organizować grupy wsparcia.

Planowanie umożliwia nauczycielowi również kontrolę nad własną pracą - może zrobić „rachunek sumienia” - czy zrealizował zaplanowane treści. Potwierdzenie, że zrealizowało się plan jest formą wzmocnienia pozytywnego, mogącą zapobiegać tzw. wypaleniu zawodowemu.

Wspomagane metody komunikowania się

Możliwość komunikowania się przy użyciu wspomaganych metod porozumiewania się ma dla osób z zaburzeniami mowy:

• mogą wyrazić swoje zdanie

• wyrazić potrzebę, opinię,

• mogą zapytać,

• mogą sprzeciwić się lub odmówić, nie muszą uciekać siędo form protestu jak krzyk,

• są aktywnymi partnerami w dialogu

• uczucia emocje

mogą „wygadać się”

Niewerbalne systemy komunikowania się:

1. piktogramy:

1. 600 obrazków o wymiarach 10x10 - Obrazek biały na czarnym tle z podpisem.

2. Podział obrazków na kategorie: osoby, części ciała, ubiór, przedmioty, kuchnia, łazienka, jedzenie, owoce, zwierzęta, zabawki, ogród, pogoda, muzyka, sport, uczucia, zawody, pojazdy, miejsca, czynności, uroczystości, właściwości, stosunki przestrzenne, liczby, formy kontaktu

2. Pictogram Communication Symbols Mayer - Johnson (PCS)

1. Pojęcia przedstawione w formie rysunków bardziej złożonych niż piktogramy - więcej szczegółów, lepiej ilustrują pojęcia.

2. Ponad 3000 obrazków, niektórym pojęciom podpowiadają 2 obrazki

3. System Blissa (listy)

1. 30 prostych form graficznych, które łączy się wg reguł, przez co tworzy się symbole poszczególnych pojęć. Użytkownik sam może tworzyć symbole. Pozwala tworzyć złożone wypowiedzi uwzględniając struktury gramatyczne.

4. Duński system gestów

1. Gesty zbliżone do naturalnych, nie wymaga dużej precyzji manualnej

5. System gestów Makaton - słownik powstały na bazie amerykańskiego języka migowego, konieczna dobra kontrola i koordynacja ruchów rąk słownik zawiera 350 znaków. Po opanowaniu znaków można z nich tworzyć kombinacje zwrotów i zdań.

Diagnoza umiejętności porozumiewania się

Dzieli się na 3 aspekty:

• Diagnoza specjalistyczna - informacje o neuroanatomicznych aspektach funkcjonowania dziecka - wzrok, słuch, praca mózgu, diagnoza medyczna, logopedyczna, psychologiczna, no. Przyczyny braku mowy

• Diagnoza funkcjonalna - aktualne umiejętności dziecka, które można udoskonalić. Ważna jakość, skuteczność i optymalne warunki funkcjonowania

• Diagnoza ekologiczna - warunki życia ucznia, porozumiewania się z otoczeniem, nauka powinna odpowiadać potrzebom ucznia i osobom z jego otoczenia.

Informacje muszą pochodzić z wielu źródeł, a diagnoza powinna być opracowywana w zespole interdyscyplinarnym. Nie wolno zapominać o rodzicach i ich sposobach porozumiewania się z dzieckiem.

Obraz dziecka gotowego do podjęcia nauki alternatywnego sposobu komunikowania się:

• Rozpoznawanie umiejętności porozumiewania się dziecka

• Repertuar zachowań komunikacyjnych

• Mimika, wokalizacja, słownik specyficzny itp.

• Wskazywanie

• Jest substytutem pytania „co to?”.

• W alternatywnym sposobie komunikowania się gest jest konieczny, można go zastąpić śledzeniem wzrokiem, czy uśmiechem,

• Rozumienie języka

• Ważne jest na ile dziecko rozumie język i jaki jest jego zasób bierny, informacje można uzyskać podczas zabawy

• Funkcja symboliczna

• Dziecko musi rozumieć, że wskazany obrazem czy wykonany gest oznaczają bliskie mu rzeczy czy zdarzenia. Musi mieć świadomość, że wskazanie symbolu „zadziałało”. Gdy dziecko uczestniczy w zabawie tematycznej można prognozować, że potrafi posługiwać się symbolami

• Możliwości ruchowe

• Należy skonsultować się z fizjoterapeutą, który pomoże znaleźć właściwą dla ucznia pozycję, dającą mu jak największe możliwości dokonania celowego ruchu

• Możliwości percepcyjne

• Terapeuta musi wiedzieć o możliwościach percepcyjnych dziecka, jednym kolor obrazka będzie pomagał, innym przeszkadzał

• Dialog

• Wszystkie zabawy interakcyjne o charakterze naprzemiennym są przygotowaniem do dialogowania i przejawem rozwoju społecznego,

• Partnerzy dialogu.

• Konieczny jest życzliwy, cierpliwi partner, stwarzający sytuacje komunikacyjne.

• Zachowania zakłócające:

• Zachowania niepożądane sygnalizują niezaspokojone potrzeby i od tego trzeba rozpocząć pracę.

Techniki posługiwania się symbolami:

1. Kącik poranny

1. Codziennie o stałej porze i w tym samym miejscy grupa ma czas na rozmowę i jej naukę np. powitanie, sprawdzenie obecności. Zeszyty korespondencji, osobiste słowniki, czytanie, uzupełnianie kalendarza pogody, poanowanie wydarzeń

2. Zeszyt korespondencji

1. Jest podstawą do rozmów - służy do komunikacji między nauczycielami i rodzicami, np. czym uczeń zajmował się w domu

3. Układanie planu dnia

1. Układanie na tablicy szeregu symboli (kolejne zajęcia szkolne, zdjęcia osób z którymi się spotka, sprzyja to poczuciu bezpieczeństwa, kształtowaniu przewidywalności. Zdejmowanie czynności z tablicy pozwala zrozumieć upływ czasu, plan porządkuje działanie uczeń ma też możliwość wyrazić swoje zdanie)

4. Tablica czasu i pogody

1. Muzi być widoczna, czytelna, zawiera kolumny wczoraj, dzisiaj, jutro, dzieci umieszczają symbole dni, pogody, ważnych zajęć i wydarzeń

5. Tablice wyborów

1. Gdy pytamy ucznia o zdanie należy je respektować, dziecko może np. przyczepić symbol tego co chce ubrać lub zjeść.

6. Tablice tematyczne

1. Jest na nich miejsce na umieszczenie szczegółowych symboli dotyczących danego zagadnienia np. zakupy w sklepie

7. Zeszyty szkolne

1. Utrwala treści zajęć, zbudowane są z segregatora podzielonego na działy odpowiadające poszczególnym zajęciom szkolnym i kronikę.

8. Podpisywanie książek, kaset, przyborów osobistych

1. Kształtuje umiejętność orientacji w otoczeniu i utrwala symbole.

9. Planowanie czynności

1. Układanie planu różnych działań, np. plan wycieczki.

10. Tłumaczenie, czytanie i opowiadanie książek

1. Ilustrowanie treści książek za pomocą symboli, scenek

11. Kronika klasy

1. Umieszczanie symboli wydarzeń, w których brali udział uczniowie,

12. Klub Blissa

1. Uczniowie różnych klas spotykają się i odpowiadają na to samo pytanie zadane przez nauczyciela, uczą się wypowiadania i słuchania

13. Osobiste pomoce do porozumiewania się

1. Uczeń potrzebuje osobisty słownik z symbolami odpowiednimi dla niego, jest rozbudowywane na bieżąco. Symbole oznaczające poszczególne części mowy umieszcza się na polach o odpowiedniej barwie, ułatwia to układanie zdań z zachowaniem reguł. Słownik powinien być zawsze przy dziecku.

---