Normy społeczne

Normy społeczne wyłaniają się stopniowo. Można powiedzieć, że funkcjonujące w społeczeństwie normy mają charakter społeczny, mamy na myśli przede wszystkim trzy aspekty:

1) geneza tych norm jest społeczna; społeczeństwo jest źródłem norm w nim funkcjonujących;

2) normy te mają charakter powszechny, ogólny i abstrakcyjny. Są skierowane do abstrakcyjnie pojmowanego członka społeczeństwa. Normy obowiązują w społeczeństwie co oznacza, iż do każdego abstrakcyjnie pojmowanego członka społeczeństwa, znajdującego się w sytuacji, której norma dotyczy - skierowany jest określony nakaz lub zakaz określonego zachowania się.

3) modyfikacja tych norm jest rezultatem funkcjonowania społeczeństwa, dostosowaniem się do zmieniających się stosunków społecznych.

I. Normy powstałe w sposób naturalny a ich funkcjonowanie nie jest wprost związane z Państwem.

1. Normy moralne - wynikają z ocen moralnych (dobro i zło). Oceny negatywne mogą powodować odrzucenie, naganę.

2. Normy religijne - wynikają z przyjęcia określonych zasad wiary. Sankcją za ich naruszenie jest kara np. wykluczenie ze wspólnoty, ekskomunika…

3. Normy obyczajowe - ukształtowane przez tradycję; często silnie oddziałujące normy religijne nakładają się na normy obyczajowe.

4. Normy estetyczne - wyrażają zjawiska związane z różnymi epokami np. moda, strój, budowle…

II. Normy związane z działalnością państwa

1. Normy polityczne - powstają samorzutnie jako wynik funkcjonowania systemu politycznego. Są to zachowania polityczne obywateli i elit politycznych.

2. Normy prawne - są stanowione przez Państwo lub przez nie sankcjonowane. Stoi za nimi autorytet państwa i sankcje włącznie z przymusem jeśli adresat się do nich nie stosuje.

• stanowią jeden z instrumentów działania państwa,

• są bardziej precyzyjne od wymienionych wcześniej.

Norma prawna to reguła zachowania (postępowania) zawierająca niezbędne elementy (hipoteza, dyspozycja, sankcja), skonstruowana w oparciu o zasady tworzenia prawa, stanowiąca treść prawa.

Przepis prawny to zwrot językowy zawarty w tekście prawnym, ustanowiony przez właściwy organ prawotwórczy, stanowiący formę wyrażenia normy prawnej.

Hipoteza - część normy określająca krąg adresatów, do których jest skierowana i okoliczności w jakich ma zastosowanie.

Dyspozycja - część normy wyznaczająca sposób postępowania w sytuacji, gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie.

Sankcja - wyraża konsekwencje prawne dla zachowania niezgodnego z obowiązkiem prawnym wynikającym z dyspozycji [np. sankcja: karna, egzekucyjna, nieważności czynności prawnej]

Wystąpienie hipotezy i dyspozycji jest konieczne.

Norma prawna - podstawowy element prawa

a) normy ogólne (lex generalis) i normy szczegółowe (lex specialis).

Lex generalis (norma ogólna) jest rozumiana jako reguła powszechna. Obejmuje ona szeroki zakres spraw i katalog adresatów. Lex specialis (norma szczególna) jest regułą szczególną, ustanawiającą wyjątki od postanowień reguły powszechnej. Kryterium odróżnienia obu tych norm jest wzajemny stosunek zakresu logicznego jednej normy do zakresu drugiej normy. Przykładowo art. 148 § 1 k.k. stanowiący, że ktokolwiek zabija człowieka podlega określonej karze jest normą ogólną w stosunku do postanowień art. 148 § 2 k.k. określającego sankcję za zabójstwo:

„1) ze szczególnym okrucieństwem

2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałcenia albo rozbojem

3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie

4) z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych „.

b) normy bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) i normy o obowiązywaniu względnym (ius dispositivum).

Normy bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) ustanawiają drogą zakazu lub nakazu jeden rodzaj powinnego zachowania. Nie dopuszczają odmiennego postępowania podmiotów prawa, niż ten, który same wskazały. Podmioty prawa nie mają zatem żadnej możliwości wyboru. Muszą pod rygorem poniesienia ujemnych skutków prawnych stosować się do dyspozycji.

Przepis prawny

Sposób sformułowania treści przepisów, a ściślej stopień ich dokładności, kompletności sformułowania, stanowi podstawę podziału przepisów prawnych na:

a) konkretne,

b) odsyłające,

c) blankietowe.

Ad a) Przepisem konkretnym określa się przepis, który bezpośrednio i w sposób pełny (kompletny i wyczerpujący) określa sposób postępowania, jakiego domaga się ustawodawca od adresata. Większość przepisów prawnych to właśnie przepisy konkretne.

Ad b) Przepisy odsyłające są ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych kilkakrotnego powtarzania tych samych postanowień. Odesłania mogą być kierowane do jednego tylko przepisu prawa, do całej grupy przepisów, do innego działu prawa. Przepisy takie same nie formułują postulowanego przez ustawodawcę postępowania, lecz odsyłają w tym zakresie do innych, już wydanych przepisów prawa.

Ad c) Przepisem blankietowym jest przepis, który nie formułuje w sposób pełny i wyczerpujący postulowanego przez ustawodawcę postępowania, lecz upoważnia inny, hierarchicznie niższy organ państwa, do wydania w przyszłości przepisu pełnego, konkretnego. Przepis blankietowy cechuje zatem to, że nie wyraża w pełni normy prawnej, lecz tylko sygnalizuje ją w sposób ogólny, zapowiadając jednocześnie jej uzupełnienie przez inny organ państwa. Np. art. 236, ust. 1 Konstytucji RP: „W okresie 2 lat od wejścia w życie Konstytucji Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekty ustaw niezbędnych do stosowania Konstytucji”.

Akt normatywny - to akt wydany przez upoważniony organ państwa, złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne.

Struktura aktu normatywnego:

• nagłówek (np. ustawa ….o szkolnictwie wyższym)

• podstawa prawna - np. na podstawie ustawy … (nie dotyczy ustaw, gdyż są one aktami samoistnymi)

• preambuła (w konstytucji)

• część zasadnicza (poszczególne przepisy)

• może być podzielona na część ogólną (przepisy wspólne dla całości) i szczególną

• podpis (promulgacja).

Klauzule generalne - ocenne zwroty np. ważne powody, względy słuszności, dobra wiara, sprawiedliwość społeczna, solidarność, słuszne odszkodowanie (nauka prawa i orzecznictwo sądów ustala sposoby ich interpretacji).

Konstytucja

Współczesny konstytucjonalizm zna wiele rodzajów konstytucji, przykładowo należy wskazać podziały najważniejsze.

1. Konstytucje pisane (a więc ujęte w formę aktu lub aktów normatywnych) i konstytucje niepisane (a więc oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych).

2. Konstytucje sztywne i konstytucje elastyczne. Kryterium stanowi moc prawna konstytucji w stosunku do ustaw „zwykłych”:

• konstytucja sztywna, to taka, która posiada wyższą moc prawną od ustaw zwykłych;

• konstytucja elastyczna, to taka, którą zmienia się w takim samym trybie jak ustawy (w konsekwencji nie jest ona chroniona przed ingerencją ustawodawcy, a samo wyodrębnienie konstytucji opiera się na kryterium materialnym - treści regulacji, a nie formalnym - mocy prawnej regulacji). Konstytucja sztywna jest zjawiskiem typowym, konstytucje elastyczne należą do rzadkości.

3. Konstytucje jednolite i złożone. Te pierwsze ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie (co jest współcześnie zjawiskiem typowym), te drugie składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej. Przykładu konstytucji złożonej dostarczała Polska w okresie 1992-1997 (gdy obok Małej Konstytucji obowiązywały utrzymane w mocy dawniejsze przepisy konstytucyjne oraz ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji) miała konstytucję złożoną, co jednak było pomyślane jako prowizorium (podobnie zresztą jak w latach 1947-1952) i rodziło liczne trudności w praktyce.

4. Konstytucje stabilne (zwłaszcza Stany Zjednoczone, gdzie konstytucja obowiązuje już ponad 200 lat), konstytucje zmienne (zwłaszcza Francja, gdzie w tym samym czasie obowiązywało 13 kolejnych aktów konstytucyjnych).

Podsumowując - konstytucja jest to:

• akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa,

• akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, regulujący ustrój naczelnych organów (władz) państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje oraz formułujący podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki,

• akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze.

Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej

- Konstytucja jest ustawą, bo uchwalana jest przez parlament jako najwyższego ustawodawcę. Do konstytucji odnoszą się więc wszystkie ogólne cechy ustawy - jest ona aktem normatywnym (formułującym normy prawne) i powszechnie obowiązującym. Konstytucji przysługują jednak pewne cechy specyficzne, które odróżniają ją od ustaw zwykłych i pozwalają na określenie jej jako ustawy zasadniczej państwa - jej cechami są: szczególna treść, szczególna forma oraz szczególna moc prawna konstytucji.

- Szczególna treść konstytucji polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie (głębokości, szczegółowości) regulowaniu tych materii.

Zakres materii regulowanych konstytucją ma charakter uniwersalny w tym sensie, że współczesna konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa. Jak już wspomniałem wyżej, oznacza to zbudowanie treści konstytucji wokół trzech podstawowych zagadnień:

1) określenia ogólnych zasad ustroju państwowego,

2) określenia ustroju naczelnych organów (władz) państwa, zakresu ich kompetencji i relacji wzajemnych,

3) określenia podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki.

- Szczególna forma konstytucji polega między innymi na jej szczególnej nazwie - tylko ten akt określany jest mianem konstytucji. Sprawą zasadniczą jest jednak specyfika trybu powstawania konstytucji i trybu jej zmiany.

Nowe konstytucje powstają zazwyczaj w szczególnym trybie, w sposób istotny odróżniającym się od trybu powstawania ustaw zwykłych. Tryb ten bywa niekiedy przedmiotem odrębnej regulacji konstytucyjnej i wtedy procedura uchwalania nowej konstytucji jest świadomie odróżniona od procedury dokonywania zmian w konstytucji obowiązującej.

Najczęściej konstytucja jest przygotowywana w ramach parlamentu.

Projekt konstytucji jest często przygotowywany przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji parlamentarnych - może to być nadzwyczajna komisja konstytucyjna (jak w Polsce), może to być też gremium polityków i ekspertów powołanych spoza parlamentu.

Uchwalenie konstytucji przez parlament wymaga zwykle uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum, te wymagania są zwykle podobne do stawianych procedurze zmiany konstytucji. Niekiedy też konstytucja uchwalona już przez parlament musi zostać poddana pod referendum w celu jej ostateczne zatwierdzenia. Taki tryb przyjęto w wielu krajach postkomunistycznych, w ta sposób powstała też polska Konstytucja z 1997 r.- Szczególny tryb zmiany konstytucji jest jedną z podstawowych przesłanek jej „sztywności” - procedura zmiany konstytucji jest odrębna (trudniejsza od procedury uchwalania (zmiany) ustaw zwykłych, a tym samym zmiana konstytucji nie może być dokonana w drodze ustawy zwykłej - zawsze konieczne jest uchwalenie tzw. ustawy konstytucyjnej. Odrębność proceduralna zmian konstytucji wyraża się współcześnie w:

1) ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem także ustanowieniu udziału innych podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej,

2) ustanowieniu kilku - konkurencyjnych lub wykluczających się - procedur zmiany konstytucji,

3) ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach

System źródeł prawa (hierarchia)

Jednym z istotnych elementów koncepcji państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa o zasadę hierarchicznej budowy i usytuowanie aktów stanowionych przez parlament - konstytucji i ustaw na szczycie tej hierarchii.

Uznanie, że system źródeł prawa musi być zbudowany w oparciu o określoną hierarchię utrwalało się przez dwa ostatnie stulecia w doktrynie konstytucyjnej. Powstawało jednak na tym tle wiele skomplikowanych problemów o charakterze ustrojowym:

1) problem zapewnienia konstytucji charakteru najwyższego źródła prawa krajowego, z sądową kontrolą konstytucyjności ustaw;

2) problem zapewnienia ustawie charakteru nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych stanowionych w ramach władzy wykonawczej:

a) prymat ustawy - ustawom przysługuje wyższa moc prawna od tych aktów),

b) wyłączność ustawy - najważniejsze materie mogą być regulowane tylko przez ustawę, a akty normatywne stanowione przez organy rządowe mogą mieć tylko charakter wykonawczy;

3) problem dopuszczalności stanowienia przez organy rządowe także innych aktów normatywnych niż akty wykonawcze (tzn. akty wydawane na podstawie upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania), a zwłaszcza problem zakresu przedmiotowego i mocy obowiązującej takich aktów. Powstaje wobec tego pytanie, czy akty takie mogą mieć charakter powszechnie obowiązujący (a więc m.in. regulować sytuację prawną obywatela i normować jego prawa i obowiązki), czy też mogą mieć tylko charakter wewnętrzny (a więc regulować tylko sytuację prawną podmiotów pozostających w strukturze organizacyjnej organu, który wydaje dany akt, wykluczone jest natomiast obowiązywanie takiego aktu „na zewnątrz”, a więc zwłaszcza wobec obywateli).

Zamknięcie systemu źródeł prawa nastąpiło w dwóch aspektach: przedmiotowym i podmiotowym.

W aspekcie przedmiotowym oznacza to, że Konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze. Wyczerpujący (enumeratywny) charakter tego wyliczenia oznacza, że ustawy zwykłe nie mogą go rozszerzać i nie mogą przewidywać dodatkowych, nieznanych konstytucji aktów prawa powszechnie obowiązujące go.

W aspekcie podmiotowym, zamknięcie systemu źródeł powszechnie obowiązującego prawa oznacza, że Konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych do stanowienia powszechnie obowiązującego prawa. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do szczebla regulacji podustawowych (tzn. wydawanych przez organy władzy wykonawczej).

Koncepcja rozróżnienia źródeł prawa powszechnie obowiązującego i aktów prawa wewnętrznego oraz ujęcia tych pierwszych w system zamknięty jest nowością na gruncie polskich regulacji konstytucyjnych.

Akty prawotwórcze powszechnie obowiązujące

Konstytucja

Miejsce konstytucji w systemie źródeł prawa określa

• art. 87 ust.1;

• art. 8 stanowiący, że „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej”. Akt ten stoi więc na czele całego systemu prawnego, zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych.

Jeżeli chodzi o inne szczególne cechy konstytucji różniące ją od pozostałych aktów normatywnych, to:

1) akt ten reguluje formę państwa, podstawowe instytucje ustroju państwa, wolności i prawa obywatelskie, źródła prawa, ustrój organów konstytucyjnych i ich kompetencje, finanse publiczne i stany nadzwyczajne;

2) do jego uchwalenia lub zmiany jest wymagane zrealizowanie określonej procedury, która zakłada m.in. odpowiednie kworum i kwalifikowaną większość.

Z tego najwyższego miejsca konstytucji w systemie źródeł prawa wynika, że ustawy zwykłe konkretyzują postanowienia konstytucji i nie mogą być z nimi niezgodne.

Art. 8 ust. 2 konstytucji dopuścił możliwość bezpośredniego stosowania konstytucji, chyba że jej przepisy stanowią inaczej.

- odstępstwo od zasady bezpośredniego stosowania konstytucji musi więc wyraźnie wynikać z jej postanowień (np. art. 81).

- bezpośrednie jej stosowanie, jest dopuszczalne w przypadku norm samowykonalnych, tj. sformułowanych w sposób jednoznaczny i wystarczający do zastosowania, bez konieczności odwoływania się do innych norm prawnych.

Ustawa

Ustawa jest aktem normatywnym. Oznacza to, że może zawierać tylko normy prawne, a więc postanowienia o ogólnym i abstrakcyjnym charakterze. [Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wprowadzanie do ustawy treści o konkretno-indywidualnym charakterze jest niedopuszczalne (orzeczenie z 21 listopada 1994 r, K. 6/94)].

W konstytucji ustawa została określona jako źródło powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

W polskim systemie źródeł prawa wszystkie ustawy zwykłe mają tę samą rangę prawną. Żadnej kategorii ustaw nie można przypisywać szczególnej pozycji (nie ma jak np. we Francji ustaw organicznych).

W hierarchii źródeł prawa ustawa zwykła zajmuje miejsce za konstytucją. Dlatego też musi być zgodna z postanowieniami konstytucyjnymi. Poza ustawami zwykłymi w porządku prawnym mogą występować także ustawy konstytucyjne, które mogą zmieniać normy konstytucyjne. Ustawy konstytucyjne mają moc konstytucji. Stąd ustawy zwykłe muszą być z nimi w zgodzie.

Formą subsydiarną w stosunku do ustawy w niektórych systemach prawnych są dekrety bądź inne akty (np. rozporządzenia) z mocą ustawy. Zwykle są wydawane przez głowę państwa bądź premiera, gdy pojawia się konieczność ustawowego uregulowania pewnej sprawy, a nie może w określonym momencie dokonać tego władza ustawodawcza.

Konstytucja z 1997 r przewidziała istnienie takiego powszechnego źródła prawa w postaci rozporządzenia z mocą ustawy (art. 234). Akt taki w szczególnych okolicznościach, tj. jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, wydaje Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. [Regulacja art. 234 wskazuje, że art. 87 nie ustanowił zamkniętego katalogu aktów będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego, chociaż uzupełnienie tego katalogu jest możliwe tylko na podstawie szczególnych przepisów konstytucyjnych (wyrok Trybunału z 1 grudnia 1998 r, K. 21/98)].

Umowy międzynarodowe

W konstytucji z 1997 r problem ratyfikowanych umów międzynarodowych przestaje istnieć. W rozdziale III pt. Źródła prawa i ich hierarchia czytamy, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa są m.in. ratyfikowane umowy międzynarodowe (art. 87 ust. 1). Nowa regulacja określiła w sposób niemal pełny i wyraźny stosunek wewnętrznego porządku prawnego do prawa międzynarodowego, określa miejsce umów międzynarodowych w hierarchii źródeł prawa, tworzy gwarancje respektowania miejsca tych umów w porządku prawnym, w postaci kontroli sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny.

W świetle treści art. 188 konstytucji umowy międzynarodowe mogą stanowić zarówno przedmiot kontroli, jak i jej podstawę. Zgodzić się należy z poglądami, że powyższe rozwiązanie ma znaczenie w zapewnieniu zgodności prawa krajowego, np. z Europejską Konwencją Praw Człowieka, i niektórymi konwencjami Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP). Natomiast nie rozstrzyga o szczególnych mechanizmach kontroli zgodności prawa krajowego z prawem organizacji ponadnarodowych, co w literaturze przedmiotu nie zostało określone jako brak legislacyjny. W przypadku bowiem prawa Wspólnot Europejskich, o które tu właściwie chodzi, wspomnianą kontrolę sprawują sądy powszechne i administracyjne, odmawiając stosowania ustaw sprzecznych z prawem wspólnotowym.

Konstytucja w omawianej sytuacji wyraźnie stwierdziła, że jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy konstytuującej organizację międzynarodową, to prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z normami prawa krajowego (art. 91 ust. 3). Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 ust.1).

Jeżeli zaś chodzi o rozstrzyganie kolizji między prawem Wspólnot Europejskich a krajowymi normami konstytucyjnymi w krajach członkowskich Unii, w których działają sądy konstytucyjne, to wyraźnie jest zachowana w takich przypadkach właściwość sądów konstytucyjnych. Na tle regulacji konstytucyjnej dotyczącej zarówno źródeł prawa, jak i właściwości Trybunału Konstytucyjnego należy zaprezentować podobną jak w poprzednim zdaniu interpretację. Jednakże dla zapobieżenia ewentualnym sporom racjonalniej byłoby wprost określić sposób rozwiązywania konfliktów między prawem wspólnotowym a krajowym konstytucyjnym.

Konstytucja określiła też zakres przedmiotowy umów międzynarodowych, których ratyfikacja i ich wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie (art. 89), jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych;

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji;

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej;

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym;

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy.

Jeżeli chodzi o ratyfikację umowy międzynarodowej, która nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, to o zamiarze przedłożenia Prezydentowi takiej umowy Prezes RM zawiadamia Sejm.

Ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami (art. 91).

Rozporządzenie

Do źródeł prawa zaliczano w przeszłości oprócz ustaw także inne akty normatywne, wydawane przez określone w przepisach konstytucyjnych naczelne i centralne organy państwowe. Za najważniejsze w tej grupie źródło prawa uznawane było rozporządzenie.

W literaturze prawniczej oraz orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie wskazywano, jakie wymogi musi spełnić rozporządzenie, aby można było mówić o jego konstytucyjności. Wynikało z nich, że rozporządzenie powinno:

1) zostać wydane na podstawie wyraźnego, tj. nie opartego tylko na domniemaniu, szczegółowego upoważnienia ustawy;

2) co do przedmiotu i treści normatywnych stosunków mieścić się w granicach udzielonego upoważnienia do wydania ustawy;

3) nie pozostawać w sprzeczności z aktem, na podstawie którego zostało wydane, oraz z treścią innych aktów ustawodawczych.

Wymagania kierowane pod adresem rozporządzeń znalazły wprost swoje odzwierciedlenie w art. 92 konstytucji z 1997 r.

Zgodnie z treścią tego przepisu oraz art. 87 ust 1 i art. 88 ust. 1 rozporządzenia:

- są źródłem powszechnie obowiązującego prawa RP,

- wydają je organy wskazane w konstytucji,

- na podstawie szczególnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania,

- wspomniane upoważnienie powinno określać:

a) organ właściwy do wydania rozporządzenia,

b) zakres spraw przekazanych do uregulowania,

c) wytyczne dotyczące treści aktu.

Do wydawania rozporządzeń kompetencje mają: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, minister kierujący działem administracji rządowej, przewodniczący określonych komitetów powołani w skład Rady Ministrów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Rozporządzenie jest formą mającą charakter źródła powszechnie obowiązującego i nie pochodzi od parlamentu. Musi być zgodne z ustawami.

Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tej kompetencji innemu organowi (zakaz subdelegacji).

Akty prawa miejscowego

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Organami tymi są organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej. Ustanawiają one akty obowiązujące na obszarze działania tych organów na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie.

Źródła prawa wewnętrznego

Drugą grupę źródeł prawa, oprócz prawa powszechnie obowiązującego, stanowią akty o charakterze wewnętrznym. W grupie tej znajdują się np. takie akty, jak uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Akty te obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.

Kompetencję do wydawania zarządzeń, oprócz wymienionych organów, ma także Prezydent RP i przewodniczący komitetów powołanych w skład Rady Ministrów.

Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

Zarówno uchwały, jak i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

[Trybunał Konstytucyjny przyjął pogląd, że art. 93 Konstytucji nie dokonał wyczerpującego wyliczenia wszystkich aktów wewnętrznych, jakie mogą być wydawane. Uzupełnienie katalogu tych aktów może następować zarówno z mocy wyraźnych postanowień konstytucyjnych, jak i ustawowych, które do wydawania takich aktów mogą upoważnić, gdy respektują ogólną zasadę podległości organizacyjnej adresata w systemie organów państwowych].

Inne źródła prawaUkłady zbiorowe pracy

Układy zbiorowe pracy nie są aktami normatywnymi wydawanymi przez organy państwa (źródłami o charakterze powszechnie obowiązującym). Są natomiast specyficznymi źródłami prawa pracy i nie mogą być samoistnym źródłem prawa ubezpieczeń społecznych.

Art. 59 ust. 2 konstytucji wspomina zarówno o układach zbiorowych pracy, jak i innych porozumieniach. Brak wyraźnego zaliczenia układów zbiorowych pracy do źródeł prawa powszechnie obowiązującego i specyficzny charakter tego aktu budzi wątpliwości co do objęcia układów zakresem źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Za tym poglądem przemawiają też wcześniejsze poglądy nauki i orzecznictwa.

Umowa społeczna

Umowy społeczne mają znaczenie z punktu widzenia prawa. Dotyczy to zwłaszcza umów o charakterze politycznym, np. ustalenia zawarte w Pakcie o Przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształcania stały się podstawą do wydania przez Radę Ministrów uchwały Nr 7/94 z 15 lutego 1996 r. w sprawie powołania Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Zastanawiając się nad charakterem tego Paktu (pkt 3), określono, że „strony zobowiązują się powołać Trójstronną Komisję, której powierzona zostanie kontrola realizacji Paktu”. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wspomniana uchwała RM stanowi jedną z prawnych form realizacji Paktu. Powołanie Trójstronnej Komisji oznacza nadanie odpowiedniej formy prawnej postanowieniom wynikającym wprost z aktu politycznego (umowy społecznej), jakim jest wspomniany Pakt.

Pogląd Trybunału ma wsparcie w literaturze przedmiotu, przyjmującej, że „takie porozumienia przede wszystkim o charakterze politycznym mają również swój rezonans prawny m.in. przez to, że mogą one stanowić szczególny rodzaj aktu samoograniczenia się suwerennej władzy państwowej na rzecz zrealizowania określonego programu działania (...) oraz że pozostali uczestnicy porozumienia przyjmują na siebie określone zobowiązania”.

Zwyczaj i prawo zwyczajowe

W literaturze zwraca się uwagę na ważność zwyczaju jako źródła prawa. Inaczej niż w przeszłości, w warunkach nowoczesnego państwa podejmującego wszechstronną działalność prawotwórczą, a zwłaszcza intensywnie przebudowującego stosunki społeczne i gospodarcze, znaczenie zwyczaju jako samodzielnego źródła prawa jest ograniczone, a nawet w wielu obszarach prawa zanika bądź zanikło.

Prawo zwyczajowe, inaczej niż prawo stanowione, powstaje poprzez długotrwałą praktykę pewnego postępowania w określonych sytuacjach. Reguły określające sposób tego postępowania kształtują się samorzutnie na podstawie przekonania, że właśnie tak, a nie inaczej należy w pewnej sytuacji postępować. Taki zwyczaj nie zawsze staje się prawem zwyczajowym. Ma to miejsce wówczas, gdy istniejące zwyczaje zostaną zaakceptowane (uznane) przez państwo i chronione przymusem państwowym.

Zwyczaj jest uznawany jako źródło prawa międzynarodowego, ma znaczenie w wymianie handlowej międzynarodowej (np. zwyczaje kupieckie, portowe), w żegludze morskiej. Pojawia się też w obszarze prawa konstytucyjnego (zwyczaje określane jako praktyka konstytucyjna). Również kodeks cywilny liczy się ze zwyczajami, np. gdy określa, że czynności prawne wywołują nie tylko skutki prawne w nich wyrażone, lecz także skutki wynikające z ustalonych zwyczajów. Zwyczaje nie są faktami prawnymi, ale mają niekiedy znaczenie prawne, zwłaszcza gdy odsyłają do nich regulacje prawne.

Orzecznictwo sądowe

Orzecznictwu sądowemu nie przypisuje się znaczenia źródła prawa. Ograniczony charakter źródła prawa przypisuje się jedynie niekiedy orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego prowadzącym do wyeliminowania z porządku prawnego przepisów niezgodnych z konstytucją. Po stwierdzeniu przez Trybunał niekonstytucyjności aktu normatywnego (normy) następuje wydanie przez Prezesa Trybunału obwieszczenia o utracie mocy obowiązujących niekonstytucyjnych przepisów W związku z tym określa się niekiedy Trybunał jako ustawodawcę negatywnego.

Wypowiedzi nauki

Nauka prawa nie jest źródłem prawa z formalnego punktu widzenia. Taki wiążący formalnie charakter miały natomiast w starożytności wypowiedzi wybitnych prawników rzymskich, wydawane w związku z pytaniami prawnymi skierowanymi do nich przez urzędy państwowe.

Ogłaszanie aktów normatywnych

i domniemanie powszechnej znajomości prawa

Prawo jako skuteczny regulator postępowania ludzi i ich organizacji musi być znane. Stanowienie prawa, a także stosowanie nie może być swoistą pułapką dla obywatela. Powinien on mieć możliwość układania swoich spraw w zaufaniu, że nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania są podejmowane pod rządami obowiązującego prawa.

Ogłoszenie w oficjalnym dzienniku aktu normatywnego umożliwia zarówno poznanie obowiązującego prawa, jak i oznacza wiązanie z tym faktem (ogłoszeniem) nadania mocy obowiązującej określonemu aktowi (przepisowi) normatywnemu. Z ogłoszeniem aktu normatywnego wiąże się też konieczność jawności prawa, bez której byłaby ograniczona kontrola prawidłowości tworzenia prawa.

Ogłoszenie aktu normatywnego staje się więc istotnym elementem tworzenia prawa. Z ogłaszaniem urzędowym aktów normatywnych, tj. w oficjalnych organach publikacyjnych, jest też wiązane domniemanie powszechnej znajomości prawa. Domniemanie to oznacza, że to, co zostało oficjalnie opublikowane (ogłoszone), jest znane wszystkim adresatom prawa i obowiązuje ich.

Na gruncie praktyki prawniczej (stosowania prawa, np. przez sądy) zasada domniemania powszechnej znajomości prawa przyjęła postać, że nie można tłumaczyć się nieznajomością prawa (ignorantia iuris nocet).

W obszarze gałęzi określanych jako pozasądowe, np. prawo administracyjne, finansowe, odnotowuje się ograniczanie omawianej fikcji znajomości prawa. Zauważyć bowiem można, że przepisy prawne nakładają na organy państwa obowiązek udzielania obywatelom różnych informacji dotyczących treści prawa.

Ogłoszeniu aktu normatywnego w oficjalnym organie publikacyjnym przypisuje się różne znaczenia, mianowicie znaczenie tzw. promulgacji lub publikacji. Instytucja promulgacji oznacza urzędowe stwierdzenie, np. przez prezydenta, premiera, że ustawa doszła do skutku (może zostać opublikowana). Z promulgacją wiąże się często kompetencja wspomnianych organów administracji, np. do odmowy podpisania ustawy

Poza stwierdzeniem dojścia ustawy do skutku z promulgacją jest też związane polecenie stosowania tego aktu skierowane do organów państwowych.

Z kolei instytucja publikacji oznacza urzędowe podanie aktu prawotwórczego do wiadomości powszechnej. Opublikowanie takie może być warunkiem, od spełnienia którego zależy obowiązywanie aktu normatywnego.

W Polsce w sposób podstawowy sprawa ogłaszania źródeł prawa została uregulowana w konstytucji z 1997 r. Zgodnie z art. 88 warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. Z kolei, jeżeli chodzi o ogłaszanie umów ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, są one ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Natomiast zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.

Po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy

Powyższe uwagi nie wyczerpują całości sprawy związanej z ogłoszeniem aktów prawotwórczych.

Po zakończeniu postępowania w parlamencie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi RP. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. Jednak przed podpisaniem może on wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zbadania zgodności ustawy z konstytucją. W wypadku gdy Trybunał uzna ustawę za zgodną z konstytucją, Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy.

Natomiast, jeżeli Trybunał uzna ustawę za niezgodną z konstytucją, Prezydent odmawia podpisania takiej ustawy. Gdyby jednak wspomniana niezgodność dotyczyła poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, to Prezydent po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.

Prezydent może przed podpisaniem, przekazać ustawę z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (veto). Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm Prezydent w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin podpisania ustawy przez Prezydenta wynosi 7 dni. Termin 7-dniowy został również przewidziany do podpisania ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym.

Wreszcie w wypadku ustawy o zmianie konstytucji Prezydent podpisuje ją w ciągu 21 dni (od dnia przedstawienia przez Marszałka Sejmu) i zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

USTAWA

z dnia 20 lipca 2000 r.

o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych

z dnia 1 sierpnia 2000 r. (Dz.U. Nr 62 poz. 718)

(FRAGMENTY)

Art. 1.1. Ustawa określa zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz zasady i tryb wydawania dzienników urzędowych.

Art. 2. 1. Ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe.

Art. 3. Akty normatywne ogłasza się niezwłocznie.

Art. 4.1. Akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy.

2. W uzasadnionych przypadkach akty normatywne, z zastrzeżeniem ust. 3, mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż czternaście dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym.

3. Przepisy porządkowe wchodzą w życie po upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. W uzasadnionych przypadkach przepisy porządkowe mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż trzy dni, a jeżeli zwłoka w wejściu w życie przepisów porządkowych mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenia życia, zdrowia lub mienia, można zarządzić wejście w życie takich przepisów z dniem ich ogłoszenia.

Art. 5. Przepisy art. 4 nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, jeżeli zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie.

Art. 6. 1. Przy obliczaniu terminu wejścia w życie aktu normatywnego określonego w dniach nie uwzględnia się dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przypadków, gdy akt normatywny wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

2. Terminy wejścia w życie aktu normatywnego określone w tygodniach, miesiącach lub latach kończą się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada dniu ogłoszenia, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca.

Art. 8. Dziennikami urzędowymi w rozumieniu ustawy są: Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B”, dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej, dzienniki urzędowe urzędów centralnych oraz wojewódzkie dzienniki urzędowe.

Art. 9. 1. W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, zwanym dalej „Dziennikiem Ustaw”, ogłasza się:

1) Konstytucję,

2) ustawy,

3) rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

4) rozporządzenia wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów kierujących działami administracji rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów, będących członkami Rady Ministrów, oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji,

5) teksty jednolite aktów określonych w pkt 1-4,

6) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw,

7) uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenie ministra.

2. W Dzienniku Ustaw ogłasza się również akty prawne dotyczące:

1) stanu wojny i zawarcia pokoju,

2) referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego,

3) wyborów do Sejmu i Senatu,

4) wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

5) powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej,

6) stanu wojennego,

7) stanu wyjątkowego,

8) stanu klęski żywiołowej,

9) stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborów do Sejmu i Senatu oraz ważności referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego. 3. W Dzienniku Ustaw ogłasza się ponadto inne akty prawne, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią.

Art. 10. 1. W Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, zwanym dalej

„Monitorem Polskim”, ogłasza się:

1) zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wydane na podstawie ustawy,

2) uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, wydane na podstawie ustawy,

3) teksty jednolite aktów określonych w pkt 1 i 2,

4) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Monitorze Polskim lub aktów normatywnych, które nie były ogłoszone.

2. W Monitorze Polskim ogłasza się również:

1) uchwały Zgromadzenia Narodowego dotyczące:

a) regulaminu Zgromadzenia Narodowego,

b) uznania trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia,

c) postawienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu,

2) uchwały Sejmu dotyczące:

a) regulaminu Sejmu,

b) skrócenia kadencji Sejmu,

c) uchwalenia wotum zaufania Radzie Ministrów oraz absolutorium dla Rady Ministrów,

d) uchwalenia wotum nieufności Radzie Ministrów lub ministrowi,

e) pociągnięcia do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu,

f) rozwiązania organu stanowiącego jednostki samorzadu terytorialnego,

g) wyboru, powoływania lub odwoływania na określone w Konstytucji lub ustawach stanowiska państwowe; uchwałę o powołaniu lub odwołaniu wymagającym zgody Senatu ogłasza się po wyrażeniu takiej zgody,

3) uchwały Senatu dotyczące:

a) regulaminu Senatu,

b) wyboru, powoływania, odwoływania, a także wyrażenia zgody na powoływanie lub odwoływanie przez Sejm na określone w Konstytucji lub ustawach stanowiska państwowe,

4) akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dotyczące:

a) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,

b) skracania kadencji Sejmu,

c) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

d) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów oraz Rady Ministrów,

e) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków,

f) dokonywania zmian w składzie Rady Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów,

g) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,

h) powoływania lub odwoływania na określone w Konstytucji i ustawach stanowiska państwowe,

i) powoływania sędziów,

j) nadawania tytułu naukowego profesora,

k) mianowania na stopień generała i równorzędny,

l) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

5) postanowienia Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz powierzeniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

6) postanowienia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

3. W Monitorze Polskim ogłasza się uchwały Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego inne niż wymienione w ust. 2, wyroki Trybunału Stanu, a także postanowienia Marszałka Sejmu, jeżeli ich ogłoszenie w Monitorze Polskim jest przewidziane w tych uchwałach lub postanowieniach albo jeżeli odrębne ustawy tak stanowią.

4. W Monitorze Polskim ogłasza się również inne akty prawne, a także ogłoszenia, obwieszczenia i komunikaty organów, instytucji i osób, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią.

5. Prezes Rady Ministrów może zarządzić:

1) ogłoszenie w Monitorze Polskim również innych niż określone w art. 9 oraz w ust. 1 aktów prawnych,

2) ogłoszenie innych niż określone w ust. 2 aktów prawnych, ogłoszeń i obwieszczeń.

Art. 11. 1. W Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B”, zwanym dalej

„Monitor Polski B”, ogłasza się:

1) sprawozdania finansowe określone w przepisach o rachunkowości,

2) ogłoszenia i obwieszczenia przedsiębiorców, jeżeli odrębne przepisy nie wymagają ich ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym,

3) inne akty prawne, a także informacje, komunikaty, ogłoszenia i obwieszczenia organów, instytucji i osób, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią.

2. Ogłaszanie obwieszczeń i ogłoszeń, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, jest odpłatne.

3. Prezes Rady Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat, kierując się rzeczowymi i osobowymi kosztami wydawania Monitora Polskiego B.

Art. 12. 1. W dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz w dziennikach urzędowych urzędów centralnych ogłasza się:

1) akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych,

2) uchwały Rady Ministrów uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik urzędowy,

3) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach aktów normatywnych, o których mowa w pkt 1 i 2.

2. W dziennikach urzędowych, o których mowa w ust. 1, mogą być publikowane informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia organów wymienionych w ust. 1 pkt 1.

3. W dziennikach urzędowych nie zamieszcza się aktów prawnych, które podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim lub Monitorze Polskim B, jak również, z zastrzeżeniem ust. 1 pkt 1, aktów prawnych organów innych niż ten, który wydaje dziennik urzędowy.

Art. 13. W wojewódzkim dzienniku urzędowym ogłasza się:

1) akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy administracji niezespolonej,

2) akty prawa miejscowego stanowione przez sejmik województwa, organ powiatu oraz organ gminy, w tym statuty województwa, powiatu i gminy,

3) statuty związków międzygminnych oraz statuty związków powiatów,

4) akty Prezesa Rady Ministrów uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez wojewodę i organy administracji niezespolonej,

5) wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa miejscowego stanowionego przez: wojewodę i organy administracji niezespolonej, organ samorządu województwa, organ powiatu i organ gminy,

6) porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych zawarte:

a) między jednostkami samorządu terytorialnego,

b) między jednostkami samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej,

7) uchwałę budżetową województwa oraz sprawozdanie z wykonania budżetu województwa,

8) obwieszczenia o rozwiązaniu sejmiku województwa, rady powiatu lub rady gminy,

9) statut urzędu wojewódzkiego,

10) inne akty prawne, informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia, jeżeli tak stanowią przepisy szczególne.

Art. 14. 1. Przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu.

2. Za dzień ogłoszenia przepisów porządkowych uważa się dzień wskazany w obwieszczeniu.

3. Ogłoszenie przepisów porządkowych w sposób określony w ust. 1 nie zwalnia z obowiązku ich ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Art. 15. 1. Podstawą do ogłoszenia aktów normatywnych i innych aktów prawnych jest ich oryginał podpisany przez upoważniony do wydania tego aktu organ, a w przypadku orzeczenia sądu lub Trybunału Konstytucyjnego - odpis orzeczenia.

2. Na oryginale obok podpisu organu umieszcza się pieczęć urzędową.

3. Oryginał aktu normatywnego lub odpis orzeczenia wraz z trzema kopiami jest przedstawiany z wnioskiem o ogłoszenie w dzienniku urzędowym organowi wydającemu dziennik.

4. Organ wydający dziennik urzędowy kieruje do ogłoszenia akt normatywny lub odpis orzeczenia, zamieszczając wizę na tym akcie lub odpisie orzeczenia.

Art. 16. 1. Jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była wielokrotnie uprzednio nowelizowana i posługiwanie się tekstem ustawy może być istotnie utrudnione, Marszałek Sejmu ogłasza tekst jednolity ustawy. Ustawa może określić termin ogłoszenia tekstu jednolitego.

4. Tekst jednolity ogłasza się w formie obwieszczenia w dzienniku urzędowym, w którym dany akt normatywny ogłoszono.

Art. 17. 1. Błędy w ogłoszonym tekście aktu prawnego prostuje się w formie obwieszczenia. Sprostowanie nie może prowadzić do merytorycznej zmiany tekstu aktu prawnego.

2. Sprostowanie błędu ogłasza się w tym samym dzienniku urzędowym, w którym ogłoszono prostowany akt.

3. Prezes Rady Ministrów, z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego organu, prostuje błędy w tekstach aktów ogłoszonych w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim i Monitorze Polskim B.

4. Organy wydające dzienniki urzędowe inne niż wymienione w ust. 3 prostują błędy w tekstach aktów prawnych ogłoszonych w tych dziennikach.

Art. 21. 1. Prezes Rady Ministrów wydaje Dziennik Ustaw, Monitor Polski i Monitor Polski B przy pomocy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Rządowego Centrum Legislacji. Kancelaria może zlecić wyspecjalizowanym jednostkom gospodarczym niektóre czynności związane z drukiem i rozpowszechnianiem Dziennika Ustaw, Monitora Polskiego i Monitora Polskiego B.

2. Dziennik Ustaw, Monitor Polski i Monitor Polski B są rozpowszechniane w prenumeracie oraz sprzedawane w stałych punktach sprzedaży prowadzonych przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów oraz w punktach sprzedaży mieszczących się w siedzibach niektórych organów administracji rządowej, sądów oraz innych jednostek.

Art. 22. 1. Ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych wydają dzienniki urzędowe.

2. Każdy z organów wymienionych w ust. 1 może wydawać tylko jeden dziennik urzędowy, z uwzględnieniem ust. 5.

Art. 23. Wojewoda wydaje wojewódzki dziennik urzędowy.

Art. 24. 1. Nazwy: Dziennik Ustaw, Monitor Polski i Monitor Polski B oraz wzór graficzny pierwszych stron tych dzienników mogą być wykorzystywane jedynie przez organ wydający te dzienniki. Nazwy oraz wzór graficzny pierwszych stron tych dzienników nie mogą być wykorzystywane przez inne podmioty w celach handlowych w publikacjach, wydawnictwach lub innych formach upowszechniania aktów prawnych.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do dzienników urzędowych, o których mowa w art. 22, oraz wojewódzkich dzienników urzędowych.

3. Prezes Rady Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wzór graficzny pierwszej i ostatniej strony Dziennika Ustaw, Monitora Polskiego, Monitora Polskiego B, dzienników urzędowych, o których mowa w art. 22, i wojewódzkich dzienników urzędowych.

Art. 26. Urzędy terenowych organów administracji rządowej oraz organów samorządu terytorialnego prowadzą zbiory Dziennika Ustaw, Monitora Polskiego oraz Monitora Polskiego B i udostępniają je nieodpłatnie do powszechnego wglądu w miejscach do tego przeznaczonych w siedzibach i w godzinach pracy urzędu.

Art. 28. 1. Starostwo powiatowe gromadzi i udostępnia zbiór aktów prawa miejscowego ustanowionych przez powiat.

2. Urząd gminy prowadzi zbiór przepisów gminnych dostępny do powszechnego wglądu w jego siedzibie.

Przykładowa literatura:

1. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 1999.

2. Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2000.

3. Nowicki M.A., Europejska Konwencja Praw Człowieka, Kraków 1999.

4. Oniszczuk J., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Kraków 2000.W. Sokolewicz, Trybunał Konstytucyjny - geneza, organizacja, funkcjonowanie, Warszawa 2000.

5. Oniszczuk J., Prawo jego tworzenie i systematyka, wybrane zagadnienia, Warszawa 2000.

6. Prawo konstytucyjne Rzeczpospolitej Polskiej, red. P.Sarnecki, Warszawa 1999.

7. Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, Toruń 2000.

8. Sagan S., Prawo konstytucyjne Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2001.

9. Skarga konstytucyjna, red. J. Trzciński, Warszawa 2000.

10. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym. Komentarz, Z.Czeszejko-Sochacki, L.Garlicki, J. Trzciński, Warszawa 2000.

---