ZDROWIE PUBLICZNE WYKŁAD 1 (19.02.2009)

Promocja zdrowia.

Zdrowie- pełny dobrostan psychiczny i społeczny a nie tylko brak choroby czy niedomagania.

Promocja zdrowia:

• proces przyjmowania wzorów zachowań prowadzących do poprawy zdrowia i zwiększenia satysfakcji życiowej ludzi

• badanie i aktywne ukształtowanie zdrowia ludności (a nie ochrona!!!)

• proces umożliwiający ludziom kontrolę nad własnym zdrowiem i poprawienie go

• działanie społeczne i polityczne na poziomie indywidualnym i zbiorowym, którego celem jest podniesienie świadomości zdrowotnej społeczeństwa, krzewienie zdrowego stylu życia i tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu; proces aktywizacji społeczności lokalnych polityków, profesjonalistów i laików, podejmowanej dla osiągnięcia trwałych zmian zachowań (redukcji zachowań będących czynnikami ryzyka i rozpowszechnianie zachowań prozdrowotnych oraz wprowadzenia zmian w ....

Pojęcie promocji zdrowia:

• proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na jego zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania

• efektywna działalność społeczeństwa na rzecz określenia i powodzenia zmian czynników warunkujących zdrowie

• działania polegające na osiąganiu poprawy stanu zdrowia społeczeństwa poprzez zmianę postaw, zachowań a wreszcie stylu życia ludzi

• tworzenie prozdrowotnych warunków w otoczeniu człowieka, tak by pojęcie zachowań służących zdrowiu stało się bardziej prawdopodobne

Problem promocji zdrowia należy więc rozpatrywać jako:

1. działania człowieka na rzecz swojego zdrowia („samopromowanie”- self promotion)

2. tworzenie warunków do tego by samopromowanie zdrowia natrafiło na podatny grunt realizacyjny w otoczeniu człowieka

Promocja zdrowia czyni każdego człowieka odpowiedzialnym za swój stan zdrowia a nie tylko sektor opieki zdrowotnej- mając ten cel osiąganie optymalnego zdrowia poprzez wdrażanie prozdrowotnego stylu życia.

Promocja zdrowia traktowana jest często jako początkowe stadium profilaktyki pierwszego rzędu- z rozróżnieniem procesu zapobiegania chorobom od ukształtowania zdrowia i traktowania ich jako całkowicie odmienne.

Za podstawową przyczynę rozwoju profilaktyki zdrowia uważa się tzw. „przewrót epidemiologiczny”, który stanowił zmianę w profilu chorób najczęściej występujących oraz najpoważniejszych dla człowieka i społeczności- pod względem częstotliwości i groźnych następstw.

Główne przyczyny: choroby układu krążenia, choroby nowotworowe, wypadki, urazy i zatrucia. Powstanie tych chorób oraz ich rozwój w znacznym stopniu determinują.......

Zdrowie publiczne - wykład 2

Powstawanie tych chorób oraz ich rozwój determinują czyniki:

• Styl życia

• Wzorce kulturowe

• Akceptowane lub tolerowane społecznie postawy

• Warunki panujące w najbliższym otoczeniu (dom, środowisko naturalne)

• Środowisko pracy

• Stopień edukacji społecznej

• Stopień opieki zdrowotnej

Są one zatem czynnikami, które można kontrolować i co najważniejsze - modyfikować.

Powstałe na tym tle schorzenia i patologie zdrowotne określa się często mianem „choroby z wyboru”.

Na podstawie raportów WHO oceniono, że w większości krajów ponad ½ zgonów powodowana jest przez czynniki, którym można skutecznie zapobiegać.

Już w 1948 r. wysunięto nowe postulaty w odniesieniu do zasad ochrony zdrowia (Virchow, Neumann):

1. Zdrowie jednostki nie jest sprawą wyłącznie prywatną i ma znaczenie dla ogółu społeczeństwa.

2. Warunki środowiskowe wywierają zasadniczy wpływ na stan zdrowia ludności i dlatego zależność ta powinna być poddana badaniom.

3. Ze względu na wagę zagadnień zdrowotnych muszą być podejmowane działania zmierzające do ochrony zdrowia i zwalczania chorób, przy czym działania te powinny być zarówno natury medycznej jak i pozamedycznej.

Jednak za podstawę powołania do życia promocji zdrowia uważa się dostrzeżenie braku zależności pomiędzy wzrostem wydatków na ochronę zdrowia a spodziewaną poprawą stanu zdrowia społeczności.

Wpływ wybranych czynników na zapadalnośc, śmiertelność i liczbę przedwczesnych zgonów:

• Styl życia - 53 %

• Środowisko - 21 %

• Dziedziczność - 16 %

• Opieka zdrowotna (medycyna naprawcza) - 10 %

1875 - 1930 -> udoskonalenia sanitarno - epidemiologiczne, szczepienia ochronne

1930 - 1955 -> odkrycia chemiczne i farmakologiczne

1955 - 1970 -> postęp w zakresie techniki medycznej

1970 - 1988 -> zmiany stylu życia

Definicja promocji zdrowia (wg. Karty Ottawskiej z 1986 r.)

Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym człowiekowi kontrolę nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę.

Jest to proces towarzyszący całemu życiu człowieka, polegający na indywidualnym kształtowaniu swojego zdrowia oraz zdrowia rodziny poprzez eliminację czynników ryzyka.

Proces ten wyznaczają 3 warunki:

1. Wiedzieć.

2. Chcieć.

3. Móc.

Wg zaleceń Karty Ottawskiej całokształt promocji zdrowia obejmuje 4 elementy:

1. Tworzenie prozdrowotnej polityki państwa.

2. Organizacja środowisk sprzyjających zdrowiu.

3. Wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia.

4. Reorientacja służby zdrowia.

W opinii WHO palenie tytoniu jest najważniejszym z możliwych do usunięcia czynników ryzyka chorób układu krążenia. Ocenia się, że wykorzenienie palenia spowodowałoby spadek śmiertelności z powodu IHD o ponad 25 %.

W Polsce pali papierosy 58 % mężczyzn i 30 % kobiet, wypalając w przeliczeniu na głowę ludności ok 2,5 tys. papierosów rocznie.

Polska jest krajem inwazji zachodniego przemysłu tytoniowego, tracącego rynki zbytu w państwach rozwiniętych, w których lansowany jest prozdrowotny styl życia.

Uwypukla się duże zyski płynące z przemysłu tytoniowego. Jednak nie jest to prawdą, dlatego, że:

1. Przemysł zachodni chce odprowadzać zyski za granicę, nam zostawiając tysiące pacjentów leczonych z powodu chorób tytoniozależnych.

2. Wykazano, że leczenie chorób związanych przyczynowo z paleniem tytoniu wymaga 2 - 3 krotnie większych nakładów niż zyski ze sprzedaży produktów tytoniowych.

Spadek zachorowalności z powodu IHD pod wpływem diety przeciwmiażdżycowej powodującej obniżenie stężenia cholesterolu. Obniżenie stężenia cholesterolu o 10 % powoduje spadek zachorowalności na IHD.

W Polsce badania epidemiologiczne wykazały, że HA występuje u ponad 4 mln ludzi, w tym ½ nierozpoznana, a u ok. 85 % nieleczona / leczona nieprawidłowo.

Wg. WHO HA to > 140 / 90 mm Hg w 3 lub więcej pomiarach prowadzonych w standardowych warunkach.

Badania WHO: oprócz czynnika zagrożenia miażdżycą HA powoduje powstawania dodatkowego, niezależnego czynnika zagrożenia, jakim jest przerost LV, który sprzyja występowaniu objawów niedokrwienia, zwiększając 2 x ryzyko zaburzeń sercowych i nagłego zgonu sercowego.

Zdrowie publiczne- wykład 5.03.2009.

Zasady i metody promocji zdrowia

„Coś dla wszystkich lecz więcej dla tych , którzy są w potrzebie” - Z. Jethon

ZASADY:

• Promocja zdrowia obejmuje wszystkich ludzi- zdrowych i zagrożonych chorobą( grupy ryzyka)

• Zajmuje się tymi wszystkimi czynnościami , które zwiększają potencjał zdrowia

ZAŁOŻENIA:

• Człowiek jest podmiotem opieki medycznej.

• Jednostkowa odpowiedzialność za własne zdrowie.

• Wymóg aktywnej postawy wobec zdrowia:

• zmiana stylu życia

• rezygnacja lub ograniczenie nałogów

• nawyki prozdrowotne

• Kontrola i kształtowanie środowiska życia człowieka.

• Troska o własną jakość życia:

• fizyczna

• psychiczna

• społeczna

• somatyczna

CZYNNIKI ZAGROŻENIA ZDROWIA:

1.Palenie tytoniu:

• Jest niezależnym i głównym czynnikiem ryzyka:

• zawału serca

• udaru mózgu

• nadciśnienia tętniczego

• Ponadto jest czynnikiem ryzyka:

• nowotworów układu oddechowego ( wargi, krtani, gardła, oskrzeli)

• nowotwory przewodu pokarmowego ( przełyku, żołądka, jelita grubego)

• Nikotyna po wniknięciu do organizmu ludzkiego powoduje:

- ↑ tętna ( ↑ zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen)

- ↑ ciśnienia tętniczego

- ↓ HDL

- ↑ LDL ( działanie miażdżycorodne)

- aktywacja płytek krwi ( mikrozatory)

• W chwili obecnej około 80% osób palących chce zerwać z nałogiem, a 2/3 z nich podejmuje próby. Stąd podstawowym problemem profilaktyki zdrowia w zakresie ograniczenia palenia tytoniu jest nie tylko informowanie o jego szkodliwości , ale też opracowanie jak najskuteczniejszych metod pomagających w rzuceniu palenia ( farmakologicznych, psychologicznych, organizacyjnych itp. )

• Obecnie w Polsce pali 45% mężczyzn i 26 % kobiet.

• Wg WHO nikotyna powoduje około 2 miliony zgonów rocznie , zaś w 2020 roku - 10 milionów.

• Czas redukcji zagrożenia zawałem serca od chwili zaprzestania palenia

• >20 papierosów / dziennie 20 lat

• < 20 papierosów/ dziennie 6- 10 lat

• Przeżywalność 8- letnia po zawale serca

• Palący 23, 7%

• Niepalący 51 %

2. Aktywność fizyczna:

• Zarówno nadmierna jak i niedostateczna aktywność fizyczna ma bardzo niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka.

• Niedostateczna aktywność fizyczna jest przyczyną:

- narastającej niewydolności krążenia

- nadmiernej aktywacji płytek krwi ( zatory, zakrzepy)

- ↓ ochrony antyoksydacyjnej organizmu

- inicjowania oraz przyspieszenia procesów miażdżycowych i miażdzycorodnych

- pogorszenia przebiegu wielu chorób ( DM, choroba wieńcowa, HA i inne)

- uszkodzenia śródbłonka naczyń

- ↑ procesu starzenia się organizmu

• Nadmierna aktywność fizyczna jest przyczyną tzw. zespołu przemęczenia lub przetrenowania

oraz wielu uszkodzeń w obrębie narządu ruchu, a także zwyrodnienia mięśnia sercowego oraz

mięśniówki naczyń krwionośnych ( np. „ serce bawole” ). Jest to najczęstsza przyczyna

przedwczesnej śmierci zbyt ambitnych sportowców.

• Konsekwencją niewłaściwej aktywności fizycznej jest wykorzystanie energii oraz zaangażowania większości mechanizmów obronnych do usuwania niekorzystnych skutków i następstw forsownych lub nieprawidłowo wykonywanych ćwiczeń- zamiast wykorzystywać je do rozwoju organizmu i ochrony przed innymi czynnikami szkodliwymi( np. infekcje).

• Wysiłek fizyczny przedłuża średni czas życia człowieka o około 20- 25 lat w porównaniu z pozostałą częścią populacji.

3. Nieprawidłowa dieta:

• Prawidłowy sposób odżywiania jest odpowiedzialny za:

- dostarczenie materiału budulcowego

- dostarczenie materiału energetycznego( produkcja ciepła i ruch)

- dostarczenie witamin i soli mineralnych

- dostarczenie mikroelementów, prekursorów hormonów i enzymów

• Nieprawidłowy sposób odżywiania jest odpowiedzialny za:

- otyłość lub nadwagę

• cukrzyca

• choroby trzustki ( niewydolność)

• choroby wątroby ( marskość)

- podwyższony poziom cholesterolu i jego szkodliwych frakcji ( LDL)

• choroba wieńcowa ( zawał serca)

• udar mózgu

• niewydolność krążenia

• miażdżyca

- anemię ( niedokrwienie organów wewnętrznych )

- jadłowstręt psychiczny ( anoreksja nervosa)

- zaburzenia psychiczne ( zanik kory mózgowej)

• depresje

• skłonności samobójcze

- zwyrodnienie narządów nadmiernie obciążanych szkodliwymi substancjami zawartymi w pokarmach

• marskość wątroby

• niewydolność trzustki

• niewydolność nerek

• choroby jelit ( rak jelita grubego)

4. Alkoholizm:

• najliczniejszą grupą wiekową osób pijących alkohol są ludzie młodzi ( do 29 r. ż.)

• u około 80 % osób młodocianych pijących regularnie alkohol stwierdza się wczesnodziecięce uszkodzenie mózgu

• z winy osób nietrzeźwych giną codziennie 53 osoby, a 54 doznają ciężkiego kalectwa ( 70 % wypadków)

• Profil zdrowia ma w odniesieniu do alkoholizmu 4 zasadnicze kierunki działania:

• edukacja ( model racjonalno- poznawczy)

• model asertywny

• model promowania i dbałości o zdrowie

• model psychologiczny

5. Narkomania:

• pogłębienie depresji i zaburzeń psychicznych

• stopniowe uszkodzenie narządów wewnętrznych z postępującym zmniejszeniem odporności

• przenoszenie chorób zakaźnych ( WZW, AIDS, kiła)

• nieodwracalne zmiany metaboliczne ustroju

• kryminogenność ( zdobywanie narkotyków za wszelką cenę)

6. Stres:

• zwiększone wydzielanie tzw. „ hormonów przetrwania”

• częste przechodzenie na metabolizm walki lub ucieczki

• zespół wyczerpania nadmiarem „ hormonów przetrwania”

• rozwój schorzeń wtórnych ( choroby stresowe, nerwice)

Brak specyficznej profilaktyki oraz skutecznej promocji zdrowia w tym zakresie.

ZDROWIE 4

1. Określenie zdrowotnej polityki społecznej

2. Tworzenie środowisk wspierających zdrowie

3. Wzmacnianie działań społecznych

4. Rozwijanie umiejętności osobniczych

5. Reorientacja świadczeń zdrowotnych

Ad1) 1. Określenie zdrowotnej polityki społecznej

polityka zdrowotna -profilaktyka i skuteczne leczenie odniesione do całej populacji oraz świadoma realizacja założonych celów. Jej główni kreatorzy:

• ministerstwo zdrowia

• kasy chorych

• samorządy

Słabe punkty realizacji polityki zdrowotnej w Polsce

a) dystrybucja pieniędzy:

• nie satysfakcjonuje świadczeniodawców i pacjentów (ponad 80% środków publicznych na ochronę zdrowia Kasy Chorych)

• ilość pieniędzy w systemie opieki zdrowotnej zbyt mała ( np. w Niemczech składka AOK- 14,3%, w LKK- 13,5%dochodu brutto

b) dystrybucji pieniędzy nie towarzyszy jasne wytyczanie celów czy priorytetów zdrowotnych

• narodowy program (5lat) poprawy jakości żywienia - cel - poprawa stanu zdrowia 70-latków

c) brak formalnego powiązania kreatorów polityki zdrowotnej np. uchylenie się Kas Chorych od finansowania profilaktyki

d) brak standardów medycznych i sprzętowych, braki legislacyjne:

• liberalne podejście do egzekwowania przepisów

• długie okresy przejściowe od ich uchwalenia do obowiązywania

e)brak równowagi między podmiotami funkcjonującymi w systemie (silniejszy-słabszy)

błąd płatnika(Kasa Chorych)

konsekwencje dla dostarczycieli

f) kłopoty z danymi opisującymi stan zdrowotności populacji

• decyzje z obszaru polityki zdrowotnej podejmowane „w ciemno”

• dlaczego zrezygnowano z systemu RUM?

g) pomijanie opinii „białego personelu” związanych z funkcjonowaniem systemu-zasadniczy wpływ na jego funkcjonowanie

h) dalsze przerzucanie ciężaru kosztów leczenia z państwa na gospodarstwa domowe; wyczerpanie możliwości gospodarstw o niskich dochodach

Po co robić politykę zdrowotną?

• mało pieniędzy- nie wolno improwizować

• czytelna polityka zdrowotna- racjonalizacja wydatków

• brak polityki zdrowotnej- krytyka systemu ochrony zdrowia (frustracja pacjentów i personelu medycznego)

Ad 2) Tworzenie środowisk wspierających zdrowie

Pięć zasadniczych grup środowiskowych warunkujących zdrowie

• fizyczne- powietrze, H2O, odpady, mieszkanie

• społeczne - wartości , obyczaje, woda

• polityk sektorowych- rolnictwo, energetyka, transport, przemysł, ochrona srodowiska, kultura, ochrona zdrowia, nauka, edukacja, opieka społeczna

• zasobów - źródła finansowe, infrastrukturalne,informacyjne

• polityczne - warunki, w których żyje społeczeństwo

Ad 3) Wzmacnianie działań spolecznych

• stwarzanie warunków społeczeństwu lekarskiemu do działań na rzecz zdrowia w myśl zasady „myśleć globalnie - działać lokalnie

• popieranie zdrowotnych postaw



ZDROWIE - Wykład 5

Kłopoty z danymi opisującymi politykę zdrowotną populacji - decyzje z obszaru polityki zdrowotnej podejmowane „w ciemno” - dlaczego zrezygnowano z polityki RUM?

Pomijanie opinii „białego personelu” związanych z funkcjonowaniem systemu - zasadniczy wpływ na jego funkcjonowanie.

Dalsze przerzucanie ciężaru kosztów leczenia z państwa na gospodarstwa domowe; wyczerpanie możliwości gospodarstw o niskich dochodach.

Po co robić politykę zdrowotną?

• Mało pieniędzy - nie wolno improwizować.

• Czytelna polityka zdrowotna - racjonalizacja wydatków.

• Brak polityki zdrowotnej - krytyka systemu ochrony zdrowia (frustracja pacjentów i personelu medycznego).

Tworzenie środowisk wspierających zdrowie - 5 zasadniczych grup warunkujących zdrowie:

1. Fizyczne - powietrze, woda, odpady, mieszkanie.

2. Społeczne - wartości, obyczaje, moda.

3. Polityki sektorowe - rolnictwo, energetyka, transport, przemysł, ochrona środowiska, kultura, edukacja.

4. Zasoby - źródła finansowe, infrastruktura, informacyjne.

5. Polityka - warunki, w których żyje społeczeństwo.

Wzmacnianie działań społecznych - stwarzanie warunków społeczeństwu lokalnemu do działań na rzecz zdrowia w myśl zasady „myślę globalnie - działam lokalnie”; popieranie prozdrowotnych postaw.

Rozwijanie umiejętności osobniczych = odczytywanie zdrowia:

• Posiadanie wiedzy o zdrowiu.

• Umiejętności negocjowania ze środowiskiem.

• Rozumienie społecznych składowych zdrowia.

• Umiejętność radzenia sobie.

• Umiejętność opiekowania się.

• Umiejętność korzystania ze świadczeń zdrowotnych.

• Przejście od fatalistycznego akceptowania problemów zdrowotnych do wdrażania „zdrowia pozytywnego”

Reorientacja środowisk zdrowotnych:

• Dotąd porównywano „wkład” (koszty inwestycji) do „produktu” (liczby porad).

• Obecnie - zależność między wkładem a produktem.

• Współdziałanie szpitali z lokalną społecznością.

• Wielkie szpitale (>1000 łóżek); redukcja szpitali ok 200 łóżkowych.

Strategia wdrażania promocji zdrowia wg WHO:

1. Wiarygodność podejmowanego programu zdrowotnego.

2. Budowanie i tworzenie programu polityki zdrowotnej.

3. Określenie potrzeb finansowych i mechanizmów tworzenia nowych funduszy dla promocji zdrowia.

4. Tworzenie infrastruktur promocji zdrowia.

5. Ułatwianie działań międzysektorowych.

6. Opracowanie systemu rozliczeń.

7. Tworzenie modeli (ośrodków) wzorcowej pracy na rzecz promocji zdrowia.

8. Popieranie innowacji w działaniach na rzecz zdrowia.

9. Ułatwianie działań na rzecz zdrowia społecznościom lokalnym.

10. Uwidocznienie działań na rzecz promocji zdrowia.

Rola personelu medycznego w promocji zdrowia - najważniejsze cele WHO:

• Dostarczanie wszystkim ludziom informacji o determinantach zdrowia.

• Promowanie prozdrowotnego stylu życia.

Zdrowy styl życia:

• 7 - 8 godzin snu na dobę.

• 3 regularne posiłki w ciągu dnia.

• Umiarkowane ćwiczenia fizyczne.

• Niepalenie.

• Odpowiednia masa ciała.

• Umiarkowane spożycie alkoholu.

Szczególna rola personelu POZ -lekarze:

• Pełnią rolę terapeutów i liderów w sektorze opieki zdrowotnej.

• Bezpośrednie i osobiste kontakty z ludźmi.

• Należy podwyższyć kwalifikacje lekarzy w zakresie promowania aktywności fizyczne, odpowiedniej diety, radzenia sobie ze stresem, a także planowania, marketingu.

• Wsparcie motywacyjne (wynagrodzenie).

Pielęgniarki środowiskowe:

• W stosunku do podopiecznych - rola doradcy i promotora działań prozdrowotnych.

• W stosunku do lekarza - rola informatora o pacjentach i ich środowisku

- 11 -

---