Efektywne Zarządzanie Majątkiem Obrotowym

SPIS TREŚCI

Majątek Obrotowy

Majątek Obrotowy obok majątku trwałego jest składnikiem majątku firmy. Składniki majątku obrotowego obejmują te składniki majątku firmy, które w procesie gospodarczym mogą zmieniać postać na pieniężną. O zakwalifikowaniu poszczególnych pozycji do majątku trwałego lub obrotowego decyduje zamiar, w jakim go kupowano. Majątek obrotowy jest finansowany z kapitału stałego (kapitał własny, zobowiązania długoterminowe oraz zysk nie podzielony). Majątek obrotowy uczestniczy w cyklicznie powtarzających się operacjach gospodarczych w okresach nie przekraczających jednego roku, tzn. ulega ciągłym przekształceniom. Majątek obrotowy może mieć jedynie wyraz finansowy jak:

• Gotówka

• Papiery wartościowe,

• należności,

• rozliczenia międzyokresowe

Lub również charakter rzeczowy jak:

Zapasy materiałów, towarów, wyrobów.

Do pełniejszego przedstawienia pozycji majątku obrotowego posłużyć się można przykładowym , uproszczonym formularzem bilansu:

Lp.	Aktywa	Kwota	Lp.	Pasywa	Kwota
A 1 2 3 4	Majątek trwały Wartości niematerialne i prawne Rzeczowy majątek trwały Finansowy majątek trwały Należności długoterminowe		A 1 2 3 4 5	Kapitał własny Kapitał podstawowy Kapitał zapasowy Kapitały rezerwowe Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych Wynik finansowy netto roku obrotowego
B 1 2 3 4 C	Majątek obrotowy Zapasy Należności i roszczenia Papiery wart. Przeznaczone do obrotu Środki pieniężne Rozliczenia międzyokresowe		B C D E	Rezerwy Zobowiązania długoterm. Zobowiązania krótkoterm. i fundusze specjalne Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów
	Razem aktywa			Razem pasywa

Podstawą obliczania majątku obrotowego firmy są pozycje jej bilansu, które połączono w zespoły o podobnych cechach. Majątek obrotowy ma płynny charakter, co oznacza, że firma może obracać gotówką w okresie krótszym od sprawozdawczego. W okresie sprawozdawczym majątek obrotowy ulega ciągłym i znacznym zmianom, co jest wynikiem kondycji firmy, jej pozycji na rynku oraz odzwierciedla ogólne tendencje branży.

Majątek Obrotowy Netto = Majątek Obrotowy - Zobowiązania Bieżące

Biorąc pod uwagę powyższy wzór zarządzanie majątkiem obrotowym będzie wynikiem:

• Wysokości zapasów w firmie na które składają się:

• materiały dla produkcji;

• półprodukty i produkty w toku;

• produkty gotowe w magazynach;

• towary;

• zaliczki na poczet przyszłych dostaw materiałów.

• Wysokości należności i roszczeń:

• należności z tytułu dostaw, robót i usług wykonywanych przez firmę;

• należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych;

• należności wewnątrzzakładowe;

• należności dochodzone na drodze sądowej;

• pozostałe należności.

• Wartości papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu:

• udziały lub akcje własne do zbycia;

• inne papiery wartościowe.

• Środków pieniężnych znajdujących się w dyspozycji firmy:

• środki pieniężne w kasie;

• środki pieniężne na bieżącym rachunku w banku;

• inne środki pieniężne (weksle, czeki obce itp.).

• Zobowiązań bieżących:

• zobowiązań terminowych wobec dostawców, instytucji, budżetu i pracowników;

• kredytów otrzymanych w bankach;

• pożyczek.

Zarządzanie majątkiem obrotowym obejmuje decyzje wpływające na jego ogólna wielkość i strukturę. Ważne znaczenie ma określenie kształtowanie cyklu, w jakim aktywa obrotowe - z wyjątkiem gotówki - przekształcane są z formy materialnej i praw w gotówkową. Sposób zarządzania majątkiem obrotowym aby był efektywny powinien uwzględniać różne właściwości jego elementów a przede wszystkim stopień płynności. Jest on zróżnicowany w stosunku do zasobów gotówkowy, należności i zapasów.

Majątek obrotowy ulega ciągłym przekształceniom tzn. znajduje się w ciągłym ruchu okrężnym. Pierwsza faza to tworzenie materiałów i surowców, druga faza to produkcja, natomiast trzecia to sprzedaż wytworzonych towarów. Czas jaki mija od momentu zapłaty za zakupione materiały do momentu zainkasowania należności za sprzedane wyroby nazywany jest cyklem konwersji gotówki.

Długość cyklu zależna jest od:

• długości okresu magazynowania zapasów

• długości cyklu produkcji wyrobów

• okresu utrzymywania zapasów wyrobów gotowych zanim zostaną sprzedane

• okresu kredytowania odbiorców

• okresu kredytowania przez dostawcę zakupu materiałów

Najbardziej korzystna i efektywna z punktu widzenia zarządzania majątkiem obrotowym jest sytuacja wtedy gdy przedsiębiorstwo może zapłacić za zakupione materiały do produkcji pieniędzmi zainkasowanymi od odbiorców za sprzedane wyroby. W takiej sytuacji cykl konwersji gotówki miałby wartość ujemną. W przemyśle jednak taka sytuacja zdarza się rzadko natomiast w handlu stanowi codzienna praktykę.

Badanie efektywności zarządzania majątkiem obrotowym

Podstawowym miernikiem obrotowości majątku (zwanej w przedsiębiorstwie przemysłowym jego produktywnością) jest wskaźnik obrotowości majątku ogółem (total assets turnover, TAT), wyliczany ze wzoru:

Wskaźnik obrotowości majątku obrotowego (current assets turnover, CAT):

		przychody ze sprzedaży
CAT	=
		przeciętny stan majątku obrotowego

Pozytywnie należy ocenić wzrost wskaźnika obrotowości

Innym sposobem analizy wskaźnika obrotowości majątku jest zestawienie jego dynamiki ze wzrostem wielkości majątku. Niższy przyrost majątku od dynamiki wartości wskaźnika świadczy o efektywnym wykorzystaniu aktywów.

Efektywne zarządzanie zasobami gotówkowymi

Do zasobów gotówkowych zalicza się środki pieniężne na rachunkach bieżących i terminowych, środki w kasach firmy oraz krótkoterminowe papiery wartościowe czyli czeki weksle bony skarbowe i bankowe. Posiadanie zasobów gotówkowych przez przedsiębiorstwo jest niezbędne ze względu na konieczność finansowania bieżących transakcji. Część zasobów traktowana jest często jako rezerwa bezpieczeństwa, używana w razie napięć płatniczych, którym nie udało się zapobiec. Może zajść również potrzeba gromadzenia rezerw gotówkowych przed podjęciem poważnych inwestycji.

Aby zarządzanie zasobami gotówkowymi było efektywne należy skoncentrować się w pierwszej kolejności na planowaniu wpływów i wydatków pieniężnych z podziałem na poszczególne odcinki czasowe. Dopiero na tej podstawie powinny być podejmowane decyzje dotyczące źródeł finansowania przejściowych niedoborów gotówki oraz najkorzystniejszego lokowania występujących okresowo nadwyżek.

Należy na bieżąco śledzić informacje o codziennych wpływach i wydatkach gotówkowych. Każde odchylenie od plany powinno być przeanalizowane a następnie podjęta decyzja konieczna dla zachowania płynności finansowej. Zbyt duże w stosunku do potrzeb stany gotówki wprawdzie zmniejszają ryzyko zakłóceń w zdolności firmy do terminowego regulowania zobowiązań , jednak ograniczają zyski które mogłyby być osiągnięte dzięki zaangażowaniu większej gotówki w procesach gospodarczych lub opłacanych lokatach. Aby bieżące zarządzanie zasobami gotówkowymi było efektywne powinno zmierzać do:

• przyspieszenia dyspozycyjności wpływami gotówkowymi przez skracanie czasu ich obiegu. Wymaga to przede wszystkim przestrzegania odpowiedniej dyscypliny w zakresie inkasowania kwot od dłużników.

• regulowania zobowiązań w terminie ale bez wyprzedzenia w stosunku do końcowej daty płatności.

• lokowania przejściowych nadwyżek środków pieniężnych w sposób który zapewni odpowiednie korzyści

• pozyskiwaniu najtańszych źródeł finansowania przejściowych niedoborów gotówki.

Zasoby gotówkowe w kasach firmy mają na celu utrzymanie bieżącej płynności jednak nie przynoszą one korzyści w formie oprocentowania. W związku z tym ich wysokość powinna być na minimalnym poziomie.

Większe zasoby pieniężne powinny być lokowane na oprocentowanych rachunkach bankowych lub w przynoszący zyski papierach wartościowych, głównie krótkoterminowych.

Środki pieniężne przeznaczone do regulowania zobowiązań oraz na uzupełnianie pogotowia kasowego oraz dokonywanie większych wypłat z kasy lokowane SA na bieżących rachunkach bankowych. Jednak oprocentowanie środków na takim rachunku jest bardzo niskie, często niższe od stopy inflacji. W związku z tym środki ulokowane na takim rachunku nie powinny być zbyt wysokie gdyż znacznie wyższe odsetki uzyskuje się w przypadku lokaty w bankach lub papierach wartościowych na z góry określony termin. Jednak tu należy zwrócić uwagę że w chwili ulokowania środków pieniężnych w bankach na określony termin rezygnuje się z dysponowania pieniądzem w tym terminie. Może to spowodować duże ograniczenia płynności finansowej firmy. I w razie wystąpienia nagłej potrzeby dysponowania gotówką przed upływem terminu lokaty traci się prawo do odsetek całkowicie lub są one wypłacane w bardzo niskiej wysokości.

Inną formą lokowania przejściowo wolnych środków pieniężnych są łatwo zbywalne krótkoterminowe papiery wartościowe, czyli takie które mogą być szybko odsprzedane. Lokaty w takich papierach dają często szansę wyższych odsetek, niż uzyskane przy wkładach terminowych na rachunkach bankowych. A jednocześnie mogą być traktowane jak rezerwowe środki pieniężne. Do takich krótkoterminowych papierów wartościowych zalicza się: bony skarbowe, bony pieniężne emitowane przez niektóre banki oraz bony komercyjne emitowane przez duże firmy.

Podczas zarządzania środkami finansowymi szczególna uwagę należy zwracać na skompensowanie skutków utraty realnej wartości tych zasobów wskutek postępującej inflacji. Problem ten występuje głównie w stosunku do zasobów kasowych, które nie SA oprocentowane. Również dotyczy to środków na bieżących rachunkach bankowych, na których odsetki są bardzo niskie. Jednak inflacja powoduję często deprecjację środków również w przypadku lokat terminowych lub w papierach wartościowych, gdyż odsetki stanowią element przychodów, są zatem wliczane w podstawę wymiary podatku dochodowego.

Efektywne zarządzanie należnościami

Należności firmy stanowią głównie rezultat sprzedaży produktów i towarów, jeżeli zapłata dokonywana jest w terminie późniejszym niż data odbioru świadczenia dostarczenia rachunku klientowi. Odroczenia zapłaty oznacza oddzielenie kredytu o charakterze manipulacyjnym lub handlowym. Manipulacyjny jest wtedy gdy data płatności wyznaczana jest w krótkim, kilkudniowym okresie po wykonaniu świadczenia. Przy czym okres ten jest przeznaczony na przyjęcie dostawy przez odbiorcę i dokonanie czynności technicznych związanych z przekazaniem gotówki. Handlowy występuje w przypadku wyznaczenia dłuższego terminu regulowania należności przez odbiorcę.

Do podstawowych działań dotyczących zarządzanie należnościami należy:

• ustalenie warunków udzielania kredytów handlowych i ratalnych

• stosowanie właściwej polityki inkasa należności i kontroli jego prawidłowego przebiegu.

Przy udzielaniu kredytów handlowych klientom można wyróżnić strategię konserwatywną, umiarkowaną i agresywną.

Strategia konserwatywna podporządkowana jest dążeniom do pełnego uniknięcia prawdopodobieństwa strat wskutek możliwej niewypłacalności klientów. Wtedy realizacja dostaw uzależniona jest od uprzedniego zainkasowania zapłaty lub wypłacenia zaliczki. Natomiast kredyt handlowy udzielany jest tylko stałym klientom, Również warunkiem udzielenia kredytu może być uzyskanie solidnych gwarancji zapłaty np. gwarancji bankowej.

Strategia umiarkowana polega na bardziej elastycznym udzieleniu kredytów przy rezygnacji z zaliczek zapłaty góry. Stan zadłużenia klientów musi być jednak na bieżąco analizowany, a kolejne dostawy SA na ogół realizowane po uprzednim uregulowaniu należności za poprzednie świadczenia. Możliwe jest jednak stosowanie pewnych odroczeń w zapłacie dla klientów mających okresowe trudności płatnicze. Stosuje się to w sytuacji jeśli istnieje obawa utraty klienta.

Strategia agresywna stosowana jest w celu pozyskania nowych klientów. Polega na udzieleniu kredytów nowym firmom, o dużym ryzyku niewypłacalności. Zostają wówczas zastosowane różnego rodzaju udogodnienia kredytowe dla klientów, w związku z tym rośnie ryzyko strat związanych z niewypłacalnością co doprowadza w końcu do powrotu do ostrożniejszej polityki kredytowania odbiorców.

Niezależnie która w zarządzaniu zostanie zastosowana strategia konieczne jest dokonywanie oceny solidności płatniczej przyszłych kredytobiorców. Podczas dokonywania oceny należy uwzględnić następujące kryteria:

• skłonność do terminowego regulowania zobowiązań

• wielkość kapitałów własnych klienta w celu ustalenia czy klient ma dostateczne środki by sprostać przewidywanym zobowiązaniom

• podatność klienta na zmiany koniunktury

• oferowane ewentualnie prze klienta formy zabezpieczenia spłat kredytu

Badanie obrotowości należności

Podstawowym miernikiem gospodarowania należnościami jest wskaźnik obrotowości należności (receivables turnover, RT), który jest obliczany następująco:

		przychody ze sprzedaży
RT	=
		przeciętny stan należności

Występuje również wskaźnik obrotowości należności w dniach (czasu rozliczenia należności, RTD):

		przeciętny stan należności
RTD	=		*	liczba dni badanego okresu
		przychody ze sprzedaży

Poza poczynionymi wyżej zastrzeżeniami, spadek należności oraz okresu ich spływu przy wzrastających przychodach ze sprzedaży należy interpretować pozytywnie.

Zarządzanie zapasami

Zapasy SA składnikami majątkowymi stanowiącymi surowce, materiały, produkcje w toku, półfabrykaty, wyroby oraz towary. Utrzymywanie zapasów jest konieczne ze względu na zapewnienie ciągłości produkcji. Jednak zapasy charakteryzują się najmniejszym stopniem płynności spośród wszystkich środków obrotowych. Łącza się również z ponoszonymi kosztami, do których należy:

• koszt zamrożenia określonych kapitałów w zapasach

• koszt składowania i obrotu zapasami wewnątrz firmy

• koszt ubezpieczenie od wypadków, kradzieży lub szkód losowych.

Punktem wyjścia w ustaleniu zapasów jest preliminarz kosztów, który określa zszycie danego rodzaju materiału w okresie objętym planem. Na podstawie tych danych ustala się zużycie dzienne. Wielkość zapasów zależna jest również od warunków dostaw. Jeżeli możliwe jest dostarczenie surowca codziennie, a surowiec może być bezpośrednio wprowadzony do produkcji to najbardziej efektywne jest gdy zapas surowca jest równy zużyciu dziennemu. W innej, krańcowo różnej sytuacji np. w przemyśle przetwarzającym surowce rolnicze można przyjąć założenie że dostawa następuje raz na rok , a więc norma zapasu w dniach wyniesie 360dni..

W efektywnym zarządzaniu zapasami musi być również uwzględniona regularność dostaw. Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo spóźnienia dostawy niezbędne jest stworzenie rezerwowych zapasów które by zabezpieczały ciągłość produkcji. Przedsiębiorstwo powinno dążyć do tego aby dostawcy znajdowali się w bliskiej odległości..

Podczas ustalenia częstotliwości i wielkości zapasów rezerwowych konieczne jest wzięcie pod uwagę następujących zjawisk:

• z punktu widzenia odbiorców dostawy powinny być częste w mniejszych partiach. W ten sposób uzyskuje się szybsze krążenie środków obrotowych ulokowanych w tych zapasach

• dla dostawców i przedsiębiorstw transportowych korzystniejsze SA dostawy w możliwie wielkich partiach w dużych odstępach czasu.

• przy niektórych artykułach wyczerpanie się zapasów grozi stratami niewspółmiernie dużymi w stosunku do korzyści płynących z posiadania małych zapasów.

Jedną z najnowszych form kształtowania poziomu zapasów jest system just-in-time. Polega on na tym , że zapasy są realizowane z dokładnością co do dnia lub nawet co do godziny, w wyniku czego zapasy u odbiorców materiałów SA bliskie zera i nie ponoszą oni kosztów związanych z ich utrzymaniem. Koszty natomiast powstają u dostawców. Chcąc wykonać zamówienie muszą oni utrzymywać zapasy wytworzonych przez siebie produktów albo posiadać duże rezerwy zdolności produkcyjnych. Jednak musi się to odbić w cenie materiałów. W związku z tym aby zarządzanie było w jak najwyższym stopniu efektywne przedsiębiorstwo musi rozważyć czy oszczędność na kosztach utrzymania zapasów się opłaca, czy koszty który w tym systemie ponosić musi dostawca nie są większe niż koszty utrzymania „normalnych” zapasów.

Mierzenie sprawności zarządzania zapasami

Podstawowym miernikiem sprawności zarządzania zapasami jest wskaźnik obrotowości zapasów (inventory turnover, IT), wyliczany według wzoru:

		koszty wytworzenia produkcji sprzedanej
IT	=
		przeciętny stan zapasów

gdzie przez przeciętny stan zapasów rozumiana jest suma wartości zapasów na początek i koniec danego okresu, podzielona przez dwa.

Wskaźnik IT obrazuje stosunek kosztów sprzedaży do kosztów, wynikających z faktu utrzymywania zapasów. W prawidłowo zarządzanym przedsiębiorstwie zapasy rosną wprost proporcjonalnie do sprzedaży - oczywiście należy tu wyłączyć sezonowe wahania popytu.

Bardziej popularny jest wskaźnik rotacji zapasów w dniach (ITD), wyliczany ze wzoru:

		przeciętny stan zapasów		liczba dni
ITD	=		*	badanego
		koszty wytworzenia produkcji sprzedanej		okresu

Liczba dni jest zwykle zaokrąglana - dla miesiąca przyjmuje się umownie 30, dla kwartału 90, a dla roku 360 dni. Wskaźnik ten informuje nas o czasie trwania jednego, statystycznego obrotu zapasami. Niższy jego poziom świadczy o dobrym zarządzaniu majątkiem - przyspieszony obieg pieniądza w jednostce gospodarczej pozwala przecież na wielokrotne wykorzystanie tych samych pieniędzy w celu masymalizacji przychodów, bez konieczności powiększania składników majątkowych.

Praktyka wskazuje, że najbardziej wiarygodnym okresem dla badania zapasów jest rok obrotowy - porównując poszczególne lata, unikamy błędnych interpretacji, wynikających najczęściej z sezonowych wahań sprzedaży. Analitycy często zapominają, że wzrost popytu w miesiącach letnich powoduje wydłużenie cyklu obrotu zapasami już na początku roku.

Podsumowanie

Zarządzanie majątkiem obrotowym obejmuje decyzje finansowe wpływające na jego wielkość i strukturę. Aby zarządzanie było efektywne musi zmierzać do wyznaczenia wielkości poszczególnych elementów majątku obrotowego, która będzie niezbędna do prowadzenia działalności firmy przy racjonalnym ich wykorzystaniu i przy uwzględnieniu różnego charakteru poszczególnych elementów składowych majątku obrotowego, jakimi są zasoby gotówkowe, należności i zapasy.

W dziedzinie zarządzania zasobami gotówkowymi istotne znaczenie mają

• działania w celu przyśpieszenia inkasa gotówki

• zapewnienia możliwości terminowego regulowania podejmowanych zobowiązań

• korzystne lokowanie przejściowych nadwyżek środków finansowych

• pozyskiwanie kredytów przy niskich odsetkach w okresach niedoboru gotówki

W dziedzinie zarządzania należnościami istotnym problemem jest ustalenie i realizacja określonej polityki oddzielania kredytu handlowego klientom, umożliwiającej zwiększenie opłacalnej sprzedaży, uwzględniającej dodatkowe koszty zamrożenia kapitałów. Łączy się z tym potrzeba właściwego zabezpieczenia terminowego inkasa należności od klientów.

Efektywne kształtowanie wielkości i struktury zapasów wymaga przede wszystkim:

• sprawnego systemu ich normowania zapewniającego ciągłość produkcji i sprzedaży,

• zapobiegania powstawaniu zapasów nadmiernych lub zbędnych

Zapasy powinny być na bieżąco analizowane w celu uniknięcia nadmiernego zamrożenia środków kapitałowych oraz powstania strat.

Bibliografia

1. Witold Bień „ zarzadzanie finansami Przedsiębiorstwa” Difin 1998

2. Jan Czekaj, Zbigniew Dresler Zarzadzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy Teorii” PWN Warszawa 1999

3. Tadeusz Kierczyński, Urszula Malinowska „Finanse przedsiębiorstwa. Wybrane Problemy” WSUiB Warszawa 2001

4. http://www.webmedia.pl/bp2000/wig/analiza/index.html

5 http://www.tf.pl Tygodnik finansowy

Witold Bień „ Zarządzanie finansami Przedsiębiorstwa”

Jan Czekaj, Zbigniew Dresler „Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy Teorii”

http://www.webmedia.pl/bp2000/wig/analiza/index.html

Jan Czekaj, Zbigniew Dresler Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy Teorii”

http://www.tf.pl Tygodnik finansowy

Witold Bień „ zarzadzanie finansami Przedsiębiorstwa”

Tadeusz Kierczyński, Urszula Malinowska „Finanse przedsiębiorstwa. Wybrane Problemy”

http://www.tf.pl Tygodnik finansowy

Witold Bień „ zarzadzanie finansami Przedsiębiorstwa”

2

---