Armia Andersa - potoczna nazwa jednostek Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (utworzona od nazwiska dowódcy - generała Władysława Andersa) - oddziałów Wojska Polskiego podporządkowanych legalnemu rządowi RP na emigracji, utworzonych po wybuchu wojny III Rzeszy z ZSRR, zawarciu układu Sikorski-Majski i tzw. amnestii dla obywateli polskich z obywateli Rzeczypospolitej: zesłanych, uwięzionych w więzieniach śledczych NKWD i deportowanych do obozów koncentracyjnych GUŁAGU.

10 sierpnia 1941 roku Naczelny Wódz powierzył dowodzenie armią gen. Władysławowi Andersowi, przetrzymywanemu w więzieniu NKWD na Łubiance (od wzięcia ciężko rannego (czterokrotnie ranny w kampanii wrześniowej) do niewoli nad granicą polsko-węgierską przez Armię Czerwoną przy przebijaniu się na Węgry 23 września 1939 r.).

14 sierpnia 1941 roku podpisano umowę wojskową, która dała podstawę do rozpoczęcia formowania Armii Polskiej w ZSRR.

Dowództwo armii

W gmachu polskiej ambasady w Moskwie 27 sierpnia 1941 roku odbyła się odprawa oficerów powołanych do pracy w dowództwie armii. Gen Anders poinformował zebranych o obsadzie personalnej dowództwa i sztabu. Przedstawiała się ona następująco:

• Dowódca armii — gen. dyw. Władysław Anders

• Szef sztabu armii — pik dypl. Leopold Okulicki

• Kwatermistrz — płk dypl. Stanisław Pstrokoński

• Szef oddziałiu I — ppłk dypl. Władysław Krogulski

• Szef oddziału II— ppłk dypl. Jan Giełgud-Aksentowicz

• Szef oddziału III — ppłk dypl. Kazimierz Wiśniowski

• Szef saperów— płk Eustachy Gorczyński

• Szef uzbrojenia — ppłk Jan Mara-Mayer

• Szef intendentury — płk Adam Kosiba

• Naczelny chirurg — płk dr Bolesław Szarecki

• Szef sanitarny — ppłk dr Feliks Zalewski

• Szef sądownictwa — mjr Adam Kipiani

Przedstawiono na niej również dowództwa dywizji i ośrodka zapasowego

5 Wileńska Dywizja Piechoty

• dowódca - gen. bryg. Mieczysław Boruta-Spiechowicz

• zastępca dowódcy — płk dypl. Jerzy Grobicki

• szef sztabu — ppłk dypl. Zygmunt Berling

6 Lwowska Dywizja Piechoty

• dowódca - gen. bryg. Michał Tokarzewski-Karaszewicz

• zastępca dowódcy — gen. bryg. Jerzy Wołkowicki

• szef sztabu — mjr dypl. Ludwik Domoń

Ośrodek zapasowy

• dowódca — płk dypl. Janusz Gaładyk

Formowanie oddziałów

Rejonem formowania armii był okręg Buzułuku, miejsce postoju dowódcy armii wyznaczono w przysiółku Kułtubanka (koło Buzułuka w obwodzie czkałowskim, obecnie orenburskim, Rosja). W istniejących obozach NKWD dla jeńców polskich od 23 sierpnia 1941 roku rozpoczęły pracę komisje rekrutacyjne i do 12 września zaakceptowały one 24 828 jeńców wojennych i internowanych. Jednocześnie 273 osobom narodowości niemieckiej odmówiono rekrutacji, 252 osoby odrzuciły akceptację, 234 osoby nie kwalifikowały się z powodów zdrowotnych, a 3 osoby ze względu na obciążające je wyroki sądowe. Łącznie wcielono do Armii 25 115 osób, w tym 960 oficerów. Formowanie jednostek rozpoczęto we wrześniu w Buzułuku, Tatiszczewie koło Saratowa oraz w Tocku na linii kolejowej Kujbyszew (obecnie i poprzednio Samara) - Czkałow (obecnie i poprzednio Orenburg).

Zalążki oddziałów dywizji rozpoczęto formować we wrześniu 1941 r w Ośrodku Zapasowym Armii w Tockoje na podstawie etatu sowieckiej DP.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ordre de Bataille polskiej dywizji piechoty AP w ZSRR w 1941.

W dalszej kolejności ośrodek organizował oddziały szkoleniowe oficerów, podchorążych, podoficerów i specjalistów służb.

Dowódcą ośrodka był płk dypl. Bronisław Rakowski, a szefem sztabu ppłk Tadeusz Felsztyn.

20 października ośrodek został przekształcony w Ośrodek Organizacyjny Armii.

5 Wileńska Dywizja Piechoty

W Tatiszczewie formowała się 5 Dywizja Piechoty

Zobacz więcej w osobnym artykule: 5 Dywizja Piechoty#5 Wileńska Dywizja Piechoty.

W drugiej połowie września zaczęło napływać sowieckie umundurowanie, uzbrojenie i sprzęt. Dostarczany sprzęt bojowy i uzbrojenie pochodził z bieżącej produkcji radzieckiego przemysłu wojennego. Dywizja otrzymała: karabiny automatyczne i powtarzalne, działa artyleryjskie, działka i karabiny przeciwlotnicze, działa przeciwpancerne, moździerze, środki łączności, sanitarne, sprzęt saperski, transport samochodowy i konny.

Sformowano 13 14 i 15 pułki piechoty, 5 pułk artylerii lekkiej, 5 dywizjon artylerii przeciwlotniczej. Pododdziały dywizyjne stanowiły: 5 batalion łączności, 5 batalion saperów, 5 dywizjon kawalerii i 5 batalion sanitarny. Ponadto dywizja posiadała zawiązki batalionu pancernego, kompanie lotników i komendę obozu.

22 września 1941 r dywizja osiągnęła stan organizacyjny który umożliwił jej rozpoczęcie szkolenia bojowego.

15 października stan osobowy dywizji wynosił: 475 oficerów i 8617 szeregowców.

6 Lwowska Dywizja Piechoty

W Trockoje formowała się 6 Lwowska Dywizja Piechoty

Zobacz więcej w osobnym artykule: 6 Dywizja Piechoty#6 Lwowska Dywizja Piechoty.

Dywizja formowana była w drugiej kolejności.

Jej struktura wzorowana była na strukturze 5 Dywizji. Obok dowództwa i sztabu oraz służb, w skład dywizji wchodziły trzy pułki piechoty (16, 17, 18). Ponadto w etatowym składzie znajdowały się: 6 batalion saperów, 6 batalion łączności i 6 batalion sanitarny.

Poza etatem w dywizji zorganizowano: 6 batalion "Dzieci Lwowskich", 6 batalion pancerny, 6 pluton lotniczy oraz 6 oddział Pomocniczej Służby Kobiet.

10 października dywizja otrzymała 615 koni, 343 pary uprzęży i 343 wozy. Nie była ona jednak wyposażona w sprzęt łączności i inżynieryjno-saperski. Najbardziej dokuczliwy był jednak brak broni i sprzętu bojowego. Dywizja posiadała na swym uzbrojeniu jedynie 200 karabinów otrzymanych z 5 Dywizji, które przeznaczono do służby wartowniczej i częściowo wykorzystywano w szkoleniu.

W połowie października 6 dywizja piechoty liczyła: 393 oficerów, 11 344 podoficerów i szeregowców oraz 69 kobiet.

7 Dywizja Piechoty

Napływ ludzi do Ośrodka Zapasowego Armii w Tockoje pozwolił na rozpoczęcie organizowania oddziałów 7 Dywizji Piechoty.

Zobacz więcej w osobnym artykule: 7 Dywizja Piechoty#7 Dywizja Piechoty.

Struktura organizacyjna tej dywizji, podobnie jak i innych jednostek polskich, opierała się na etatach dywizji piechoty Armii Czerwonej.

Jej dowódcą został gen. Leopold Okulicki. Wyznaczono też dowództwa 19, 20 i 21 pułków piechoty. Brak odpowiednich oficerów nie pozwolił w pierwwszej fazie na obsadzenie dowództw samodzielnych batalionów dywizji. Ostatecznie Dywizja zostałą sformowana dopiero w 1942

Rozbudowa armii

Formowanie dywizji kontynuowano po przeniesieniu Armii w głąb republik azjatyckich.

5 stycznia 1942 r dowódca Armii Polskiej w ZSRR wydał rozkaz organizacyjny zgodnie z którym 5 i 6. Dywizja utrzymuje dotychczasową organizację, natomiast nowo formowane dywizje ( w tym 7 Dywizja Piechoty) miały być formowana na podstawie etatów brytyjskich i posiadać po dwa pułki piechoty.

W sztabie armii pracowano projekt organizacyjny armii. Przewidywano organizację dwóch korpusów: piechoty w składzie trzy — cztery dywizje piechoty, rozbudowana artyleria i jednostki korpuśne oraz pancerno-motorowego w składzie dwie brygady pancerne, jedna do dwóch dywizji zmotoryzowanych i odpowiednie jednostki korpuśne.

Ponadto miały być zorganizowane m.in: grupa artylerii (dwa pułki ciężkie jednostki przeciwlotnicze i pomiarowe), trzy bataliony saperów i dwa dywizjony lotnictwa.

Wyznaczono też nowe rejony formowania i dowódców dywizji:

• Dowództwo i sztab PSZ w ZSRR — Jangi — Jul w Uzbeckiej Republice (30 km na południowy zachód od Taszkientu)

• 5 Dywizja — Dżałał-Abad w Kirgiskiej Republice (300 km od Taszkientu)

• 6 Dywizja — Szachriziabsa w Uzbeckiej Republice (70 krn na południe od Samarkandy),

• 7 Dywizja — Kermine w Uzbeckiej Republice (150 km na północny zachód od Samarkandy — na północ od Afganistanu), dowódca — gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz

• 8 Dywizja — Czokpak w południowym Kazachstanie (100km na północny wschód od Taszkientu), dowódca płk. dypl. Bronisław Rakowski

• 9 Dywizja — Margełan w Uzbeckiej Republice (dolina Fergany), dowódca płk dypl. Aleksander Schmidt

• 10 Dywizja — Ługowaja w południowym Kazachstanie (140 km na zachód od Frunze), dowódca - płk dypl. Marian Bolesławicz

• Ośrodek Organizacyjny Armii — Guzom w Uzbeckiej Republice (180 km na południowy wschód od Buchary)

• Centrum Wyszkolenia Armii — Wrewskaja w Uzbeckiej Republice

• Centrum Wyszkolenia Artylerii — Karausu w Kirgiskiej Republice (Dżałał Abad)

• Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej - Kainda w Kirgiskiej Republice, * bataliony samochodowe Armii — Krabałdy w Kirgiskiej Republice (50 na zachód od Frunze)

• 1 pułk ułanów — Otar w południowym Kazachstanie (150 km na zachód od Auma- Aty

• 1 pułk łączności — Wieliko Aleksiejewskaja w Uzbeckiej Republice

• Ewakuacyjna Stacja Zdrowia — Krasnowodsk nad Morzem Kaspijskim w Turkmeńskiej Republice

Jednocześnie Delegatury Ambasady RP w Rosji, rozmieszczone na terenie całego ZSRR i oficerowie łacznikowi WP przy Delegaturach przyjmowali uwolnionych z łagrów i zesłania Polaków, kierując ich do miejsca koncentracji Armii Polskiej w ZSRR (początkowo Buzułuk, następnie Taszkient). Ilość ochotników wielokrotnie przekraczała ustalone wstępnie pomiędzy Andersem a Stalinem stany etatowe polskich jednostek wojskowych.

Rozbieżności

Równolegle rozpoczęto intensywne poszukiwania zaginionych oficerów, jak obecnie wiadomo zamordowanych w wyniku zbrodni katyńskiej. Specjalnym pełnomocnikiem do tych spraw został rotm. Józef Czapski, jeden z ocalonych.

Jednym z głównych punktów spornych, które doprowadzały do sytuacji kryzysowych w czasie formowania Armii była interpretacja definicji "obywatel polski". Według władz polskich był nim ( zgodnie z prawem międzynarodowym ) każdy , który przed 1.09.1939 roku posiadał obywatelstwo polskie. Według strony sowieckiej dotyczyło to jedynie osób narodowości polskiej. Strona sowiecka próbowała zatem decydować jednostronnie o statusie prawnym obywateli Polski - innego państwa ( obywatelstwo jest jednym z atrybutów suwerenności), pośrednio wycofując się w ten sposób z rozstrzygnięć układu Sikorski-Majski o unieważnieniu wszystkich porozumień niemiecko-sowieckich dotyczących Polski ( które dotyczyły przede wszystkim ustanowienia i przebiegu niemiecko - sowieckiej granicy na terenie państwa polskiego - por. Układ o granicach i przyjaźni III Rzesza- ZSRR z 28.09.1939 r ). Chcąc uniemożliwić jednostronne fakty dokonane ze strony sowieckiej polskie komisje rekrutacyjne przyjmowały do oddziałów Armii Andersa konsekwentnie obywateli RP bez różnicy narodowości ( z wyjątkiem Niemców ) - Polaków,Żydów, Ukraińców i Białorusinów, wbrew oporom sowieckim .^[1]

W lutym 1942 roku władze sowieckie zaczęły się domagać wysłania na front uzbrojonej przez nich 5 Wileńskiej Dywizji Piechoty. Warunkowały tym rozpoczęcie uzbrajania kolejnych dywizji.

Wiosną 1942 formowane jednostki wojskowe przeniesione zostały w okolice Taszkientu. Jednocześnie wobec odparcia niemieckiego ataku na Moskwę (grudzień 1941) Stalin usztywnił stanowisko wobec strony polskiej w kwestii formowania wojska polskiego w ZSRR, którego stan liczebny (i w konsekwencji ilość racji żywnościowych) był ściśle określony. Z własnych racji żołnierze żywili przybywających członków rodzin i ochotników. Pomimo że zaopatrzenie wojska polskiego pochodziło z dostaw amerykańskich i brytyjskich (Lend-Lease) strona sowiecka (pomimo stałego napływu ochotników z zesłania i łagrów) nie chciała zgodzić się ani na podwyższenie stanów liczebnych wojska polskiego, ani na ewakuację poza ZSRR nadwyżek ochotników do jednostek WP na Bliskim Wschodzie i w Wielkiej Brytanii - chcąc zatrzymać byłych więźniów i zesłańców w charakterze niewolniczej siły roboczej w ZSRR.

W okresie ofensywy niemieckiej na Kaukaz i bitwy o Stalingrad generał Anders uzyskał zgodę Stalina na ewakuację już sformowanych oddziałów do Iranu, przy pozostawieniu ośrodków rekrutacyjnych wojska polskiego w ZSRR. W konsekwencji Armia Andersa została ewakuowana z Krasnowodska przez Morze Kaspijskie,do Pahlevi w Iranie (okupowanym wówczas wspólnie od sierpnia 1941 przez wojska sowieckie i brytyjskie).

Po rekonstrukcji (reorganizacja, dozbrojenie) i rekonwalescencji żołnierzy przeniesiona została do Iraku, gdzie ochraniała strategiczne pola naftowe w zagłębiu Mosul - Kirkuk przed dywersją niemiecką (por. Raszid Ali) a następnie, po przejściu do Palestyny walczyła jako II Korpus Polski na froncie włoskim (Monte Cassino). ZSRR opuściło ogółem 41 tysięcy wojskowych i 74 tysiące cywili - obywateli polskich - bez względu na narodowość (Polaków, Żydów, Ukraińców i Białorusinów). Był to największy liczebnie w całym okresie stalinizmu exodus byłych więźniów łagrów poza granice ZSRR. Dysponując dzisiejszą wiedzą, część historyków uważa, że ewakuacja wojsk polskich z ZSRR z punktu widzenia polskiej racji stanu była błędem. Zwolennikami ewakuowania jak największej liczby Polaków ze Związku Sowieckiego, w imię prowadzonej przez nich polityki globalnej, byli Brytyjczycy. Stalin chciał się również pozbyć niewygodnej Armii Polskiej. Generał Sikorski uważał ewakuację za zło konieczne. Przeciwnikiem ewakuacji był ambasador Kot. Za swój osobisty sukces ewakuację uważał gen. Anders. On też wbrew zaleceniom gen. Sikorskiego w protokole ewakuacyjnym zawarł dość niefortunne zdanie iż „rząd polski nie uważa za możliwe użycie na froncie radziecko - niemieckim oddziałów formowanych w ZSRR.

Należy zaznaczyć, że zgoda na formowanie polskich jednostek wojskowych podległych Rządowi RP, suwerennemu polskiemu ośrodkowi decyzyjnemu była przejściowym ustępstwem Stalina wymuszonym przez katastrofalną sytuację militarną ZSRR latem 1941. Bezzwłocznie po zatrzymaniu ofensywy Wehrmachtu z uzgodnień z roku 1941 strona sowiecka zaczęła się wycofywać. Było to bowiem sprzeczne ze strategicznym celem ZSRR w wojnie - zdominowaniem i sowietyzacją sąsiadujących z ZSRR w 1939 krajów Europy Środkowo-Wschodniej.

Jeszcze przed ewakuacją Armii Andersa władze sowieckie uniemożliwiły już w kwietniu 1942 jakąkolwiek dalszą rekrutację żołnierzy polskich ( oficjalnie powiadamiając o tym Rząd RP w maju 1942)^[2]. Po ewakuacji Sowieci uniemożliwili łączenie rodzin (rodzin żołnierzy,którzy już zostali ewakuowani) i rozpoczęli akcję tzw. paszportyzacji - narzucania siłą pozostałym w ZSRR obywatelom polskim obywatelstwa sowieckiego (por. Aleksander Wat), jednocześnie aresztując delegatów Ambasady Polskiej i zagarniając majątek ambasady przeznaczony dla polskich deportowanych, uniemożliwiając w ten sposób jakąkolwiek faktyczną pomoc Polakom w ZSRR. Wydarzenia jesieni 1942 - okresu bitwy pod Stalingradem i przygotowywanej kontrofensywy Armii Czerwonej są jednoznaczną zapowiedzią kierunków polityki ZSRR wobec kwestii niepodległości państwa polskiego i jego suwerennych władz. Wydarzenia te miały miejsce jeszcze przed ujawnieniem zbrodni katyńskiej w kwietniu 1943 r. i przed oficjalnym zerwaniem stosunków dyplomatycznych przez ZSRR z rządem Rzeczypospolitej pod pretekstem jego wystąpienia do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o zbadanie sprawy. Trudno wyobrazić sobie rozwój wydarzeń w kwestii Armii Polskiej w ZSRR po nieuchronnym ujawnieniu przez Niemców grobów katyńskich - reakcję żołnierzy polskich i reakcję sowiecką wobec Wojska Polskiego.

Kilkunastu oficerów odmówiło wyjazdu - byli oni skupieni wokół ppłk. Z. Berlinga, szefa bazy ewakuacyjnej Armii Polskiej w Krasnowodzku, już wcześniej współpracującego z organami ZSRR (por. Jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)). Fakt ten został uznany jeszcze w 1943 przez sądy wojenne Rzeczypospolitej przy II Korpusie WP za złamanie przysięgi wojskowej i dezercję.

W Palestynie szeregi II Korpusu opuściło (zdezerterowało ) kilkuset żołnierzy (wg H. Sarnera ok.2,5 tys^[3]) - Żydów z bronią w ręku, którzy stali się bojownikami Hagany w walce o niepodległe państwo Izrael, w tym Menachem Begin, kapral w Armii Andersa. Generał Władysław Anders zakazał (poufnie) żandarmerii polskiej ścigania tych żołnierzy (ich działalność była faktycznie do roku 1948 skierowana przeciw Wielkiej Brytanii, której terytorium mandatowym była wówczas Palestyna).

Władysław Anders (1892-1970)

Urodził się 11 sierpnia 1892 r. w Błoniu koło Kutna. Kiedy wybuchła wojna, odbywał studia na politechnice w Rydze. Jako oficer rezerwy został powołany do armii carskiej i przydzielony do trzeciego pułku dragonów carskich. Był trzykrotnie ranny. W 1917 roku otrzymał dyplom ukończenia kursów carskiej Akademii Sztabu Generalnego. Również w 1917 roku brał udział w formowaniu I Korpusu Polskiego, tworzonego w Rosji przez generała Dowbor-Muśnickiego. Kiedy oddziały te rozwiązano, wrócił do Warszawy w stopniu podpułkownika i brał udział w rozbrajaniu Niemców w Polsce.

Niepodległość

Kiedy Polska tworzyła swe wojsko, Władysław Anders został szefem sztabu Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych w byłym zaborze pruskim. W kwietniu 1919 roku brał udział w wojnie z bolszewikami na czele 15 pułku ułanów poznańskich. W 1921 roku udał się do Paryża, by ukończyć Ecole Superieure de Guerre w 1923 roku. Staż odbył w szkole kawalerii w Saumur. Powrócił do Polski w 1924 roku już jako pułkownik. Tuż po powrocie otrzymał nominację na dyrektora nauk na kursie dla wyższych dowódców, potem zaś pracował w sztabie generalnego inspektora kawalerii. W czasie przewrotu majowego był szefem sztabu dowódcy wojsk rządowych. W okresie od 1928 do 1937 roku dowodził początkowo 5. Brygadą Kawalerii ,,Brody'', potem Wołyńską Brygadą Kawalerii.

W 1934 roku awansował do stopnia generała brygady. W 1937 roku mianowany został dowódcą Nowogrodzkiej Brygady Kawalerii, na czele której walczył w kampanii wrześniowej. Następnie był dowódcą Grupy Operacyjnej Kawalerii. Po zajęciu terenów wschodniej Polski przez ZSRR i opuszczenia kraju przez najwyższe władze miał rozkaz przedarcia się na Węgry lub do Rumunii. Po ciężkich walkach, podczas których został poważnie ranny, dostał się do niewoli radzieckiej. Spędził 22 miesiące w różnych więzieniach ZSRR, w tym i na słynnej Łubiance. Po ataku Niemiec na ZSRR i zawarciu układu polsko-radzieckiego w 1941 roku został zwolniony z więzienia, żeby objąć dowództwo powstającej tam Armii Polskiej. Wstąpili do niej głównie jeńcy wojenni oraz Polacy deportowani z terenów okupowanych przez ZSRR. Działo się to w niesłychanie trudnych warunkach, podczas klęsk, ponoszonych przez Armię Czerwoną. W 1942 roku, na skutek porozumienia brytyjsko-radzieckiego, Polska Armia została przez Stalina ,,wyrzucona'' do Iranu. Tutaj otrzymała uzbrojenie i wyposażenie wojskowe. Gen. Anders otoczył opieką swych żołnierzy i ewakuowane wraz z nimi rodziny oraz polskie dzieci-sieroty.

Monte Cassino

2 Korpus Polski gen. Andersa był zorganizowany na etatach brytyjskich. Składał się z dwóch Dywizji Piechoty, jednej Brygady Pancernej i Grupy Artylerii. Na przełomie lat 1943-1944 został on przetransportowany do Włoch i podporządkowany rozkazom gen. Oliviera Lee, dowódcy brytyjskiej VIII Armii. W maju 1944 roku 2 Korpus brał udział w bitwie o Monte Cassino, otwierając tym samym drogę do Rzymu wojskom aliantów. Następnie Korpus walczył w bitwie o Ankonę, o ,,linię Gotów'', w Apeninach Emiliańskich. W lutym 1945 roku gen. Anders został p.o. Naczelnego Wodza. Brał udział w ostatniej wielkiej bitwie 2 Korpusu - bitwie o Bolonię.

Po wojnie pozostał na emigracji. Od 1946 do 1954 roku był Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. 26 września 1946 roku uchwałą rady Ministrów PRL pozbawiony został obywatelstwa polskiego. Należał do współoragnizatorów Skarbu Narodowego, a od 1954 roku - członkiem Rady Trzech. Odznaczony Orderem Virtuti Militari II,III,IV i V klasy, Orderem Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości, ośmiokrotnie Krzyżem Walecznych, czterokrotnie złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Orderem Łaźni, Legion of Merit, Wielkim Krzyżem Maltańskim, Legią Honorową III klasy, Croix de Guerre, włoskim Krzyżem Walecznych, Wielką Wstęgą św. Maurycego, Krzyżem św. Jerzego i innymi. "Jeden z przywódców reakcyjnej emigracji", jak go określano w czasach PRL, zmarł w Londynie w 1970 roku. Zgodnie z wolą jest pochowany wśród swych żołnierzy na polskim cmentarzu wojskowym pod Monte Cassino.

---