TLEN
Działanie toksyczne to zmiany płucne i ślepota. Niedotlenienie powoduje zmiany neurologiczne.
Stężenie tlen powyżej 40% powoduje zwłóknienie pozasoczewkowe. Czystym tlenem można oddychać do 16h dziennie przy odp ciś (1atm) a obniżając ciś do 0,5 atm to do 20 h .Gdy oddychamy 100% przez dobę to następuje podrażnienie płuc i zmniejszenie pojemności życiowej. Przy 2-3 atm objawy zatrucia już po 2h (nerwowość, utrata przytomności, drgawki) ⇒ np. u nurków. Dlatego stosuje się tlen w mieszaninie o ciś powyżej 200 mmHg
OZON
NDS 0,1 mg/m3
O3 silnie drażni błony śluzowe, obrzęk płuc, zwłóknienie płuc ,drażni nos, gardło. Nie niszczy ale maskuje zdolność odczucia innych zapachów. Smog, w jego skład wchodzą peroxyacetyloazotany o silnym działaniu drażniącym : R-C-OOONO2 gdzie R to: -CH3, -C2H5, -fenyl ; tworzą się z 03, tlenków azotu i węglowodorów ze spalin pod wpływem hν
AZOT
Jest to związek obojętny, fizjologiczne efekty daje w przypadku gdy jest mniej tlenu, a więcej azotu. Gdy ciś O2 < 180 mmHg → to niedotlenienie. Azot i hel szybko wysycają organizm ⇒ choroba Kesonowa.
METAN, ETAN
Działają dusząco w wyższych stężeniach.
BUTAN
Jeżeli przez 10 min oddycha się 1% to senność, ospałość. Zapach przy jest wyczuwalnyprzy 0,5%.
CO2
Gdy stężenie 3% to duszności i bóle glowy, gdy stężenie 10% to zaburzenia widzenia, szum w uszach i utrata przytomności. Leczenie - sztuczne oddychanie.
CO
NDS 30mg/m3
NDSCh 180mg/m3
NDSB 5% karboxyhemogl. u niepalących
występuje w: gazie świetlnym 4-10%,spalinach 5%, powstaje podczas spalania gazu ziemnego
Ma duże powinowactwo do hemoglobiny 210 razy wieksze niż 02. Zatrucie - nudności, jasnoczerwone zabarwienie błon śluzowych,
Ilość karboxyhemoglobiny: w warunkach fizjologicznych 3%, palacze do 10%, przy 20% we krwi -nudności, wymioty, zadyszka; gdy stężenie wzrasta to porażenie kończyn, przy 50-70% śmierć. W przypadku zatruć pogarsza jeszcze stan kwasica metaboliczna. W przypadku zatrucia CO -EKG imituje zawał m. Sercowego (co prowadzi do zlej diagnozy), zatrucie jest najbardziej niebezpieczne dla OUN, powstają trwałe zaburzenia, często po długiej ekspozycji na niskie stężenia, występuje osłabienie pamięci, degradacja psychiczna, brak czucia w palcach.
Leczenie:
-zlikwidować źródło CO
-podaje się czysty O2 przez maskę, tak długo aż poziom karboksyhemoglobiny spadnie poniżej zagrożenia
-należy leżeć przez 2-4 tygodnie, gdyż to zapobiega objawom neurotoksycznym.
NH3
NDS 20mg/m3
NDSCh 27mg/m3
żrąca zasada, powodująca bolesne podrażnienia błony śluzowej, oparzenia skóry, oparzenia oczu (obrzęk spojówek), zmętnienie rogówki; w przypadku zatrucia doustnego: ostry ból w klatce piersiowej, ból brzucha.
Leczenie: -po zatruciu doustnym podaje się wodę lub mleko (żeby rozcieńczyć amoniak)
-poparzenia skóry można przemywać octem
TLENKI AZOTU: NO, NO2
NDS 5mg/m3
NDSCh 10mg/m3
Zatrucia powodują duszność (podrażnienie pluc).
W zatruciu tlenkami azotu wyróżnia się 3 okresy:
I okres podrażnienia (do 5h)
II okres utajenia - (od 5h. do 72h)
III ciężkie objawy kliniczne - toksyczny obrzęk płuc, a następnie niebezpieczeństwo odoskrzelowego zapalenia płuc, niedotlenienie.
Leczenie:
-podaje się tlen, prednison, prednisolon (hamują odczyn zapalny płuc), podaje się przez okres 2 miesięcy; rekonwalescencja trwa 1-6 miesięcy
NCl3
Żółty płyn, nierozpuszczalny w wodzie, powyżej 60 0 C lub pod wpływem fal ultradźwiękowych rozkłada się detonacyjnie. Drażni błony śluzowe.
NOCl - chlorek nitrozylu
towarzyszy nieodłącznie wodzie królewskiej; drażni układ oddechowy - powodując krwotoki płucne.
Cl2
NDS 1,5 mg/m3
NDSCh 9 mg/m3
gaz o drażniącym zapachu, bardzo reaktywny, ma działanie utleniające, sterylizujące; powoduje piekące uczucie w nosie i gardle, w niższych stężeniach dociera do gardła, a w wyższych może docierać dalej i powodować obrzęk płuc i anoksję. Robotnicy narażeni na działanie chloru cierpią na choroby oskrzeli, są bardziej wrażliwi na gruźlicę i korozję zębów (pod wpływem HCl tworzącego się w ustach).
HCl
NDS 0,5 mg/m3
NDSCh 1,5 mg/m3
Powoduje korozję zębów; zatrucia drogą inhalacyjną nie zdarzają się bo nie można znieść przebywania w atmosferze chlorowodoru.
COCl2 - fosgen
gaz bojowy oraz używany często w wielu syntezach chemicznych, można się z nim zetknąć w trakcie pożarów. Działa drażniąco na płuca - (tam hydrolizuje do HCl), powoduje obrzęk płuc, zgon następuje wskutek niewydolności oddechowej.
Leczenie: podaje się tlen, a następnie hydrokortyzon, aby zwiększyć odpowiedź tkankową na uszkodzenia.
FLUOR
NDS 0,05 mg/m3
NDSCh 0,4 mg/m3
Działa toksycznie bezpośrednio na komórkę zaburzając procesy enzymatyczne i przemianę Ca (powstają CaF2 który jest nierozpuszczalny).
Większość związków fluoru działa żrąco. HF powoduje głęboko penetrujące owrzodzenia, martwice błon śluzowych. Zatrucia ostre: Zatrucie wziewne - obrzęk i zapalenie płuc.
Spożycie powoduje nudności, wymioty, bóle brzucha, płytki oddech, kurcz dłoni i stóp, drgawki, porażenia układu oddechowego (→zgon).
Zatrucia przewlekłe: (np. ponad 6 mg dziennie): spadek masy ciała, kruchość kości, sztywność stawów, niedokrwistość.
Leczenie:
-oparzenia skóry i błon, spowodowane przez fluor przemywa się wodą przez 15-60 minut, na oparzenia nie można stosować maści o podłożu tłustym, smaruje się pastą z tlenkiem Mg i 20% gliceryną.
-w przypadku spożycia podaje się glukonian Ca w celu strącenia jonów F-.
TLENKI SIARKI
SO2
NDS 2 mg/m3
NDSCh 5 mg/m3
1 ppm SO2 = 2,62 mg/m3
Powstają przy spalaniu paliw płynnych, węgla w piecu grzewczym i hutniczym, stężenie powyżej 1,6 ppm utrudnia oddychanie, u osób z chorobami płuc nawet 0,7 ppm utrudnia oddychanie, stężenia powyżej 3 ppm SO2 - można poczuć po zapachu, stężenie 10 ppm SO2 działa drażniąco na oczy, nos, gardło
S2O3 i H2SO4
działają silnie drażniąco
S2O3 w stężeniu 3 mg/m3 - drażniące działanie i żrące na błony śluzowe, wywołuje zapalenie górnych dróg oddechowych, zapalenie płuc
H2SO4 dodatkowo atakuje szkliwo zębów.
Leczenie: w przypadku zatrucia stężonym H2SO4 należy rozcieńczyć mlekiem lub H2O (nie podaje się środków wymiotnych)
Rozcieńczenie 100 x
H2S
NDS 10 mg/m3
NDSCh 20 mg/m3
Występowanie: w złożach siarki, wytwarzany jest także przez degradacji białek w garbarni.
Powoduje anoksje i bezpośrednie uszkodzenie OUN.
Zapach wyczuwalny przy 0,7 mg/m3 ale powoduje on porażenie i utratę węchu.
Zatrucia ostre: bolesne zapalenie spojówek i pojawia się aureola dookoła źródła światła, nudności, senność, zapalenie płuc, pieczenie w gardle.
Zatrucia przewlekł:; spadek ciśnienia krwi, zaburzenia chodu równowagi, zapalenie spojówek, ciągły kaszel.
Szybko ulega utlenieniu do tiosiarczanów i siarczanów. W stężeniu wyższym następuje przekroczenie bariery ochronnej ustroju, staje się on silną trucizną porównywalną z CN-, w ciągu kilku minut może nastąpić zejście śmiertelne.
Leczenie: sztuczne oddychanie, tlen, podaje się azotan azylu (powoduje powstawanie metHb ta usuwa H2S z tkanek)
CS2
NDS 18 mg/m3
NDSCh 30 mg/m3
doskonały rozpuszczalnik; działa neurotoksycznie, uszkadza OUN i nerwy obwodowe powodując aksonalne neuropatie, działa też na wątrobę (działanie hepatotoxyczne)
W zatruciach ostrych 1000 ppm ⇒ po 0,5 h objawy niepokoju, niewyraźne widzenie, zapaść, podrażnienie błon śluzowych, porażenie oddechu, w okresie zdrowienia - objawy psychotyczne.
Zatrucia przewlekłe: utrata czucia, osłabienie mięśni, częściowa ślepota, drżenia, depresja psychiczna.
Poprawa po zatruciu następuje po kilku miesiącach (często niecałkowita poprawa).
(CH3)2SO4 - siarczan metylu.
NDS 0,5mg/m3
NDSCh 1mg/m3
(CH3)2SO4 + 2H2O → 2CH3OH + H2SO4
Ma zapach podobny do cebuli i działa silnie drażniąco na tkanki, pary powodują uszkodzenia wszystkich tkanek ale objawy uszkodzenia płuc mogą wystąpić dopiero po kilku godzinach.
Leczenie:
(CH3)2SO4 - dezaktywujemy H2O lub 5% ługiem przez 15 minut.
Osoby eksponowane trzeba obserwować min. 24 godziny w kierunku objawów ogólnych. Podrażnienie oczu może trwać do 1 miesiąca.
WĘGLOWODORY:
alifatyczne, benzyna bezołowiowa - efekt toksyczny benzyny pochodzi od czteroetylenu ołowiu, benzyna bardzo dobrze wchłania się przez skórę, działa depresyjnie na OUN, umiarkowanie drażnią błony. Ciekłe węglowodory rozpuszczają tłuszcze i działają drażniąco na skórę.
Szczególnie niebezpieczne jest kontakt węglowodorów ciekłych z płucami powodują zachłystowe zapalenie płuc i obrzęk płuc, krwotoki. Nie można stosować wymiotów !!!! ( działając na tkankę płucną węglowodory obniżają napięcie powierzchniowe i rozpływają się na dużej powierzchni)
węglowodory alicykliczne
działają anestetycznie i depresyjnie na OUN; zatrucie ostre: utrata przytomności i niedotlenienie
benzen - rakotwórczy, białaczki szpikowe.
NDS 10 mg/m3, NDSCh 40 mg/m3
cykloheksan
NDS 80 mg/m3, NDSCh 640 mg/m3
n - heptan
NDS 200 mg/m3, NDSCh 1600 mg/m3
n - heksan - neurotoksyczny
NDS 100 mg/m3, NDSCh 400 mg/m3
metabolity n-heksanu: n-heksan ulega utlenieniu do 2-heksanonu i 2,5-heksadion → neurotoksyczny
heptan ⇒ 2,5-heptadion → neurotoksyczny
Najsłabiej działają węglowodory nasycone (hemotoksycznie: heptan) silniej cykloalifotyczne pierścieniowe, najsilniej aromatyczne.
BENZEN - stwarza zagrożenia, białaczki benzenu.
Zatrucia ostre: śpiączka (podstawowy objaw), zawroty, bóle głowy, komorowe zaburzenia rytmu serca, zaburzenia widzenia, drgawki, utrata przytomności, zapaść.
Przy podaniu doustnym dawka śmiertelna ok. 200 ml. Gdy dostanie się do płuc powoduje zachłystowe zapalenie płuc.
Przy ostrym zatruciu nie wolno podawać adrenaliny i efedryny, bo powoduje to migotanie komór sercowych i zgon,
Częstsze są zatrucia inhalacyjne powodujące: bóle głowy, bladość, niedokrwistość, senność lub pobudzenia.
Wszystkie węglowodory aromatyczne są toksyczne na układ krwiotwórczy.
Toksycznym metabolitem benzenu jest hydrochinon - powstający w wyniku reakcji katalizowanej przez cyt. P-450 (szczególnie ZE1). Benzen indukuje swój metabolit - hydrochinon.
Białaczki - mogą powstać nawet do 25 lat po zaprzestaniu ekspozycji na benzen.
Białaczki:
-przewlekła białaczka szpikowa
-ostra białaczka szpikowa
-limfoblastyczne zapalenie
-chłoniak złośliwy
przyczyną jest uszkodzenie komórki wielopotencjalnej szpiku, stan ten określany jest zespołem mielodysplastycznym, może się przekształcić w anemię szpikową lub białaczkę, szpik może wykazywać objawy: hypoklazji, przerostu lub brak zmian; hydrochinon powstawać może w wyniku procesów metabolicznych w organizmie wewnątrz komórki.
W wątrobie zachodzi proces biotransformacji benzenu. Fenol jak i hydrochinon z krwią są przenoszone do komórek szpiku kostnego. W szpiku reakcje są katalizowane przez peroksydazę i syntetazę prostoglandyny H. Hyrdochinon utleniany jest do semichinonu i chinonu. Powstaałe rodniki działają toksycznie łącząc się z białkami i DNA komórek szpiku. Proces ten jest stymulowany przez drugi meatabolit ⇒ fenol (działa on jako katalizator).
Węglowodory aromatyczne ⇒ działają uszkadzająco na układ krwiotwórczy
W normalnym ustroju może być poziom fizjologiczny np. w przypadku fenolu w moczu znajduje się 0,4 mg/h wydalanego fenolu.
W przypadku toluenu przekroczenie 80 mg/h wskazuje na ekspozycje toluenu.
Przy spożyciu owoców (jabłek) wzrasta poziom fizjologiczny kwasu benzoesowego.
Styren i etylobenzen ⇒ metabolitem jest kwas migdałowy. W warunkach fizjologicvznych brak kwasu migdałowego w ustroju.
Również przy ksylenie - brak w warunkach fizjologicznych kwasu metylohipurowego w organizmie.
Działanie tych związków ⇒ narkotycznie, .drażniąco, wywołują objawy niewydolności serca (migotanie) uszkodzenia narządów miąższowych.
Ksyleny - spada ilość czerwonych i białych krwinek a wzrasta liczba płytek krwi.
ALKOHOLE I GLIKOLE
CH3OH
Dawka śmiertelna ok. 250 ml.
NDS 100 mg/m3
NDSCh 300 mg/m3
wydalany jest z organizmu pięć razy wolniej niż EtOH
Gromadzi się w tkankach proporcjonalnie do ich uwodnienia. Działanie toksyczne zależy od toksyczności jego metabolitów: aldehydu mrówkowego i kwasu mrówkowego.
Przy zatruciu lekkim: bóle głowy, wymioty, nudności. Dopiero po 24 godzinach zaczynają się kłopoty ze wzrokiem. Zatrucia średniociężkie: silne bóle głowy, zaburzenia widzenia po 2-6 dniach. Zatrucia ciężkie: zaburzenia widzenia, kwasica metaboliczna, plytki oddech, śpiączka, niewydolność oddechowa. Przy zatruciu przewlekłym: występują zaburzenia widzenia, zwężone pole widzenia aż do całkowitej ślepoty.
Przy wypiciu jednocześnie MeOH i EtOH etanol maskuje zatrucie metanolem.
Leczenie: -do 2h - płukanie żołądka, podaje się EtOH w ilości 1-1,5 ml/kg 5%, żeby we krwi było 1-1,5 promila (to nie dopuszcza do metabolizmu MetOH)
-w przypadku kwasicy podaje się węglan Na lub mleczan
-jeśli poziom MeOH sięga 50mg/100ml to pacjent kwalifikuje się do hemodializy
EtOH
Dawka śmierelna 300-400 g spożytego alkoholu w czasie poniżej 1 godziny.
NDS 1000mg/m3
NDSCh 3000mg/m3
Objawy: zależne od stężenia we krwi: 0,2‰ - przekroczenie tej wartości wskazuje na spożycie, 0,5‰ - odpowiedzialność karna, 0,6 - 0,8‰ - występują pierwsze objawy, wydłużenie czasu reakcji przy ok. 1‰, 1,2 - 1,5‰ - zaburzenia koordynacji mięśniowej, 1,6‰ - stan nietrzeźwości, 2 - 4‰ - ostre zatrucie, może wystąpić hipoglikemia i hipotermia, przy stężeniu 5‰ i większym występuje śpiączka, utrata przytomności, obniżenie temperatury ciała. Zgon następuje na skutek porażenia ośrodka oddechowego krążenia.
Zatrucia przewlekłe: zmniejszenie masy ciała, marskość wątroby, nieżyty żołądka i jelit, zapalenie wielonerwowe, zaburzenia czucia w kończynach, zanik nerwu wzrokowego, otępienie z utratą pamięci ostre psychozy alkoholowe. Przy uzależnieniu występują zespół abstynencji alkoholowej, obłęd, majaczenie, delirium.
Leczenie:
-naloxon - nie stosowany, ponieważ jest zbyt drogi.
-apomorfina - działa ośrodkowo, usuwa stan pobudzenia alkoholowego, działa też wymiotnie
-fizostygmina - nie przyśpiesza eliminacji ale znosi depresję OUN tzn. znosi śpiączkę (podawany jest w warunkach szpitalnych aby w razie przedawkowania podać atropinę)
2-chloroetanol=chlorhydryna
1-2 ml doustnie - dawka toksyczna
Bardzo przypomina EtOH, niewykrywalna organoleptycznie, przenika przez gumowe rękawiczki. Zatrucie ostre: zaburzenia czynności oddechowych, niewydolność krążenia, nudności, wymioty, bóle brzucha, majaczenie, spadek ciśnienia krwi. Objawy po 1-4h po zatruciu (droga wziewna lub przez skórę). Zatrucie przewlekłe: brak
Leczenie: sztuczne oddychanie, płukanie żołądka i wymioty przy zatruciu doustnym
Glikol etylenowy
NDS 15mg/m3
NDSCh 50mg/m3
100g - dawka śmiertelna
Występuje w płynach borygo.
Objawy zatrucia ostrego:
I etap - stan upicia alkoholowego do 12 godzin kwasica metaboliczna (kw. szczawiowy)
II etap - zatrucie kw. szczawiowym: obrzęk mózgu, kwasica oddechowa, zaburzenia krążenia
III etap - zaburzenia psychiczne, niedomoga nerek (skąpomocz, utrata kontroli zwieraczy), sinica
Zatrucie przewlekłe: w moczu i narządach powstają kryształy szczawianu Ca, oczopląs, limfocytoza
Leczenie: płukanie żołądka i wymioty, podaje się EtOH - by zablokować utlenianie glikolu do kw. szczawiowego oraz glukonian wapniowy → wiąże powstały kw. szczawiowy, podaje się 4 litry plynu żeby przyspieszyć wydalanie; poza tym zwalcza się obrzęk płuc oraz kwasicę.
Glikol powoduje także uszkodzenie mózgu → często nieodwracalne
Inne glikole: mają dzialanie narkotyczne, drażniące dla oczu i błon śluzowych, nie ulegają przemianie dokw. szczawiowego, ale powodują uszkodzenie nerek i mózgu
Metoksyetanol - teratogenny
NDS 15mg/m3, NDSCh 60mg/m3
Etoksyetanol - teratogenny
NDS 20mg/m3, NDSCh 80mg/m3
Eter diizopropylowy- nie teratogenny
NDS 1000 mg/m3, NDSCh 1300mg/m3
LAKTONY
β - propionolakton
jest to środek virusobójczy (dodawano go do przeszczepów tkankowych, by niszczyć virusa żółtaczki), toxyczność niewielka, ale powoduje raka skóry; podany dożylnie powoduje martwicę wątroby i skóry
DIOXAN
NDS 10mg/m3
NDSCh 80mg/m3
Stosowany jako rozpuszczalnik, wchłania się przez skórę, drażni oczy; droga inhalacyjna: drażni wątrobę i nerki, może powodować raka wątroby i nosa; w organizmie ulega utlenieniu do dioxanonu (ten ma właściwości rakotwórcze)
FENOL
NDS 10mg/m3
NDSCh 20mg/m3
dawka śmiertelna - 2mg
Zatrucie ostre: wymioty, niewydolność oddechowa → zgon. Zatrucie przewlekle: uszkodzenia wątroby i nerek.
Leczenie: przy zatruciach doustnych nie wolno płukać żołądka ani wywoływać wymiotów, podaje się olej rycynowy (opóźnia wchłanianie) a potem podaje się środek przeczyszczający; przy rozlaniu na skórę: przemywać dużą ilością wody
NDS 1mg/m3
NDSCh 8mg/m3
ciecz drażniącym zapachu, działa drażniąco na skórę, depresyjnie na OUN, drażni oczy i błony śluzowe, ma działanie nefrotoxyczne
NDS 1mg/m3
NDSCh 3mg/m3
przy stężeniu w powietrzu powyżej 3% - jest wybuchowy, działa depresyjnie na OUN, kontakt z rozcieńczonym roztworem powoduje podrażnienie i martwicę skóry, oczu, pojawiają się bąble; w fazie późniejszej: wymioty i nudności
WĘGLOWODORY CHLOROWANE
Najszerzej stosowane w przemyśle zw. i rozpuszczalniki ze względu na niski koszt wytwarzania; są niepalne.
Kilka grup działania toksycznego:
-narkotyczne: chloroform - dominuje
-podrażnienie układu oddechowego: chlorek allilu
-znieczulające: chlorek etylu
-hepatotoksyczne (CCl4) i nefrotoksyczne.
Wiele z tych związków zwiększa siłę działania adrenaliny - nie można jej podawać (→arytmia serca) Nawet ta zawarta w organiźmie (endogenna) może powodować arytmię.
Względna toksyczność:
CCl4
Dawka 3-5ml. Najczęstszymi objawami toksycznymi są uszkodzenia wątroby i nerek. Przy zatruciach ostrych: depresje OUN, bóle, nudności, biegunka, wymioty, utrata przytomności, spadek ciśnienia krwi Dochodzi do porażenia oddechu lub migotania komór. Kiedy pacjent odzyska przytomność po 2 tygodniach pojawiają się objawy uszkodzenia nerek i wątroby: żółtaczka, mocznica, zmniejszenie diurezy, śpiączka.
Po zmetabolizowaniu na cyt.P450 powstaje rodnik °CCl3 uszkadzający wątrobę, zwiększa stężenie AspAT we krwi.
W zatruciach przewlekłych mniej nasilone objawy, dominują objawy zatrucia wątroby i nerek. Pacjenci nie mogą pić EtOH, bo indukuje on cyt.P450. Uodpornianie na tetrachlotrek polega na podawaniu małych dawek, które zmniejszają ilość cyt.P450, a nie wywołują objawów toksycznych.
Leczenie: usunąć truciznę, nie podawać środków cucących, kontrola diurezy
1,2-dichloroetan
NDS 50mg/m3
NDSCh 60mg/m3
Uszkadza wątrobę, nerki i nadnercza; drażni oczy, nos i gardło, działa depresyjnie na OUN
Tetrachloroetan
NDS 30mg/m3
Zatrucia przewlekłe i podostre: marskość wątroby, działanie depresyjne na OUN
WĘGLOWODORY CHLOROWANE NIENASYCONE
1.CH2=CHCl
2.CHCl=CCl2
3.CH2=CCl-CH=CH2
Chlorek winylu
NDS 5mg/m3
NDSCh 30mg/m3
Objawy toksyczne: działa narkotycznie i depresyjnie na OUN oraz rakotwórczo na wątrobę, mózg i płuca. Inne związki z grupą winylową też są rakotwórcze: styren, trójbromoetylen, perchloroetylen, chlorek winylidenu
TRI CHCl=CCl2
NDS 50mg/m3
NDSCh 400mg/m3
NDSB stężenie kw. trójchlorooctowego (metabolitu) nie może przekraczać w moczu...
5 ml-dawka śmiertelna.
TRI techniczny może być zanieczyszczony CCl4. Powoduje: depresje OUN, uszkodzenie mięśnia sercowego, wątroby i nerek. Zatrucia ostre: utrata przytomności, zmiany w EKG, nieregularne tętno, nawracająca śpiączka toksyczna, stany zapalne płuc, obrzęk oskrzeli, spłycenie oddechu, niedotlenienie. Po powrocie do stanu przytomności przez wiele godzin występują nudności i wymioty. Objawy przewlekłe: (np kiedy jest stosowany przez toksykomanów): powoduje zmniejszenie masy ciała, łaknienie, zmęczenie, upośledzenie wzroku, bóle stawów, zapalenie skóry, charczący oddech.
Chloropren
NDS 3mg/m3
NDSCh 16mg/m3
Powoduje depresję OUN, uszkodzenie płuc, wypadanie włosów u robotników pracujących przy r. polimeryzacji. Po zaprzestaniu pracy włosy odrastają.
WĘGLOWODORY FLUOROWE
W organizmie tworzy się fluorooctan →blokuje cykl Krebsa
Trójfluorooctan - zgon w przypadku wdychania
LAKRYMATORY
Działają drażniące wykazują m.in.:
-2-chloroacetofenon
-chloropikryna
-cjanek bromobenzylu (BBC)
-o-chlorobenzylomalonylonitryl
Silnie drażnią skórę, błonę śluzową, powodują łzawienie. Postępowanie: zmyć skórę wodą z mydłem, oczy przemyć NaCl i wodą przez 15 minut.
KETONY
pziałają narkotycznie, powodują depresję OUN, podrażniają nos, gardło, powodują senność (→śpiączkę→śmierć); expozycja na świeże powietrze ratuje zatrutego; toxyczność ketonów rośnie wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej i stopniem nienasycenia; działając na skorę powodują jej odtłuszczenie (ale przez skóreę malo się wchłania)
metylo-n-butyloketon - teratogenny
Reszta ma działanie drażniące i narkotyczne. Zejście śmiertelne poprzez porażenie ośrodka oddechowego.
Aceton
NDS 200mg/m3
NDSCh 1600mg/m3
Aceton normalnie znajduje się we krwi, ilość 15-20g powoduje senność, nie ma dawki śmiertelnej. Poza tym: drażni oczy i skórę, mogą wystąpić dermatozy i rany na skórze. Jest induktorem cyt P450 (tak jak EtOH)
Metyloetyloketon (2 butanon)
NDS 200mg/m3
NDSCh 850mg/m3
drażni oczy i błony śluzowe
Metylobutyloketon (2 heksanon)
NDS 10mg/m3
NDSCh 50mg/m3
Jest to metali -heksanu
ALDEHYDY
Toxyczność wzrasta gdy są wiązania nienasycone i podstawniki (np. chlorowce). LC50 dla szczurów (30 min) dla ald. octowego wynosi 20000ppm a dla ketenu (CH2=CHO) już 130ppm. Tak samo propionaldehyd/akroleina. Acetyle i aldehydy aromatyczne są mniej tox. od alifatycznych (wyjątek: furfural)
Działanie aldehydów: 1. drażniące oczy, błony śluzowe - te o mniejszej masie cząsteczkowej, działanie to jest potęgowane, kiedy łańcuch jest nienasycony:
2. uczulenia - pod wpływem kontaktu z roztworem
3. anastetyczne - chloralhydrat, formaldehyd
4. uszkodzenie dróg oddechowych, zapaść
Formaldehyd
NDS 0,5mg/m3
NDSCh 1,0mg/m3
Powoduje zapaść i bezmocz, podrażnienie dróg oddechowych, skurcze, reakcje uczuleniowe, ścina białka, może powstać zwężenie przełyku
Leczenie: trzeba rozcieńczyć formaldehyd, podaje się mleko, węgiel; nie wolno płukać żołądka ani wywoływać wymiotów; zwalcza się wstrząs i bezmocz. Substancje białkowe inaktywują aldehyd mrówkowy.
KWASY ORGANICZNE
Dzialanie: drażniące i uczulające (kw. o krotkim łańcuchu), inhibują różne enzymy w organizmie
Kwas octowy
NDS 5mg/m3
NDSCh 35mg/m3
uszkadza szkliwo zębów
Amidy prostych kw. tłuszczowych
akrylamid (CH2=CHCONH2)
działanie neurotoxyczne
ESTRY
Działanie znieczulające i drażniące silniejsze od acetonu, hamowanie esterazy choinowej
Ester kwasu mrówkowego
Działanie: drażniące na oczy i błony śluzowe, hydrolizuje do kw. mrówkowego
Wyższe estry
Działanie nie zależy od hydrolizy, ale od wielkości cząsteczki
Estry kw. fosforowego
(CH3C6H4O)3P, działa neurotoxycznie, powoduje porażenie mięśni, objawy 1-3 dni po expozycji, w wyniku porażenia oddechu →zgon
ZWIĄZKI ZAWIERAJĄCE AZOT
Cyjanowodór i cyjanki
Jedna z najszybciej działających trucizn. Powoduje osłabienie, bóle głowy, głębokość oddechu najpierw wzrazta, potem spada, Sinica(brak oddychania) ale rytm serca się utrzymuje. Powoduje inaktywację koenzymów zawierających Cu lub Zn. Najbardziej wrażliwa jest oksydaza cytochromowa - zatrzymanie oddychania komórkowego. Wskaźnikiem jest czerwona krew w żyłach
Azydki
Też mogą kompleksować metale. Leczenie: azotyn amylowy, tiosiarczan amylowy.
Chlorowcopochodne typu: CNCl, CNBr
wysokotoksyczne związki. Działają silnie drażniąco, powodują: pęcherze podobnie jak przy fosgenie; ostre i opóźnione podrażnienie płuc
Nitryle
Mniej toksyczne.
CH3CN - acetonitryl
CH2=CHCN - akrylonitryl
Przenikają przez nieuszkodzoną skórę, działają drażniąco na skórę i oczy. Pierwszy powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu tarczycy i wytrzeszcz oczu.
Aminy alifatyczne
Występują w klejach dwuskładnikowych:
-etylenodiamina
-dietylotriamina
-heksyloamina
Działają uczulająco i drażniąco.
Aminy aromatyczne
Anilina i nitrobenzen działają MetHb-twórczo (Fe3+). Miarą niedotlenienia jest potęgujący się ból głowy.15% MetHb - sinica, 60% MetHb - zamroczenie, spadek ciśnienia krwi, 70% MetHb - śpiączka i zgon.
Podaje się błękit metylenowy jak odtrutkę.
Nitrozwiązki
2,4-dinitrofenol
NDS 0,05mg/m3, NDSCh 0,15mg/m3
Dinitrokrezol
NDS 0,05mg/m3, NDSCh 0,4mg/m3
1,4-dinitrobenzen - silnie MetHb - tworczy
NDS 1mg/m3, NDSCh 3mg/m3
2-chloro1,4-dinitrobenzen - silne uczulenia skóry, działanie MetHb - twórcze
NDS 1mg/m3, NDSCh 3mg/m3
Działanie: zaburzają metabolizm ustrojowy, nasilają oddychanie komórkowe, przyspieszają metabolizm, temp. wzrasta do 43° C co powoduje uszkodzenie wątroby i nerek
Leczenie: zimne okłady, zanurzanie chorego w wannie z zimną wodą, w przypadku zaburzeń oddechu podaje się glukozę i NaCl; wyzdrowienie jest prawdopodobne, gdy temperatura spadnie poniżej 40° C i gdy choremu zapewni się właściwe odżywianie
METALE
Drogi zatrucia: wdychanie i połykanie ze śliną, a w przypadkach organicznych połączeń - wchłanianie przez skórę. Hamują enzymy poprzez tworzenie trwałych połączeń z grupami sulfhydrylowymi, zaburzają biosyntezę Hb, kwasów nukleinowych, białek, hormonów. Powodują uszkodzenia skóry, błon śluzowych przewodu pokarmowego, dróg oddechowych. Mają działanie rakotwórcze(działają jako promotory i Co-karcinogeny). Test Ames'a nie spełnia swojej roli przy zw. nieorganicznych. Działanie rakotwórcze zależy od rodzaju związków jakie tworzy metal. Mają długi T½.
As - rakotwórczy dla człowieka, wchłanianie przez skórę.
Pb - rakotwórczy dla zwierząt po podaniu doustnym.
Metale ciężkie: Pb, Hg, As, Cd.
Pb
NDS 0,05mg/m3
Test mobilizacyjny z EDTA na poziom ołowiu.
Związki nieorganiczne. Ołów występował na ścianach domów bielonych bielą ołowiawą. Wtedy dzieci wykazywały obniżony poziom intelektualny, zaburzenia umysłowe, ołowicę, ogólne rozbicie, brak apetytu, tzw rąbek ołowiczy - niebiesko-czarna obrączka na dziąsłach; kolki ołowicze - skurcze jelitowe + zaparcia; szaro-żółta twarz.
Związki organiczne. (czteroetylek ołowiu) NDS 0,005mg/m3, objawy: ze strony OUN, spadek ciśnienia krwi, bradykardia, bezsenność, koszmarne sny, stany maniakalne, spadek masy ciała
Wskaźniki: stężenie Pb we krwi (powinno być < 60mg/litr krwi), Δ-aminolewulinianu w moczu i inne.
Hg
Związki organiczne - metylortęciowe, fenylortęciowe. Ojawy: ze strony OUN. NDSB < 50mg/g kreatyniny w moczu i < 2mg/100ml krwi
Pary rtęci. Zatrucie przez drogi oddechowe →uszkodzenie dróg oddechowych i OUN
Związki nieorganiczne. Przy zatruciu doustnym: pieczenie w przełyku, uszkodzenie czynności nerek →bezmocz, bóle głowy, wysychanie jamy ustnej, posmak metaliczny, uszkodzenie przewodu pokarmowego, krwawe biegunki, drżenie kończyn, uszkodzenia OUN, neuronopatia, zaburzenia mowy i osobowości
Hg metaliczna nie wchłania się z przewodu pokarmowego.
Jeżeli dziennie przyjmujemy >5μg/kg m.c. to pojawiają się objawy toksyczne.
Cd
Powoduje: silne bóle kończyn, deformację szkieletu, uszkodzenia nerek. Oddechowa droga zatrucia: zapalenie oskrzeli, owrzodzenie górnych dróg oddechowych, rozedma płuc, łamanie kości.
Cadm, który przenika do ustroju łączy się z białkiem (→nietoxyczny kompleks), w nerkach ulega wydaleniu a następnie powtórnemu wchłonięciu → wtedy uwolniony z kompleksu kadm staje się toxyczny (niszczy głównie nerki, bo jest zwiększone stężenie jego w moczu).
As
AsH3 - najbardziej toksyczny
NDS 0,2mg/m3, NDSCh 0,6mg/m3
Zatrucie: bardzo złe samopoczucie, duszność, sinica, hemoliza krwi, czerwonobrunatny kolor błon śluzowych i skóry, czarnobrunatny mocz
Arseniny As3+
Zatrucie: żołądkowo-jelitowe, biegunki, poza tym działanie rakotwórcze bo wiążą się z DNA i RNA
Arsenany As5+
NDS 0,01mg/m3
Mniej toczne, ale ulegają redukcji do As3+
Działanie na skórę drażniąco i żrąco, owrzodzenie rąk, nadmierne rogowacenie skóry, polineuropatie - działanie przewlekłe.
Tal
Objawy: wypadanie włosów, jasne prążki na paznokciach, podrażnienie dróg oddechowych, uczucie palących stóp.