1)Przepis prawa i norma prawna

a)koncepcje rozumienia definicji przepisu i normy prawnej

• przepis prawa i norma prawna do pojęcia synonimiczne

• przepis prawa jest to pewien napis ,który występuje w akcie prawnym

norma prawna jest to znaczenie napisu występującego w akcie prawnym

• przepis prawa jest to najmniejsza jednostka systematyczna aktu prawnego (jest dana bezpośrednio przez ustawodawcę)

norma prawna jest to reguła postępowania zbudowana według określonego wzoru z elementów zawartych w przepisie prawa (należy ją samemu stworzyć w oparciu o przepisy)

b)norma prawna

• 3 zadania normy pranej :

• określanie adresata normy prawnej

• wskazanie powinnego zachowania adresata normy prawnej

• regulowanie zachowań odmiennych od wyznaczonych przez normę prawną

• koncepcje budowy normy prawnej :

• koncepcje dwuczłonowe :

• H D :

• jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to adresat normy powinien zachować się tak jak mów dyspozycja

• art.415 k.k. :”Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę (H),obowiązany jest do jej naprawienia(D)

• H S :

• jeśli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to organ państwa powinien wymierzyć podmiotowi wskazanemu w hipotezie przewidzianą sankcję

• art.165 k.k. :“Kto pozbawia człowieka wolności (H),podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5(S)”

• koncepcja trójczłonowa :

• H D/S :

• jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to adresat powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja ,bądź zostanie mu wymierzona sankcja

• art.183 k.k. :“Jeżeli ktoś pozostaje w związku malżenskim (H) , to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego (D) bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia wolności (S)"

• koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych :

• H1 D/H2 S

• każda norma prawna składa się z dwóch reguł :

• reguła sankcjonowanej (H1 D)

• reguła sankcjonująca (H2 S)

• jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie reguły sankcjonowanej (H1) ,to adresat tej reguły powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja bądź jeżeli naruszy dyspozycję (H2) ,to zostanie mu wymierzona sankcja

• pierwotność norm w normie sprzężonej :

• pozytywizm - norma sankcjonowana jest pierwotna bo dotyczy społeczeństwa

• normatywizm - norma sankcjonująca jest pierwotna bo dotyczy państwa

• dwie normy są sobie współrzędne

• art.296 k.k. :"Jeżeli ktoś jest zobowiązany do zajmowania sięsprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby (H1) ,to nie powinien wyrządzać jej szkody majątkowej (D) ,bądź jeżeli ktoś będąc zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby wyrządził jej szkodę majątkową (H2) ,to podlega karze pozbawienia wolności (S)"

• podział norm prawnych :

• ze względu na adresata dyspozycji :

• normy jednostkowe - 1 adresat (konkretny)

• normy ogólne - odnoszą się do pewnej klasy adresatów

• ze względu na sformułowania dyspozycji :

• normy konkretne - są to normy ,które regulują pewien rodzaj niepowtarzalnego zachowania się adresata

• normy abstrakcyjne - są to normy ,które regulują pewien rodzaj powtarzalnych zachowań

• ze względu na typ działalności ,w wyniku której powstają :

• normy indywidualne (konkretno - jednostkowe) - dotyczą jednego konkretnego adresata i regulują jego niepowtarzalne zachowanie (akty stosowania prawa)

• normy generalne (abstrakcyjno - ogólne) - są to normy ,które odnoszą się do ogólnego adresata i regulują pewne zachowania powtarzalne (akty tworzenia prawa)

• ze względu na wzór zachowania powinnego dyspozycji :

• normy nakazowe - nakazują one w dyspozycji określone zachowania

• normy zakazowe - zakaują one w dyspozycji pewnego zachowania

• normy dozwalające - mówią ,że dany sposób zachowania jest dozwolony (postępowanie zależy od adresata normy)

• ze względu na rodzaj sankcji :

• ius plus quam perfecta - norma jest obwarowana sankcją represyjną i nieważności np. bigamia

• ius perfecta - norma jest obwarowana sankcją nieważności np. umowa sprzedaży

• ius minus quam pefecta - norma jest obwarowana sankcją represyjną np.prawo karne

• ius imperfecta - brak sankcji np. konstytucja 1935(odpowiedzialność prezydenta)

• rodzaje sankcji :

• represyjne - polegają na wyrządzeniu adresatowi jakiejś dolegliwości psychicznej lub fizycznej w przypadju jego zachowania niezgodnego z dyspozycją

• egzekucyjne - polegają na zasadzie przymusu w celu zmuszenia adresata normy do zachowania się zgodnego z dyspozycją

• nieważności - polegają na tym ,że dokonanie czynności prawnej niezgodnie z dyspozycją normy prawnej powoduje nieważność tej czynności

• normy prawa cywilnego :

• ius cogens - normy obowiązujące bezwzględnie (w razie zachowania niezgodnego z dyspozycją danej normy występuje sankcja nieważności)

• ius dispositivum - normy względnie obowiązujące (adresat ma swobodę wyboru swojego postępowania ,norma wskazuje tylko jedną z możliwości postępowania)

• normy programowe ,techniczne i mieszane

• normy programowe :

• wskazują jaki cel powinien osiągnąź adresat prawa

• art.74 Konstytucji :"Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej"

• dyrektywy techniczne :

• normy wskazyjące jakich środków należy użyć ,aby osiągnąć dany cel

• "Jeżeli chcesz zagotowaćwodę podgrzej ją do temperatury 100 C"

• normy mieszane :

• wskazują zarówno cel jak i środki by osiągnąć dany cel

• art.65.5 Konstytucji "Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia"

c)przepis prawa

• podział przepisów prawa :

• przepis zupełny - jest to przepis ,który samodzielnie wystarczy do zbudowania normy prawnej

• przepis niezupełny(odsyłający) - jest to przepis ,który nie wystarcza samodzielnie do zbudowania normy prawnej :

• przepisy odsyłające systemowo - brakujące do zbudowania na ich podstawie normy prawnej elementy możemy znaleźć w innych przepisach prawa :

• przepisy odsyłające systemowo w wąskim zakresie - przepisy , które odsyłają do ściśle określonego przepisu praw ,najczęściej znajdującego się w tym samym akcie prawnym ,a stosuje się je po to ,by skrócić tekst prawny

• przepisy odsyłając systemowo w szerokim zakresie - przepisy te odsyłają do nie wyraźnie określonych przepisów prawa , znajdujących się w innych aktach prawnych

• przepisy blankietowe (sankcja in blanco)- są to przepisy ,które odsyłają do innych przepisów określonych w sposób generalny (nieprecyzyjny)

• przepisy kompetencyjne - są to przepisy ,które wskazują określone organy państwa jako upoważnione i właściwe do wydania określonych aktów prawnych i przepisów:

• przepisy kompetencyjne ogólne (generalne) - upoważniają one określony organ do wydania przepisów określonego typu czy rodzaju ,bądź do wydania aktów prawnych określonego rodzaju

• przepisy kompetencyjne szczegółowe - upoważniają lub zobowiązują one określony organ do wydania określonych przepisów (wskazują wyraźnie organ wydający przepis i rodzaj wydawanego przepisu)

• przepisy derogacyjne - są to przepisy uchylające inne przepisy :

• przepisy derogacyjne w ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stricto) - są to przepisy wyraźnie wskazujące przepis lub akt prawny ,który jest uchylany

• klauzule derogacyjne - nie określają precyzyjnie ,które przepisy są uchylane ,a określają je jedynie ogólnie

• przepisy odsyłające pozasystemowo - odsyłają one po brakujące do zbudowania normy prawnej elementy poza system prawa :

• rodzaje odesłań poza system prawa :

• zasady współżycia społecznego - normy moralne obowiązujące w naszym społeczeństwie

• normy obyczajowe

• normy religijne

• metody zapewnienia adekwatności pomiędzy regulacją prawną , a życiem :

• nowelizacja prawa obowiązującego

• proces dostosowania prawa do życia wykonany na organach stosujących prawo (mogą one dokonywać zmian w prawie w przypadku klauzul generalnych czyli, gdy ustawodawca sformułował normy prawne ,które pozostawiają organom stosującym prawo luz interpretacyjny)

• koncepcje dozwolenia swobody interpretacyjnej przepisu prawa:

• swoboda interpretacyjna ma być jak najmniejsza (swoboda interpretacyjna może być nadużywana)

• występowanie w przepisach klauzul generalnych pozwala by prawo podążało za życiem

2)System prawa

a)cechy systemu prawa

• jest zbudowany z norm prawnych

• jest uporządkowany według następujących zasad :

• hierarchiczność

• zupełność

• niesprzeczność

• jednolitość

• jest uporządkowany przez naukę prawa i organy stosujące prawo

b)znaczenia pojęcia system prawa

• systemy prawa ustawowego i precedensowego :

• system prawa ustawowego (civil law) :

• zasada prymatu ustawy

• oddzielenie tworzenia i stosowania prawa

• zakaz tworzenia prawa przez sądy

• historycznym źródłem civil law jest prawo rzymskie

• podstawowym źródłem prawa są ustawy tworzone przez parlamenty

• za najwyższą formę legislacji uważa się kodeksy

• prawo cywilne i karne są skodyfikowane (tendencja by skodyfikować inne działy prawa)

• system polityczny opiera się na zasadzie trójpodziału władzy Monteskiusza

• tworzenie prawa zastrzeżone dla parlamentów ,a stosowanie do sądów

• sądy sprawują wymiar sprawiedliwości

• system prawa polskiego ilustruje system civil law - do źródeł prawa zalicza się tylko : Konstytucję ,ustawy ,wydane na ich podstawie akty podustawowe oraz umowy międzynarodowe

• system prawa precedensowego (common law) :

• podstawową formą powstawania prawa jest stosowanie prawa

• brak rozdziału tworzenia od stosowania prawa

• sądy mogą tworzyć prawo

• brak recepcji prawa rzymskiego (wywodzi się z prawa zwyczajowego)

• ustawa jest najwyższym źródłem prawa

• sądy nie tylko stosują ,ale w określonych okolicznościach mogą je również tworzyć

• precedens :

• decyzja sądu,która tworzy prawo

• sąd formułuje precedens w toku stosowania prawa

• precedensem nie jest cały wyrok ,ale sformułowana w jego wyniku reguła ogólna

• zasada stare decidis - sądy niższe są obowiązane stosować reguły ustanowione przez sądy wyższe

• mechanizm tworzenia prawa w systemie common law

• ratio decidenti - zasada rozstrzygnięcia ,zawarta w orzeczeniu (sądy niższej instancji rozstrzygając podobne sprawy powłują się na ratio decidenti zawarte w orzeczeniach sądów wyższej instancji)

• obiter dicta - są to te elementy orzeczenia sądowego , które odnoszą się do właściwości konkretnej sprawy jednoskowej np. rodzaj przestępstwa ,miejsce ,czas i sposób popełnienia przestępstwa

• system prawa konkretnego państwa :

• system prawa jest określony jego terytorium obowiązywania i czasem obowiązyywania

• prawo danego państwa obowiązuje na jego terytorium :

• wyjatki rozszerzające - statki morskie ,powietrzne

• wyjątki zawężające - placówki dyplomatyczne na terytorium danego państwa

• system prawa w znaczeniu pewnego typu systemu prawa :

• kryteria odróżniania systemów prawa :

• kryterium geograficzne

• kryterium ekonomiczne

• kryterium polityczne

• kryterium cywilzacyjne

• system prawa w znaczeniu pewnej gałęzi prawa

c)właściwości systemu prawa

• hierarchiczność systemu prawa :

• każdy rodzaj generalnych aktów prawnych zajmuje inne miejsce w strukturze prawa obowiązującego

• hierarchia norm prawnych w systemie prawa polskiego :

• 1 - konstytucja (wydawana przez parlament)

• 2 - ustawy zwykłe ,rozporządzenia i dekrety z mocą ustawy

• 3 - rozporządzenia

• 4 - zarządzenia

• 5 - instrukcje ,okólniki

• konsekwencje wynikające z hierarchiczności (na przykładzie systemu prawa w Polsce) :

• norma wyższa pochodzi z reguły od organu stojącego wyżej w hierarchii organów tworzących prawo niż organ ,który wydał normę niższą

• norma wyższa reguluje sprawy wyższej wagi niż norma niższa

• podstawą obowiązywania normy niższej jest norma wyższa - norma niższa bez podstawy normatywnej w normie wyższej wydana być nie może

• norma niższa nie może uchylić normy wyższej

• norma wyższa może wyznaczać treść normy niższej

• niesprzeczność systemu prawa :

• sprzeczność - występuje ,gdy dwie normy wyłączają się wzajemnie

• rodzaje sprzeczności norm :

• podział podstawowy :

• sprzeczność abstrakcyjna - gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy normami ,która nie jest zależna od okoliczności i sytuacji :

• gdy zachodzi sprzeczność dyspozycji

• gdy zachodzi sprzeczność sankcji

• sprzeczność konkretna - sprzeczność pomiędzy normami ujawnia się w konkretnej sytuacji czy warunkach

• sprzeczność prakseologiczna - polega na tym ,że nie można skutecznie działać ,jeśli przestrzega się obu sprzecznych norm jednocześnie (spełnienie obu norm jest teoretycznie możliwe ,ale bezcelowe)

• z punktu widzenia mechanizmu powstawania sprzeczności norm :

• sprzeczności techniczne - powstają w wyniku wad techniki prawodawczej

• sprzeczności polityczne - są w pełni świadomie wprowadzane przez ustawodawcę do systemu prawa w celu realizacji celów politycznych

• ze względu na stosunek organów stosujących prawo do rozwiązywania sprzeczności :

• sprzeczności rzeczywiste (realne) - przede wszystkim sprzeczności polityczne - sprzeczności ,których organy stosujące prawo nie mogą usunąć

• sprzeczności pozorne (techniczne) - są to przede wszystkim sprzeczności techniczne ,które są usuwane przez organy stosujące prawo

• sposoby usuwania sprzeczności norm :

• stosowanie reguł kolizyjnych - polega na uchyleniu mocy obowiązującej jednej ze sprzecznych norm prawnych

• rodzaje reguł kolizyjnych :

• hierarchiczna reguła kolizyjna :

• norma wyższa uchyla niższą ("Lex superior derogat legi inferiori")

• najważniejsza spośród reguł kolizyjnych

• chronologiczna reguła kolizyjna :

• kiedy sprzeczne normy są na tym samym szczeblu hierarchiczności

• norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą ("Lex posterior derogat legi priori")

• merytoryczna reguła kolizyjana :

• używamy w sytuacjach ,kiedy nie można zastosować innej reguły kolizyyjnej

• dwie normy pozostają do siebie w stosunku lex generalis do lex specialis wtedy ,gdy zakres normy lex generalis jest taki ,że mieści w sobie zakres normy lex specialis oraz jeżeli pomiędzy tymi normami występują różnice w zakresie sankcji

• norma o charakterze lex specialis uchyla normę lex specialis ("Lex specialis derogat lex generali")

• wykładnia prawa :

• stosujemy ,gdy nie możemy zastosować żadnej z reguł kolizyjnych

• nie uchyla mocy obowiązującej żadnej z norm

• polega na takim ustaleniu znaczenia norm sprzecznych ,aby przestały być one normami sprzecznymi

• zupełność systemu prawa - dotyczy relacji pomiędzy normą prawną a systemem prawa

• 3 konstrukcje zupełności systemu prawa :

• zupełność obowiązywania :

• dotyczy relacji pomiędzy normą prawną a systemem prawa

• system prawa jest zupełny w znaczeniu obowiązywania norm wtedy ,gdy możemy orzec o każdej dowolnej normie ,czy należy ona do systemu prawa ,czy też do niego nie należy

• system prawa jest zamknięty wtedy ,gdy wyraźnie oddziela normy należące do systemu prawa od norm do tego systemu prawa nie należących

• system prawa jest zupełny pod względem obowiązywania ,kiedy posiada ostre i wyraźne granice ,które oddzielają normy należące do danego systemu prawa i w nim obowiązujące od norm do danego systemu prawa nie należących i w nim nie obowiązujących

• polski system prawa jest niezupełny pod względem obowiązywania ponieważ występują w nim następujące elementy :

• merytoryczne reguły kolizyjne

• klauzule derogacyjne

• zupełność materialna systemu prawa :

• dotyczy relacji między systemem prawa a zachowaniem

• system prawa jest zupełny w znaczeniu zupełności kwalifikacyjnej ,jeżeli o każdym zachowaniu możemy orzec jaka jest jego kwalifikacja prawa

• kwalifikacja prawna zachowania to sposób ujecia danego zachowania w dyspozycji normy prawnej :

• zachowania zakazane

• zachowania nakazane

• zachowania dozwolone

• jeżeli o każdym zachowaniu potrafimy powiedzieć ,że jest ono nakazane ,zakazane lub dozwolone to system taki jest systeme zupełnym w znaczeniu zupełności kwalifikacyjnej (np. prawo karne)

• zupełność proceduralna systemu prawa :

• dotyczy stosunków między systemem prawa i decyzjami stosowania prawa

• system prawa jest zupełny w znaczeniu proceduralnym ,jeżeli każda sprawa wniesiona do organu stosującego prawo jest rozstrzygana merytorycznie ,czyli w każdej wniesionej sprawie sąd wydaje merytoryczną decyzję

• luki prawne - brak zupełności kwalifikacyjnej systemu prawa :

• luki o charakterze opisowym - opierają się na pewnym stwierdzeniu faktów ,a nie na dokonywaniu ocen

• swoista luka w prawie - odpowiednie przepisy przewidują wydanie norm prawnych przez właściwe organy ,które mają z zasady charakter organów wykonawczych ,ale w rzeczywistości owe normy prawne wydanie nie są

• techniczna luka w prawie :

• gdy prawo regulując jakąś instytucję prawną nie reguluje wszystkich elementów tej instytucji

• organ stosujący prawo może :

• nie wydać decyzji i poczekać aż prawodawca wyda przepisy ,które zapełnią lukę

• uzupełnić lukę przez analogię

• luki ocharakterze oceny - luka w prawie występuje dla osoby ,która negatywnie ocenia daną regulację prawną

• luka extra legem (poza prawem) - gdy jakieś zachowanie nie wywołuje żadnych konsekwencji prawnych (negatywne konsekwencje prawne)

• luka contra legem - gdy jakieś zachowanie wywołuje wprawdzie pozytywne skutki prawne ,ale te konsekwencje prawne ,związane z określonym zachowaniem ,odbiera się negatywnie

• luka intra legem :

• dwoisty charakter :

• charakter opisowy - gdyż w sposób opisowy można stwierdzić ,że jakaś norma prawna pozostawia znaczny luz interpretacyjny organom stosującym prawo

• charakter oceny - gdy w sposób negatywny oceniamy fakt ,że dana norma prawna pozostawia swobodę interpretacyjną organom stosującym prawo

• gdy norma prawna sformułowana jest w taki sposób ,iż w pozostawia organom stosującym prawo znaczny luz interpretacyjny

3)Obowiązywanie prawa

a)obowiązywanie wewnętrzne prawa

• obowiązywanie konkretnej normy prawnej w ramach systemu prawa

• norma prawna jest obowiązująca tylko gdy spełnia określone kryteria :

• norma prawna musi być wydana zgodnie z normami obowiązującymi i wejść w życie :

• norma prawna musi być wydana zgodnie z normami obowiązującymi :

• normy kompetencyjne :

• norma prawna została wydana przez organ kompetentny (upoważniony do jej wydania)

• rodzaje kompetencji :

• kompetencja generalna - gdy istnieje norma upoważniająca dany organ do wydawania norm określonego typu np. konstytucja

• kompetencja szczegółowa - gdy istnieje norma prawna upoważniająca określony organ do wydania określonego aktu prawnego np. ustawa upoważnia ministra do …

• norma prawna musi wejść w życie :

• sam akt prawny wydaje termin swojego wejścia w życie :

• akt prawny wchodzi w życie z datą ogłoszenia

• promulgacja - data wejście w życie danego aktu będzie ogłoszona w odpowiednim dzienniku ustaw

• akt prawny wchodzi w życie w jakimś czasie po jego ogłoszeniu (vacatio legis)

• retroakcja aktu prawnego - akt prawny wchodzi w życie z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia

• akt prawny nie zawiera żadnej informacji co do daty jego wejścia w życie - jeżeli taka sytuacja się zdaża to regulują ją odpowiednie przepisy

• norma prawna jest konsekwencją norm obowiązujących (warunek alternatywny w stosunku do warunku wydania zgodnie z normami obowiązującymi i regułami wejścia w życie normy) - chodzi o takie normy , które można wyprowadzić z norm obowiązujących

• norma prawna nie może być formalnie derogowana ,oprócz następujących przypadków :

• gdy jet wymieniona w przepisach derogacyjnych

• gdy podlega pod klauzulę derogacyjną

• norma prawna nie może być sprzeczna z inną norma prawną ,a jeżeli jest sprzeczna ,to musi obowiązywać na zasadzie nie uchylenia jej przez reguły kolizyjnej

• koncepcja dessouetudo :

• sytuacja ,gdy norma prawna formalnie spełnia warunki obowiązywania ,a jednak nie obowiązuje ,gdyż organy państwowe jej nie stosują

• wątpliwości koncepcji :

• techniczne - jak długi musi być okres nieużywania normy ,aby uznać ją za nieobowiązującą

• formalno - proceduralne - w systemie prawa stanowionego istnieje ścisłe rozgraniczenie pomiędzy organami tworzącymi prawo i organami stosującymi prawo ,a koncepcja dessouetudo narusza tę koncepcję

• obowiązywanie faktyczne - norma prawna obowiązuje ,gdy spełni warunki obowiązywania systemowego oraz jest stosowana przez organy stosujące prawo

• obowiązywanie aksjologiczne - norma prawna spełnia warunki obowiazywania faktycznego i systemowego ,a mimo to odmawia się jej mocy obowiązującej ,gdyż pozostaje w sprzeczności z normami mralnymi ,obyczajowymi etc.

b)obowiązywanie zewnętrzne

• odpowiada na pytanie co jest podstawą obowiązywania całego systemu prawa

• koncepcja prawa natury :

• prawo pozytywne - utworzone przez państwo ,czerpie swą moc z prawa naturalnego ,z którym nie może być sprzeczne ,bo straciłoby moc obowiązywania

• prawo naturalne - prawo ważniejsze od prawa pozytywnego ,jego źródłem jest:

• Bóg

• istota ludzdka

• koncepcje socjologiczne - podstawą obowiązywania systemu prawa jest obowiązywanie pierwszej konstytucji

• koncepcja Hansa Kelsena - podstawą obowiązywania pierwszej konstytucji jest norma prawna ("Należy przestrzegać pierwszej konstytucji (normy)"

4)Stosowanie prawa

a)aktywnośćprawotwórcza

• jej efektem jest wydawanie norm generalnych

b)aktywność stosowania prawa

• jej efektem jest wydawanie norm indywidualnych

• koncepcje stosowania prawa :

• stosowanie prawa sensu stricto - jest wyłączną domeną organów państwowych

• stosowanie prawa sensu lergo :

• prawo stosują wszystkie podmioty prawa ,którym prawo nadało takie kompetencje lub uprawnienia :

• organy państwowe

• podmioty prawa w postaci osób fizycznych ,bądź prawnych

• określenie czynnościowe stosowania prawa :

• stosowanie prawa jest to ustalenie konsekwencji prawnych faktu uznanego za udowodniony na podstawie materiału dowodowego i przyjętej teorii dowodów w związku z obowiązującymi normami prawnymi

• typy stosowania prawa :

• typ sądowniczy

• typ administracyjny

• typ kierowniczy

• proces stosowania prawa na różnych płaszczyznach :

• na płaszczyźnie opisowej - możemy opisywać stosowanie prawa w jakimś przedziale czasowym ,na jakimś terenie ,w stosunku do jakichś organów państwa

• na płaszczyźnie oceniającej - można zajmować się analizą stosowania prawa przez odpowiednie organy państwowe ,z punktu widzenia tego ,jak powinno ono wyglądać

• z punktu widzenia przepisów prawa obowiązującego

• z teoretycznego punktu widzenia

• z punktu traktowania procesu stosowania prawa jako jednego ze środków kontroli społecznej

• z punktu widzenia teorii decyzyjnych - jaki jest dobry ,racjonaly sposób podejmowania decyzji ?

• teoretyczny model decyzyjny stosowania prawa :

1 etap :

a - ustalenie jaka norma obowiązuje

b - ustalenie jaka norma obowiązuje w znaczeniu dostatecznie określonym dla potrzeb rozstrzygnięcia (kwestia wykładni prawa) :

• organ stosujący prawo rozumie jakąś normę bezpośrednio (izomorfia) lub

• organ stosujący prawo prawo dochodzi do wniosku ,że stosowana norma nie jest jasna i dokonuje wykładni (interpretacji)

2 etap :

a - uznanie faktu za udowadniony ze względu na materiał dowodowy i przyjęta teorię dowodow:

• postawa organu stosującego prawo :

• arbiter (tylko ocenia przedstawione przez strony dowody)

• postawa czynna (może rządać o przedstawienie przez strony dodatkowych dowodów)

• teorie dowodowe :

• teoria swobodnej oceny dowodów :

• opiera się na 2 dyrektywach dowodowych :

• typ logiczno - językowy dyrektyw dowodowych - występuje na gruncie logiki

• dyrektywy dowodowe empiryczne - tezy z zakresu nauk przyrodniczych i społecznych

• dyrektywa dowodowa - reguła rozumowania łącząca poszczegulne twierdzenia dowodowe w ciąg dowodowy

• legalna teoria dowodów :

• nakazuje ocenę dowodów w kontekście legalnych dyrektyw dowodowych (takich ,które wskazuje prawo)

b - ujęcie faktu w języku stosowanej nauki prawnej

3 etap :

a - subsumpcja - podciągnięcie faktu pod stosowną normę prawną (ustalenie czy dany fakt jest desygnatem nazwy ogólnej zawartej w hipotezie)

4 etap :

a - ustalenie konsekwencji prawnej faktu :

organ stosujący prawo ma częściową swobodę wyboru konsekwencji prawnej ,bądź nie posiada jej w ogóle

b - wydanie decyzji finalnej na którą składają się :

• decyzja walidacyjna (1 a)

• decyzja interpretacyjna (1 b)

• decyzja dowodowa (2 a)

• decyzja wyboru konsekwencji prawnych (4 a)

5)Wykładnia prawa

a)pojęcie i model wykładni

• wykładnia prawa - zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego

• koncepcje rozumienia wykładni :

• sensu largo - wykładnia prawa to tyle samo ,co proces rozumienia przepisów prawa

• sensu stricto - o wykładni mówimy wyłącznie wtedy ,gdy rozumienie przepisu budzi wątpliwości

• przyczyny interpretacji przepisów prawa :

• racje lingwistyczne - wyrażenia języka prawnego są nieostre ,niejasne ,wieloznaczne i otwarte

• racje systemowe - rozumienie każdego przepisu prawa musi brać pod uwagę i być zharmonizowane z rozumieniem innych przepisów

• racje funkcjonalne - wykładnie nie może ignorować konsekwencji określonego przez nią rozumienia przepisów i musi brać pod uwagę przekonania moralne adrestów norm (czynniki społeczne ,ekonomiczne ,polityczne)

• model wykładni operatywnej (wg Wróblewskiego) :

• ustalenie ,czy przepis prawny budzi wątpliwości

• ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawnego - interpretator odwołuje się do dyrektyw wykładni I - stopnia :

• wykładnia językowa

• wykładnia systemowa

• wykładnia funkcjonalna

• kolizja interpretacyjna - wykładnie II - stopnia ,czyli reguły preferancyjne (mówią jakie znaczenie przepisu powinien uznać interpretator w przypadku niezgodności dyrektyw I -stopnia)

• sformułowanie decyzji interpretacyjnej ,która stwierdza ,jakie jest właściwe znaczenie interpretowanego przepisu prawnego

b)podziały wykładni

• ze względu na moc obowiązującą :

• wykładnia autentyczna - wykładnia dokonana przez ten sam organ ,który ustanowił daną normę i mająca moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego ,który został poddany interpretacji

• wykładnia legalna - wykładnia dokonana przez organ upoważniony przez prawo do interpretacji określonych przepisów prawa

• wykładnia operatywna - wykładnia dokonana przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw

• wykładnia doktrynalna - wykładnia dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej (nie ma mocy wiążącej)

• ze względu na zakres :

• wykładnia literalna - rezultat wykładni językowej

• wykładnia rozszerzająca - daje wynik szerszy od wykładni językowej

• wykładnia zwężająca - daje wynik węższy od wykładni językowej

• zasady stosowania wykładni ze względu na zakres :

• wszystkie przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie

• nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego i podatkowego

• zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków

• zakaz wykładni rozszerzającej przepis stanowiących lex specialis

• zakaz wykładni rozszerzającej przepis upoważniających

• wolności i uprawnienia mogą być interpretowane rozszrzająco

• dopuszcza się interpretacją zwężającą i rozszerzającą przepisów prawa procesowego

• ze względu na stosunek do obowiązującego prawa

• wykładnia secundum legem (zgodna z prawem)

• wykładnia praeter legem (wykraczająca poza prawo)

• wykładnia contra legem (sprzeczna z prawem)

• zasady stosowania wykładni ze względu na jej stosunek do obowiązującego prawa :

• nakaz stosowania wykładni secundum legem

• zakaz stosowania wykładni contra legem

c)dyrektywy wykładni i ich rodzaje

• uzasadnianie (kwestionowanie) decyzji interpretacyjnej polega na przytaczaniu argumentów , które przemawiają za tym (przeciwko temu) ,że norma lub jej fragment ma określone znaczenie

• cechy dyrektywy wykładni :

• rzadko stanowią niepodważalny argument ,że norma ma określone znaczenie

• jedynie przemawiają za przyjąciem lub odrzuceniem określonej decyzji interpretacyjnej

• mają strukturę antytetyczną

• od większości dyrektyw wykładni isnieją wyjątki

• efekt uzasadniający dyrektyw wykładni to z zasady rezultat kumultatynej oceny argumentów pro i contra

• klasyfikacja dyrektyw wykładni :

• wykładnia językowa - wszystkie dyrektywy ,które charakteryzują znaczenie normy ze względu na jej właściwości językowe

• rodzaje wykładni językowej :

• wykładnia domniemania języka potocznego :

• normie należy przypisać takie znaczenie jakie ma ona w języku potocznym ,chyba że ważne reguły przemawiają za odstąpinienia od tego znaczenia

• jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać normie kilka różnych znaczeń ,to należy wybrać to z nich ,które jest najbardziej oczywiste

• wykładnia domniemania języka prawnego - jeżeli prawodaca nadał określonym wyrażeniom znaczenie swoiste ,to należy je rozumieć właśnie w takim znaczeniu

• wykładnia domniemania znaczenia specjalnego - jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy lub prakyki społecznej ,to należy przyjąć ,że termin ten ma znaczenie ,jak w tych dziedzinach

• znaczenie literalne normy :

• to jej znaczenie potoczne

• wyjątki pozwalające na odstąpienie od znaczenia literalnego :

• gdy znaczenie literalne danego przepisu jest sprzeczne ze znaczeniem innych norm systemu

• gdy znaczenie literalne danego przepisu prowadzi do absurdalnych konsekwencji z punktu widzenia społecznego lub ekonomicznego

• gdy znaczenie literalne prowadzi do rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć lub pozostaje w sprzeczności do powszechnie akceptowanych norm moralnych

• reguła harmonizowania kontekstów - ustalając znaczenie literalne przepisu należy brać pod uwagę inne przepisy prawne , wolę prawodawcy i cel regulacji prawnej

• zmiana znaczenia literalnego powinna pozostawać w ramach możliwego znaczenia słownikowego

• reguły wykładni językowej :

• różnym zwrotom nie należy przypisywać tego samego znaczenia

• tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń

• nie wolno interpretować przepisów prawnych tak ,by pewne ich fragmenty okazały się zbędne

• tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca tam nie wolno ich wprowadzać samemu interpretatorowi

• wykładnia systemowa :

• pełni rolę subsydiarną w stosunku wykładni językowej

• nie może samodzielnie stanowić podstawy do przypisania normie określonego znaczenia ,ale może decydować o tym ,które z możliwych znaczeń normy wybierzemy ,a w skrajnych sytuacjach może stanowić argument za odstąpieniem od znaczenia potocznego

• reguły wykładni systemowej :

• normy prawne powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawa (przede wszystkim zgodność z zasadami konstytucyjnymi)

• interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z normami prawa międzynarodowymi publicznymi

• normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie z normami prawa europejskiego

• nie należy interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do ich sprzeczności z innymi przepisami

• nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk

• przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce zewnętrznej i wewnętrznej aktu normatywnego

• wykładnia funkcjonalna :

• wchodzą do niej wszystkie reguły ,które nakazują uwzględnianie przy interpretacji przepisów w kontekście politycznym , ekonomicznym i aksjologicznym

• pełni rolę subsydiarną w stosunku do wykładni językowej

• reguły wykładni funkcjonalej :

• przy interpretacji przepisów prawnych należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne ,zasady sprawiedliwości społecznej i słuszności

• interpretując normę należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne i ekonomiczne danej interpretacji

• wykładnia celowościowa - interpretując przepisy prawne należy wziąć pod uwagę cel regulacji prawnej

• wykładnia genetyczna - przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego prawodawcy

• wykładnia obiektywna - przepisy prawne interpretować należy zgodnie z wolą aktualnego prawodawcy

• wykładnia prawno - porównawcza - przepisy prawne należy interpretować zgodnie z zasadami interpretacji podobnych przepisów w innych krajach

d)domniemanie interpretacyjne

• podstawowym skutkiem jest zmiana ciężaru argumentacji

• rodzaje domniemań :

• domniemanie zgodności normy z konstytucją

• domniemanie zgodności normy niższego rzędu z normą wyższego rzędu

• domniemanie racjonalności prawodawcy :

• domniemanie ,że prawodawca nie stanowi norm sprzecznych

• domniemanie ,że prawodawca nie stanowi norm zbędnych

• domniemanie ,że prawodawca dąży do społecznie aprobowanych celów

• domniemanie ,że prawodawca liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji

• domniemanie ,że prawodawca dysponuje największą władzą empiryczną

e)dyrektywy preferencji

• reguły ,które wskazują jak rozwiązać konflikt różnych dyrektyw wykładni

• teorie wykładni wg Wróblewskiego :

• teorie subiektywne - interpretator powinień w toku wykładni orientować się na wolę i intencję historycznego prawodawcy

• teorie obiektywne - interpretator powinień w toku wykładni orientować się na wolę i intencję aktualnego prawodawcy

• teorie statyczne - w razie konfliktu wykładni systemowej ,językowej i funkcjonalnej należy preferować wynik wykładni językowej i systemowej

• teorie dynamiczne - w razie konfliktu wykładni systemowej ,językowej i funkcjonalnej należy preferować wynik wykładni funkcjonalnej

• teoria wykładni O.Holmesa - zasada pierwszeństwa wykładni językowej orza pomocniczości wykładni językowej i funkcjonalej

f)materiały interpretacyjne

• rodzaje materiałów interpretacyjnych :

• akt normatywny ,w którym znajduje się interpretowany przepis

• orzecznictwo sądowe

• doktryna prawnicza

• materiały przygotowawcze

• projekty ustaw i innych aktów normatywnych i teksty uchylonych aktów normatywnych oraz związane z nimi orzecznictwo i doktrynę

• materiały komparytystyczne

• wyniki ekspertyz naukowych i opinie biegłych

• wiedza specjalistyczna ,nieprawnicza ,relewantna dla ustalenia sensu określonych wyrażeń

6)Stosunki prawne

• są fragmentem stosunków społecznych ,odbywają się na bazie obowiązującego prawa pomiędzy podmiotami prawa

• rodzaje stosunków prawnych :

• abstrakcyjne - modele stosunków prawnych konkretnych ,które zawarte są w tekstach prawa obowiązującego

• konkretne - są to stosunki ,które zachodzą między 2 zindywidualizowanymi podmiotami prawa ,w związku z zaistnieniem określonego faktu prawnego

• fakty prawne :

• jest to okoliczność powodująca powstanie ,zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego

• rodzaje faktów prawnych :

• zdarzenia - okoliczności ,które wywołują skutki prawne niezależne od ludzi np. upływ czasu

• zachowania - są to fakty prawne związane z ludźmi ,dzielą się na :

• działanie - czynności psychotechniczne

• zaniechanie - niewykonanie działania nakazanego przez prawo

• czyny - zachowania wywołujące skutki prawne ,do których podmiot nie dąży :

• dozwolone - zgodne z prawem

• niedozwolone - czyn niezgodny z prawem ,których skutkiem są szkody na osobie czy mieniu

• czynności prawne - świadome zachowania podmiotów prawa ,zgodnie z prawem i zasadamim współżycia społoecznego ,zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych :

• jednostronne - do ich skuteczności wystarczy zachowanie jednej strony

• wielostronne - do ich skuteczności wymagają zachowania wielu stron

• realne - powstają w wyniku zgodnego oświadczenia woli stron (czynością jest np. wydanie przedmiotu)

• konsensualne - powstają w wyniku zgodnego oświadczenia woli stron (np. umowa - czynościa jest już samo oświadczenie woli)

7)Elementy stosunku prawnego

• podmiot stosunku prawnego - taki podmiot prawa ,który posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych :

• osoby fizyczne - ludzie w sensie bilogicznym (posiadają zdolność prawną od momentu poczęcia)

• osoby prawne :

• podmioty prawa nie będące osobami fizycznymi

• moment rozpoczęcia życia prawnego liczy się od momentu wpisu do rejestru osób prawnych przez sąd rejonowy ,a moment zakończenia życia osoby prawnej w chwili skreślenia z rejestru osób prawnych

• mają prawo do nazwy i siedziby

• działają poprzez reprezentacje prawną (prezes)

• posiada zdolność prawną określoną w statucie i zgodną z obowiązującym prawem

• typy osób prawnych :

• stowarzyszenie

• fundacja

• grupy koncepcji dotyczących osób prawnych :

• teorie fikcji - nie ma osób prawnych ,są one stworzone aby usprawnić obrót prawny

• teorie substratu - uważają ,że u podstawy osoby prawnej może tkwić pewien substrat :

• osobowy - konkretni ludzie składający się na osobę prawną (nie oddają rzeczywistości prawnej)

• majątkowy - osoba to pewien majątek wokół którego gromadzą się idee lub ludzie .którzy chcą coś z tym majątkiem zrobić (majątek sam w sobie nie stanowi osoby prawnej)

• zdolność prawna i zdolność do czynności prawnej :

• zdolność prawna :

• zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków

• posiada każdy człowiek od momentu urodzenia (wyj wyjąrek nasciturus) do momentu śmierci (w przypadku zaginięcia należy odczekać 10 lat i zaginiony musi ukończyć 23 lata)

• zdolność do czynności prawnych :

• zdolność do tego ,aby za pomocą czyności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania

• rodzaje zdolności do czynności prawnych :

• ograniczona zdolność do czynności prawnych

• brak zdolności do czynności prawnych

• pełna zdolność do czynności prawnych

• czynniki ograniczające zdolność do czynności prawnych :

• wiek :

• 0 - 13 lat - brak zdolności do czynności prawnej

• 13 - 18 lat - ograniczone zdolności do czynności prawnych (swoboda korzystania z własnych zaroków i zawieranie powszechnych umów)

• > 18 lat - pełna zdolność do czynności prawnych

• stan zdrowia :

• osoby psychicznie chore ,alkoholicy ,narkomani na wniosek zainteresowanych stron mogą zostać ubezwłasnowolnione :

• całkowite ubezwłasnowolnienie (jak wiek 0 - 13 lat)

• częściowe ubezwłasnowolnienie (jak wiek 13 - 18 lat)

• przedmiot stosunku prawnego :

• jest to coś ze względu na co dochodzi do powstania ,zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego

• rodzaje przedmiotów stosunku prawnego :

• przedmiot w sensie ścisłym

• ruchomości i nieruchomości

• dobra majątkowe i niemajątkowe

• prawa - w sensie uprawnień

• energia elektryczna

• człowiek jako przedmiot prawa

• treść stosunku prawnego - treścią stosunku prawnego ,na który wskazujemy jest zawsze zachowanie podmiotów prawa (na przykładzie książki pożyczenie - oddanie w różnych postaciach ,użyczenie - oddanie tej samej książki)

• uprawnienie i obowiązki :

• obowiązki - gdy prawodawca w sposób jednoznaczny nakazuje lub zakazuje określone zachowania

• uprawnienia - gdy prawodawca pozwala podmiotowi prawa dokonać pewnego wyboru zachowania w ramach przez siebie wskazanych

• rodzaje uprawnień :

• mocne - korzystający z nich podmiot prawa może liczyć na pełną ochronę prawną i poparcie swych działań przez organy państwa

• słabe - uprawnienia ,co do których podmiot jest uprawniony ale nie wywołują one konkretnych skutków prawnych

---