Ekologia - część hydrobiologiczna
Woda środowiskiem życia organizmów.
Wodne środowisko dzieli się na następujące grupy:
=>stojące wody, tj. lenityczne; zalicza się do nich bagna, drobne zbiorniki, jeziora i stawy
=>cieki, czyli płynące wody, tj. lotyczne; należą do nich źródła, rzeki i potoki a także kanały, strumienie, rowy.
Klasy czystości wód:
I. Klasa pierwsza
Wody powierzchniowe w tej klasie charakteryzują się bardzo dobrą jakością:
spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1,
wartość wskaźników jakości wody nie wskazują na żadne oddziaływanie antropogeniczne.
II. Klasa druga
Wody powierzchniowe w tej klasie można określić jako wody o charakterze dobrym:
spełniają w odniesieniu do większości jakości wody wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2,
wartość biologicznych wskaźników jakości wody wskazują na niewielki wpływ oddziaływania czynników antropogenicznych.
III. Klasa trzecia
Wody powierzchniowe w danej klasie określić można jako wody zadowalające:
spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2.
wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych;
IV. Klasa czwarta
Wody powierzchniowe tej klasy scharakteryzować można jako niezadowalającej jakości:
spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3,
wartość biologicznych wskaźników jakości wody wskazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych.
V. Klasa piąta
Wody powierzchniowe danej klasy identyfikować można z wodami złej jakości:
nie spełniają wymagań określonych dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,
wartość biologicznych wskaźników jakości wody wykazują na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych.
Anomalia gęstościowa jest to właściwość wody polegająca na tym, że maksimum gęstości występuje nie w najniższych temperaturach, lecz w temperaturze 4oC. Umożliwia ona organizmom przeżycie w wodach śródlądowych, które zimą zamarzają. Dzięki anomalii woda o temperaturze 4oC zbiera się przy dnie, warstwa lodu nie sięga dna i większość zbiorników zamarza jedynie częściowo. Lód ścinający powierzchnię jeziora izoluje głębiej położone masy wody i chroni je przed dalszym ochładzaniem, dlatego też w głębokim jeziorze nawet podczas surowej zimy woda nie zamarza całkowicie i tym samym istnieje środowisko życia. Bez tej anomalii najzimniejsza woda opadałaby zimą na dno tak długo, aż jezioro zamarzłoby całkowicie.
Zoobentos cieków oraz zbiorników antropogenicznych.
Zoobentos - organizmy zwierzęce bentosu (czyli części przydennej). Wyróżniamy organizmy osiadłe i ruchliwe. Wiele gatunków zwierząt, które prowadzą osiadły tryb życia jest odpowiednio przystosowana np. do drążenia podłoża, przytwierdzania się i zdobywania pokarmu. Bentos słodkowodny tworzą głównie skąposzczety, pijawki, mięczaki, gąbki, larwy owadów, glony, bakterie a także rośliny zielne.
Rola zoobentosu w ekosystemie: baza pokarmowa, samooczyszczanie się wody, tworzenie różnorodności.
Makrofity środowisk lotycznych i lenitycznych.
Amfifity - (rośliny ziemno-wodne) - gatunki błotne i bagienne, w strefie podmokłej i wahań poziomu wody; m.in.: mchy, skrzypy (Equisetum), knieć błotna (Caltha palustris), babka wodna (Alisma plantago-aquatica), rdest ziemnowodny (Polygonum amphibium), różne gatunki turzyc (Carex) i ponikieł (Heleocharis); z drzew często olchy (Alnus) i wierzby (Salix); rośliny ziemnowodne, występujące w strefie wahań poziomu wody, np. ponikło igłowate (Eleocharis acicularis),
Helofity - rośliny wynurzone, tworzące przybrzeżne szuwary, np.: trzcina pospolita (Phragmites australis), pałka szerokolistna (Typha latifolia), oczeret jeziorny (Scirpus lacustris), tatarak (Acorus calamus), manna mielec (Glyceria maxima); rośliny, których pączki odnawiające zimują w błocie. Wg klasyfikacji Raunkiæra są jedną z grup kryptofitów, czyli roślin skrytopączkowych. W strefach klimatycznych, w których występują okresy niesprzyjające wegetacji roślin (np. zima) części nadziemne roślin obumierają, niesprzyjający zaś wegetacji okres przetrwają pączki znajdujące się w błocie. Na wiosnę odtwarza się z nich nowy pęd nadziemny.Nazwa "helofity" może odnosić się także do wszystkich roślin błotnych (szuwarowych), które według klasyfikacji Raunkiæra mogą być również hydrofitami, a nawet geofitami (granica między tymi grupami jest płynna).
Nimfeidy - grupa roślin wodnych. Główna grupa zasiedlająca litoralną strefę roślin o liściach pływających (obok roślin zanurzonych także występujących w tej strefie) - pomiędzy szuwarem właściwym (strefą roślin wynurzonych) a właściwą strefą roślin zanurzonych (elodeidami).Zakotwiczone w osadzie przy pomocy kłączy. Liście pływają po powierzchni wody. Aparaty szparkowe liści na górnej stronie liścia. Występują tak że pałka wodna i trzcina pospolita.
Tworzą zwykle zbiorowiska ze związku Nymphaeion.
Przedstawiciele:
żabiściek pływający (Hydrocharis morsus-ranae) (ponieważ ta roślina często traci kontakt z podłożem, bywa zaliczana wówczas nie do nymfeidów, lecz do pleustonu)
grążel żółty (Nuphar lutea)
grążel drobny (Nuphar pumila)
grzybienie białe (Nymphaea alba)
grzybienie północne (Nymphaea candida)
grzybieńczyk wodny (Nymphoides peltata)
rdestnica pływająca (Potamogeton natans)
kotewka orzech wodny (Trapa natans)
Nazwa nymfeidy bywa czasem używana jako synonim rodziny grzybieniowatych lub podklasy grzybieniowych oraz jednostek pośrednich.
Elodeidy - strefa roślin zanurzonych, występująca w litoralu jezior oraz rzek (potamal). Do elodeidów należą m.in.: moczarka kanadyjska (Elodea canadensis), rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum), wywłócznik, rdestnice. Do strefy elodeidów zaliczane są także łąki ramienicowe. Czasami do elodeidów zaliczane są także izoetidy. Duże rośliny zanurzone pod powierzchnią wody (kwiaty mogą wystawać nad wodę), np. moczarka kanadyjska (Elodea canadensis), ramienicowce (Charales), rdestnica kędzierzawa (Potamogeton crispus), rdestnica przeszyta (P. perfoliatus), rdestnica połyskująca (P. lucens), wywłócznik (Myriophyllum), według niektórych także rogatek (Ceratophyllum).
Makrofity ogólnie:
(gr. makros + phytón - długi, wielki + roślina) zakorzenione wodne rośliny kwiatowe i duże glony (u nas gł. ramienice) występujące w środowisku wodnym.
Należą tu:
zasiedlające ekoton wodno-lądowy
amfifity - rośliny ziemnowodne, występujące w strefie wahań poziomu wody, np. ponikło igłowate (Eleocharis acicularis),
helofity - rośliny wynurzone, tworzące przybrzeżne szuwary, np.: trzcina pospolita (Phragmites australis), pałka szerokolistna (Typha latifolia), oczeret jeziorny (Scirpus lacustris), tatarak (Acorus calamus), manna mielec (Glyceria maxima)
całkowicie wodne
pleustofity - rośliny unoszące się na powierzchni wody lub w toni wodnej, niezakotwiczone (także oderwane od dna), budujące pleuston
lemnidy (akropleustofity) - rośliny swobodnie pływające po powierzchni wody, np. rzęsa drobna (Lemna minor), wolffia bezkorzeniowa (Wolffia arrhiza), żabiściek pływający (Hydrocharis morsus-ranae), salwinia pływająca (Salvinia natans). Niektórzy dodatkowo wyróżniają wśród nich wolffieidy i hydrocharidy.
ceratofyllidy - rośliny podwodne unoszące się swobodnie w toni wodnej (mezopleustofity), czasami przytwierdzone do podłoża wyrostkami pędów, zredukowanymi korzeniami lub chwytnikami (bentopleustofity), np. rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum), rzęsa trójrowkowa (Lemna trisulca), pływacz (Utricularia sp.), czasem zaliczane bywają do elodeidów.
nymfeidy - rośliny o liściach pływających, np.: grążel żółty (Nuphar lutea), grzybienie białe (Nymphaea alba), rdestnica pływająca (Potamogeton natans). Niektórzy dodatkowo wyróżniają wśród nich stratioidy i trapidy.
elodeidy (magnopotamidy) - duże rośliny zanurzone pod powierzchnią wody (kwiaty mogą wystawać nad wodę), np. moczarka kanadyjska (Elodea canadensis), ramienicowce (Charales), rdestnica kędzierzawa (Potamogeton crispus), rdestnica przeszyta (P. perfoliatus), rdestnica połyskująca (P. lucens), wywłócznik (Myriophyllum), według niektórych także rogatek (Ceratophyllum).
parwopotamidy - drobne rośliny zanurzone pod powierzchnią wody, np. rdestnica stępiona (Potamogeton obtusifolius), włosienicznik pędzelkowaty (Batrachium penicillatum). Niektórzy dodatkowo wyróżniają wśród nich batrachidy i peplidy.
izoetydy (isoetidy) - zimozielone podwodne rośliny rozetkowe, np. poryblin jeziorny (Isoëtes lacutris), stroiczka jeziorna (Lobelia dortmanna), elisma wodna (Luronium natans).
Powyższy podział często jest uproszczony do postaci: rośliny o liściach wynurzonych (helofity), rośliny o liściach pływających (nymfeidy) i rośliny zanurzone (elodeidy).
Makrofity bywają też dzielone na "twarde" (wynurzone, z reguły o sztywnych łodygach) i "miękkie" (zanurzone).
Pleuston - organizmy pływające na lub pod powierzchnią wody, zazwyczaj rośliny wodne (np. rzęsa wodna, salwinia pływająca, tropikalny hiacynt wodny Eichhornia crassipes), ale mogą to być także zwierzęta (np. pływające kolonie żeglarza portugalskiego). Nadmiar pleustonu jest niekorzystny, ponieważ ogranicza dostęp światła i produkcję pierwotną w zbiorniku wodnym.
Przystosowania makrofitów do życia w środowisku słodkowodnym:
Hydrofity charakteryzują się dość słabo rozwiniętym system korzeniowym, u niektórych (jak pływacz) w ogóle go brak. Wiele z nich natomiast ma silnie rozwinięte kłącza. Odznaczają się bardzo słabym wykształceniem tkanek mechanicznych i tkanek przewodzących, nie posiadają kutykuli i aparatów szparkowych. Posiadają duże przestwory międzykomórkowe wypełnione powietrzem (aerenchyma). Ciśnienie osmotyczne w komórkach jest niskie, do 8 atmosfer. Liście drobne, wstęgowate lub postrzępione. Łodyga wiotka.