Sokrates
poświęcał się działalności nauczycielskiej, uczył o cnocie i rozumowaniu do niej prowadzącej. Został skazany na śmierć za szkodliwą śmierć (Coś Ty Atenom zrobił Sokratesie).
Poglądy:
-zajmował się tylko człowiekiem -pracował na dwóch polach-etyki i logiki.
Etyka: -konkretyzacja wyrazu cnota-nadanie nowego znaczenia:sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą -cnota stała się wartością powszechną, niezależną od wieku czy statusu. -człowiek powinien dbać o dobra moralne (najwyższe), nie licząc się z dobrami niższego rzędu. -twórca etyki-wyróżnił dobra moralne -twórca moralizmu-dobra moralne ponad inne.
-tylko to co dobre jest pożyteczne -szczęśliwym jest ten, kto posiada największe dobro, czyli cnotę. -zło pochodzi z nieświadomości -wiedza jest warunkiem cnoty, cnota jest wiedzą -cnoty można się uczyć-dobro nie jest wrodzone -cnota jest jedna-nie można jej różnie interpretować -należy szukać wiedzy, bo daje ona cnotę.
Poglądy logiczne: -teoria poszukiwania wiedzy, czyli metodologia. -metoda oparta na dyskusji i współpracy umysłowej. Dwie części: 1. elenktyczna (metoda zbijania)-uczyła jak usuwać fałszywe przekonania-fałszywą tezę Sokrates przyjmował poważnie (ironia sokratesa) i pytaniami zmuszał do wyciągniecia twierdzenia sprzecznego z tezą pierwotną bądź jakimś powszechnie znanym twierdzeniem. Celem tej metody było ujawnienie wiedzy i zdemaskowanie tego, co pozorne. 2. maieutyczna-zakładała, że każdy człowiek ma w sobie wiedzę prawdziwą, trzeba ją tylko wydobyć. Sokrates spełniał ją przy pomocy pytań-metoda wspólnego szukania prawdy (dziś metoda heurycystyczna) -poszukiwania prawd Sokrates zaczynał od stwierdzenia faktów znanych i uznanych, do czynności moralnych-trudniejszych przechodził drogą analogii. -poszukiwał cech wspólnych w rozumowaniu jako pierwszy, był twórcą metody indukcyjnej. -definiował pojęcia przez szukanie cech ogólnych i indukcję.
Sokrates vs sofiści: 1.definiowanie pojęć: Sokrates: celem były rzeczy, które definiował język, dawał im tylko nazwę, jedna ogólna formuła, uzyskanie korzyści przez zdobycie wiedzy. sofiści:celem był język, jak największa liczba pojęć, korzyści to dobra materialne.
2.Prawda: Sokrates:tylko jedna, nieelastyczna, potrzebna dla poprawy moralnej ludzi. wiedza powszechna, bezwzględna, moralista sofiści:względna i ogólna, uczyli tego co skuteczne, relatywiści, utylitaryści.
Sokratyzm-skrajny moralizm i intelektualizm. cnota jest celem człowieka, a wiedza generalnym środkiem. nierozłączność szczęścia, rozumu i cnoty-na tym fundamencie budowano całą etykę grecką. wiedza może być tylko ogólna-fundament teorii poznania.
Uczniowie Sokratesa: Platon-uczeń bezpośredni, Arystoteles-pośredni. Obaj kontynuowali poglądy Sokratesa.
ANtystenes-założyciel szkoły cyników-poglądy relatywistyczne sofistów, teoria moralizmu Sokratesa
Arystyf- szkoła cyrenaików-wędrowny tryb życia i zapłata za naukę od sofistów, hedonizm sokratejski.
Cnota jest dobrem bezwzględnym (wywodzą się z samej natury rzeczy, a nie ustanowień ludzi) , wiąże się z pożytkiem (ludzie błądzą, bo nie wiedzą co jest dobre- czyn jest dobry, gdy wypływa z niego pożytek) i szczęściem i wiedzą (nikt świadomie zła nie czyni, wynika ono z niewiedzy. Cnoty można się nauczyć, bo jest jak wiedza. Jest tylko jedna. S.byl wirtuozem metody. Proponował metody dyskusji: -elenektyczna (zbijania) czyli doprowadzania do absurdu; tezy podane mu przyjmował poważnie i pytaniami doprowadzał do twierdzenia sprzecznego, -maieutyczna (położnicza) opierającą się na zał., że każdy posiada w sobie wiedzę i trzeba mu pomóc ją wydobyć poprzez wspólne szukanie i zadawanie pytań prostych tak/nie. Sokrates nazwany jest gzem (pobudzał do myślenia), arkuszerką (pomagał wybudzić się myślom) i rybą drętwą- jako symbol dystansu i zabezpieczenie przed popadnięciem w cynizm.
|
Platon
żył w czasach rozkwitu Aten, był ze znakomitego rodu, wychowany w wysokiej kulturze, duchu greckim. miał na imię Arystokles, Platon to przydomek. Brał udział w igrzyskach olimpijskich, był też artystą przebywał 8 lat z Sokratesem, stykał się też z wieloma innymi prądami. po śmierci Sokratesa podróżował przez 12 lat. nie założył rodziny, żył z uczniami w Akademii. poglądy ukształtowane przez: sokratesa, uczonych pitagorejskich, Heraklita, Anaksygorasa
Poglądy: polityka natchniona filozofią powinna kształtować świat wedle idei dobra. Politycy powinni pochlebiać ludziem, a uczyć ich dobra.
Nauka o ideach: -idealista -pojęcia zawierają wiedzę, więc muszą mieć przedmiot rzeczywisty-stwierdził, że nie rzeczy są przedmiotami pojęć, stałe własności przysługują pojęciom. -idea to byt, który nie jest dany nam bezpośrednio, a cechuje jakieś pojęcie, są to przedmioty pojęć. -idei jest wiele, stanowią odrębny świat. ustrój świata idei jest hierarchiczny. -najwyższą ideą jest idea dobra -istnieją dwa rodzaje bytów: poznawany przez zmysły(zniszczalny, zmienny, rzeczowy) i przez pojęcia(wieczny, niezmienny, obejmuje idee).
Idee a rzeczy: -bytem są wieczne, niezniszczalne idee. Idee istnieją, rzeczy stają się. -rzeczy to tylko cienie idei, człowiek żyje więc wiecznie w cieniu. -nie ma dwóch rodzajów bytu-są tylko idee-jeden byt. -idee są wzorami rzeczy, nie przyczynami. -świat idei to świat prawdziwy, świat rzeczy to jego kopia, odbicie. -idee można pojmować w sensie logicznym lub religijnym. Są czymś czysto idealnym, wzorem istniejącym jedynie dla umysłu, czymś niepojętym, boskim.
Nauka o duszy: -dusza jest czynnikiem życia, bez którego ciało jest martwe. Dusza jest tym, co się samo wprowadza w ruch. -dusza jest niematerialna, jest realna, poznaje rzeczywistość, jest nieśmiertelnym pierwiastkiem w człowieku. ciało jest narzędziem duszy. -podział duszy: rozumna, impulsywna i zmysłowa. tylko rozumna to dusza sama w sobie-ujęcie węższe, religijne.
dualizm duszy i ciała-istnieją od siebie niezależnie. -jeśli człowiek stanowi jedność, to dzięki swej duszy, nie ciału. dusza poznaje idee i upadabnia się do nich, jest źródłem dobra. -człowiek to dusza władająca ciałem. -ciało jest więzieniem duszy. -dusza nie ma początku ani końca istnienia, jest odwieczna.
Nauka o przyrodzie. -przyroda to zespół organiczny ułożony celowo i rozumnie. -istnieje bóstwo, które rozumnie zbudowało świat. -budując świat wzięto za wzór idee. -materia jest wieczna jak bóg i idee, nieokreślona, bezkształtna i nieograniczona, lecz może przyjmować wszystkie kształty. -idee są wiecznym bytem, materia-wiecznym niebytem. -świat nie postępuje, lecz się cofa. Najpierw były rzeczy idealne, potem złączyły się ze swoimi cieniami. -świat, planety mają duszę-w ujęciu szerokim-zasadę ruchu i życia. -zmiana myślenia Platona: dusze istnieją nie tylko obok materii, ale też stanowią składnik całej przyrody-idealizm i spirytualizm.
Nauka o poznaniu: -dwa rodzaje poznania: rozumowe(idee) i zmysłowe (rzeczy) -prawdziwe poznanie odbywa się przez myśli. Samymi zmysłami nie można pojąć nawet rzeczy. -myśl jest niezależna od poznania. -myśli składają się na wiedzę wrodzoną, którą posiadamy z poprzedniego życia. -spostrzeżęnia opierają się i przypominają pojęcia. -Platon tłumaczył wiedzę racjonalną opierając się na nieracjonalnej. -istnieje tylko jedno poznanie-racjonalne poznanie idei. Wszystko inne jest domysłem. -dwa rodzaje myśli: a)dyskursywna-przez rozumowanie dochodzi do prawdy b)intuicyjna-poznanie bezpośrednie prawdy (najwęższa ze wszystkich) -badanie empiryczne nienaukowe-nie prowadzi do poznania wiedzy, a rzeczy. -dialektyka jest metodą idealną. -tylko dialektyka jest filozofią-pomijała świat zjawisk a skupiała się na ideach. -filozofia częściowo miała się skupić na poznaniu prawdy, a częściowo na "połączeniu duszy z tym, co moralne i piękne"
Etyka: Cnoty: -istnieją 4 cnoty odpowiadające 3 częściom duszy: 1.mądrość-cnota części rozumnej 2.męstwo-cnota części impulsywnej 3.panowanie nad sobą-cnota części pożądliwej 4.sprawiedliwość-utrzymująca ład. -z piękna, wiedzy i harmonijnego ukształtowania życia płynie czysta radość.
Miłość: -dwa rodzaje dobra:idealny i realny -dobra idealne są wyżej -późniejsza zmiana: dobra realne są nieuniknionym etapem w drodze do dóbr idealnych. -dobro jest początkiem i końcem
-Państwo: -uniwersalny charakter teorii państwa -państwo jak organizm-części państwa zależą od całości, realizują wspólny cel, którym jest dobro. -na czele państwa stają filozofowie-posiadają cnotę mądrości poniżej strażnicy-cnota męstwa najniżej rzemieślnicy-cnota panowania nad sobą. -idealne państwo jest ascetyczne-dąży do idealnego celu, a nie dóbr fizycznych. -dla dwóch wyższych stanów zniesiona jest własność indywidualna-wyrzekają się wszystkiego. -stan najwyższy jest zwolniony z tego obowiązku, bo nie bierze udziału w dążeniu do doskonałości. istota platonizmu: platonizm=idealizm-we wszystkich dziedzinach bytu i działania, obok pierwiastków realnych-przemijających, istnieją pierwiastki wieczne, idealne.
Opozycja-Arystoteles-idee są fikcjami, podwojeniem rzeczy, są bezużyteczne, nie tłumaczą faktów.
|
Arystoteles
pochodził z rodziny, w której zawód lekarza był dziedziczny, miał zasób wiedzy empirycznej, przyrodniczo-lekarskiej był uczniem Platona, jednak zaprzeczał jego filozofii
Poglądy -dziedziną nauki, którą zajmował się najwięcej była biologia. -byt-przede wszystkim żywe jednostki. -Platon był twórcą zasad-Arystoteles-rozwiniętych teorii. -dzidzictwo myśli platońskiej i biol-lekarskiej było źródłem trudności w systemie Arystotelesa.
Logika: -dwojaka postawa wobec świata-platoński idealizm, z usposobienia-realista -zachował teorię wiedzy, odrzucił teorię bytu. -nie istnieją idee poza rzeczami, lecz wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych. -nowy dualizm-bytu i wiedzy -wg niego logika mówiąca o wiedzy ogólnej powinna oddzielić się od metafizyki-nauki o jednostkowym bycie. -logika ma uczyć jak posługiwać się pojęciami i sądami. -podstawą prawidłowych pojęć jest definicja, a prawidłowych sądów-dowód. -definicja i dowód to główny temat logiki. -pojęcia tworzą hierarchię coraz ogólniejszych pojęć. na szczycie hierarchii znajdują się pojęcia najogólniejsze. -definicja pojęcia to umieszczenie go w hierarchii-zaliczenie do pojęcia wyższego z zaznaczeniem różnicy. -sądy działają na tej samej zasadzie: tworzą hierarchię racji i następstw, bardziej ogólne mogą stanowić rację dla mniej ogólnych, nigdy odwrotnie. -jednym z najwyższych sądów jest zasada sprzeczności. -sąd to zespół pojęć, jednostka logiczna to pojęcie. -Arystoteles stworzył teorię sylogizmu-wnioskowanie z dwóch sądów mających jedno wspólne pojęcie.
Psychologia poznania: -sylogizm pozwalał na wykładanie wiedzy zdobytej, a nie poznawanie jej. -umysł ludzi poznaje od szczegółu do ogółu. -strukturą wiedzy rozwijającej się jest indukcja -porządek "od ogółu do szczegółu" i "od szczegółu do ogółu" musi być tożsamy-opozycja wobec Platona. -zmysły są tak samo ważne jak rozum, umysł może nie zetknąć się z rzeczywistością jedynie przez zmysły. -umysł jest niezapisaną tablicą, nie ma w nim wrodzonych pojęć. -poznanie ma charakter bierny-jest receptywne. empiryczna postawa poznania
Filozofia Arystotelesa była dogmatyczna-świadomie opierała się na prawach bez dowodu. wg niego prawdy ogólne mogą być przesłankami we wnioskowaniach.
Filozofia teoretyczna: -pierwsza filozofia lub filozofia rozważa byt jako taki, jego właściwości i ukształtowania pozostawia innym naukom. -byt swoisty to substancja. substancją są tylko rzeczy konkretne. -forma to właściwości ogólne wchodzące w skład danej substancji. -materia to pojęcia, któe nie wchodzą w skład definicji, a cechują substancję. -substancja składa się z formy i materii. -materia przestrzenna to pierwsze, czyste, nieuformowane podłoże zjawisk. Materia jest w substancji wielością, różnorodnością, podzielnością. -formowanie jest jak rzeźbienie, tworzy z materii jedność. -materia i idee są abstrakcyjne-nie istnieją samodzielnie, isnieją tylko konkretne zespoły materii i formy. -forma ważniejsza niż materia -forma to realny odpowiednik pojęcia -prawdziwe poznanie jest natury pojęciowej. -poznajemy z rzeczy tylko to, co jest w jej pojęciu, czyli formę. materia jest niepoznawalna. - co zawarte jest w pojęciu, jest własnością całego gatunku, więc forma jest skłądnikiem pojęciowym, częścią najważniejszą w substancji, istotą rzeczy, -dwoistość cech rzeczy: ważne i mniej ważne. -4 własności rzeczy:forma, materia, przyczyna i cel. -przyczyna jest powiązana z formą, bo fizyczna (wyobrażenie, jak coś stworzyć) -forma jest więc siłą, która działa i wytwarza skutki, jest czynnym pierwiastkiem w substancji. -przyczyny działają, są niezależne od celów. -cel nie leży poza rzeczą, lecz w niej samej. -celem rozwoju jest osiągnięcie cech gatunkowych, cczyli formy. -forma jest więc celem i przyczyną rzeczy. -forma jest z jednej strony czynnikiem pojęciowym, z drugiej aktywnym. -naturę formy stanowi działanie-energia. -energia stanowi więc istotę bytu. -materia jest uzupełnieniem energii-potencją. -stawanie się to aktualizowanie potencji, a rzeczywistość to potencja zaktualizowana. -w przyrodzie działają samorzutne siły, które dążą do celu. -świat jest wieczny i przestrzennie ograniczony. -znany nam świat jest światem jedynym. -istnieje byt absolutny, doskonały, pierwsze ogniwo, które będą nieruchomym porusza świat.
Dusza (psychologia): -forma, energia ciała organicznego, nie może istnieć bez ciała, a ciało bez duszy, która je ożywia, jest przyczyną samorzutnych czynności istoty. ma wiele funkcji, wyższe są te, które mogą być wykonywane bez innych-niższych. 3 rodzaje duszy: 1.dusza roślinna-najniższa, powoduje odżywianie się i rośnięcie, nie jest zdolna do postrzegania. 2.dusza zwierzęca-postrzeganie, uczucia, popędy 3.myśląca-tylko u człowieka, rozumna, kieruje się wolą.
podział rozumu: 1.teoretyczny-poznający 2.praktyczny-kieruje się wolą.
-dusze niższe (roślinna i zwierzęca) są receptywne -dusza rozumna-czynna, przyczyna swych działań, nie spełnia funkcji poznawczej, a jedynie wprawia w ruch rozum bierny -dusza w człowieku jest, jak Bóg w kosmosie-wyłomem ogólnej zasady systemu Arystotelesa, są to same formy bez materii.
Filozofia praktyczna: -nie ma innego dobra niż realne, szukał celów osiągalnych. -dobro można odnaleźć przez ustalenie, jak ludzie stawiają sobie cele. -są cele niższe i wyższe oraz cel najwyższy. -cel najwyższy to eudajmonia-doskonałość jednostki, osiągnięcie optimum, leży w działaniu rozumu, -dwa rodzaje cnót: 1.dianoetyczne-mądrość, rozsądek i inne 2.etyczne-męstwo, honor. -cnót jest tyle, ile czynności ludzkich, bo każda czynność ma swoją cnotę. -cnota to usposobienie zachowujące środek
Arystotelizm-doktryna środka.
Ludzie nie posiadają ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia. Zdaniem Arystotelesa celem nauki jest wyprowadzenie (ἀπόδειξις apodeiksis) stanu faktycznego z jego przyczyn. Ten proces ma dwie możliwe formy: wnioskowanie o szczególnych przypadkach ze znanej ogólnej reguły (dedukcja) i wnioskowanie o ogólnej regule ze znanych poszczególnych przypadków (indukcja).
|
Św. Augustyn
Jego poglądy to połączenie doktryn chrześcijańskich i poglądów Platona. -Celem człowiek jest szczęście, które może dać tylko Bóg, a filozofia ma pomóc w znalezieniu. -koncentracja na zbawieniu i życiu wewnętrznym, które do niego wiedzie. -umysł jest odbiorcą prawd ogólnych, nie twórcą. W umyśle te prawdy są odbiciem tych, które istnieją (jaskinia Platona) -poznanie umysłowe jest intuicyjne. -spotęgowanie poznania to oświecenie -niższe stadium poznania-ludzkie, wyższe stadium poznania-mistyczne, boskie. -Bóg jest źródłem prawdy, Bóg i dusza są nieśmiertelne. Bóg jest najwyższym, niezależnym bytem, przyczyną wszelkiego bytu, przedmiotem poznania i jego przyczyną. -dążenie do Boga leży w naturze ludzkiej. -dusza jest substancją samoistną, nie jest własnością ciała, jest od niego doskonalsza, bliższa Bogu, ona poznaje Boga, -podstawą życia duchowego jest wola, natura ludzka przjawia się w tym, czego człowiek. Wiara i rozum uzupełniają się -Bóg siłą woli stworzył świat wg form i zasad które posiada w umyśle jako idee, stworzenie jest skończone. Bóg jest osobą godną miłości, kierownikiem świata i sędzią.
Etyka: Teodycea: -zło nie należy do przyrody, jest dziełem wolnych stworzeń -zlo nie jest realne, jest brakiem dobra. -zło nie psuje harmonii, jest do niej potrzebne -zło pochodzi od człowiek, dobro jest łaską -źli ludzie będą potępieni, dobrzy zbawieni.
Augustynizm-dał początek nowej, chrześcijańskiej filozofii. Postawa Augustyna była introspekcyjna, a wola miała pierwszeństwo przed rozumem. |
Św. Tomasz z Akwinu
XIIIw., Włochy, dominikanin, miał zinterpretować krytycznie dzieła Arystotelesa i poprawić je dla Kościoła.
Poglądy: wiele zbieżnych z Arystotelesem -oddzielił wiedzę (rozległa, rozum poznaje rzeczy i Boga) od wiary, rozum od objawienia. -prawda pochodzi od Boga -Teologia-objawienie, filozofia-rozum -filozofia przygotowuje do wiary i jej broni. Byt: -człowiek poznaje tylko rzeczy jednostkowe, które są substancjami, samoistnymi bytami -powszechniki:
-istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne jej gatunkowi i zawarte w definicji. -Bóg jest bytem niezależnym, prostym, a stworzenie przypadkowym, zależnym i złożonym (co najmniej z istoty i istnienia) -istotą substancji cielesnych są forma-podstawa tego, co gatunkowe, źródło jedności i materia-podstawa indywidualności, źródło mnogości. -świat cielesny-forma i materia, świat duchowy-tylko forma -forma-akt, materia-potencja -Bóg jest czystym aktem, stworzenie ma zawsze czynnik potencjalny.
Bóg: -istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą, można dowodzić tylko na doświadczeniu. Dowód można przeprowadzić na podst. jego dzieł. 5 dowodów na istnienie Boga:
-własności Boga można poznać rozumem, drogą negacji lub eliminacji -tylko Bóg istnieje sam przez się. Bóg jest, doskonały, mądry, wszechmocny samoistny, niezmienny, wieczny, niematerialny, nie ma przyczyny.
Świat: -stworzony z niczego, wprost przez Boga, jako akt woli, nie konieczności, nastąpiło w czasie, jest kierowany przez Boga, rozwija się celowo, wg boskiego planu, jest różnorodny aby wyrazić całą istotę boską. -anioły-istnieją, aby uzupełnić ciągłość między stworzeniem a Bogiem.
Dusza: -ciało i dusza są nierozłączne jak forma i materia. -dusza jest formą, czynnym pierwiastkiem człowieka, jest rozumna. -psychofizyczna jedność człowieka.
Poznanie: -polega na upodobnieniu podmiotu do poznawanego przedmiotu, jest receptywne, empiryczne, konieczne są do niego zmysły, -włądze poznawcze-umysłowe lub zmysłowe, umysłowe są wyższe, od zmysłowych musi się zacząć proces poznania. -Rozum jest władcą duszy. -umysł jest czynny-wydobywa wyobrażenia istotności i bierny-poznaje tę istotność -przedmioty mat. poznajemy rozumem, mamy o nich wiedzę ogólną i pewną duszę poznajemy pośrednio, jej potencjał drogą refleksji.
Filozofia moralna: -cenił każde dobro -rozum musi wyprzedzać wolę i kierować nią, by wybierała dobro -cel życia to szczęście, czyli poznanie przez Boga
Tomizm-chrześcijaństwo oparte na doświadczeniu.
|
BACON
XVI/XVIIw., Anglia prawnik, radca prawny królewski, członek parlamentu skazany za przekupstwo zmarł na przeziębienie na wskutek eksperymentów robionych na śniegu.
Poglądy: Klasyfikacja nauk:
3 grupy nauk: 1. dziedzina pamięci-historia, opis jednostkowych faktów dotyczących przeszłości przyrody lub człowieka 2.poezja-dziedzina wyobraźni 3.filozofia-dziedzina rozumu, przedmiotem jest Bóg, przyroda i człowiek. a)filozofia pierwsza-dział o pojęciach i twierdzeniach prawdy o Bogu są kwestią wiary i nie należą do filozofii b)filozofia przyrody: -spekultatywna-poznaje prawa -cheratywna-stosuje prawa ------------------------------------- -fizyka-jak rzeczy są zbudowane -matematyka-jaka jest ich istota i cel c)filozofia człowieka: -antropologia-nauka o jednostkach ludzkich -polityka-nauka o społeczeństwach
Cele nauki: -nauka to środek do praktycznych celów -wiedza jest potęgą człowieka w jego walce z przyrodą -przyrodoznawstwo jest najważniejszą z nauk -wiedza jest ważna w życiu codziennym i w kulturze -celem nauki jest, by życie ludzkie zostało obdarowane nowymi wynalazkami i bogactwami -na szczyt nauk wysunęły się nauka stosowana i technika -metodologia ma 2 zadania: a)destrukcyjne-ujawnić i wyeliminować błędy b)konstrukcyjne-wskazywać właściwe środki zdobywania doświadczenia
Teoria złudzeń -destrukcyjna część metodologii była nauką o złudzeniach umysłu. 4 rodzaje złudzeń: 1.złudzenia plemienne-wspólne dla wszyskich ludzi, podlegają im rozum i zmysły 2.złudzenia jaskini-złudzenia indywidualne, uwarunkowane wychowaniem, lekturą 3.złudzenia rynkowe-powodowane przez mowę 4.złudzenia teatru-hipostazy pojęć i błędy filozofów.
Teoria Indukcji: -Należy usunąć złudzenia, a pozytywna część metodologii dokona reszty. -eksperyment i indukcja to dwa filary metody. -eksperyment służy do ustalania faktów, a indukcja do ich uogólniania. -indukcja jest metodą znajdowania stałych związków przez wykazywanie a)obecności (danego zjawiska, prawa itp.) b)braku c)stopni (gdzie występuje w jakim stopniu.)
Poznanie przez argumentację (prowadzi do wniosków, ale nie daje pewności), doświadczenie (bez niego nie da się posiąść wiedzy) i eksperyment. Przedm.pozn. jest przyroda. Nauka miała być narzędziem człowieka w walce z przyrodą i obdarzać życie nowymi wynalazkami. Doświadczać można rzeczy zmysłowych i nadprzyrodzonych- ludzkie i filozoficzne. O Bogu wiedzę zdobywamy przez dośw: przyrodzone, wewnętrzne i praobjawienie- zostało one zatracone i tylko częściowo odzyskane przez filozofów greckich. Wszystkie prawdy znane są dzięki objawieniu. Umysł podlega złudzeniom: plemienne (wynika z natury ludzkiej i jest wspólne wszystkim ludziom), jaskini (przesądy jednostek, spowodowane przez wpływ wychowania i środowiska), rynku (spowodow.przez niedoskonałość, nieadekwatność i wieloznacznośc pojęć), teatru (spowodow.przez błędne spekulacje). Człowiek może usunąc te złudzenia. Eksperyment wynagrodzi braki zmysłów, a indukcja złudzenia. |
Kartezjusz
XVI/XVII w, Francja, był uczonym, nie chciał poprawiać świata, tylko doskonalić swój umysł i poznać prawdę.
Poglądy: Metafizyka: -badania naukowe mogą być pomyślne tylko przy poprawnej metodzie. -metoda jest pierwszym zadaniem filozofii -matematyka-nauka pewna, bo jasna i wyraźna. -myśli proste są jasne i wyraźne, myśli złożone są poplątane i ulegają błędom. -metoda musi wykrywać proste składniki myśli-metoda analityczna w arytmetyce. -wszystkie nauki ograniczyć do rozważań ilościowych -cała przyroda rozważana geometrycznie i mechanicznie.
Sceptyzm metodyczny: -zwątpienie to punkt wyjścia, pozwalało na uzyskanie pewności- twierdzenie-początek dla metafizyki, niepodważalne
Cogito ergo sum: -jeśli wątpie, to myślę, więc jestem. -fundament wiedzy jest w świadomym duchu człowieka. - myśl->ktoś, kto myśli->jaźń -dusza jest niezależną od ciała substancją.
Istnienie Boga i ciał: -istnienie rzeczy zewnętrznych nie jest pewne, wymaga dowodu. -dowody na istnienie Boga: 1.jaźn jest niedoskonała, musi mieć przyczynę, ostateczna przyczyna jest doskonała, więc jest Bogiem 2.idea istnienia Boga jest doskonała. Skutek nie może być doskonalszy od przyczyny, więc człowiek nie mógł sam wymyślić idei Boga. Została ona utworzona przez istotę doskonałą-przez Boga. -istnienie ciał jest zależne od Boga, człowiek uznaje istnienie ciał. -twórcą natury jest Bóg -Bóg jest twórcą ludzkiego umysłu, jest doskonały, więc nie mógłby nas wprowadzać w błąd. Istnienie świata i cał jest pewne dzięki doskonałości Boga.
Przymiot Boga: Bóg jest nieskończony, jest wolą (bo nieograniczony), nie ogranicza go prawda ani reguły dobra, one do niego należą.
Przymiot duszy: świadomość lub myślenie, dusza jest czynnikiem myśli, dusza jest świadoma (przedmioty są istotami świadomymi i nieświadomymi), życie należy do przedmiotów mat., dusza nie łączy się z ciałem - dualizm duszy i ciała. Przymiot ciała: rozciągłość-nieskończona niepodzielność->ciała nie mogą się składać z atomów. Ruch jest jedyną zmianą zachodzącą w ciałach. Mają właściwości geometryczne i podlegają zmianom mechanicznym. -Zmiany jakościowe-subiektywne relacje naszych zmysłów. -Zjawiska są ruchami. -Życie to proces czysto mechaniczny powodowany materialnym impulsami w krwi. -Zwierzęta-maszyny -ciała nie mają zdolności dynamicznych, nie wytwarzają ruchu -ruch pochodzi od Boga, jego ilość we wszechświecie jest stała.
Dualizm duszy i ciała -Dusza-subst. Myśląca, świadoma, ciało-subst. rozciągła, nieświadoma. Łączą się w człowieku, nie zmienają się, ale mogą wpływać na swoje kierunki.
Teoria poznania i psychologia Rozum a zmysły: -rozum jest miarą poznania -zmysły są przydatne do życia ale nie do poznania, pokazują co jest dla człowieka korzystne, mają znaczenie praktyczne, ich wrażenia dają sposobność uświadamiania sobie przez rozum własnych idei. Idee: Wrodzone, z zewnątrz, skonstruowane przez nas Wrodzone: niezależne od woli, proste, jasne i wyraźne, niezawodne, bo od Boga.
Prawda, błąd, rozum, wola: -przeżycia: bierne (przedstawienie idei) i czynne (zaprzeczenie, potwierdzenie, sądzenie idei) -błąd można popełnić przy zachowaniu czynnym -podejmowanie sądów-rozum (bierny) i wola (czynna) -teoria sądu i teoria poznania zależne od woli -błąd pochodzi z nieograniczoności woli i ograniczoności rozumu
Afekty: -wywołane przez przedmioty zewn., bezpośrednio przez siły życiowe z krwi w zależności od temperamentu siły te wytwarzają różne afekty. -istnieją akty woli i przedstawienia przedstawienia: -takie, które dusza odnosi do przyczyn zewn. -takie, które dusza wywodzi z samej siebie-afekty (podziw, pożądanie, miłość, radość, nienawiść, smutek), skłaniają do użytecznego i odwodzą od szkodliwego. Prowadzą do reguł etycznych: panować nad afektami i utrzymywać je w granicach użyteczności. Uważał za niezbędne uzupełnić etykę o teorię cnót i celów idealnych, jednak nie odpowiadało to jego zamiłowaniom i zdolnościom. |
Blaise Pascal
XVIIw., krótkie życie, pełne choroby i cierpienia. Chciał odnowić ducha chrześcijańskiego przez powrót do filozofii św. Augustyna. Pod koniec życia wiódł żywot mistyka i ascety oddanego całkowicie Bogu.
Poglądy:
Bezradność rozumu: -geometria powinna być wzorem wiedzy, lecz jest zbyt wysokie wymaganie któremu wiedza nie może sprostać, w sprawach doniosłych nie można zastosować geometrii. -sceptyzm u Pascala wyrósł z racjonalizmu. -fakty znamy, ale ich nie rozumiemy. -wyparcie się rozumu jest najbadziej z nim zgodne->człowiek niczego nie wie.
Porządek serca: -wyjście ze zwątpienia przez wiarę w serce -porządek serca, który Pascal przyjął jako jedyny, jest inny niż rozumu. -idea serca była etapem do poddania się wierze i religii -trzeba stawiać wysokie wymagania, zrozumieć, że są one nieosiągalne dla rozumu i poddać się objawieniu. -zakład Pascala-wierząc w Boga ryzykujemy tylko życie doczesne, jeśli mamy rację, zyskujemy życie wieczne.
Porządek dóbr: -substancje tworzą hierarchię -przewaga ducha nad ciałem jest nieskończona -dobra materialne są zawsze niżej niż duchowe -boski porządek jest wyżej niż ludzki -wartość rzeczy doczesnych jest nieskończenie mała, są więc one znikome i bezwartościowe. -jedynie rozsądna etyka służy Bogu
Wielkość i nicość człowieka: -w człowieku spotykają się wszystkie szczeble hierarchii -składa się on z ciała i z myśl -człowiek jest najsłabszy w przyrodzie, bo łatwo go zniszczyć fizycznie. -człowiek jest najsilniejszy w przyrodzie, bo myśli i dana jest mu łaska.
|
KANT
XVIIw. Szkocja, nauczyciel, przeszedł wszystkie szczeble kariery uniwersyteckiej, jednak bez satysfakcji
Poglądy: Zagadnienia i metoda filozofii: 1.Sądy syntetyczne apriori -nowe pytanie filozofii: jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach? -badania transcendentalne Pierwszy podział sądów: 1)a posteriori-sądy uzyskane na podstawie doświadczenia. 2)a priori-sądy niezależne od doświadczenia. -doświadczenie daje tylko przypuszczalną i względną powszechność sądom Drugi podział sądów: 1)analityczne-a priori, w przeczeniu wypowiadają to, co należy do definicji podmiotu, wyjaśniają wiedzę 2)syntetyczne-a priori i/lub a posteriori nie mają w orzeczeniu nic z definicji podmiotu, rozszerzają wiedzę, dodają do pojęcia cechy nowe, a nie ją rozczłonkowują. -sądy matematyczne są apriori, Kant przyjmował, że są też syntetyczne. -sądy przyrodnicze są syntetyczne, Kant zakładał, że są też a priori.
2.Metoda transcendentalna -punktem wyjścia był fakt istnienia nauki. -filozofia powinna ten fakt potwierdzać, poddać analizie naukę i wskazać warunki, pod jakimi nauka jest możliwa. -metoda transcendentalna badała przedstawienia i sądy nie przez analizę umysłu, lecz jego wytworów. Analizowała obiektywny fakt: naukę. -metafizyka nie jest nauką.
3.Zmysłowość i rozum. Są 2 włądze, dzięki poznajemy: zmysły i rozum. Oba są niezbędne do poznania (nauka o dwóch pniach poznania)
4.Krytyka poznania: -każda z władz rozumu rządzi się swoimi prawami i musi być rozważana oddzielnie. -zasadami myślenia zajmuje się logika. -o myśleniu apriorycznym mówi logika transcendentalna. -apriorycznymi czynnikami poznania zmysłowego-estetyka transcendentalna -myślenie obejmuje dwie funkcje: 1)zdolność do tworzenia pojęć na podstawie materiału-rozsądek 2)zdolność wyciągania wniosków idących poza materiał-rozum -teoria rozsądku to transcendentalna analityka -teoria rozumu to transcendentalna dialektyka -krytyka umysłu ma więc 3 działy: estetykę, analitykę(wiedza naukowa) i dialektykę (wiedza metafizyczna).
Teoria poznania: Przestrzeń i czas: -rozum wytwarza pojęcia ogólne, a zmysły dostarczają wrażeń jednostkowych -wynikiem pobudzenia zmysłów przez rzecz jest wrażenie. -wyobrażęnia składają się z wrażań, przestrzeni i czasu. -szukał wyobrażeń a priori. -wrażenia nie są a priori, lecz przestrzeń i czas są: a)przestrzeń nie jest wyobrażęniem empirycznym b)przestrzeń nie jest wyobrażeniem koniecznym. -przestrzeń i czas są formami zmysłowości, materia wyobrażeń jest empiryczna (wrażenia), a ich forma (przestrzenna i czasowa) jest a priori. -wszystkie rzeczy w doświadczeniu ukazują się zawsze uformowane przestrzennie i czasowo -doświadczenie ukazuje przestrzeń i czas jako realne, a transcendentalna analiza ukazuje, że są idealne. -przestrzeń i czas są subiektywne -świat przestrzenny i czasowy to zjawisko -sądy o tych światach mogą być niezależne od doświadczenia, powszechne i konieczne. -poznanie ma 2 czynniki: formę i materię. Forma jest podstawą wiedzy apriorycznej -przestrzeń i czas odnoszą się tylko do zjawisk -świat zmysłowy także odnosi się tylko do zjawisk.
POZNANIE: niezbędny jest umysł i zmysły. Nie możemy wyjść poza nasze przedstawienia i porównać ich z rzeczami, ale mamy dwa rodzaje przedst.-zmysłowe i racjonalne- które możemy porównywać. Przestrzeń i czas są wyobrażeniami a priori. P-nie może być doświadczana, jest wyobrażeniem koniecznym. To formy, w które ujmujemy to co poznajemy. Rozsądek to czynnik wiedzy. |
Hegel
Poglądy:
Idealizm ewolucyjny: -rzeczy istnieją, zależnie od myśli -dualizm myśli i rzeczy jest błędny -myśl jest pierwotna, a rzeczy są jej wytworami -składnikiem bytu jest to samo, co składnikiem myśli-pojęcie -ogólność-istota pojęć-jest istotą bytu -byt w całości jest logiczny prawdą jest twierdzenie o całości bytu -byt w istocie swej jest zmienny, rozwija się nieustannie, podlega prawom logicznym
Metoda dialektyczna -naczelne prawo logiki-każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada prawdziwe przeczenie, każdej tezie antyteza, z których potem wyłania się synteza. -żadne twierdzenie nie jest całkowicie prawdziwe -prawda i fałsz zespalają się ze sobą, nie są przeciwieństwami -z prawa dialektyki Hegel uczynił powszechne prawo bytu -sprzeczność stanowi najgłębszą naturę rzeczywistości -przy rozkładzie zachowuje się to, co istotne -każda postać bytu jest niezbędnym ogniwem rozwoju. |
Kierkegaard XIXw. Dania, słaby nurt naukowy i filozoficzny, mocny literacki i teologiczny. Z domu wyniósł ponurą religijność, silne poczucie winy i lęk przed karą boską. Za dnia żył wśród ludzi, wieczory spędzał samotnie. Każdą myśl wyolbrzymiał do nadnaturalnych rozmiarów Poglądy: Filozofia egzystencjonalna -Filozofia powinna zajmować się tylko człowiekiem i jego stosunkiem do Boga.(->lęk, który go prześladował i był wg niego nieodłącznym elementem życia) -filozofia życia tylko moralnego i religijnego -nie rozwój, a robienie trudności filozofii -chciał poznać prawdę, ale tylko tą ważną dla niego samego. Prawda ogólna jest niepotrzebna. -życie ma wiele postaci, człowiek stoi przed wyborami „albo-albo” -filozofia dotychczasowa zbyt abstrakcyjna, chciał aby dotyczyła konkretnych istnień człowieka i jego właściwości etycznych i religijnych.
Skończoność i nieskończoność istnienia: -istnienie ludzkie jest czasowe, skończone czasowo, doczesne, jednak człowiek patrzy na nie pod względem wieczności-dlatego występuje cierpienie i sprzecznosć. -istnienie rozwija, nie ma zakończenia, więc nie można go ująć w myśl, bo myśli się wstecz. -filozofia egzystencjonalna-filozofia stawania się -byt boski jest wieczny i niezmienny, dlatego dla człowieka irracjonalny -paradoksalność Boga nie jest słąbością ludzkiego umysłu, a wyrazem stosunku między Bogiem a człowiekiem-wiecznym i przemijalnym.
Dążenie i obawa przed nieskończonością -człowiek wyrywa się z przemijania do wieczności, wyrazem tego jest przede wszystkim religia -każde zbliżenie się do Boga pokazuje człowiekowi jego bezsilność -lęk i drżenie to naturalny sposób, w jaki człowiekowi objawia się Bóg -dwie postaci religii: a)wieczność człowieka to dalsze tło ludzkiej egzystencji b)nieskończoność Boga w istnieniu skończonego człowieka (chrześcijaństwo) -człowiek dąży do nieskończoności i zarazem broni się przed nią, bo nie chce stracić swego skończonego, ziemskiego istnienia. -zwykłe, codzienne życie jest ucieczką przed wiecznością i myślą o niej. -człowiek pragnie poznać samego siebie, ale zarazem ukryć przed sobą aspiracje do wieczności. -w człowieku toczy się walka: dążyć do wejrzenia w głąb siebie, czy dążyć do wygodnego, powierzchownego obrazu samego siebie. Stąd biorą się typy życia: 1.estetyczny:pochłonięty możliwościami, jest ciągłą przemianą, człowiek nie stabilizuje się 2.etyczny-szuka rzeczywistości, powaga i poczucie odpowiedzialności, raz znalazłszy przeżycia właściwe, trwa przy nich. 3.religijny-niewiele się różni od etycznego, etyka ma charakter ogólny, a religia osobisty. Ostatecznie z typem etycznym stanowią podstawę, która sprzeciwia się typowi estetycznemu.
Subiektywność prawdy: -poznanie ludzkie jest zawsze niepewne -człowiek poznaje prawd ę tylko subiektywnie -prawda jest subiektywizmem, a subiektywizm prawdą -w subiektywnym życiu człowieka leży sprawdzian prawdy.
Podst. Zagadnieniem było poczucie absurdu śmiertelnej egzystencji w obliczu Boga i przyjmowania ist.przyrody. K. wyróżnił trzy etapy rozw.osob.: -estetyczny [dominacja pragnień egoistycznych, rozpacz], -etyczny [jednostka wybiera siebie jako własne bycie, niezależna od warunków zewn;poczucie winy wynikające z uświadomienia sobie skłonności do zła]; religijny[rozpoznanie w sobie grzesznika, powrót do Boga~typ A to człowiek wierzący, zamknięty w dogmatach kościoła, zniewolony przez surowe prawa; typ B-poszukuje dróg samodoskonalących. Uwolnienie od rozpaczy oznacza zbawienie, choroba fizyczna to przejście do nowego życia. Człowiek to istota zamknięta, żyjąca samotnie. |
Nietzsche
XIXw, Niemiec pochodzenia polskiego, filolog klasyczny, mając 35 lat zaczął tułączkę, w wieku 45 lat uległ chorobie umysłowej
Poglądy: Relatywistyczna teoria poznania. Wszystkie czynności i wytwory ludzi uwarunkowane są potrzebami życiowymi. -poznanie służy rzeczom praktycznym, a prawda jest tylko tym, co wymaga życie. Jest ona rzeczą względną i subiektywną. Obiektywna prawda jest złudzeniem. -umysł ludzki fałszuje rzeczywistość, bo jest ona nieustanną zmiennością, aby ją ująć dla celów życiowych człowiek musi ją zatrzymać i utrwalać w umyśle, nasza prawda jest więc zawsze uproszczona. -nasze sądy są dla nas prawdą, ale w rzeczywistości są fałszem, to złudzenia, do których przywykliśmy, a o których nie pamiętamy. -te prawdy, w których żyjemy, nie są dowiedzione, życie nie jest argumentem. -każde pojęcie deformuje rzeczywistość, bo ją uogólnia. -najbardziej fałszywe są pojęcia filozoficzne: absolut i substancja, bo są najbardziej ogólne.
Relatywistyczna teoria wartości: -wszystkie wartości i wartości moralne są względne -każdy ma taką moralność, jaka jest mu potrzebna do celów życiowych, jaka odpowiada jego uczuciom i afektom. -istnieją 2 typy natury: 1.silna-moralność panów: cenią sobie dostojność, godność osobistą, stanowczość, bezwzględność 2.słaba-moralność niewolników: ważne są litość, miłość, altruizm, względność. -w przeszłości pojęcie dobra tworzyli „silni panowie”, teraz tworzą „niewolnicy” -jeśli Ci, którzy należą do rasy panów poddają się niewolnikom, to jest to dekadencja i zwyrodnienie.
Krytyka moralności współczesnej: -moralność współczesna opiera się na założeniach: 1.wszyscy są równi 2.każdy powinien być wolny, byle nie ograniczał innych 3.wartość moralna jest bezwzględna, jest celem ostatecznym -nie zgadzał się z taką moralnością stworzoną z idei Sokratesa i Platona, był przeciwnikiem obu filozofów i chrześcijaństwa i demokracji, które te idee zaakceptowały.
Przewartościowanie wartości: -dobrą moranością jest moralność panów -główne założenia moralności: 1.życie posiada wartość bezwzględną-z niego rodzi się wszystko inne. 2.wolność należy się tylko temu, kto ma dość siły, by ją sobie zapewnić. 3.ludzie nie są równi-są lepsi i gorsi -zwalczał ograniczanie się, ascezę, ucieczkę w sferę ideałów -oskarżenie wobec moralności współczesnej: 1.wywodzi się ze złej psychologii, ma zasady niezgodne z naturą 2.zbudowana jest na fikcjach: wolnej woli i porządku moralnym 3.wychowuje mierny gatunek ludzi. -filozofi ama być poza dobrem i złem naturalnym -głosił moralność inną od współczesnej -nowa moralność Nietzschego:
a)życie jest wartością najważniejszą c)życie ludzkie jest celem, nie ma celu poza człowiekiem d)ideał człowieka-nadczłowiek, należy go w sobie wyhodować.
Postawa appolińska-ceni sobie to, co jasne i przejrzyste postawa dionizyjska-ceni pełnię i płodność życia, jako pęd, który obala wszelkie granice i prawa. Jej zwolennikiem był Nietzsche.
|
Jean Paul Sartre
XXw. Francja
Poglądy: Filozofia egzystencjonalna: -Człowiek istnieje takim, jakim jest, i nie ma innej przyczyny niż ta, że takim się wybrał, ma świadomość swego istnienia. -człowiek jest zdany tylko na siebie, rzucony w wir wolności, odczuwa jej nadmiar i jest zniewolony tą wolnością -człowiek dokonuje więc nie w pełni kompetentnych wyborów i jest za nie pociągany do odpowiedzialności. -istnienie jest przypadkowe, nie ma żadnego powodu. -totalna wolność przeraża ludzi. -zarzucana mu była filozofia pesymistyczna, ale on ją nazywał optymistyczną.
-wolność jest przekleństwem, nie możemy jej skonsumować
egzystencjalizm ateistyczny
Zupełnie inne podejście do egzystencjalizmu miał Jean-Paul Sartre, który tworzy pojęcie egzystencjalizmu opartego na nastroju. Można powiedzieć, że Sartre tworzy koncepcje egzystencjalizmu opartą na takiej koncepcji człowieka który nie wierzy w Boga. Człowiek jest zdany tylko na siebie, człowiek jest rzucony w wir wolności, egzystencje, człowiek jest 'zniewolony wolnością', odczuwa jej nadmiar, nie jest w stanie jej skonsumować w pełni ponieważ wolność staje się dla niego kulą u nogi. Dokonując niezupełnie kompetentnie wyborów jesteśmy pociągani za nie do odpowiedzialności. Ma on bardzo pesymistyczną wizję filozofii, przez niego ludzie popełniali samobójstwo!!! |
Freud XIX/XXw., Austria, Wiedeń, psychiatra, swą doktrynę czerpał z Paryża, gdzie uzupełniał studia. Poglądy: Nieświadome zjawiska psychiczne: -Istnieją nieświadome zjawiska psychiczne decydujące o świadomych. -pomiędzy procesami świadomymi brakuje ogniw, więc muszą istnieć procesy nieświadome -wyobrażenia przechowują się w postaci podświadomej-psychoanaliza -argumenty psychoanalizy na korzyść nieświadomej psychiki: 1)w psychice przyczyny bywają czasowo bardzo odległe od skutków, więc muszą istnieć ogniwa pośredniczące 2)zjawiska psychiczne posiadają cechę świadomości w różnym stopniu, więc mogą i w stopniu zerowym 3)argument terapeutyczny: wykrycie nieświadomych przeżyć leczy niedomogi psychiczne -przyczyny nieświadomości przeżyć: a)leżące u ich podstaw wrażenia były zbyt słabe i nie przekroczyły progu świadomości b)świadomość wyparła je na ogół w dzieciństwie, na tle przeżyć seksualnych, bo niezgodne z naturą jednostki ich świadomość byłaby zbyt przykra.
Kompleksy i ich wyładowanie: -kompleksy to zespoły wyobrażeń, ujemnie zabarwione uczuciowo, które psychika spycha w nieświadomość, a tam trwają dalej. -człowiek pozbywa się kompleksu, gdy wyrzuci go przed siebie. Dzieje się to: a)w snach-wyładowanie symboliczne b)marzeniach na jawie-błędach, pomyłkach -jeśli kompleks nie wyładuje się, to zostaje w sferze nieświadomej i niszczy człowieka (nerwice)
JA i ONO (ego i id) -dla życia psychicznego przeżycia nieświadome są ważniejsze -świadome są zewnętrzną warstwą. -świadoma część psychiki to ja, jaźnia, EGO. -wewnętrzna, nieświadoma część psychiki to ono-ID. Jest to dziedzina nieuświadomionych wrażeń i popędów. Jest anarchiczne, dynamiczne, nie można go zniszczyć.
Jaźń i Nadjaźń -żyjąć w społeczństwie jednostka nie może realizować swoich popędów, porządań i pragnień, bo niektóre z nich są dla społeczeństwa destrukcyjne. -aby je zaspokoić społeczństwo wytwarza kompensaty: kulturę-moralność, religię i sztukę. -trzy części jaźni: 1.najniższa-ono-popędy sprzeczne z interesami społeczeństwa, napiera na jaźń 2.średnia-jaźń-naciskana przez ono i nadjaźń, kieruje się tym co realne i niezbędne, by uniknąć konfliktu ono-nadjaźń 3.najwyższa-nadjaźń-nakazy moralne, religijne, estetyczne:tzw. Super-ego, w znacznej mierze nieświadomie działa na jaźń hamująco, cenzuruje popędy. -należy częściowo ograniczać działanie nadjaźni, nie popędy jednostki. -nad popędami działają wola i rozum. -zjawiska fizyczne i psychiczne są przyczynowo powiazane i zdeterminowane.
|
|
|