Narcyz
Narcissus
Najczęściej spotykaną odmianą jest ta koloru żółtego z ciemniejszą trąbką - popularnie nazywanym żonkilem. Jest to roślina bardzo popularna, niemal tak jak tulipany. Kwitnie w kwietniu - maju.
Najlepiej rosną na glebach gliniasto - piaszczystych, lekko wilgotnych i zasobnych w próchnicę, w pełnym słońcu lub w półcieniu.
Przebiśnieg, śnieżyczka
Galanthus nivalis
Naturalnym miejscem występowania przebiśniegów jest przede wszystkim Europa Środkowa, w tym Polska. Możemy je czasem znaleźć na skraju lasu lub jakichś zarośli. Nazwa łacińska pochodzi od słów gala - mleko oraz anthos - kwiat. Polskiej nazwy raczej nie trzeba tłumaczyć. Wzięła się po prostu z tego, że wegetacja tej rośliny zaczyna się bardzo wcześnie, jeszcze w okresie zimowym, stąd często przebiśniegi wystają z drobnych kupek śniegu.
Przebiśniegi wytwarzają kilka długich (15-20 cm) i wąskich (1 cm) liści, wygiętych w rynienkę, z resztą tak jak większość cebulowych. Zwisające, białe kwiaty wyrastają na szypułkach nieco wyższych od liści (ok. 25 cm).
Szafirek drobnokwiatowy
Muscari botryoides
Szafirek należy do rodziny hiacyntowatych. Występuje w krajach śródziemnomorskich i Azji Mniejszej. W Polsce jest popularny na Pomorzu Zachodnim, w województwach wschodnich czy w regionach podgórskich, ale nie tylko.
Liście szafira są sztywne, zielone, szerokości ok. 3-13 mm, rozszerzają się ku górze. Kwiaty są kuliste, niebieskie z białymi brzegami, zebrane w gęste grona długości ok. 8 cm. Kwitnie IV-V. Nie pachną. Stosowany na obwódki, kwiat cięty i do ogrodów skalnych. Preferuje stanowiska słoneczne.
Konwalia majowa
Convallaria majalis
Konwalia majowa jest jedną z niewielu roślin, która powszechnie występuje na terenie Polski w stanie naturalnym. Spotkać ją możemy przede wszystkim na skrajach lasów liściastych, zagajników lub pod pojedynczymi drzewami na bezdrożach.
Jak sama nazwa wskazuje, termin kwitnienia przypada na maj (druga połowa). Wtedy to rozwijają się białe, dzwonkowate kwiaty zwisające w gronach. Znacznie większym atutem niż wygląd konwalii jest ich słodki, przyjemny zapach. Znacznie bardziej od kwiatów w oczy rzucają się liście dość grube i twarde, podobne do liści tulipana. Konwalie dorastają do około 25 cm wysokości. Po przekwitnięciu pojawiają się czasami równie dekoracyjne, czerwone owoce. Należy jednak wiedzieć, że są trujące.
Sasanka
Pulsatilla
Sasanki można znaleźć w stanie naturalnym na terenie całej Europy oraz w środkowej części Azji. Występują one również w Polsce. Należy pamiętać o tym, że są pod ochroną, czyli nie można ich zrywać, wykopywać, ani zbierać nasion. Sasanka łąkowa rośnie na suchym i kwaśnym podłożu, na terenach płaskich na skraju borów sosnowych, albo na zboczach o ekspozycji południowej. Mamy także szczęście posiadać na terenie kraju sasankę słowacką, która znajduje się w rezerwacie ścisłym w Tatrach Zachodnich TPN.
Zakwita w kwietniu, tylko nieliczne na początku lata (wiosenne gatunki powtarzają czasem kwitnienie w sierpniu). Kwiaty mają sześć płatków i są sercowatego kształtu. Wielkość sasanek jest różna (10 - 40 cm) i zależy od warunków jakie im zapewnimy. Łodygi początkowo są krótkie, dopiero po przekwitnięciu znacznie się wydłużają, ale nawet wtedy potrafią być ozdobą. Sasanki maja liście bardzo podobne do liści marchwi. Warto podkreślić to, iż cała roślina jest pokryta drobnym włosiem.
Pierwiosnek
primula
Pierwiosnki pochodzą z Europy i Azji.
pierwiosnek wyniosły (Primula elatior (L.) Hill) - roślina wieloletnia. W stanie dzikim spotykana min. Pireneje, Alpy, Ural. W Polsce rośnie w Karpatach i Sudetach. Dorasta do 40 cm wysokości. Liście podłużnie jajowate, pomarszczone, omszone po obu stronach blaszki, tworzą przyziemną różyczkę liściową. Kwiaty zebrane są w podbaldachy, dwubarwne: żółta korona i pomarańczowa gardziel. Osadzone są na zwisających szypułkach.
Niezapominajka
Myosotis
Niezapominajka leśna w stanie naturalnym występuje w strefie umiarkowanej na obu półkulach. Rośnie na łąkach, nad brzegami strumieni i rzeczek, w lasach. Rośliny osiągają 20-50 cm wysokości, mają krzaczasty pokrój i wzniesione pędy.
W pierwszym roku niezapominajka tworzy rozetę podłużnych liści. Zakwita w drugim roku, od połowy kwietnia lub początku maja do końca czerwca. Pojedyncze kwiaty są niebieskie, drobne, zebrane w luźne kwiatostany. U odmian ogrodowych kwiaty mogą być także białe lub różowo-karminowe.
Mniszek lekarz
Teraxacum officinale
Bardzo pospolity chwast w całej Polsce, zwany też mleczem lub dmuchawcem. Bylina od 5 - 50 cm wys. z sokiem mlecznym, łodyga bezlistna, pusta, ze szczytowym koszyczkiem kwiatowym, kwiaty języczkowate, żółte; owocem jest niełupka z dzióbkiem i puchem kielichowym. Występuje na łąkach, miedzach i nieużytkach.
Zastosowanie:
Z młodych liści, w stanie świeżym, zebranych przed zakwitnięciem robi się smaczną i bardzo zdrową sałatę, jarzynę i zupę.
Przeciw zaburzeniom przemiany materii, chorobom wątroby, woreczka żółciowego i cukrzycy. W lecznictwie używa się głównie korzeni. Korzeń mniszka lekarskiego pobudza apetyt i ułatwia trawienie. Liście posiadają właściwości moczopędne. Ma również zastosowanie w przemyśle gorzelnianym, a po upaleniu bywa stosowany, jako namiastka kawy.
Stokrotka polna
Bellis perennis
Stokrotka pospolita, stokrotka polna, stokrotka (Bellis perennis). Występuje w Europie i w Polsce w ogrodach, na pastwiskach, łąkach i przydrożach. Jest niską byliną posiadającą zebrane w różyczki łopatkowate liście, brzegiem ząbkowane. Na bezlistnej łodydze, od 4 - 20 cm wysokiej, znajdują się koszyczki kwiatowe złożone z żółtych, wewnętrznych, rurkowatych kwiatów i zewnętrznych, języczkowatych, białych, często od spodu różowoczerwonych. Kwitnie od marca do zimy.
Zastosowania:
Surowcem zielarskim są suszone koszyczki kwiatowe. W medycynie ludowej napary z kwiatu stokrotki używano do leczenia gorączki, krwawień z płuc i układu moczowego.
Obecnie stosuje się ją przy stanach zapalnych dróg oddechowych, gdyż pobudza ona wydzielanie śluzu oskrzelowego. Wykazuje również działanie oczyszczające z toksyn i produktów przemiany materii zwiększając ich wydalanie z moczem. Zewnętrznie stosuje się napary do zachowania higieny osobistej, egzemach, zranieniach, łojotoku i zapaleniach skóry. Właściwości lecznicze stokrotki są, w większości przypadków, wykorzystywane w połączeniu z innymi ziołami, w leczniczych mieszankach ziołowych.
Ogórecznik lekarski
Borago officinalis
Roślina dwuletnia, 30 - 60 cm wys., cała odstająco szorsko owłosiona; liście duże, jajowate, przypominają w smaku ogórek, stąd nazwa rośliny. W okresie kwitnienia na roślinie pojawiają się stosunkowo duże, niebieskie kwiaty zebrane w zwisające, baldachowate, kwiatostany. Spotykany rzadko, jako chwast ogrodowy.
Zastosowanie:
Drobno posiekane liście mają odświeżający smak i aromat i można je dodawać razem z zielonym koprem do sałatek z ogórków i pomidorów oraz do chłodników, czyli w wypadkach gdzie używa się zazwyczaj świeżego ogórka. Nie nadaje się do suszenia; używa się listków w stanie świeżym.
Surowcem leczniczym jest olej z nasion ogórecznika (Oleum Boraginis) oraz ziele ogórecznika (Herba Boraginis). Olej z nasion ogórecznika wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne, przeciwzakrzepowe. Ponadto obniża ciśnienie krwi, działa immunostymulująco oraz obniża poziom cholesterolu. Liście dodaje się do maseczek kosmetycznych i kąpieli. Roślina miododajna. Palone rośliny wydzielają azotan potasu, który iskrzy się stanowiąc namiastkę sztucznych ogni. Dawniej roślina ta była dodawana do wina w celu podniesienia odwagi wojowników i rycerzy wyruszających w bój - pewne badania rzeczywiście sugerują, że ogórecznik działa na gruczoły wydzielające adrenalinę.
Wyciągi z ziela działają słabo przeciwzapalnie, moczopędnie i napotnie. Ze względu na stwierdzone działanie toksyczne na komórki wątroby (działanie hepatotoksyczne) oraz rakotwórcze (alkaloidy pirolizydynowe) leki ziołowe zawierające ziele ogórecznika stosowane są obecnie jedynie zewnętrznie w leczeniu stanów zapalnych skóry i błon śluzowych.
Fiołek polny
Viola arvensis Murr
Należy do rodziny fiołkowatych i jest gatunkiem rośliny jednorocznej lub dwuletniej. Łodyga fiołka jest ulistniona i dochodzi do wysokości 10-20 cm. Kwiaty wyrastają na szypułkach z kątów liści. Nasiona nie są trawione przez zjadające je zwierzęta i rozsiewają się wraz z wydalanym kałem. Jedna roślina może wydać kilka tysięcy nasion. Fiołek polny w uprawach rolnych jest chwastem. Nie jest wymagającą rośliną, rośnie praktycznie wszędzie. Fiołek polny wykorzystywany też jest, jako surowiec zielarski, ma znaczenie odtruwające i moczopędne. Występuje w całej Europie i Azji. W Polsce jest gatunkiem pospolitym na całym terenie. Występuje na polach uprawnych, miedzach, przydrożach.
Fiołek skalny
Viola rupestris F.W.Schmidt
Gatunek byliny należący do rodziny fiołkowatych. Występuje w stanie dzikim na całym niżu w rozproszonych stanowiskach (wzgórza, suche łąki, bory iglaste, zbocza, piaski). Roślina trwała, drobna, o wysokości 1-10 cm. Gęsto i delikatnie owłosiona. Łodyga krótko owłosiona, leżąca lub podnosząca się, krótka. Liście grube, drobne, do 2 cm długości, dolne okrągławe, górne jajowate, na szczycie tępe, szarozielone. Mają wyraźnie sercowatą nasadę, są całobrzegie lub słabo karbowane. Kwiaty fioletowe (czasami białe), drobne. Ostroga biała lub bladofioletowa. Kwitnie od kwietnia do maja. Wszystkie kwiaty tylko na łodydze.
Fiołek leśny
Viola reichenbachiana
Gatunek byliny należący do rodziny fiołkowatych. Pospolita roślina w południowej i środkowej Europie, w Polsce występuje pospolicie na całym niżu (lasy liściaste, mieszane i iglaste) i w niższych położeniach górskich. Roślina wieloletnia, 5-20 cm wysokości. Cała roślina jest naga lub słabo tylko owłosiona. Łodyga podnosząca się, rzadziej leżąca. Liście wyrastające bezpośrednio z kłącza sercowate i długoogonkowe. Kwiaty osadzone na długich szypułkach, czerwonawo-fioletowe do 3 cm długości. Okwiat składa się z 5 płatków, przy czym dwa z nich skierowane są do góry, a trzy w dół, dolny środkowy posiada ciemniejszą plamkę i z tyłu ostrogę. Wewnątrz kwiatu jeden słupek z główkowatym znamieniem i 5 pręcików. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Bezwonne kwiaty zapylają pszczoły, zwabione barwnymi kwiatami i nektarem zbierającym się w ostrodze.
Koniczyna łąkowa
Trifolium pratense
Nazywana także k. czerwoną lub koniczem. Występuje w całej Europie, w środkowej Azji oraz północnej Afryce. Została naturalizowana i jest uprawiana także w Australii i obydwu Amerykach. W Polsce jest rośliną pospolitą. Występuje na przydroża, pola, jasne lasy, na żyznych glebach, miejsca trawiaste. Kwitnie od maja do września. Łodyga podnosząca się lub wzniesiona o długości dochodzącej do 50 cm. Jest przylegająco owłosiona i często czerwono nabiegła. Liście są 3-listkowe, jajowate lub eliptyczne, całobrzegie listki, przeważnie plamiaste. U nasady liści występują owłosione i szydłowato zakończone, błoniaste przylistki, często zrośnięte z ogonkiem liściowym. Kwiaty motylkowe, jasnopurpurowe, pachnące, w główkach kulistych lub jajowatych, znajdujących się przeważnie po 2 na jednej łodydze.
Zastosowanie:
Jest uprawiana, jako cenna roślina pastewna i jest jedną z podstawowych roślin motylkowych uprawianych na paszę.
Czosnek szczypiorek
Allium schoenoprasum
Nazywany jest w skrócie szczypiorkiem - aromatyczna bylina z rodziny czosnkowatych. Powszechnie uprawiana w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W stanie dzikim można go spotkać w górach i żwirowatych brzegach dużych rzek. Liście są liczne, odziomkowe, dęte, ciemnozielone. Kwiaty różowe lub fioletowe, zabrane w niewielkie baldachy. Kwitnie od maja do sierpnia.
Zastosowanie:
Jako roślina lecznicza: liście zawierają dużo witaminy C (50-100 mg w 100 g), karoten, witaminę B2, sód, wapń, potas, fosfor i żelazo.
Ma działanie przyspieszające trawienie, obniża ciśnienie, wzmaga apetyt.
Żurawka drżączkowata
Heuchera brysoides
Pochodzi z Ameryki Północnej. W Polsce jest uprawiany, jako roślina ozdobna. Bylina. Niska roślina (wysokość do 20 cm) tworząca gęste kępy liści odziomkowych, z których wyrastają ulistnione tylko w dolnej części łodygi kwiatowe. Kwitnie od maja do sierpnia. Kwiaty wyrastające na dość długich szypułkach drżą na wietrze i stąd pochodzi gatunkowa nazwa rośliny.
Zawilec gajowy (zawilec)
Anemone nemorosa
W Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich (często w starych parkach i lasach liściastych). Łodyga ma wysokość 20-30 cm, jest naga i nierozgałęziona. Występuje jeden liść odziomkowy na długim ogonku i co najwyżej trzy liście łodygowe, osadzone okółkowo. Każdy z odcinków liścia jest podwójnie lub potrójnie wcięty. Brzeg liścia jest piłkowany. Posiada tylko jeden biały kwiat (rzadko dwa), składający się z 6-8 działek okwiatu obejmujących liczne żółte pręciki. Z zewnętrznej strony działki okwiatu mają różowawy odcień. Kwitnie od marca do kwietnia
Śnieżnik
Chionodoxa Boiss
Rodzaj roślin cebulowych. Kwitnie na początku kwietnia. Niewielka roślina, dorastająca do około 12 cm. Liście długie, wąskie, rynienkowate, zielone, na przedwiośniu zewnętrzna część zabarwiona na brązowo. Kwiaty osadzone na cienkiej, brązowej łodyżce są sześciopłatkowe, gwiaździste, o białym środku. Płatki lekko odchylone do tyłu.
Złoć łąkowa
Gagea pratensis
Bylina cebulowa. Jest pospolita w Europie Środkowej. W Polsce również występuje pospolicie na całym niżu oraz w niższych partiach gór. Z cebulki wyrasta jeden liść odziomkowy, rynienkowaty, nieco mięsisty o szerokości 3-4 mm oraz pęd kwiatowy, krótszy od liścia. Kwiaty gwiazdkowate, żółto-zielonkawe zamykają się na noc i w dni deszczowe. Kwitnie od marca do maja. W ogródkach częściej uprawiana jest Złoć żółta (Gagea silvatica)
Ciekawostka
- Złoć żółta była pierwszą rośliną w zielniku Paszczaka w książce Tove Jansson "W Dolinie Muminków".
Przetacznik perski
Veronica persica Poir
Jest pospolity na terenie całego kraju. Kwiaty są jaskrawoniebieskie. Kwitnie od marca do października. Na polach uprawnych jest chwastem.
Podbiał pospolity
Tussilago farfara
Inne nazwy to: białkuch, ośla stopa, końskie kopyto, boże liczko, kniat, kaczyniec, grzybień, białodrzew. Łodyga kwiatostanowa wysokości do 30 cm. Bladożółta lub bladozielona, pokryta łuskowatymi, czerwonawymi liśćmi. Liście długoogonkowe, duże, okrągławo-sercowate, z ząbkowanym brzegiem i płytkimi zatokami, pokryte od spodu srebrzystym meszkiem. Pojawiają się pod koniec kwitnienia. Kwiat mały, złocistożółty koszyczek na każdej łodydze kwiatonośnej. Pokazuje się, zanim rozwiną się liście. Kwitnie od marca do maja. W uprawach rolnych, jako chwast.
Zastosowanie:
Jest to roślina lecznicza - naparem z podbiału leczyli już starożytni medycy stosowano go przy wszystkich chorobach piersiowych i jako środek wykrztuśny. Przy astmie i przewlekłym kaszlu, a także podczas zapalenia oskrzeli wdychano przez rurkę dym z korzeni tej rośliny spalanych na węglu z drzew cytrusowych. Wykorzystywano podbiał do leczenia schorzeń skórnych: ran, czyraków, wrzodów, ropni, odcisków, oparzeń, pękających brodawek u kobiet karmiących oraz przy tzw. róży i uporczywych bólach głowy.
Orlik pospolity (orlik)
Aquilegia vulgaris
Orlik pospolity jest byliną. W stanie naturalnym rośnie dziko w Europie, także w Polsce. Należy do bylin krótkowiecznych. Kwitnie pod koniec maja i w czerwcu. Kwiaty orlika są sadzone są na szczycie wzniesionej (ok. 40-80 cm wysokości) rozgałęzionej i rzadko ulistnionej łodygi. Liście podwójnie trójsieczne, na długich ogonkach.
Czosnek ozdobny
Dorasta do wysokości 70 cm. Spośród zielonego skupiska liści wyrastają osadzone na wysokich łodygach pojedyncze główki zbudowane z drobnych kwiatów. Okazałe kwiaty w odcieniu lila-róż pojawiają się w końcu kwietnia i w pierwszej połowie maja. Z daleka kwiatostany wyglądają jak kolorowe dmuchawce.
Śniedek baldaszkowaty
Ornithogalum umbellatum
Śniedek jest rośliną cebulową. Można go spotkać jako roślinę dziką w Polsce zachodniej i południowej - w warunkach naturalnych objęty ścisłą ochroną.
Liście odziomkowe, rynienkowate pośrodku mają biały paseczek. Śnieżnobiałe kwiaty o średnicy około 3 cm są zebrane w baldachy. Od spodu płatki kwiatu mają zieloną smugę. Efektownie wyglądają kwitnące rozrośnięte kępy. Kwitnie od kwietnia do maja. Kwiaty śniedka są rozwinięte od godz 11 do 15, potem zamykają się. Płatki stulone są również przy pochmurnej pogodzie.
Chaber bławatek
Centaurea cyanus
Inne nazwy: białasy, głowacz, jasieniec, kardy, kwiatek wołoszek, macoszka, modrak, modrzeńczyk, wasilek. Występuje głównie w Europie i na obszarze śródziemnomorskim, także w Azji.
W Polsce pospolity chwast zbożowy. Rośnie także na miedzach i nieużytkach, występuje pojedynczo. Roślina zielna, słabo ulistniona, tworzy łany, osiąga wysokość 30-90 cm. Łodyga jest cienka, prosta, lekko żeberkowana, pajęczynowato owłosiona, rozgałęziona. Pojedyncze koszyczki kwiatowe o średnicy 2-3 cm wyrastają na szczytach pędów z łuskowatej, podłużnej okrywy. Kwiaty o barwie ciemnobłękitnej, czerwonej, różowej lub białej. Okres kwitnienia od maja do września.
Zastosowanie:
Działanie: moczopędne, żółciopędne i przeciwzapalne. Ze względu na bardzo łagodne działanie przeciwzapalne stosowany przy zapaleniu spojówek i w pediatrii. Napar z kwiatów zalecany jest przy chorobach nerek, stanach zapalnych kłębków i miedniczek nerkowych, przy niewydolności krążenia i w kamicy nerkowej. Zewnętrznie stosuje się go przy trudno gojących się ranach i owrzodzeniach.
Wykorzystywana, jako barwnik - w czasach, gdy nieznane były sztuczne barwniki, z płatków brzeżnych bławatka wytwarzano niebieską farbę w połączeniu z ałunem, która doskonale barwiła wełnę. Sam sok barwi papier i przetwory spożywcze na niebiesko.
Wykorzystywana także w kosmetyce: używany przy łupieżu i grzybicy skóry głowy. Idealnie nadaje się do pielęgnacji włosów.