dr Piotr Marchwicki

Podstawy psychologii

Wykaz tematów

1. Przedmiot i zakres psychologii

2. Główne kierunki psychologii

3. Metody badawcze w psychologii

4. Psychologia ludzkiego rozwoju

5. Psychologia spostrzegania

6. Procesy uczenia się

7. Rozwiązywanie problemów

8. Psychologia pamięci

9. Procesy motywacyjne

10. Psychologia emocji

11. Stres i radzenie sobie ze stresem

12. Psychologia procesów społecznych

Literatura

Literatura obowiązkowa

Mietzel, G. (2003). Wprowadzenie do psychologii. Podstawowe zagadnienia. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Literatura uzupełniająca

Malim, T., Birch, A., Wadeley, A. (1997). Wprowadzenie do psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Maruszewski, T.(2001). Psychologia poznania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Strelau, J. (2000). Psychologia. Podręcznik akademicki, t.1.: Podstawy psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Strelau, J. (2000). Psychologia. Podręcznik akademicki, t.2.: Psychologia ogólna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Tomaszewski, T. (1998). Główne idee współczesnej psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Przedmiot i zakres psychologii

Problemy życia codziennego i wynikające z nich pytania

• Dlaczego dziecku nie wiedzie się w szkole?

• Dlaczego rozwiązanie zadania matematycznego jest dla jednych bardzo trudne, dla innych zaś bardzo łatwe?

• Czemu tak szybko zapominamy o czymś, co chcielibyśmy dłużej przechowywać w pamięci?

• Dlaczego z jednymi łatwo jest nam się pokłócić, do innych zaś żywimy ciepłe uczucia?

• Dlaczego w określonych sytuacjach niektórzy ludzie wymagający pomocy zostają pozostawieni sami sobie? itp.

Definicja psychologii

Nauka zajmująca się badaniem zachowania i doznawania oraz okoliczności, w jakich one zachodzą

Psychologia a inne dziedziny nauk o człowieku

Biologia i socjologia

Nauki deskryptywne badające funkcjonowanie biologiczne
i społeczne człowieka

Filozofia i teologia

Nauki badające naturę i cele człowieka

Pedagogika

Nauka stosowana zajmująca się metodami oddziaływania wspierającymi rozwój osoby wychowywanej ku pełni dojrzałości ludzkiej

Działy psychologii

Ważniejsze dyscypliny psychologii teoretycznej

• Psychologia ogólna

• Psychologia różnic indywidualnych

• Psychologia osobowości

• Psychologia rozwojowa

• Psychologia społeczna

• Psychologia religii

• Psychologia komunikacji

• Psycholingwistyka

• Psychologia uczenia się

• Psychometria (teoria testów)

• Psychopatologia

• Psychologia zwierząt

Ważniejsze dyscypliny psychologii stosowanej

• Psychologia kliniczna

• Psychologia pracy i organizacji

• Psychologia wychowawcza

• Psychologia zdrowia

• Psychologia środowiska

• Psychologia sądowa

• Psychologia reklamy i marketingu

• Profilaktyka psychologiczna

• Psychologia medycyny

• Psychologia sportu

• Psychologia pastoralna i in.

Psychologia kliniczna

• Uchwycenie cech psychicznych przez diagnozę psychologiczną

• Poradnictwo psychologiczne

• Psychoterapia

Psychologia pracy i organizacji

• Tworzenie i stosowanie metod doboru personelu

• Dostosowanie miejsca pracy do człowieka (psychologia inżynieryjna)

• Zwiększenie zadowolenia poprzez zmianę warunków pracy (warunki fizyczne w miejscu pracy, stosunki międzyludzkie itd.)

Psychologia wychowawcza

• Badanie procesów uczenia się i zapamiętywania

• Udoskonalanie metod nauczania

• Badanie uwarunkowań relacji nauczyciel-uczeń, wychowawca-wychowanek

główne kierunki psychologii

Psychologia jako dział filozofii: tzw. psychologia racjonalna

Psychologia empiryczna: autonomiczna dyscyplina naukowa, 2 poł. XIX w.

Psychologia klasyczna

• Opis i klasyfikacja zjawisk świadomości (psychologia introspekcyjna, psychologia atomistyczna, psychologia asocjacyjna)

• Wyjaśnienie zjawisk świadomości (dlaczego takie a nie inne zjawisko pojawia się w świadomości człowieka w danej chwili)

Psychologia fizjologiczna

Główne założenie

Zmiany w organizmie pociągają za sobą odpowiednie stany
w doznawaniu i zachowaniu i na odwrót

Niektóre dziedziny badań

• Lokalizacja funkcji psychicznych w mózgu

• Reakcje chemiczne zachodzące w mózgu, np. podczas uczenia się, zachowania agresywnego, stanów depresyjnych, psychozy itd.

• Zależności między cechami dziedzicznymi a zachowaniem

N.B.: Badania prowadzone głównie na zwierzętach Behawioryzm

Przedmiot psychologii

• Zjawiska świadomości są prywatną sprawą danej jednostki

• Obserwowalne zachowanie i jego uwarunkowania

• Zachowanie człowieka jest reakcją na jakiś bodziec

• Model S → R

Zadanie psychologii

Opisywanie, przewidywanie i kontrolowanie zachowania

Rozwój psychiczny

Determinowany przez czynniki zewnętrzne i procesy uczenia się

Psychologia poznawcza

Termin "poznawczy"

Psychiczne formy aktywności związane z nabywaniem, przetwarzaniem, organizowaniem i używaniem informacji
o otaczającym świecie i o sobie (spostrzeganie, pamięć, myślenie, rozwiązywanie problemów, używanie języka i in.)

• Zasadniczo procesy świadome

• Zmieniające się w zależności od procesów wewnętrznych (np. dojrzewania)

Struktura poznawcza jednostki

• Czynnik pośredniczący między bodźcami środowiska a odpowiedzią jednostki (interpretacja bodźców)

• Umysłowa "mapa" środowiska życia jednostki (materialnego, społecznego, kulturalnego, religijnego itd.)

• Sieć schematów poznawczych (tj. kodyfikacji na poziomie umysłowym różnych komponentów środowiska)

Psychoanaliza

Twórca

Z. Freud, wiedeński lekarz psychiatra i psychoterapeuta

Źródła

Biologia (medycyna) i humanistyka

Charakterystyka

• Psychologia nieświadomości

• Struktura osobowości: id, ego i superego

• Podstawowe znaczenie popędów dla życia psychicznego człowieka

Psychologia humanistyczna

Korzenie

• Klimat społeczny i polityczny lat 60-tych XX w. (idealizm oraz wiara w rozwój i realizację ludzkich zdolności)

• Ruch potencjału ludzkiego w USA

• Krytyka psychoanalizy i behawioryzmu

• Badania na zwierzętach: eksploracja otoczenia z ciekawości

• Dostrzeganie ograniczeń popędowej wizji człowieka jako istoty dążącej jedynie do redukowania napięcia

Przedstawiciele

A. Maslow, C. Rogers

Główne założenia

• Optymistyczna wizja osoby ludzkiej

• Zasadniczy motyw ludzkich działań: dążenie do rozwoju
  i samorealizacji

Metody badawcze w psychologii

Metoda kliniczna

• Intensywne poznawanie jednostki przez obserwację jej rzeczywistych zachowań w warunkach naturalnych

• Źródło danych: analiza relacji werbalnych dotyczących przeszłości, sytuacji aktualnej i zamierzeń dotyczących przyszłości

• Podejście holistyczne i idiograficzne

Zalety

• Dogłębne poznanie jednostki i jej życia psychicznego

• Możliwość uchwycenia całościowego funkcjonowania człowieka

• Możliwość stawiania hipotez

• Naturalność warunków

Wady

• Zniekształcenia spowodowane samoopisem i subiektywną interpretacją danych przez badacza

• Brak możliwości empirycznej weryfikacji formułowanych hipotez

Metoda korelacyjna

• Koncentruje się na uchwyceniu różnic indywidualnych (np. w zakresie cech osobowości) i wykazaniu zachodzących między nimi relacji przy zastosowaniu analizy statystycznej

• Źródło danych: zasadniczo pisemne samoopisy

• Podejście nomotetyczne (generalizujące)

Zalety

• Szeroki zakres zmiennych

• Możliwość określenia natężenia danej zmiennej

• Możliwość uchwycenia statystycznych relacji między zmiennymi

Wady

• Wątpliwa rzetelność i trafność samoopisów

• Ograniczenia związane z określoną liczbą pytań w stosowanych kwestionariuszach

• Możliwość wykrycia tylko związków o charakterze współwystępowania (korelacji), a nie związków przyczynowych

Metoda eksperymentalna

• Badania tą metodą nie zmierzają do uchwycenia różnic indywidualnych, ale do wykrycia ogólnych praw funkcjonowania psychiki ludzkiej przy zastosowaniu kontroli zmiennych

• Zmienna niezależna - zmienna zależna - zmienne uboczne

Zalety

• Możliwość manipulowania zmiennymi

• Obiektywna rejestracja danych

• Możliwość ustalenia związków przyczynowo-skutkowych

• Powtarzalność

Wady

• Możliwość badania zjawisk jedynie bardzo prostych

• Utrata z pola widzenia całościowego funkcjonowania człowieka

• Sztuczność warunków laboratoryjnych mogąca prowadzić do zniekształcenia zachowania osób badanych

• Nastawienie uczestnika i oczekiwania eksperymentatora

• Błąd próby

Metoda obserwacji

• Obserwacja kontrolowana - prowadzona w laboratorium w ściśle kontrolowanych warunkach

• Obserwacja naturalna - prowadzona w naturalnym otoczeniu

• Obserwacja uczestnicząca - badacz jest uczestnikiem grupy, która stanowi przedmiot obserwacji

Zalety

• Badania bardziej holistyczne (całościowość sytuacji
  i zachowania)

• Źródło hipotez do kolejnych badań

• Mniejsza dehumanizacja i mniejsze zniekształcenia zachowania (szczególnie przy obserwacji naturalnej)

Wady

• Zniekształcenia zachowania (szczególnie obserwacja laboratoryjna)

• Subiektywność obserwatora (szczególnie obserwacja uczestnicząca)

• Ryzykowność wnioskowania o związkach przyczynowych

• Błąd próby

Techniki zbierania danych

• Introspekcja

• Wywiad

• Wywiad standaryzowany

• Skale ocen

• Kwestionariusze

• Testy

• Techniki projekcyjne

PSYCHOLOGIA LUDZKIEGO rOZWOJU

przedmiot badań psychologii Rozwojowej

oKREŚLENIE PsychologiI rozwojowEJ

Jedna z teoretycznych dyscyplin psychologii, zajmująca się badaniem rozwoju psychicznego, czyli zmian rozwojowych w zachowaniu
i psychice człowieka

Zmiany rozwojowe

Zmiany dokonujące się w psychice i zachowaniu człowieka
w różnych fazach jego życia

Kumulatywne

Zmiany późniejsze wyrastają z wcześniejszych i stanowią ich kontynuację

Jednokierunkowe

Ukierunkowane ku określonym stanom końcowym lub celom

Trwałe i nieodwracalne

Nie dają się cofnąć ani odwrócić

Autonomiczne

Główne czynniki i siły napędowe tkwią w wewnętrznej dynamice systemu psychicznego

Ilościowe

Zmiany w poszczególnych wymiarach zachowań i procesów psychicznych (np. wzrastanie, wzrost sprawności)

Jakościowe

Przekształcenia wewnętrznej organizacji struktur psychicznych
i zachowań

Obszar zmian rozwojowych

Cały cykl życia jednostki ludzkiej od chwili poczęcia do śmierci

Czynniki rozwoju psychicznego

CZYNNIKI Wewnętrzne (biologiczne)	CZYNNIKI Zewnętrzne (społeczne, środowiskowe)
Uwarunkowania genetyczne skłonności genetyczne (np. wrodzone zdolności, skłonności do zaburzeń) wyposażenie anatomiczne i fizjologiczne rozwojowe kształtowanie się organizmu temperament	Uwarunkowania ekologiczne środowisko rodzinne (np. cechy funkcjonowania systemu rodzinnego, typ rodziny, osobowość rodziców i innych członków rodziny, tradycja rodzinna) środowisko rówieśnicze środowiska wychowawcze elementy środowiska naturalnego (np. warunki klimatyczne)elementy środowiska społeczno- kulturowego (np. poziom gospodarczy, gęstość zaludnienia, stan budownictwa, stan komunikacji, zróżnicowanie zawodowe mieszkańców, organizacja szkolnictwa, zasoby kultury materialnej i duchowej)
Aktywność własna jednostki potrzeby, skłonności i dążenia stojące u źródeł aktywności jednostki	Kształcenie (wychowanie I nauczanie) umyślne, celowe rozwijanie i kształtowanie przez nauczanie i wychowanie (np. nauka chodzenia, uczenie czystości, nauka czytania i liczenia itd.)
Nabywanie doświadczenia w wyniku aktywności własnej oraz wychowania i nauczania

STRATEGIE BADawcze Stosowane
w psychologii rozwojowej

STRATEGIA badań poprzecznych

Porównanie w pewnym momencie czasu dwóch lub więcej grup osób różniących się wiekiem

Zalety

• Szybkość i niski koszt

• Łatwość powtórzenia badań

• Możliwość stwierdzenia różnic między grupami wiekowymi
  i ogólnych tendencji rozwojowych

Wady

• Nie dostarcza danych o różnicach intraindywidualnych

• Możliwość wpływu odmiennych doświadczeń kulturowych
  i społecznych

STRATEGIA badań podłużnych

Jedna grupa osób jest badana w ciągu pewnego okresu czasu przy czym obserwacje i testy wykonuje się w różnych interwałach czasowych

Zalety

• Dostarcza danych o rozwoju jednostek w danym okresie

• Możliwość badania stabilności rozwoju

• Pozwala określić wpływ wcześniejszych doświadczeń indywidualnych na późniejszy rozwój

Wady

• Czasochłonność i wysoki koszt

• Możliwość wycofania się z badań części osób

• Możliwość wpływu czynników społecznych związanych
  z danym momentem historycznym

Strategia kohortowo-sekwencyjna

Różne próbki osób urodzonych w różnych latach porównuje się w tym samym wieku np. co trzy lata

rOZWÓJ WIĘZI SPOŁECZNO-EMOCJONALNYCH: pRZYWIĄZANIE

PRZYWIĄZANIE (WIĘŹ PRZYWIĄZANIA)

Stan, w którym dana jednostka odczuwa silną tendencję do szukania bliskości innej konkretnej jednostki, szczególnie w sytuacjach stresu, trudności lub zagrożenia

• Atrybut osoby przywiązanej

• Niezależność od chwilowej sytuacji

• Powolne zmiany w czasie

Geneza ewolucyjna

• Środowisko przystosowania ewolucyjnego człowieka
  (niebezpieczeństwa ze strony drapieżników)

• Zachowania uwarunkowane genetycznie ze swoją własną dynamiką

Organizacja działania systemu przywiązania

Organizacja cybernetyczna

Czynniki aktywujące

Oddalenie się matki, zmęczenie dziecka, głód, choroba, ból, zimno, strach, poczucie zagrożenia itp.

Rodzaje zachowań związanych z przywiązaniem

Dziecko szuka bliskości matki, woła ją, płacze, biegnie do niej, przytula się, wchodzi na kolana, szuka pociechy itp.

Przywiązanie w kolejnych okresach rozwojowych

Niemowlęctwo i wiek poniemowlęcy

• Orientowanie się i sygnały kierowane bez rozróżniania osób (od urodzenia do 8-12 tyg.)

• Orientowanie się i sygnały kierowane do jednej lub więcej wybranych osób (od 2-3 do ok. 6 miesięcy)

• Utrzymywanie bliskości wobec wybranej osoby przy pomocy sygnałów i lokomocji (od 6-7 miesięcy do 3 r. ż.)

Wiek przedszkolny

• Formowanie się między dzieckiem a matką relacji partnerskiej korygowanej zgodnie z celem

• Od 4 r. ż.:

- czasowe powstrzymywanie się od szukania bliskości rodziców

- negocjacje, aby wspólnie ustalić, kiedy taka bliskość będzie możliwa

Młodszy wiek szkolny

• Wzrost czasu i zasięgu rozłąki (dłuższy pobyt w szkole, wycieczki itd.)

• Przejmowanie głównej odpowiedzialności za swoje bezpieczeństwo przez dziecko

Przywiązanie w okresie adolescencji

• Rozluźnienie przywiązania do rodziców

• Wzrost znaczenia rówieśników

• Przekształcenie więzi komplementarnej w więź wzajemną
  i symetryczną

Przywiązanie w okresie życia dorosłego

• Sytuacje zwiększonych trudności, zagrożenia lub choroby

• Zachowania normalne i świadczące o zdrowiu psychicznym

• Przywiązanie do partnera w romantycznej miłości i do współmałżonka

• Przywiązanie do rodziców

• Przywiązanie do własnych dzieci

Indywidualne różnice w przywiązaniu: Style przywiązania

Procedura „obcej sytuacji”

Style przywiązania niemowląt do matek

• Bezpieczny: optymalny i normatywny model przywiązania

• Unikający i lękowo-ambiwalentny: wyraz zaburzonego rozwoju więzi przywiązania

Rozkład procentowy stylów przywiązania

• Bezpieczny 61%

• Unikający 29%

• Lękowo-ambiwalentny 10%

Ponadkulturowy charakter stylów przywiązania

• Zidentyfikowane we wszystkich kulturach, w których prowadzono badania

• Wpływ międzykulturowych różnic w zachowaniu matek wobec dzieci na rozkład procentowy stylów przywiązania w różnych kulturach

Źródła indywidualnych różnic w przywiązaniu

• Jakość opieki nad dzieckiem

• Temperament dziecka

• Ciągłość międzypokoleniowa modelu przywiązania

• Inne czynniki:

- stopień zdrowia psychicznego matki i ojca

- jakość relacji małżeńskiej między rodzicami

- stopień wsparcia matki ze strony innych niż mąż osób (np. przyjaciele, rodzina) i instytucji

PSYCHOLOGIA SPOSTRZEGANIA

Wrażenia i spostrzeżenia

Wrażenie

Doświadczanie prostej właściwości bodźca, np. jasność, kolor, głośność, siła dotyku itd.

Podstawa wrażeń: wrodzony mechanizm przetwarzania sensorycznego

SpostrzeżEnie

Doświadczanie wszystkich właściwości bodźca, rejestrowanych przez różne zmysły, np. spostrzeżenie konkretnego przedmiotu

Podstawa spostrzeżeń: posiadane doświadczenie wytworzone w procesie uczenia się

N.B. Brak wyraźnej granicy między wrażeniami i spostrzeżeniami (granica o charakterze metodologicznym)

Ogólna charakterystyka Narządów zmysłów

Progi zmysłowe (wrażliwość sensoryczna)

Próg bodźca (dolny)

Wielkość fizyczna, która wywołuje reakcję spostrzegania bodźca
w 50% prób

Próg różnicy

Wielkość fizyczna różnicy między bodźcami, która wywołuje reakcję spostrzegania tej różnicy w 50% prób

Wykrycie sygnału

Sygnał

Dany bodziec uznany za najistotniejszy i wyróżniający się spośród innych bodźców w tle

Wykrycie sygnału:

• czynniki fizyczne (intensywność bodźca)

• czynniki biologiczne (wrażliwość sensoryczna)

• czynniki psychologiczne (temperament, potrzeby, nastawienie)

PODSTAWOWE PRAWA PSYCHOFIZYKI

Formuły matematyczne określające ilościowe związki między bodźcem a wrażeniem

Prawo Webera

Aby stwierdzić różnicę, wraz ze wzrostem wielkości bodźca musi zwiększać się jego przyrost o stałą część początkowej wartości

Δ I

---------- = k

I

I - wielkość bodźca, Δ I - przyrost bodźca, k - stała Webera

Prawo Fechnera

Zwiększając wrażenie w postępie arytmetycznym (równe jednostki) bodziec musi zwiększać swą wielkość w postępie geometrycznym

S = k x log I

S - wielkość wrażenia, I - wielkość bodźca, k - stała Webera

ADAPTACJA NARZĄDÓW ZMYSŁÓW

Podniesienie sprawności odkreślonego narządu zmysłów, obniżonej przez zmianę intensywności bodźców

Transdukcja

Receptory (komórki zmysłowe)

Wyspecjalizowane neurony pobudzane przez właściwe danemu narządowi zmysłów bodźce fizyczne

Zadania receptorów

• Filtrowanie bodźców fizycznych

• Przekładanie zarejestrowanych bodźców na impulsy nerwowe (transdukcja)

Przekazywanie informacji w systemie nerwowym

• Kodowanie anatomiczne: rodzaj i lokalizacja bodźca

• Kodowanie czasowe: intensywność bodźca

Zmysły i bodźce fizyczne

• Wzrok - fale elektromagnetyczne o długości 380-760 nm

• Słuch - fale dźwiękowe o częstotliwości 20-22000 Hz

• Zmysł smaku (język) - substancje chemiczne zawarte
  w pożywieniu

• Zmysł powonienia (jama nosowa) - substancje chemiczne zawarte w powietrzu

• Zmysły skórne: czucie skórne, zmysł bólu, zmysł temperatury

• Zmysły wewnętrzne (introceptory) - dane dotyczące stanu narządów wewnętrznych

• Zmysły mięśniowe (proprioceptory) - dane dotyczące pozycji
  i ruchu różnych części ciała

• Zmysł równowagi (ucho wewnętrzne) - dane dotyczące pozycji ciała

N.B. Czy istnieje spostrzeganie pozazmysłowe: jasnowidzenie, jasnosłyszenie, przepowiadanie przyszłości, telepatia?

FAZY PROCESU SPOSTRZEGANIA

od strony fizjologicznej

Przykład. Droga wzrokowa

• Promienie świetlne wpadają do oka

• Zmiany fotochemiczne w fotoreceptorach siatkówki:

• rozpad substancji światłoczułych w pręcikach

• rozpad substancji barwoczułych w czopkach

• Powstanie impulsu nerwowego:

• pręciki i czopki ⇒

• komórki dwubiegunowe i zwojowe siatkówki ⇒

• ciała kolankowate boczne ⇒

• wzgórki czworacze ⇒

• płaty potyliczne kory mózgowej (pola wzrokowe) ⇒

ocena semantyczna i metaforyczna

• bocznice (kolaterale) od dróg czuciowych ⇒

• struktury podkorowe (wzgórze, ciało migdałowate) ⇒

pierwotna ocena emocjonalna ⇒

• kora mózgowa

od strony Psychologicznej

Rejestracja sensoryczna

• Zmiana bodźca fizycznego na impuls nerwowy

• Wyodrębnienie specyficznych cech przedmiotu przez detektory cech

Faza oceny emocjonalnej

• Bodźce oceniane jako przyjemne lub nieprzyjemne, korzystne lub niekorzystne

• Treść emocjonalna bodźców może być zdeterminowana przez ich właściwości sensoryczne (np. kształt, sposób poruszania się)

Faza oceny semantycznej

• Określenie kategorii, do której należy bodziec: dopasowanie danych sensorycznych do schematów pamięciowych

Faza oceny metaforycznej

• Określenie znaczenia metaforycznego bodźca

Spostrzeganie jako wybieranie, porządkowanie
i interpretowanie informacji z narządów zmysłów

Uwaga

Proces określający, które informacje z narządów zmysłów zostaną wybrane do dalszego przetwarzania

• Pole uwagi: część centralna (pierwszy plan) i część peryferyczna (drugi plan)

• Im bardziej uwaga kierowana jest na centrum, tym mniejsze zainteresowanie wydarzeniami w części peryferycznej

• Cechy bodźca przyciągające uwagę: intensywność, wielkość, ruch, powtarzanie, znaczenie dla podmiotu

• Wybór informacji dokonywany jest po zbadaniu informacji na poziomie nieświadomym pod względem istotnych treści

• efekt coctail party

• eksperymenty nad słuchaniem dychotomicznym

N.B. Czy informacje dostarczanie podprogowo mogą wpływać na zachowanie ludzi?

Organizacja spostrzegania

Porządkowanie, korygowanie i uzupełnianie informacji z narządów zmysłów wybranych przez procesy uwagi do dalszego przetwarzania

Organizacja informacji w sensowne całości

• W polu percepcyjnym można wyróżnić figurę (część ważniejsza)
  i tło (część mniej ważna)

• Prymat całości nad częściami

• całość określa właściwości części

• poszczególne części można wyodrębnić dopiero na podstawie analizy całości

• Wyodrębnienie całości następuje na podstawie wrodzonych zasad (tzw. praw formy):

• bliskość przestrzenna

• zgęszczenie

• jednakowy wygląd lub podobieństwo

• prawidłowa krzywizna

• prawidłowa postać (domykanie)

• niewielkie rozmiary

• zgodność z chwilowym nastawieniem

Poprawki mózgu

• Obrazy trójwymiarowe

• Stałe wartości spostrzegania:

• stałość wielkości

• stałość kształtu

• stałość koloru

• stałość jasności

• Złudzenia optyczne

• Określanie odległości:

• konwergencja gałek ocznych

• przesunięcie obrazu na siatkówkach

N.B. Procesy porządkowania są wynikiem wrodzonych tendencji spostrzegania czy pochodzą z nabytych doświadczeń?

Spotrzeganie jako proces kategoryzacji Percepcyjnej

Kategoryzacja sensoryczna: detektory cech

Detektor cech

Zespół komórek nerwowych wyspecjalizowanych w odbiorze wybranej cechy, np. barwa, wielkość, ruch, kształt i in.

• Wyodrębnia ze środowiska informacje ważne adaptacyjnie

• Koduje informacje w celu wykorzystania ich w dalszym przetwarzaniu ⇒ redukcja ilości dostępnych informacji

• Lokalizacja w narządach zmysłów lub na wyższych piętrach układu nerwowego z korą mózgową włącznie

Przykłady detektorów cech

• Detektory kształtów (linii poziomych, pionowych, ukośnych, kątów prostych i ostrych, krzywych otwartych i zamkniętych)

• Detektory twarzy

Kategoryzacja w obrębie pamięci:
Schematy Pamięciowe

Schemat pamięciowy

Uogólniona wiedza na temat pewnego wycinka środowiska będąca wynikiem doświadczenia

• Interpretuje dane sensoryczne

• Jest modyfikowany przez te dane

Pochodzenie schematów: schematy wrodzone

• Reakcja orientacyjna na nowe bodźce

• Poczucie stałości przedmiotu

• Schematy uogólniania (tworzenie kategorii)

Proscesy konfrontacji danych sensorycznych
i pamięciowych

Dane sensoryczne:

• dynamiczne i zmienne

• standaryzowane przez detektory cech

Dane pamięciowe:

• uporządkowane i względnie stabilne

• zakodowane w schematach

Konfrontacja danych: poszukiwanie kategorii, do której najlepiej pasują dane sensoryczne

Rozpoznawanie kategorii

• Dane sensoryczne i schemat nie pokrywają się: „To nie jest x”

• Dane sensoryczne i schemat pokrywają się w znacznym stopniu: „To jest y”

• Dane sensoryczne i schemat pokrywają się częściowo: poszukiwanie cech krytycznych dla danej kategorii i pomijanie pozostałych cech

Gotowość percepcyjna

Łatwość wykorzystywania określonego schematu do interpretacji danych sensorycznych

Czynniki zewnętrzne warunkujące gotowość percepcyjną

Określają prawdopodobieństwo wystąpienia określonego obiektu danej kategorii

• Częstość uprzednich doświadczeń

• Konsekwencje społeczne

Czynniki wewnętrzne warunkujące gotowość percepcyjną

Związane z wewnętrzną organizacją systemu kategorii

• Monopol (liczba kategorii)

• Integracja poznawcza systemu kategorii

• Konsekwencje motywacyjne

Obronność percepcyjna

Trudność wykorzystywania określonego schematu do interpretacji danych sensorycznych reprezentujących materiał zagrażający

Cykl percepcyjny

Rozpatrywanie spostrzegania jako procesu kategoryzacji percepcyjnej

zakłada, że:

• spostrzeganie ma charakter reaktywny

• otoczenie decyduje o tym, co jest spostrzegane

Części cyklu percepcyjnego

• Dostępna w otoczeniu informacja modyfikuje schemat pamięciowy

• Schemat pamięciowy kieruje eksploracją otoczenia

• Eksploracja dostarcza danych z otoczenia

Schematy eksploracyjne

Schematy uzyskiwania informacji na temat otoczenia

WSPÓŁPRACA PROCESÓW DÓŁ-GÓRA I GÓRA DÓŁ

Procesy zależne od danych: dół-góra

• Energia fizyczna

• Dane sensoryczne

• Detektory cech

• Informacje z narządów zmysłów rozkładane na części

Procesy wywodzące się ze zdolności poznawczych: góra-dół

• Dane pamięciowe

• Interpretacja danych sensorycznych

• Organizacja informacji w sensowne całości

• Spostrzeżenie

---