I.Kultura
-Kultura jako wyróżnik człowieka
-Kultura to wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się.
-Kultura-całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie robią, myślą i posiadają.
Cechy kultury:
-kultura obejmuje całość życia człowieka
-nie ma charakteru wartościującego
-jest tworem zbiorowym
-zmienia się i narasta w czasie
Na kulturę składają się określone wzory i zachowania:
-idealne
-realne(jawne, ukryte)
Wartości kulturowe-reguły, których przedmiotem są cele działania, mówiące jakie cele są godne, słuszne. Wskazują do czego ludzie powinni dążyć. Normy kulturowe- reguły, których przedmiotem są sposoby czy metody działania, środki stosowane dla osiągnięcia celu. Ludzie powinni dążyć do realizacji wartości.
Rodzaje wartości:
-uznawane
-Odczuwane
-Realizowane
Siła regulacji reguł kulturowych:
-Imperatywy kulturowe-kategoryczne żądanie pewnego sposobu postępowania
-Przyzwolenia-reguły nie zakazujące ani nie nakazujące
Dopuszczają pewne postępowania.
-Zalecenia-reguły wskazujące, jakie postępowanie jest godne uznania.
Sankcje-system kar i nagród:
-formalne-kary i nagrody określone przez przepisy
-nieformalne- -||- nieuregulowane formalnie
Kultura jednej zbiorowości rzadko stanowi nanolit pewne jej treści tworzą kulturę dominującą:
-subkultury- odrębne sposoby życia mniejszych zbiorowości, uznanej przez członków k. szarej
-kontrkultury- sposób życia świadomie i celowo przeciwstawiany dominującej kulturze w społ.
a) etnocentryzm-skłonność do wnoszenia własnej kultury ponad inne
b)relatywizm kulturowy-dostrzeganie wielości i różnorodności kultur
Relatywizm:
-jako zasada metodologiczna
-jako element światopoglądu
-jako teoria i filozofia człowieka
-jako relatywizm wartości
Uniwersalia, powszechniki kulturowe- El.kultury spotykane we wszystkich znanych społ. Historycznych i współczesnych.
Dyfuzja kultur- przepływ pewnych El. Kulturalnych między innymi kulturami.
Akulturacja- proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabył przez wychowanie.
Synkretyzm kulturowy- następstwo dyfuzji, a zwłaszcza akulturacji, polega na powiązaniu El. Zapożyczonych i El. Danej kultury. Zapożyczeniu ulega powierzchniowa forma.
Mcdonalizacja społ.- proces stopniowego upowszechnienia się restauracji, Fast-foodów.
Wyznaczniki:
-efektywność
-kalkulacyjność
-przewidywalność
-manipulacja
Kultura symboliczna- obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokojeniem potrzeb ludzkich.
Znak to każdy przedmiot lub zjawisko, które ludzie odnoszą do czegoś innego. Rodzaje znaków:
-instrumentalne
-symbole
Kultura organizacyjna-system wartości i norm, schematów poznawczych i wzorów zachowań, które stymulują istotne z punktu widzenia realizacji celów, organizacji i zachowania jej członków.
Różne perspektywy badań nad kulturą organizacyjną:
-traktowanie kultury organizacyjnej jako zmiennej zew.
-traktowanie kultury organizacyjnej jako zależnej
Wymiary kultury organizacyjnej:
-dystans władzy
-stopień unikania, niepewności
-indywidualizm
-męskość/kobiecość
Krytyka modelu Hofstede'a:
-dychotomiczne skonstruowanie wymiaru kultury
-ograniczenie metodologiczne
Funkcje:
-integracja
-poznawczo-informacyjna, percepcyjna
-adaptacyjna
II. SOCJALIZACJA
Socjalizacja-proces uczenia się, dzięki któremu stajemy się członkami danego społeczeństwa i kultury.
Uczymy się w tym procesie:
-minimum kulturowego
-wartości danej kultury
-norm i wzorów określonych zachowań
-tworzymy koncepcję „ja”
Podstawowe mechanizmy:
-wzmacnianie
-naśladowanie
-przekaz symboliczny
Rodzaje socjalizacji:
-pierwotna
-wtórna
-resocjalizacja
Koncepcja socjalizacji
-behawiorystyczna
-psychoanalityczna
-socjologiczna (proces kształtowania się jaźni; subkultura jaźni; jaźń odzwierciedlona)
Osobowość- zorganizowana struktura cech indywidualnych oraz sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się do danej jednostki, do środowiska.
Osobowość wyrasta na podbudowie:
-biologicznej
-psychologicznej
-społecznej
Typy osobowości:
-Typologie Hipokratesa: sangwinik, melancholik, flegmatyk, choleryk
-Typologia C.Junga: introwertyk, ekstrawertyk
-Typologie F.Znanieckiego: człowiek dobrze wychowany, człowiek pracy, człowiek zabawy, człowiek zboczeniec, dewiant, człowiek dobry, mądry.
Elementy składające się na role:
-zachowanie nakazowe
-zachowanie zakazowe
-margines swobody
Konflikt ról- występuje, kiedy różne role wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań.
Rola kluczowa- jedna z ról człowieka, wyznaczająca jak jest on postrzegany, a tym samym wyznaczająca jego tożsamość.
Osobowość a rola społeczna:
-przyjmując nowe role człowieka dopasowuje je do swoich wcześniejszych ról oraz do siebie samego.
-osobowość człowieka ma wpływ na sposób odgrywania roli
-przykład odwrotnego oddziaływania
Funkcje socjalizacji:
-transmisja kultury, kumulacja wiedzy, technologii
-zapewnianie ładu i porządku społecznego
Efekty socjalizacji:
-internalizacja
Identyfikacja
-uleganie
III.KONTROLA SPOŁ., KONFORMIZM, DEWIACJE
Kontrola społeczna- wszelkie mechanizmy uruchamiające, wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny.
Mechanizmy:
-instytucje i instytucjonalizacje działań ludzkich
-proces socjalizacji
-kontrola zewnętrzna
Kontrola społeczna to zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany.
Dwa aspekty:
-statyczny
-dynamiczny
Rodzaje kontroli społecznej:
-formalna,-nieformalna,-zamierzona,-niezamierzona
-wewnętrzna,-zewnętrzna
Rodzaje sankcji:
-pozytywne,-negatywne,-formalne,-nieformalne,
-precyzyjne,-represyjne
Konformizm- dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i sposobu myślenia członków danej zbiorowości.
Podstawowe przyczyny zachowań konformistycznych
-niepewność, -obawa kary, -chęć akceptacji
Dewiacja- zboczenie z drogi, odchylenie od właściwego kierunku, błądzenie. Zachowania, które są niezgodne ze standardowymi normatywami.
Dwa nurty w ramach socjologicznych zainteresowań dewiacją:
-perspektywa funkcjonalistyczno-strukturalistyczna
-p. interakcjonizmu symbolicznego
Funkcjonalistyczno-strukturalistyczna:
-system norm i wzorów zachowań jest traktowany jako bioaktywna rzeczywistość
-uwaga jest skierowana na poszukiwanie przyczyn naruszeń norm tego systemu
-decyzje są często
Interakcjonizm symboliczny:
-świat społ. Nie jest obiektywnie dany
-uwaga społ. Skierowana jest na to jak normy powstają
-dewiacja jest rozumiana szeroko- jako inność
Najważniejsze teorie dot. Dewiacji:
-przyczyną zachowań dewiacyjnych jest rozregulowanie systemu społ.(R. Merton)
-przyczyną dewiacji jest transmisja kultury dewiacyjnej
-niesprawność mechanizmów kontroli społ.
Teoria anomii R. Mertona- podstawowe źródło dewiacji to brak spójności między uznawanymi wartościami określających cele dążeń a wzorami aprobowanych zachowań zapewniających realizację tych celów.
Możliwe postawy:
-konformizm
-innowacja
-rytualizm
-bunt i ucieczka
Dewiacja jest efektem negatywnej transmisji kulturowej, których system kulturowy jest nieakceptowany. Grupy dewiacyjne socjalizują swoich członków do zachowań dewiacyjnych. Dewiacja jest rezultatem osłabienia więzi społ., braku integracji z grupą i w rezultacie słabego wew, mechanizmu kontroli społ.
Teoria etykietowania (H.S. Becker):
-nikt nie jest dewiantem i żadne zachowanie nie jest dewiacją
-dewiacja jest negatywną etykietą przypisanych do pewnych zachowań jednostek
-naznaczona negatywnie jednostka internalizuje nadaną jej etykietę i zaczyna ją akceptować
Negatywne skutki dewiacji:
-naruszają porządek społ.
-osłabiają skłonności konformistyczne
-są kosztowne (psychiczne, materialne)
Pozytywne funkcje dewiacji:
-pozwala wyjaśnić sens norm
-pomaga określić tożsamość grupy i wyznaczyć granice
-są wentylem bezpieczeństwa dla niezadowolenia społ
-może być źródłem zmiany społ.
Style kontroli społ.
-penalizacyjny
-kompensacyjny
-rozjemczy
-terapentyczny
IV. Działania, interakcje i stosunki społeczne
Działanie społeczne- działanie, w którym bierze się pod uwagę rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera i wg. Tego kształtuje się przebieg jego działania.
Działanie- zachowanie, z którym związane jest znaczenie motywacyjne i kulturowe.
Zachowanie- zew. Obserwowany ruch fizyczny.
Typy działań społ. Wg.:
-działania afektywnego
-działanie tradycjonalne, rutynowe
-działania racjonalne ze względu na wartość
-działanie racjonalne ze względu na cel
Są to modele działań społ. „typy idealne”, rzeczywiste działania mają cechy więcej niż jednego typu.
Interakcja- dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co robi ten drugi.
Kontakt społeczny- para wzajemnie zainteresowanych działań społecznych o charakterze jednorazowym.
Cechy interakcji:
-jedność osób; jedność akcji; jedność miejsca; czasu
Główne orientacje teoretyczne analizujące interakcje:
-behawioryzm; teoria wymiany; interakcjonizm symboliczny; teoria dramaturgiczna.
Teoria behawioralna:
Interakcja jest zewnętrznie obserwowalnym zjawiskiem. Interakcje to wzajemne modyfikowanie zachowania przez wymianę bodźców.
Teoria wymiany:
W naszym ujęciu teoria gier i teoria racjonalnego wyboru. Centralna zasada to zasada wzajemności-uniwersalna reguła kulturowa, nakładająca na ludzi powinność rewanżowania się za uzyskane dobro. Do interakcji dochodzi, gdy każdy z partnerów uzna, że bilans korzyści i kosztów jest pozytywny. Obaj partnerzy działają racjonalnie. Interakcja to wzajemna wymiana pewnych dóbr lub wartości pomiędzy partnerami.
Interakcjonizm symboliczny:
Istotą interakcji jest komunikacja symboliczna czyli wymiana idei, symboli, znaczeń (komunikacja werbalna, niewerbalna)
System komunikacji niewerbalnej:
-język ciała; porajęzyk; dotyk; artefakty; dystans w przestrzeni fizycznej.
Dystans w przestrzeni fizycznej (E. Krall):
-strefa intymna(15-45cm); osobista(45-120cm); społeczna(120-360cm); publiczna(pow. 360cm).
Teoria dramaturgiczna E. Goffmana:
-interakcja to manipulowanie wrażeniami
-chronologia teorii: wstęp, scena, kulisy
-def. Sytuacji i fasada
-def. Sytuacji działanie polegające na interakcji
W koncepcji Goffmana podczas interakcji definicje sytuacji są uproszczone przez tworzenie fasady, które dostarczają podstawowych elementów def. Sytuacji.
-interakcje proste
-interakcje złamane, sieć interakcji: mniej lub bardzie zorganizowane; zorganizowane lub niezorganizowane.
3. interakcja regularna normatywnie
2. interakcja regularna: wielość wzajemnych działań tych samych partnerów.
1. interakcje powtarzalne
Typy stosunków społecznych:
-czasowe i trwałe; egalitarne i elitarne; homogeniczne i heterogeniczne
Egalitarność- równość lub podobieństwa miejsca partnerów w hierarchiach bogactwa, władzy, prestiżu.
Elitarność- nierówność pozycji partnerów w hierarchiach bogactwa, prestiżu.
Homogeniczność- podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji.
Heterogeniczność- odmienność partnerów pod względem cech naturalnych.
Instrumentalne stosunki społ.-takie, które służą regulacji potrzeb, celów, czy aspiracji partnerów w innej dziedzinie, niż ta, której dot. Stosunek.
Autotechniczne stosunki społ.- takie, których sens i cel leżą w samym obcowaniu partnerów ze sobą bez względu na jakiekolwiek inne korzyści.
Pierwotne- stosunki nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autotechniczne, emocjonalne, gorące.
Wtórne stosunki społeczne- sformalizowane, zogniskowane, emocjonalne, zimne, oficjalne.
Instytucjonalizacja stosunku- proces krystalizowania się normatywnej regulacji dotyczącej interakcji między osobami zajmującymi typowe wyróżnialne pozycje w społeczeństwie.
V. GRUPY SPOŁECZNE
Kategoria społeczna- zbiór osób wyodrębnionych na podstawie cech uznanych za ważne i różnicujące.
Zbiorowość społeczna- zbiór osób zajmujących w danym czasie trwale lub nie, daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawić się mogą stosunki społeczne.
Grupa społeczna- zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych w celu zaspokojenia własnych potrzeb.
Cechy grupy społecznej:
-odpowiednia liczebność
-poczucie przynależności i odrębności
-wspólnota wartości, norm, idei
-wewnętrzne ustrukturowanie grupy
Struktura grupy- podział pozycji i ról społecznych w grupie. Może być: formalna, nieformalna.
Rodzaje struktur wewnątrzgrupowych:
-komunikacji; postaw interpersonalnych; przywództwa
Struktura komunikacji- wynika z procesów nadawania i odbierania informacji.
Struktura postaw interpersonalnych- związana jest z istnieniem związków emocjonalnych w grupie.
Metoda socjometryczna- metoda pozwalająca na wykrywanie związków emocjonalnych w grupie.
Spójność grupy- grupa spójna, to taka, w której nie ma głębokich podziałów i wyraźnych podgrup Czu klik.
Wskaźniki spójności grup:
-brak wewnętrznych podziałów
-przejawianie takich samych postaw
-uznanie jednostkowych norm i wzorów zachowań
-podejmowanie wspólnych działań
Przykładowe modele komunikacji:
-okrąg; gwiazda; łańcuch; hierarchiczny( Y )
Okrąg:
-brak wyraźnie określonego lidera
-brak wyraźnej organizacji
-pozycja wszystkich uczestników jest równa
-wysoka aktywność wszystkich uczestników
Gwiazda:
-wyraźny przywódca
-wyraźna i stabilna organizacja
-szybki przepływ informacji
-grupa trudniej przystosowuje się do nowych sytuacji i trudniej radzi sobie z nowymi zdarzeniami
Struktura przywództwa- określa relacje nadrzędności i podrzędności oraz dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie.
Władza- możność sprawowania kontroli przez jednostki mające wyższe pozycje nad zachowaniami innych członków grupy.
Typy przywództwa:
-styl demokratyczny
-styl autorytarny
-styl liberalny
Styl demokratyczny:
-delegacja część władzy na członków grupy, członkowie uczestniczą w procesie podejmowania decyzji
-komunikacja dwukierunkowa
-wysoki poziom uczestnictwa, inicjatywy, motywacji.
Wady:
-czas tracony na długie procedury
Styl autorytarny:
-przywódca skupia całą władzę, ponosi odpowiedzialność, sam wyznacza zadania dla członków grupy.
-komunikacja jednokierunkowa
-utrzymanie porządku, przewidywalność zachowań grupy, wysoka efektywność
Wady:
-niska motywacja członków, tłumienie inicjatywy
Styl liberalny:
-rezygnacja z przywództwa, członkowie sami podejmują decyzje.
-komunikacja horyzontalna
Zalety:
-możliwa praca bez kontroli
Wady:
-niska efektywność, nieprzewidywalność zachowań członków grupy.
Obiektywne kryteria klasyfikacji grup społecznych:
-liczebność; trwałość; stopień trudności wejścia do grupy; intensywność uczestnictwa; rygoryzm i zakres kontroli; korzyści z członkowstwa; stopień formalizacji stosunków grupowych.
Subiektywne kryteria klasyfikacji grup:
-typ więzi społecznej
-grupy odniesienia: normatywne, porównawcze
-grupa własna i obca
Grupa pierwotna- grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek przez stosunki osobiste i współpracę. Cechy:
-względna trwałość
-bezpośrednie kontakty
-mała liczebność
-niewyspecjalizowany charakter kontaktów
-względna zażyłość uczestników
Grupy wtórne- grupy, które nie spełniają warunków grupy pierwotnej.
Grupa normatywna- grupa, która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowań.
Grupa porównawcza- grupa, która jest dla danej jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej sytuacji, postępowania.
Grupa własna postrzegana jako bardziej zróżnicowana i zindywidualizowana niż grupa obca. Zapamiętywane są rodzaje zachowań dobre, pozytywne. Pozytywne zachowania grupy tłumaczy się zazwyczaj cechami charakteru członków grupy.
VI. ZBIOROWOŚĆ I GRUPY SPOŁECZNE C.D
Rodzina w perspektywie socjologicznej może być:
-mała grupa społeczna
-grupa pierwotna
-uniwersalna instytucja społeczna
Funkcje rodziny:
-regulacja zachowań seksualnych
-biologiczne odtwarzanie populacji
-zapewnienie materialnych środków do życia
-socjalizacja nowego pokolenia
-ochrona i wsparcie emocjonalne
-usytuowanie w przestrzeni społecznej i określenie społecznej tożsamości
Rodzina to:
-zbiór osób, które łączą więzy pokrewieństwa
-osoby zamieszkujące wspólne gospodarstwo domowe
Stałe elementy rodziny:
-rdzeń rodziny: związek kobiety i mężczyzny
-powszechne tabu kazirodztwa
Rodzina a małżeństwo- cechy i typologie:
-forma zawarcia małżeństwa: porozumienie się partnerów; umowa rodzin; małżeństwo a dar ślubny; lewirat i sororat
-liczba partnerów w małżeństwie: monogamiczne; poligamiczne
-dziedziczenie w małżeństwie: matrylinearne; bilinearne; patrylinearne; zasada primogenitury.
-miejsce zamieszkania: patrylokalne; matrylokalne; neolokalne.
-dobór małżeński: endogamiczne; egzogamiczne
-stosunki władzy: matriarchat; patriarchat; rodzina partnerska
Typy rodzin ze względu na kryterium wielkości:
-nuklearna; rozszerzona; wielka, ród.
Ewolucja rodziny:
-rodzina w epoce przedprzemysłowej: małżeństwo jako związek rodzin; rodzina a ziemie;
--rodzina w epoce przemysłowej: małżeństwo jako osobisty wybór; rodzina mała; konieczność pracy najemnej
-rodzina współczesna: dominacja czynnika pracy zawodowej; reprodukcja biologiczna jako przedmiot indywidualnej decyzji; mała liczba dzieci; rodzina jako związek oparty na potrzebach emocjonalnych.
VII.SPOŁECZNOŚCI LOKALNE O ZBIOROWOŚCI
Konsumpcja Gemurischaft i Geschelstschaft F.Tonnies
Istnieją dwa typy zbiorowości społecznych wspólnoty oraz społeczeństwa opartych na odmiennych rodzajach więzi społecznych.
Rodzaje woli według Tonniesa:
-wola ograniczona; racjonalna
Wola ograniczona- stosunki naturalne charakterystyczne dla wspólnoty.
Wola arbitralna- stosunki umowne, arbitralne, typowe dla stowarzyszeń
Wspólnoty:
-grupy społeczne oparte na stu synkach pokrewieństwa
-grupy społeczne oparte na stosunkach przyjaźni
-grupy sąsiedzkie, w których ziemia i wspólnota zamieszkania miały wspólnotę gospodarowania i codziennego zamieszkania.
Stowarzyszenie- grupy społeczne, które opierają się na porozumieniach między jednostkami dla realizacji określonych celów.
Szkoła chicagowska- grupa badaczy skupiona wokół Roberta E. Porka. Główne zasługi:
-zwrócenie uwagi na przestrzenny wymiar zjawisk społecznych
-zwrócenie uwagi na społeczności lokalne wokół miasta
-wykorzystanie metody mammograficznej, jako jednej z metod socjologii.
Główne obszary zainteresowania społecznościami lokalnymi w socjologii polskiej:
-socjologia powojenna
-socjologia lat 60.
-socjologia współczesna
Społeczność lokalna- grupa zamieszkująca niewielkie, wyodrębnione terytorium, w której występują silne więzy wynikające ze wspólnoty interesów i przynależności do miejsca. Cechy:
-terytorium
-intensywność społecznych interakcji
-wspólne więzy ludzi i instytucji
-poczucie przywiązania do miejsca
Cechy tradycyjnej społeczności wiejskiej:
-społeczność mała , zamknięte
-z silnym poczuciem odrębności od reszty świata
-składająca się głównie z rodzin i sąsiedztwa
-cechuje ją zachowawczość i orientacja przeszłościowa
-nieformalna kontrola społeczna
Lokalizm oznacza względną autonomię oraz upodmiotowienie konkretnych społeczności lokalnych w zakresie gospodarczym, społecznym i kulturowym.
Zamiast społeczności lokalnych- zbiorowości terytorialne- typ społeczności zamieszkującej trwale pewien obszar.
Renesans lokalizmu- oznacza wykształcenie się nowych społeczności lokalnych, funkcjonujących na odmiennych zasadach niż tradycyjna społ. Lokalna.
Lokalna społeczność samorządowa:
-społeczność otwarta
-w której istnieją dobrowolne stowarzyszenia
-programy rozwojowe tworzą obywatele i współpracujące z nimi organizacje
-lokalne władze elity są wyłaniane przez procedury demokratycznych wyborów
-członków społeczności cechuje silna identyfikacja z miejscem zamieszkania i aktywny udział w lokalnym życiu politycznym.
Współczesny lokalizm jest pragmatyczny- zwraca się uwagę na korzyści wynikające z realizacji potencjalnych możliwości środowisk lokalnych.
-wykorzystanie dotychczas niewykorzystanych zasobów lokalnych
-rozwój całego kraju.
Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych- podejmowanie wspólnych działań w celu zaspokojenia swoich potrzeb oraz poprawnie warunków swojego życia i całej grupy lokalnej, przez tworzenie nowych struktur.
VIII. ORGANIZACJA FORMALNA
Organizacja jako formalne grupy celowe:
-grupy celowe- powstają dla zaspokojenia jakichś potrzeb ich członków lub dla realizacji jakichś zadań
-organizacja- względnie trwałe, celowe uporządkowanie działań i zachowań ludzkich.
Cechy organizacji formalnych:
-są powoływane do realizacji pewnych celów w sposób zaplanowany i za pomocą procedur określonych przez przepisy
-mają sformalizowaną strukturę
-mają wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy
-istnieje w nich wymiana personelu
-dominują w nich stosunki rzeczowe
Organizacjami formalnymi zajmują się:
-socjologia organizacji
-nauka o organizacji
Tym idealny Maxa Webera:
Typ idealny- abstrakcyjny model skonstruowany z istotnych cech jakiegoś zjawiska. Nie oznacza jakiegoś wzoru doskonałości, rzadko występuje w rzeczywistości, ale stanowi przydane narzędzie analizy. Typ idealny biurokracji Weber przedstawił przy okazji rozważań dotyczących postaw prawomocności władzy.
Władza może być:
-charyzmatyczna
-tradycjonalna
-legalna
Biurokracja wg. Webera- to władza legalna, oparta na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm. To scentralizowany system organizacyjny, w którym władza związana jest z zajmowanym w ramach hierarchii urzędem. Rozwój biurokracji wiąże się z procesem racjonalizacji zachodzącym w nowoczesnych społeczeństwach, czyli z rozszerzeniem się strefy działań racjonalnych.
Typy działań społ. Wg. Wbera:
-działania racjonalne
-działania tradycjonalne, rutynowe
-działania afektywne
Biurokracja to zinstytucjonalizowana forma racjonalnego działania: ma jasno określony cel, precyzyjnie ocenia środki, które prowadzą do tego celu, systematycznie eliminuje przeszkody stojące na drodze do tego celu.
Cechy typu idealnego biurokracji:
-wszystkie sposoby postępowania są określone przez normy i przepisy
-biurokracje mają strukturę hierarchiczną
-wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy
-urzędnicy są profesjonalistami, pracownikami najemnymi
-komunikacja i wymiana informacji dokonuje się w sposób określony formalnie
-gromadzona jest dokumentacja pisana
Typy organizacji formalnych (A. Etzioni):
-dobrowolna; przymusowa; utylitarna
Teoria zarządzania:
-zarządzanie naukowe
-szkoła stosunków międzyludzkich
-kierunek administracyjny
Zarządzanie naukowe (F.W. Taylor)- koncentruje się na usprawnieniu pracy poszczególnych pracowników w celu zwiększenia efektywności i wydajności pracy.
Podstawy metody naukowej: obserwacja, eksperyment i doświadczenie
Szkoła stosunków międzyludzkich (E. Mayo)-związane z odkryciem, że na wydajność pracy wpływ mają nie tyle warunki fizyczne pracy, ile atmosfera panująca w zakładzie, oraz, że poczucie uczestnictwa w zespole i satysfakcja z udziału w jego osiągnięciach silniej motywują pracowników niż względ na własną korzyść materialną.
Kierunek administracyjny (H. Fayol, M. Weber)- koncentracja na zarządzaniu całym przedsiębiorstwem oraz na centralnych funkcjach kierowniczych. Przedmiotem zainteresowania nie jest usprawnienie procesów pracy na poszczególnych stanowiskach produkcyjnych, ale usprawnienie struktury organizacyjnej całego przedsiębiorstwa.
Patologie biurokracji- ograniczenia racjonalności działań weberowskiego typu idealnego biurokracji:
-trudności w reagowaniu na sytuacje nietypowe
-trudności z wdrażaniem innowacji
-dysharmonia między wymiarem biurokratycznym a profesjonalnym
-przemieszczenie celów
-gra o władzę i kontrolę nad organizacją
Trzy poziomy analizy problematyki organizacji:
-mikrospołeczny poziom zachowań i działań jednostek
-mezospołeczny poziom pojedynczych organizacji formalnych
-makrospołeczny poziom całego społeczeństwa
IX. NARÓD, GRUPA ETNICZNA. POWSTANIE NOWOCZESNEGO NARODU.
Etniczność- to świadomość podziały my i oni oraz poczucie tożsamości grupowej. Elementy grupy etnicznej:
-nazwa grupy
-przekonanie o wspólnym pochodzeniu
-wspólna pamięć historyczna
-własna, odrębna kultura
-związek z określonym terytorium
-poczucie solidarności i tożsamości
Rodzaje grup etnicznych:
-grupy etniczne (Etno-racjonalne)
-mniejszości narodowe
-migracyjne: nowe mniejszości; diaspory; miejskie mniejszości etniczne
-ludy tubylcze
-protonarody
Naród- to dynamiczna grupa ponadstanowa, ponadwarstwowa, ponadklasowa o charakterze historycznym, wyposażona w cechy obiektywne oraz cechy subiektywne wyrażające się w świadomości przynależności do wspólnoty.
Naród- to grupa ludzi połączona przekonaniem o wspólnocie swojego pochodzenia, dążąca do uzyskania niezależnego państwa (M. Weber).
Cechą powszechnie uznawaną za znamię narodu różniącą od grupy etnicznej jest upolitycznienie- dążenie do posiadania własnego państwa.
Dążenie zbiorowości etnicznej do suwerenności politycznej, etapy:
Pojawienie się poczucia etniczno-kulturowej tożsamości wyodrębnienia się grupy etnicznej jako swoistej całości.
Wykształcenie przez grupę etniczną własnych elit i wejście na scenę polityczną. Wciąż jednak grupa godzi z lojalnością wobec państwa, w którego granicach żyje.
Przeciwstawienie się temu państwu i żądanie niepodległości.
Nie każda zbiorowość etniczna przechodzi przez wszystkie etapy- nie każda dąży do suwerenności politycznej.
Dwie drogi kształtowania się narodów:
-od narodu do państwa, kiedy wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny.
Powstanie nowoczesnego narodu:
-zniesienie podziałów stanowych i zrównanie wobec prawa
-modernizacja z upowszechnieniem idei narodowych przez oświatę i kulturę masową
-industrializacja i urbanizacja
-laicyzacja społeczeństwa
-tożsamość społeczna
Państwa wielonarodowe i narody wieloetniczne:
-powstanie tożsamości narodowej jako nowej jakości- ponad regionalnymi różnicami etnicznymi
-granice państwa nie odzwierciedlają granic terytoriów zamieszkanych przez grupy etniczne
-migracje zarobkowe
-naród wieloetniczny
X. ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE. STRUKTURA SPOŁECZNA. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA.
Różnice:
-biologiczne
-społeczne
Przedmiotem zainteresowania socjologii są te różnice, które mają konsekwencje społeczne, wyznaczają role społeczne, są podstawą zróżnicowania społecznego.
Struktura społeczna- układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna.
Makrostruktura w różnych typach społeczeństwa:
-kasty; stany; klasy; grupy statusowe.
Kasty:
-segmenty społeczne wyodrębnione ze względy na dziedziczoną pozycje społeczną i wykonywany zawód
-pariasi- ludzie trudniący się pracą uznawaną powszechnie za uwłaczającą.
-odrębność kast wynika z przypisów religijnych lub prawnych
-bariery między kastami są nieprzekraczalne
-system kastowy utrzymał się w Indiach
-współcześnie- pojęcie stosowane w odniesieniu do grup społecznych w społeczeństwach, gdzie pojawiają się silne bariery ruchliwości społecznej.
Stany:
-segmenty społeczne o wyraźnie wyodrębnionych prawach, obowiązkach, przywilejach.
-przynależność do danego stanu społecznego była dziedziczona
-system mniej sztywny od kastowego- istniała pewna możliwość indywidualnego przekroczenia barier i przechodzenia z jednego stanu do drugiego.
-podstawowy podział: arystokracja, feudaulowie, świeccy, duchowni, mieszczaństwo.
-chłopi- sytuowani najczęściej poniżej stanu społ.
Dwie perspektywy analizy podziałów społecznych:
-podejście relacyjne
-podejście gradacyjne
Trzy klasyczne spojrzenia na podziały społeczne:
-koncepcja klas Karola Marksa
-Max Weber i trzy płaszczyzny podziałów społ.
-koncepcja stratyfikacji (uwarstwienia)
Koncepcja klas społecznych Karola Marksa:
-klasy jako podstawowy element struktury społ.
-podstawa wyodrębnienia klasy- własność środków produkcji
-immanentny konflikt klasowy jako fundament teorii upadku kapitalizmu
Max Weber i trzy płaszczyzny podziałów społecznych:
-podział społeczny jest rezultatem podziały różnych zasobów: płaszczyzna ekonomiczna; prestiżu; polityczna;
-podział klasowy jest wyznaczony przez rodzaj szans na rynku, które zależą nie tylko od posiadania środków produkcji, ale również kwalifikacji
Koncepcja stratyfikacji społecznej:
-stratyfikacja- hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego, które różni udział w podziale dochodów, władzy, prestiżu oraz innych pożądanych dóbr społ.
-podstawowe wskaźniki empiryczne stratyfikacji: dochód; wykształcenie; prestiż zawodu.
Teoria i koncepcja stratyfikacji:
-koncepcja stratyfikacji W.L Warnera
-funkcjonalna teoria stratyfikacji K. Darisa i W.Moore'a
Koncepcja stratyfikacji W.L Warnera- uwarstwowienie społeczne według kryterium prestiżu:
-klasa wyższa
-klasa średnia
-klasa niższa
Funkcjonalna teoria stratyfikacji K. Darisa i W.Moore'a:
-stratyfikacja- nierówność poziomu udziału w dobrach i prestiżu
-istnieje funkcjonalna niezbędność i użyteczność nierówności społecznej.
-stratyfikacja zapewnia zajmowanie najwyższych pozycji przez najbardziej kwalifikowane osoby
-w przeciwnym wypadku ludzie nie podejmowaliby wysiłku zdobycia wysokich kwalifikacji
Polemika z teorią Garisa i Moore'a:
-główny zarzut- założenie, że w punkcie wyjścia wszyscy mają takie same szanse osiągnięcia wysokich pozycji, a o tym czy je osiągną, decyduje wyłącznie talent i praca jednostki.
-modyfikacja teorii- istnieją dwie drogi osiągnięcia pozycji ważnych i wysoko wynagradzanych: talent i wysiłek jednostki oraz dziedziczenie
Socjologia europejska i polska a amerykańska:
-odmiennie rozumiane klasy: Europa- ekonomiczne; USA- stratyfikacyjne
-odmienna terminologia: Polska-struktura społeczna; USA-stratyfikacja społeczna
Ruchliwość społeczna:
-ruchliwość pozioma- przemieszczanie się jednostek w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii
-ruchliwość pionowa-przechodzenie w dół lub w górę w hierarchii społecznej
Ruchliwość pionowa:
-wewnątrzpokoleniowa- awans w granicach kolejnego pokolenia
-międzypokoleniowa- zajęcie przez jednostkę wyższej bądź niższej pozycji, niż mieli jej rodzice wskutek zdobycia przez nią innego wykształcenia i uzyskanie innych kwalifikacji oraz dochodów.
Ruchliwość strukturalna- ruchliwość wynikająca ze zmiany składu społeczno-zawodowego kolejnych pokoleń.
XI. ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE. STRUKTURA SPOŁECZNA. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA (2)
Zasady legitymizacji nierówności:
-egalitarna
-merytoryczna
-funkcjonalna
-tradycyjna
Stosunek do nierówności a ideologie polityczna:
-egalitaryzm: nierówności powinny być zniesione
-merytokratyzm: nierówności są nieuniknione, ale kanały ruchliwości społecznej powinny być otwarte
-funkcjonalne: każdy system tworzy własny układ nierówności, uzasadniony potrzeba utrzymania jego solidaryzmu
-tradycyjne: sprawiedliwe jest to, że każdy zna swoje miejsce w szeregu
Analizy ponowoczesnego zróżnicowania społecznego:
-teza o śmierci klas
-teza o dominującej roli klasy średniej
-zjawisko marginalizacji społecznej, tzw. Podklasy
Teza o śmierci klas:
-zakwestionowanie dominującej roli klasy ekonomicznej w określeniu podziałów społecznych oraz uznawania konfliktów klasowych za jedyne istotne konflikty społeczne. Argumenty: zamiana charakteru klas i relacji między nimi; szanse życiowe jednostek zależą nie tylko od przynależności do klasy określonej przez kryteria ekonomiczne, ale również od innych czynników; mała moc wyjaśniania przynależności klasowej.
Zjawisko marginalizacji społecznej i tzw. Podklasy:
-zjawisko underclass wiąże się z marginalizacją i wykluczeniem społecznym, charakteryzuje się: niemożnością korzystania z należnych uprawnień obywatelskich; trwałością zajmowania pozycji i jej dziedziczeniem; stylem życia i konsumpcji.
-mechanizmami tworzenia są bieda i bezrobocie.
Zawód jako podstawowy wyznacznik miejsca jednostki w strukturze społecznej. Klasyfikacja zawodów:
-międzynarodowa klasyfikacja zawodów
-polska klasyfikacja zawodów
-klasyfikacje socjologiczne.
Syntetycznym ujęciem satysfakcji, funkcjonującym w świadomości społecznej jest uwarstwienie według kryterium prestiżu, tzn. szacunku okazywanego poszczególnym zawodom i stanowiskom.
Prestiż- subiektywne kryterium stratyfikacji oparte na podstawach emocjonalnych i oceniających, które związane są z obiektywnymi czynnikami stratyfikacji:
-poziomem wykształcenia
-wykonywanym zawodem
-uzyskanymi dochodami
-stopniem zamożności
-wielkością konsumpcji
-stylem życia
Prestiż zawodów w badaniach CBOS:
-badanie prowadzone od lat 70. XX wieku.
-ocena wskazanych zawodów na pięciopunktowej skali poważania
Zróżnicowanie społeczno-zawodowe w okresie PRL-u:
-ideologiczne uwarunkowania procesu uprzemysłowienia
-rozwój przemysłu ciężkiego
-wzrost zatrudnienia, a nie wydajności pracy
-ograniczenie indywidualnej inicjatywy
-zapotrzebowanie na siłę roboczą- relatywnie wyższe wynagrodzenie pracy prostej niż wymagającej wysokich kwalifikacji
-duże zróżnicowanie sytuacji robotników w poszczególnych działach gospodarki
-wysoka pozycja robotnika wykwalifikowanego
-dekompozycja cech położenia społecznego
-warunki sprzyjające ruchliwości społecznej od lat 60. XX wieku, później zahamowanie tego trendu
Zróżnicowanie społeczno-zawodowe po 1989r.:
-koniec uprzywilejowania przemysłu ciężkiego
-rekompozycja cech położenia społecznego- zależność zarobków od wykształcenia i wysoko wyspecjalizowanego zawodu
-wzrost prestiżu zawodów umysłowych i związanych z sektorem prywatnym
-zjawisko bezrobocia
-początkowo wzrost ruchliwości społecznej
Zjawisko ubóstwa w Polsce:
-ubóstwo subiektywne
-ubóstwo obiektywne: granica ubóstwa wyznaczona przez minimum socjalne, minimum egzystencji, relatywna granica ubóstwa.
XII. NIERÓWNOŚCI I PODZIAŁYNA RYNKU PRACY. KONFLIKTY SPOŁECZNE.
Nierówności i podziały na rynku pracy:
-segmentacja rynku pracy- proces podziału rynku pracy w wyniku, którego powstają wyodrębnione organizacyjnie jego części, charakteryzujące się względną homogenicznością podaży siły roboczej i popytu na nią.
Dwa podejścia do zjawiska segmentacji rynku pracy (E. Kryńska):
-tradycyjne podziały rynku pracy ze względu na dające się statycznie zaobserwować cechy opisujące siłę roboczą
-inne podziały rynku pracy na segmenty o odmiennych sposobach funkcjonowania
Atrybuty procesu segmentacji:
-nieuniknioność procesu segmentacji we współczesnych gospodarkach
-zróżnicowanie rodzajów i procesu gratyfikacji z tytułu zatrudnienia w określonych częściach rynku
-ograniczony dostęp do niektórych części rynku pracy
-aspekt instytucjonalno-organizacyjny
Przykłady tradycyjnych podziałów rynku pracy:
-ze względy na sektor gospodarki: 1- sektor rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa; 2- sektor przemysłu i budownictwa; 3- sektor usług.
-ze względu na kryterium geograficzne: rynki lokalne, regionalne, narodowe, transnarodowe, globalne
-ze względu na zawód: rynki pracy poszczególnych zawodów.
Główne teorie segmentacyjne:
-koncepcja zewnętrznych i wewnętrznych rynków pracy
-koncepcja dualnego rynku pracy
Koncepcja zewnętrznych i wewnętrznych rynków pracy:
-istnieją dwa podstawowe typy struktur rynkowych: wewnętrzne i zewnętrzne
-wewnętrzny rynek pracy stanowią jedności zatrudnieniowe, wewnątrz których wycena i alokacja pracy jest podporządkowana administracyjnym procesom i procedurom
Cechy wewnętrznego rynku pracy:
-ograniczony dostęp do wewnętrznego rynku pracy
-stabilne, regulowane systemowo, długookresowe stosunki pracy
-określona ścieżka kariery, droga awansu
-alokacja niecelowa obok alokacji cenowej
W ramach wewnętrznych rynków pracy możemy wydzielić:
-grupę zasadniczą, trzon
-grupę pracowników marginalnych, zderzak zatrudnienia
Kryteria pomocne w określeniu granicy między zasadniczymi a marginalnymi miejscami pracy:
-miejsca w hierarchiach danego stanowiska, czyli jego status i przypisane mu wynagrodzenie
-szanse awansu
-ryzyko utraty pracy
Rynek zewnętrzny dla danej organizacji to rynek obejmujący wszystkie te miejsca, w których podmiot poszukuje potencjalnych pracobiorców.
Rynek zewnętrzny tworzą:
-nie posiadający pracy i jej poszukujący
-posiadający prace u innych pracodawców, ale rozważający możliwość jej zmiany
-objęci systemem kształcenia, a chcący znaleźć zatrudnienie
Koncepcja dualnego rynku pracy:
-rynek pracy jest podzielony na dwa segmenty: pierwszorzędny, drugorzędny.
-segmenty działają w ujęciu o odmienne zasady
-przynależność do danego segmentu jest wynikiem posiadania przez pracobiorców niezmiennych celi.
Cechy rynku pierwotnego:
-dobre warunki pracy
-wysokie płace
-stabilne, pewne zatrudnienie
-szanse mobilności wertykalnej
-procedury administracyjne
Cechy rynku wtórnego:
-złe warunki pracy
-niskie płace
-niestabilne zatrudnienie
-brak pespektyw kariery zawodowej
-brak reguł i procedur
Najważniejsze przyczyny podziału rynku pracy na segmenty pierwotny i wtórny:
-selekcyjne postępowanie pracodawców
-postawy pracowników
-pozycja rynkowa przedsiębiorstwa
Koncepcja dualnego rynku- początkowo opis rynku wielkomiejskiego. Później wprowadzenie rozróżnienia w ramach segmentu na:
-segment górny, niezależny
-segment dolny, podporządkowany
Podział na rynku pracy a procesy deregulacji i uelastycznienia tego rynku:
-gorsze warunki zatrudnienia w ramach nietypowych, elastycznych form
-agregacja nietypowości
Konflikt- wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń, niezgodności interesów, poglądów, autogonizm, kolizja, spór lub zatarg.
Konflikt społeczny- proces zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami w procesie sprzeczności interesów i powodujący wrogość między nimi. Następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.
Materializm historyczny (K. Marks):
-mechanizm zmiany tkwi w społeczeństwie
-rozwój kierunkowy, nieodwracalny
-postęp dokonuje się skokowo
-orientacja przyszłościowa
Materializm historyczny- formacje społeczno-ekonomiczne:
-społeczeństwo pierwotne
-niewolnictwo
-feudalizm
-kapitalizm
-społeczeństwo komunistyczne
Inne teorie rozwoju społecznego:
-teoria modernizacji
-teoria zależności i systemu światowego
-teoria społeczeństwa postindustrialnego
-teorie cykliczne
-socjobiologia
Teorie modernizacji a ewolucjonizm-podobieśtwa:
- rozwój społeczny: od społ. Tradycyjnego przez studia pośrednie do społ. Nowoczesnego
-kraje Trzeciego Świata społ. Tradycyjne, a więc zapóźnione, muszą być podciągnięte do poziomu rozwiniętych państw zachodnich
-podstawowy proces modernizacji: różnicowanie struktur i funkcji z równoczesnym zapewnieniem integracji i koordynacji różnicujących się elementów.
Teoria modernizacji a ewolucjonizm- różnice:
-modernizacja jest ujmowana nie jako proces endogenny, ale zamierzony, sterowany, stymulowany z zewnątrz
-rozwój: jest naśladowaniem, doganianiem krajów najbardziej rozwiniętych; dokonuje się przy udziale krajów najbardziej rozwiniętych
Teoria zależności i systemu światowego:
-społeczeństwo przedprzemysłowe
-społeczeństwo przemysłowe
-społeczeństwo poprzemysłowe
Teorie cykliczne:
-historia toczy się w powtarzalnym rytmie, żadne zdarzenie nie jest całkowicie unikalne, po pewnym czasie bieg dziejów wraca do punktu wyjścia.
Teoria cykliczna V. Pareto:
-system społeczny jest w nieustannym ruchu
-o stanie systemu decyduje charakter dominujących elit
-zmiana historyczna to krążenie elit, kolejna wymiana jednych na drugie
-cykl polityczno-militarny (lwy/lisy)
-cykl ekonomiczno-przemysłowy (rentierzy/spekulanci)
Socjobiologia człowieka:
-między kulturą a biologią występują obustronne interakcje
-kultura jest odpowiedzią na imperatywy biologii
-cechy biologiczne ewoluują w odpowiedzi na innowacje kulturową.