Szanowni Państwo !

Wszystkie podane na pierwszym spotkaniu informacje o egzaminie SĄ NADAL AKTUALNE. Przypomnę, że w Materiałach Informacyjnych do Spotkania 1 i 2 napisałem:

„Egzamin będzie miał formę testu wiadomości złożonego z 60 pytań. Każde z nich będzie miało postać zdania, o którym Państwo będziecie orzekać, czy jest prawdziwe czy fałszywe. Za dobrą odpowiedź będzie przyznawany 1 punkt, za złą odpowiedź lub brak odpowiedzi 0 punktów. Aby zasłużyć na ocenę bardzo dobrą, trzeba będzie mieć co najmniej 51 punktów (85 % maksymalnej punktacji). Na ocenę dostateczną wymagane będzie co najmniej 36 punktów (60 % maksymalnej punktacji). Pierwszy termin egzaminu będzie tzw. terminem „zerowym”. Do egzaminu „zerowego” można nie przystąpić. Niepowodzenie na takim egzaminie nie będzie „liczyło się”. Egzamin „zerowy” odbędzie się 26.01.2008 r. na ostatnim spotkaniu wykładowym.” Napisałem też nieco dalej:

„W Extranecie będę zamieszczał tzw. Materiały informacyjne do wykładu „Wprowadzenie do psychologii”. W tych Materiałach pogrubioną czerwoną czcionką zaznaczane będą wiadomości, do których nawiązywać będą pytania egzaminacyjne.

Przykładem takiej wiadomości jest informacja zawarta w poniższym zdaniu:

Symbolem psychologii jest grecka litera „psi” (duża: Ψ lub mała: ψ).”

Znajdujące się poniżej NAJWAŻNIEJSZE WIADOMOŚCI mają ułatwić Państwu przygotowanie się do egzaminu. Ułatwią także zdanie egzaminu na ocenę dostateczną.

NAJWAŻNIEJSZE WIADOMOŚCI są zaczerpnięte właśnie z fragmentów zapisanych pogrubioną czerwoną czcionką w Materiałach Informacyjnych. Tylko w niektórych miejscach wprowadziłem drobne zmiany redakcyjne.

Innowacja, którą wprowadzam, będzie polegać na tym, że pierwsze 30 pytań będzie opartych na umieszczonych poniżej informacjach.

Gdyby ktoś nie uzyskał 60 % punktacji w 60 pytaniach (36 punktów), ale uzyskał 80 % punktacji w pierwszych 30 pytaniach (24 punkty), otrzyma ocenę dostateczną. Aby mieć ocenę wyższą niż dostateczna, trzeba jednak będzie osiągnąć odpowiedni próg w całym zbiorze 60 pytań.

Te progi dla 60 pytań to:

Ocena bardzo dobra: 51 punktów lub więcej (85 % maksymalnej punktacji lub więcej)

Ocena dobra+ 48 - 50 punktów (80 %-83,3 % maksymalnej punktacji)

Ocena dobra 45 - 47 punktów (75 %-78,3 % maksymalnej punktacji)

Ocena dostateczna+ 42- 44 punktów (70 %-73,3 % maksymalnej punktacji)

Osoby, które „zasłużyły się”, zdobywając dla mnie ważne informacje, będą miały doliczone punkty dodatkowe (o których informowałem je) do punktów za odpowiedzi.

Spotkanie 1 i 2: Psychologia jako nauka i wiedza praktyczna

1. Pierwszą filozoficzną rozprawę na temat duszy napisał ARYSTOTELES (IV wiek p.n.e.) Arystoteles w sprawie relacji ciało-dusza zajmował stanowisko monistyczne - przyjmował, że człowiek składa się z jednego rodzaju tworzywa. Duszę określał jako formę ciała decydującą o tym, że jest ono żywe. Pogląd Arystotelesa na relacje ciała i duszy nazwano hylemorfizmem.

2. Arystotelesowskie rozróżnienie przyczyny sprawczej i celowej można odnieść do używanego współcześnie rozróżnienia zachowań reaktywnych i zachowań celowych Zachowanie reaktywne (reakcja) to odruch będący odpowiedzią na jakiś bodziec. Zachowanie celowe to dążenie do osiągnięcia określonego celu.

3. Do Arystotelesa nawiązał święty TOMASZ z Akwinu żyjący w XIII wieku. Traktował on duszę jako stworzoną (wraz z ciałem), ale nieśmiertelną.

4. Pierwszym przedstawicielem monizmu materialistycznego, czyli zwolenników poglądu, że rzeczywistość ma jednolitą naturę (monizm) i że nie istnieje nic poza materią (materializm) był filozof grecki DEMOKRYT (żył na przełomie V i IV wieku p.n.e.).

6. Za umowną datę narodzin psychologii naukowej przyjęto rok 1879. Uważa się, że wówczas Wilhelm WUNDT założył na Uniwersytecie w Lipsku pierwsze w świecie laboratorium psychologiczne.

5. Tadeusz TOMASZEWSKI w ramach drugiego ujęcia swej teorii czynności zaproponował, by jako kluczowe terminy opisujące czynności człowieka potraktować pojęcia „zadania” i „wyniku”.

„Zadanie” (Z) to sytuacja, kiedy człowiek chciałby zmienić aktualny stan rzeczy, aby osiągnąć jakiś stan pożądany. Stan pożądany staje się założonym „wynikiem” (W).

Aby osiągnąć wynik, podjęta zostaje aktywność, której poszczególne ogniwa są złożone z reakcji (R) na bodźce (S). Symbolicznie ujmowała to formuła: Z (S - R) W.

6. W 2001 r. Sejm uchwalił „Ustawę o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów”.

Spotkanie 3 i 4: Kierunki i „szkoły” w psychologii - przegląd historyczny

1. Psychologię końca XIX wieku w Europie określa się między innymi jako psychologię introspekcyjną. Słowo „introspekcja” oznacza „samoobserwację”.

Prawo WEBERA - FECHNERA bywa formułowane tak: Aby siła wrażenia (doznania) rosła w ciągu arytmetycznym, siła bodźca musi rosnąć w ciągu geometrycznym.

Dzięki badaniom EBBINGHAUSA znana jest tzw. „krzywa zapominania” - wykres obrazujący ubytki pamiętanego materiału w miarę upływu czasu. Z tego wykresu wynika, że największy procent materiału zapominamy tuż po nauczeniu się (po 20 minutach tracimy około 40 %), potem ubytki są stopniowo coraz mniejsze.

2. Amerykański psycholog THORNDIKE, badając, jak koty uwalniają się ze skonstruowanych przez niego klatek, sformułował pod koniec XIX wieku tzw. prawo efektu, zgodnie z którym czynności prowadzące do pożądanych skutków utrwalają się, tzn. zwierzę wykonuje je z coraz większą łatwością.

3. Psycholodzy, którzy reprezentowali kierunek zwany psychologią postaci głosili, że pierwotnymi składnikami psychiki są nie drobne elementy, lecz pewne większe całości, czyli tzw. postacie. Jednym z nich był WERTHEIMER, odkrywca tzw. „zjawiska phi” (czytaj: fi). Tym mianem nazwał pozorny ruch wynikający z szybkiej zmiany statycznych obrazów.

4. Behawioryzm został zapoczątkowany przez WATSONA, który postulował, by psycholodzy badali tylko to, co da się badać obiektywnie, czyli zachowanie ludzi i zwierząt. Zdaniem WATSONA psychologia powinna badać związki S-R (bodziec-reakcja).

WATSON nawiązał do badań rosyjskiego uczonego PAWŁOWA nad wytwarzaniem odruchów warunkowych u psów.

Najbardziej znane badanie WATSONA zostało przeprowadzone na dziewięciomiesięcznym chłopcu, którego dziś nazywa się „małym Albertem”. Kiedy Albert bawił się ze szczurem, (którego nie bał się), wywoływano przestrach chłopca, uderzając młotkiem w stalowy pręt. Taka sytuacja była powtarzana kilka razy. Odtąd Albert zobaczywszy szczura rzucał się do ucieczki, chociaż już nie rozlegał się żaden przeraźliwy dźwięk. Okazało się, że potem Albert reagował strachem również, widząc białego królika, którego wcześniej nie bał się. Strachem reagował też, kiedy pokazywano mu inne rzeczy „futrzane”, a ściślej - przypominające skórę białego szczura.

Jedna ze współpracownic WATSONA wykazała, że u dziecka, można spowodować zanik reakcji strachu. Trzyletni Piotruś bał się m.in. królika. Pokazano mu go najpierw z dużej odległości i poczekano, aż Piotruś uspokoi się. Po chwili królika minimalnie przysunięto. Znów poczekano, aż Piotruś uspokoi się, po czym ponownie umieszczono królika nieco bliżej, czekając na uspokojenie się chłopca. Gdy przysunięcie królika powodowało, że Piotruś bał się go, królika cofano tak, by był nieco dalej od Piotrusia i czekano, aż Piotruś przyzwyczai się do jego widoku z tej odległości. Potem znowu przysuwano królika. Postępując w ten sposób, doprowadzono do tego, że Piotruś bez oznak strachu dotykał królika.

Metoda stopniowego przybliżania do człowieka bodźców awersyjnych (odpychających) jest wykorzystywana do dziś w terapii fobii. Opisane postępowanie nazywa się „systematyczną desensytyzacją” (stopniowym odczulaniem, odwrażliwianiem). Zjawiskiem leżącym u podstaw opisanych tu procesów jest zjawisko wygasania / wygaszania warunkowej reakcji strachu.

Drugim głośnym behawiorystą obok WATSONA był SKINNER. Wykonywał on swe doświadczenia na gołębiach i na szczurach. Nagradzał je za wykonywanie pewnych czynności podawaniem im pokarmu. Tę procedurę uczenia zwierząt określonych zachowań nazwał „warunkowaniem sprawczym”.

5. Jedno z ujęć psychiki zaproponowane przez twórcę psychoanalizy FREUDA to podział psychiki na ego, id i superego. Ego jest „siedliskiem” procesów świadomych: świadomej percepcji, myślenia, decyzji. Kieruje się „zasadą rzeczywistości”. Id to pierwotne „siedlisko” biologicznych popędów. Id kieruje się „zasadą przyjemności”. Superego to nabyte w toku wychowania „siedlisko” nieświadomych powściągów: przyswojonych norm społecznych. Freud uważał, że na superego składają się wymagania przejęte od rodziców lub innych osób sprawujących władzę i opiekę nad dzieckiem.

6. ROGERS, jeden z przedstawicieli psychologii humanistycznej zasłynął z tzw. „psychoterapii skoncentrowanej na osobie (klienta)”. Uważał, że człowiekowi należy okazywać tzw. „bezwarunkową akceptację” czyli dawać do zrozumienia, że szanuje się go jako osobę, nawet jeśli nie pochwala się jego zachowań.

7. Psychologia poznawcza traktuje człowieka jako istotę, która odbiera informacje i przetwarza je. Przykładem takiego podejścia jest badanie zjawisk nieświadomych poprzez sprawdzanie, jak na wypowiedzi lub inne zachowania człowieka wpływa pokazywanie mu na ekranie komputera różnych bodźców działających przez tysięczne części sekundy.

8. Psychologia biologiczna zajmuje się ustalaniem powiązań między zjawiskami biologicznymi i psychicznymi. Inne nazwy tej dziedziny to „psychobiologia” czy „biopsychologia”. Jednym z dawniejszych określeń tej dziedziny był termin „psychofizjologia”. Ponieważ zainteresowania psychologów o orientacji biologicznej dotyczą w dużej mierze układu nerwowego, mówi się obecnie o tej części psychobiologii - „neuronauka”.

9. Przykładem wybitnego przedstawiciela psychologii marksistowskiej, jest radziecki uczony WYGOTSKI. Jest on twórcą tzw. podejścia „kulturowo-historycznego” w psychologii. Chodzi o koncepcję zakładającą, że człowieczeństwa ludzie nabierają, przyswajając sobie dziedzictwo kulturowe. Ponadto, wprowadził on ważne pojęcie „strefy najbliższego rozwoju”. Tym terminem określał umiejętności, do kształtowania których dziecko już dojrzało, i które w związku z tym warto w nim rozwijać.

10. W latach 90-ych powstało [Polskie] Stowarzyszenie Psychologów Chrześcijańskich.

11. Podstawową problematykę psychologii transpersonalnej określają takie hasła, jak: „odmienne stany świadomości”, „duchowość”, „rozwój duchowy”. Ten nurt psychologii czerpie wiele inspiracji z hinduizmu i buddyzmu.

Spotkanie 5 : Układ nerwowy jako organ psychiki

1. Autonomiczny układ nerwowy zawiaduje funkcjonowaniem narządów wewnętrznych poza kontrolą świadomości. Jedna jego część, tzw. układ sympatyczny, umożliwia mobilizację w sytuacjach trudnych. Druga jego część, tzw. układ parasympatyczny, steruje funkcjami narządów wewnętrznych w sytuacjach spokoju.

2. Niektórzy neuropsycholodzy wyodrębniają w mózgu dwa układy: mózg emocjonalny i mózg racjonalny.

3. Ważnym anatomicznym składnikiem mózgu emocjonalnego, który mieści się pod korą mózgową, jest tzw. układ limbiczny. Ważnymi składnikami układu limbicznego są: hipokamp, ciało (ew. ciała) migdałowate i podwzgórze.

Hipokamp odgrywa dużą rolę w pamiętaniu i rozpoznawaniu tego, co przyjemne i przykre.

Ciało migdałowate reguluje aktywność popędową: czynności agresywne, czynności jedzenia i picia oraz czynności seksualne.

Podwzgórze kieruje układem hormonalnym oraz koordynuje pracę autonomicznego układu nerwowego.

4. Mózg racjonalny obejmuje korę mózgową. Są to te części mózgu, które odpowiadają za złożone czynności poznawcze. KONORSKI na oznaczenie tych części mózgu, które odpowiedzialne są za poznawanie używał określenia „system gnostyczny”. Zatem terminy „system gnostyczny” i „mózg racjonalny” to synonimy.

Informacje o bodźcach docierają najpierw do tzw. tzw. kory pierwotnej. Na przykład informacje wzrokowe docierają do kory potylicznej; informacje słuchowe do kory skroniowej.

Kora asocjacyjna zwana też korą wtórną mieści się przede wszystkim w płacie czołowym Kora asocjacyjna pełni funkcje integracyjne i decyzyjne.

Spotkanie 6 : Procesy sensoryczne i percepcyjne

[Zgodnie z zapowiedzią na wykładzie, informacje przedstawione w Materiałach Informacyjnych do Spotkania 6 w punkcie 6 (Prawo Stevensa) nie będą w tym roku przedmiotem żadnych pytań na egzaminie].

1. Wrażenie to doznawanie pewnej prostej jakości zmysłowej, spostrzeżenie to rozpoznanie jakiegoś obiektu (przedmiotu, osoby, zjawiska, sytuacji) jako źródła doznań.

2. Gdy działa na nas nieprzerwanie przez dłuższy czas bodziec o określonej sile przestajemy go odczuwać. Zjawisko to zwane jest adaptacją zmysłową.

3. Bodźce, które są dla nas nowe, wywołują reakcję orientacyjną (odruch orientacyjny), tzn. przyciągają naszą uwagę, co przejawia się w skierowaniu oczu, uszu itd. w stronę źródła bodźca. Odruchowe zwracanie uwagi na bodźce nowe jest jedną z form tzw. uwagi mimowolnej.

4. Zjawisko polegające na zaniku reakcji orientacyjnej na powtarzające się bodźce, które nic ważnego nie sygnalizują, nazywa się habituacją.

5. Przyjęto umownie, że próg absolutny (odbioru bodźców określonego rodzaju) to taka siła bodźca, która powoduje, że jest on odbierany w połowie prób.

7. Szereg praw (zasad) rządzących organizacją pola wzrokowego wykryli psycholodzy postaci. Są to m. in. takie zasady, jak np.: podział na figurę i tło; łączenie w jedną całość tych elementów figury, między którymi zachodzą jakieś podobieństwa. Niektórzy uważają, że najważniejsza z tych zasad to tzw. zasada pregnancji. Chodzi o szukanie takiego ujęcia, które jest najprostsze, wymaga najmniejszego wysiłku.

8. Obronność percepcyjna to utrudnienie percepcji bodźców wywołujących negatywne emocje.

Spotkania 7 i 8: Procesy uczenia się w sensie psychologicznym

[Zgodnie z zapowiedzią na wykładzie, informacje przedstawione w Materiałach Informacyjnych do Spotkań 7 i 8 w punktach od 3.2 do 3.5 nie będą w tym roku przedmiotem żadnych pytań na egzaminie].

1. Opisane po raz pierwszy przez PAWŁOWA „warunkowanie klasyczne” zwane też „warunkowaniem pawłowowskim” to wielokrotne stosowanie bodźca obojętnego (np. zapalenie żółtej lampki) w sposób jednoczesny lub bliski w czasie z bodźcem biologicznie ważnym (a więc z tzw. bodźcem bezwarunkowym, np. podaniem psu pokarmu). Naturalna reakcja wywołana przez bodziec bezwarunkowy (pokarm) to reakcja bezwarunkowa (ślinienie się). Gdy szereg razy bodziec obojętny wystąpi razem z bodźcem bezwarunkowym - podanie samego bodźca, który był dotychczas bodźcem obojętnym sprawi, że reakcja na ten bodziec będzie podobna do reakcji bezwarunkowej. Bodziec, który był poprzednio obojętny (zapalenie żółtej lampki) zyskuje miano bodźca warunkowego, a reakcja wywoływana przezeń (ślinienie się) zyskuje miano reakcji warunkowej.

2. Zjawisko generalizacji bodźca polega na tym, że po wytworzeniu odruchu warunkowego reakcja warunkowa wystąpi w odpowiedzi nie tylko na bodziec warunkowy, ale również na bodźce podobne do bodźca warunkowego. Po wytworzeniu się odruchu ślinienia się na zapalenie żółtej lampki, ślinienie będzie występować również po zapaleniu lampki o kolorze podobnym do żółtego, a więc lampki zielonej a także pomarańczowej.

Kiedy w doświadczeniu WATSONA „mały Albert” zaczął bać się szczura, okazało się, że boi się też szeregu bodźców, które najwidoczniej przypominają mu szczura (królik, biały futrzany płaszcz, kłębek bawełny, siwe włosy WATSONA i maska św. Mikołaja). Podobieństwo pewnych cech tych bodźców, do cech bodźca warunkowego wywołującego strach (biały szczur), pozwala uznać, że u Alberta wystąpiła generalizacja bodźca.

3. Jeżeli bodziec bezwarunkowy przestaje się pojawiać po bodźcu warunkowym, reakcja warunkowa słabnie, a następnie zanika. Zjawisko to określa się jako „wygasanie” lub „wygaszanie”. Współpracownica WATSONA wykazała na przykładzie 3 letniego chłopca, że można doprowadzić do tego, że przestanie on reagować strachem na widok królika i innych bodźców, których bał się. Przyczyną wygasania było to, że w przypadku każdej odległości, z jakiej chłopiec oglądał królika, widzeniu królika nie towarzyszył żaden bodziec bezwarunkowy wywołujący strach.

4. Procesem „odwracającym” skutki generalizacji bodźca jest „różnicowanie bodźców” Jeżeli po bodźcach podobnych do warunkowego nie następuje bodziec bezwarunkowy, to reakcja warunkowa na bodźce podobne będzie wygasać. Załóżmy, że pies nauczył się ślinić się w odpowiedzi na bodziec warunkowy w postaci zapalenia żółtej lampki. Załóżmy, że potem zapalano pomarańczową lampkę i pies również wtedy ślinił się (zaszła generalizacja bodźca). Jeśli po zapaleniu pomarańczowej lampki nie podawano pokarmu, a po zapaleniu żółtej lampki nadal podawano pokarm, pies będzie się ślinił po zapaleniu żółtej lampki a nie będzie się ślinił po zapaleniu lampki pomarańczowej. Powiemy, że nauczył się różnicować (odróżniać) lampkę pomarańczową od żółtej.

Bywa tak, że różnicowanie okazuje się bardzo trudne lub niemożliwe. Pewna badaczka przeprowadziła doświadczenie na psie. „Wymuszała” różnicowanie elipsy od koła. Pokazując koło, podawała psu pokarm, a pokazując elipsę, nie podawała mu pokarmu. W kolejnych próbach upodabniała coraz bardziej elipsę do koła. Gdy koło i elipsa stały się zbyt podobne, zwierzę zaczynało przejawiać reakcje nerwicowe: wyrywało się, wyło, nie chciało jeść mimo głodu itd.

5. Warunkowanie instrumentalne (przez większość autorów nazywane też warunkowaniem sprawczym) to proces, w którym następuje uczenie się związków między aktywnymi działaniami a ich pozytywnymi lub negatywnymi konsekwencjami. Działanie staje się (sprawczym) instrumentem służącym zapewnieniu sobie pozytywnych skutków; działanie może stać się także (sprawczym) instrumentem służącym uniknięciu negatywnych skutków.

W sytuacjach warunkowania instrumentalnego występują również prawidłowości związane z wygasaniem, generalizacją, różnicowaniem i wygasaniem. W tym przypadku owe zjawiska dotyczą nie właściwości bodźców lecz właściwości reakcji.

„Generalizacja reakcji” polega na tym, że oprócz czynności (szeregów reakcji), które przyniosły dobre skutki, zwierzę zaczyna wykonywać działania podobne do tych, które okazały się korzystne.

„Różnicowanie reakcji” ma miejsce wtedy, gdy zwierzę nauczy się odróżniać reakcje „właściwe” nagradzane pokarmem) od reakcji podobnych do nich (lecz nie nagradzanych)

Zwierzęta uczą się też zauważać, czym różnią się sytuacje, w których dane zachowanie przynosi im dobre skutki od sytuacji, w których takie samo zachowanie nie przynosi im dobrych skutków albo przynosi im złe skutki. Cechy różniące owe korzystne i niekorzystne sytuacje SKINNER nazywał „bodźcami dyskryminacyjnymi” czyli pozwalającymi na różnicowanie.

6. KÖHLER, obserwując, jak młode szympanse radzą sobie z sytuacjami, kiedy nie mogą dosięgnąć owocu, odkrył zjawisko nagłego „zrozumienia” przez zwierzę, czego potrzeba do skutecznego działania. To zjawisko KÖHLER nazwał „wglądem”.

7. BANDURA udowodnił, że dla dzieci w wieku przedszkolnym kontakt z osobą zachowującą się agresywnie jest „zaraźliwy”. Dzieci takie same przejawiają agresję, mimo że nie czują się rozzłoszczone czy rozżalone.

Zachowanie naśladujące nazywa się „modelowaniem”.

Naśladowane są zarówno zachowania negatywne jak i pozytywne (pomaganie, itd.). Zjawisko modelowania występuje nie tylko u dzieci.

8. LORENZ stwierdził, że młode zwierzęta stykające się wkrótce po urodzeniu z człowiekiem, podążają za nim. Zjawisko to zostało nazwane imprinting („wdrukowanie”).

Spotkanie 9: Pamięć

1. „Pamięć zewnętrzna” to zbiór informacji przechowywanych w nośnikach znajdujących się poza ciałem dzięki takim znakom jak litery, cyfry, nuty, znaki informacyjne oraz rysunki, schematy, itd. Do dziś niewiele wiemy na temat tego, jak ludzie posługują się tą ważną odmianą pamięci.

2. Pamięć epizodyczna to pamięć zdarzeń z własnego życia. Obecnie ten rodzaj pamięci nazywa się też pamięcią autobiograficzną. Jedną z prawidłowości związanych z tym rodzajem pamięci jest zjawisko tzw. „pamięci fleszowej”. Chodzi o wyraziste zapamiętanie scen z własnego życia, w momencie, w którym wydarzyło się coś bardzo ważnego dla nas. Wtedy pamiętamy dużą liczbę nawet bardzo drobnych szczegółów.

3. Pamięć utajona to pamiętanie, z którego nie zdajemy sobie sprawy; pamięć jawna to pamiętanie w pełni świadome.

Przykładem pamięci utajonej jest tzw. efekt samej ekspozycji, zjawisko odkryte przez ZAJĄCA. Stwierdził on, że bodźce, z którymi osoby badane stykały się wielokrotnie, wydawały im się potem ładniejsze niż bodźce, z którymi stykały się rzadko. Bodźcami były znaki przypominające skomplikowane chińskie „hieroglify”, więc trudno było świadomie rozpoznać, czy bodziec był już pokazywany wcześniej czy nie. Nazwa efekt samej ekspozycji pochodzi stąd, że jedyną możliwą przyczyną wzrostu „atrakcyjności” bodźca było samo „eksponowanie” go (pokazywanie danego hieroglifu). Osoby badane nie zdawały sobie sprawy z tego, czy stykały się z danym bodźcem często czy rzadko.

4. „Wielomagazynowy model pamięci” zakłada, że istnieją trzy magazyny pamięciowe: „rejestr sensoryczny”, „pamięć krótkotrwała” i „pamięć długotrwała”.

Rejestr sensoryczny (czyli tzw. pamięć ultrakrótką lub ultrakrótkotrwała) to magazyn przechowujący ślady bodźców zmysłowych np. wzrokowych (tzw. pamięć ikoniczna) lub słuchowych (tzw. pamięć echoiczna) przez bardzo krótki czas (od 0, 5 sek. do 2 sek.).

Pamięć krótkotrwała to magazyn przechowujący informacje przez czas do ok. 20 sekund. Górną granicę pojemności (zakresu) pamięci krótkotrwałej wynoszącą od pięciu do dziewięciu elementów możemy określić jako „siedem, plus lub minus dwa”.

Pamięć długotrwała to magazyn przechowujący informacje na czas rzędu dni, tygodni, miesięcy, lat, dziesiątków lat lub na całe życie.

5. Gdy zapamiętane mają być elementy tworzące pewien ciąg (szereg), to elementy początkowe oraz elementy końcowe zapamiętywane są lepiej niż położone w środku szeregu. Większa łatwość zapamiętania pierwszych elementów szeregu to tzw. „efekt pierwszeństwa” a większa łatwość zapamiętania ostatnich elementów szeregu to tzw. „efekt świeżości”.

6. Pierwsza faza procesów pamięciowych to procesy kodowania informacji czyli procesy związane z przyjmowaniem i obróbką informacji, które mają być utrwalone.

Druga faza procesów pamięciowych to przechowywanie informacji. Jest to utrzymywanie informacji przez pewien czas, po upływie którego jest ona ponownie wykorzystywana.

Trzecią fazę procesów pamięciowych określa się obecnie jako wydobywanie informacji lub odzyskiwanie informacji. W rezultacie wydobycia (odzyskania) informacji może ona być ponownie użyta.

7. Zjawisko określane jako „uczenie się zależne od stanu” polega na tym, że przypominaniu sobie informacji sprzyja podobieństwo między cechami sytuacji, w której odbywało się kodowanie, a cechami sytuacji, w której zachodziło wydobywanie z pamięci.

Ludzie, którzy zapamiętywali coś w dobrym nastroju, lepiej przypominali to sobie, gdy byli w dobrym nastroju; natomiast zapamiętanie czegoś w złym nastroju powodowało, że ludzie przypominali sobie te treści łatwiej, będąc w złym nastroju.

8. FREUD uważał, że treści przykre, bolesne lub wstydliwe mogą zostać wyparte, czyli stać się niedostępne świadomości. Zjawisko wyparcia określane jest też jako „represja”.

Spotkanie 10: Myślenie

1. PIAGET uważał, że dopiero mniej więcej półroczne niemowlę uzyskuje poczucie, że coś istnieje w sposób trwały (poczucie stałości przedmiotu). Tę fazę rozwoju myślenia Piaget nazwał stadium inteligencji sensoryczno - motorycznej, ponieważ dziecko skupia się w tym okresie na poznawaniu związków między ruchami (sfera motoryczna) a spostrzeżeniami (sfera sensoryczna).

Wiek przedszkolny traktował PIAGET jako tzw. stadium inteligencji przedoperacyjnej. Dziecko w tym czasie, kiedy widzi jakieś przekształcenie (np. przelanie płynu do nowego naczynia, w którym poziom tego płynu będzie inny) nie umie powrócić w myśli do punktu wyjścia. Odwracalne przekształcenia dokonywane w umyśle nazywał PIAGET operacjami. Zdolność dokonywania operacji uzyskują dzieci pod koniec wieku przedszkolnego.

W młodszym wieku szkolnym (do około 12 lat) dziecko jest już zdolne wykonywać operacje (odwracalne czynności umysłowe), ale wykonuje je wtedy, gdy może spostrzegać to, co jest przedmiotem operacji, albo, gdy może sobie to wyobrazić. Ten okres rozwojowy nazywał PIAGET okresem operacji konkretnych.

W starszym wieku szkolnym kształtuje się zdolność wyprowadzania (dedukowania) jednych zdań z innych zdań również wtedy, gdy brana jest pod uwagę NIE TREŚĆ tych zdań, lecz sama ich FORMA (zapis przy pomocy symboli, np. algebraicznych, logicznych). Dlatego PIAGET nazywał omawiany okres rozwojowy okresem operacji formalnych.

Już po śmierci PIAGET pojawiły się koncepcje zakładające, że jeszcze bardziej dojrzałym systemem operacji umysłowych niż operacje formalne jest tzw. „myślenie dialektyczne”, rozwijające się w okresie dorosłości. Nazywa się je także „myśleniem postformalnym”. Istotą tego myślenia jest odkrywanie warunków, przy spełnieniu których sprzeczne zdania dadzą się pogodzić. Ludzie dorośli dokonując refleksji nad sprzecznymi zdaniami, dzięki doświadczeniu życiowemu zauważają niekiedy, że ujmując te zdania w sposób bardziej precyzyjny, mogą usunąć poprzednio dostrzeganą sprzeczność.

2. Pracę umysłu, która ma miejsce w czasie, kiedy człowiek świadomie nie zajmuje się problemem, nazwano procesem inkubacji pomysłu.

3. Przepis, którego poprawne zastosowanie gwarantuje rozwiązanie problemu nazywa się algorytmem.

Wskazówki, które nie dają pewności znalezienia rozwiązania, ale mogą okazać się pomocne, nazywa się heurystykami (liczba pojedyncza: „heurystyka”).

Przykładem heurystyki ułatwiającej tzw. myślenie twórcze jest wskazówka: „nie oceniaj pomysłów przedwcześnie”. Chodzi o to, by przedwcześnie nie zrezygnować z niedoskonałego pomysłu rozwiązania problemu. Pomysł może być początkowo słaby, ale w toku dalszego myślenia nad nim może dać się udoskonalić”.

Inne znaczenie słowa „heurystyka” dotyczy rzeczywistych reguł, jakie stosują ludzie w trakcie rozwiązywania pewnych problemów, np. w czasie porównywania prawdopodobieństwa różnych zdarzeń. Przykładem użycia słowa „heurystyka” w takim właśnie znaczeniu jest określenie: „heurystyka dostępności”. O kierowaniu się „heurystyką dostępności” mówimy wtedy, gdy ktoś ocenia jako bardziej prawdopodobne (częstsze) to, co łatwiej jest mu przypomnieć sobie lub wyobrazić sobie. Treści łatwiejsze do przypomnienia sobie lub łatwiejsze do wyobrażenia sobie można określić jako „umysłowo bardziej dostępne”, „mające ułatwiony dostęp do świadomości”. Inaczej mówiąc, „heurystyka dostępności” to kierowanie się informacjami bardziej dostępnymi.

Spotkanie 11: Świadomość

1. Jednym z aspektów świadomości jest tzw. „ja przedmiotowe” czyli wiedza o sobie samym (samowiedza), drugim aspektem jest tzw. „ja podmiotowe” czyli zdolność człowieka do podejmowania decyzji.

Przykładami zjawisk związanych z „ja przedmiotowym” są:

- „poprawianie” samowiedzy tak, by była bardziej pozytywna (tego zjawiska dotyczy teoria „totalitarnego ja”),

- zwiększone skupienie uwagi na własnych cechach pod wpływem zobaczenia siebie w lustrze.

2. „Transowa” teoria hipnozy ujmuje hipnozę jako zmieniony, osobliwy stan świadomości, w którym człowiek przestaje kierować sobą, jego doznania kształtowane są przez wypowiedzi („sugestie”) osoby hipnotyzującej.

„Społeczno-psychologiczna” teoria hipnozy zakłada, że osoba hipnotyzowana świadomie pełni dobrowolnie przyjętą rolę: aktywnie współdziała z osobą hipnotyzującą, tworząc odpowiednie wyobrażenia.

Zjawisko „płytkiej” hipnozy dobrze wyjaśnia „społeczno-psychologiczna” teoria hipnozy a zjawisko „głębokiej” hipnozy lepiej tłumaczy „transowa” teoria hipnozy.

Spotkanie 12: Procesy i zjawiska emocjonalne

1. Wyraz mimiczny podstawowych uczuć (radość, smutek, złość, strach, wstręt, i zdziwienie) jest podobny u ludzi na całym świecie.

Uśmiechowi wyrażającemu prawdziwą radość towarzyszy nie tylko rozchylenie warg i podniesienie kącików ust, ale również skurcz mięśni otaczających oczy. Uśmiech wyrażający się tylko w „odsłonięciu zębów” jest udawany.

Uczucie rozbawienia (odczucie śmieszności) zależy od tego, czy możemy uśmiechnąć się. Jeśli możemy uśmiechnąć się, jest większe, a jeśli nie możemy, jest mniejsze

2. Metoda leczenia fobii zwana „desensytyzacją” (odwrażliwieniem) opiera się na wykorzystaniu zjawiska WYGASANIA warunkowej reakcji strachu.

3. Agresja może być wyrazem złości, formą gniewu (mówi się o niej wówczas „agresja gniewna” lub „agresja emocjonalna”). Jeśli taka agresja człowieka skierowana jest nie na kogoś, kto go rozzłościł, ale na kogoś innego lub na coś innego (np. na jakiś przedmiot), mówimy o „agresji przeniesionej”. Agresja bywa też działaniem podejmowanym bez złości w celu osiągnięcia jakiegoś celu (nazywa się ją wtedy „agresją instrumentalną” lub „agresją zadaniową”).

Prawdopodobieństwo przejawienia agresji przez człowieka rośnie, gdy człowiek ma kontakt z bodźcami kojarzącymi się z agresją. Takim bodźcami są np. widok pistoletu, noża, itp

4. Zgodnie z „Cebulową teorią szczęścia” szczęście jest jak cebula: ma „warstwy”. Najgłębszą warstwą (podstawą) szczęścia, najmniej podatną na zmiany, jest „wola życia”, „poczucie, że warto żyć”. Większość ludzi jest, patrząc z tego punktu widzenia, szczęśliwa. Druga grupa przesłanek szczęścia to „ogólne poczucie zadowolenia z życia”, „dobry stan ( = dobrostan) psychiczny”. Trzecia grupa warunków szczęścia to „cząstkowe poziomy zadowolenia z różnych powodów” (np. z własnego wieku, płci, wydarzeń życiowych, itd.) oraz „cząstkowe poziomy zadowolenia z różnych dziedzin życia” (praca zawodowa, małżeństwo, dzieci, zdrowie, itd.). Cząstkowe poziomy zadowolenia są najmniej trwałe, najbardziej zmienne. Odpowiadają one powierzchownej warstwie cebuli.

5. Według historycznie pierwszej teorii emocji, zwanej „obwodową” teorią emocji, przyczyną emocji jest odczucie (uświadomienie sobie) zmian w stanie organizmu wywołanych jakimś zdarzeniem.

Według dwuczynnikowej teorii emocji czynnikami, od których zależy emocja, są: stopień pobudzenia fizjologicznego i interpretacja jego przyczyn.

Według współczesnej teorii emocji powstają one dzięki temu, że procesy nerwowe przebiegają dwiema drogami.

„Droga dolna” to szlak od receptorów przez wzgórze do ciała migdałowatego stąd zaś do narządów wykonawczych regulujących ekspresję emocjonalną. Dzięki tej drodze emocje powstają bardzo szybko, zanim jeszcze jednostka uświadomi sobie, co się dzieje.

„Droga górna” to szlak od wzgórza poprzez korę sensoryczną do ciała migdałowatego. Dzięki tej drodze powstaje świadomość emocjonującego zdarzenia, a także uświadomienie sobie stanu emocjonalnego, który powstał już dzięki procesom na „dolnej drodze”. Proces ten jest wolny, ale dzięki zaangażowaniu procesów poznawczych prowadzi do bardziej precyzyjnej oceny sytuacji.

6. Prawo Yerkesa-Dodsona mówi o krzywoliniowej zależności między siłą pobudzenia emocjonalnego a sprawnością działania: bardzo małe pobudzenie emocjonalne wiąże się z niską sprawnością działania, średnie pobudzenie emocjonalne wiąże się z większą sprawnością działania, a bardzo duże pobudzenie emocjonalne wiąże się ponownie z niską sprawnością działania.

Poziom pobudzenia umożliwiający optymalną sprawność działania jest najniższy dla zadań trudnych a najwyższy dla zadań łatwych.

Są autorzy, którzy uważają, że prawo Yerkesa-Dodsona powinno zostać anulowane, ponieważ nie opisuje dobrze rzeczywistości.

Spotkanie 13: Motywacja

1. „Motyw” to pojedynczy czynnik uruchamiający działanie zmierzające do jakiegoś celu i sterujący tym działaniem tak, aby cel został osiągnięty. Przez „motywację” zazwyczaj ma się na myśli określony typ zbliżonych motywów, to znaczy motywów związanych z osiąganiem podobnych do siebie celów.

2. Poznawcza teoria motywacji zakłada, że siła dążenia do danego celu zależy od dwu czynników: „użyteczności” sukcesu oraz szans jego osiągnięcia. Dokładniej mówiąc, chodzi o

a) subiektywną „użyteczność” sukcesu czyli wartość, jaką ma dla konkretnego człowieka osiągnięcie danego celu. („Użyteczność” sukcesu zwana jest też wartością gratyfikacyjną sukcesu),

b) subiektywną (osobistą) ocenę szans osiągnięcia sukcesu.

Pierwszym zastosowaniem poznawczej teorii motywacji były badania nad tzw. motywacją osiągnięć.

John ATKINSON sformułował i potwierdził w badaniach hipotezę, że najsilniejsze dążenie do osiągnięć wiąże się z wyborem zadań średnio trudnych. Osoby, u których dominuje lęk przed niepowodzeniem chętniej wybierają zadania bardzo łatwe albo bardzo trudne.

3. Tadeusz TOMASZEWSKI, na początku lat sześćdziesiątych XX wieku, w swej książce „Wstęp do psychologii” po raz pierwszy rozróżnił dwa rodzaje motywów: potrzeby i zadania.

W ujęciu Janusza REYKOWSKIEGO zadania wiążą się ze stawianiem celów i programowaniem działań wiodących do tych celów w dwu sytuacjach:

a) kiedy wystąpi ujemna rozbieżność między stwierdzeniem jakiegoś stanu rzeczywistego a wyobrażeniem tzw. stanu normalnego (typowego);

b) kiedy wystąpi ujemna rozbieżność między stwierdzeniem jakiegoś stanu rzeczywistego a wyobrażeniem tzw. stanu idealnego.

4. MASLOW opracował teorię hierarchii potrzeb opartą na założeniu, że potrzeby ujawniają się w pewnym charakterystycznym porządku: najpierw dają znać o sobie potrzeby podstawowe; gdy te są przynajmniej do pewnego stopnia zaspokojone, pojawiają się potrzeby wyższe o jeden szczebel w hierarchii. Poziomów potrzeb jest sześć.

Najniżej w hierarchii stoją potrzeby fizjologiczne, nieco wyższe miejsce zajmują potrzeby bezpieczeństwa. Kolejna grupa potrzeb to potrzeby przynależności i miłości. Następny poziom to potrzeby szacunku. Najwyższy poziom potrzeb to potrzeby samourzeczywistnienia (samorealizacji). Do tej grupy potrzeb należą m.in. potrzeba wiedzy, rozumienia, potrzeby estetyczne.

Potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz szacunku Maslow nazywa potrzebami deficytu, a potrzeby samourzeczywistnienia określa jako potrzeby wzrostu.

Spotkanie 14: Osobowość

1. Niektórzy psycholodzy zakładają, że osobowość człowieka można porównać do zbioru urządzeń, mechanizmów sterowniczych, do pewnej wewnętrznej organizacji.

Zwolennicy tego podejścia opisują ową organizację w języku funkcji, jakie pełnią poszczególne jej elementy.

We współczesnej psychologii zdecydowanie przeważa inny sposób pojmowania osobowości: ujęcie osobowości jako zbioru cech. Taki pogląd na osobowość nawiązuje do spojrzenia potocznego.

2. Przykładem rozumienia osobowości jako wewnętrznej organizacji jest Regulacyjna Teoria Osobowości (RTO) REYKOWSKIEGO.

REYKOWSKI rozróżnił dwa typy struktur regulacyjnych osobowości

a) Mechanizmy Popędowo - Emocjonalne (MPE)

b) Sieć Poznawczą

Mechanizmy Popędowo-Emocjonalne działają tak, aby intensyfikować emocje pozytywne oraz osłabiać lub usuwać emocje negatywne.

Sieć Poznawcza skłania do poszukiwania potwierdzenia informacji w niej zawartych oraz eliminowania sprzeczności między informacjami.

Przykładami mechanizmów popędowych są odruchy pokarmowe, odruchy związane z wydalaniem produktów przemiany materii, odruchy seksualne, itd.

Jednym z mechanizmów emocjonalnych jest tzw. pierwotna potrzeba afektywna. Jej jądrem jest pozytywna emocja związana z przytuleniem do matki.

Innym mechanizmem emocjonalnym jest potrzeba optymalnej stymulacji tzn. doznawania odpowiedniego nasilenia (liczby i natężenia) bodźców fizycznych.

REYKOWSKI sformułował tezę, że doświadczenia małego dziecka kumulują się „wokół emocji”. Ta teza jest metaforą.

GOŁĄB oparł na tej metaforze hipotezę, że u dziecka każda emocja ma swój własny magazyn pamięciowy.

W pierwszym okresie życia Sieć Poznawcza funkcjonuje początkowo w dużej mierze jako tzw. Sieć Wartości (zbiór informacji o wartości różnych składników rzeczywistości).

Z biegiem życia rozwija się poznanie bardziej obiektywne. Sieć Poznawcza używana w roli źródła informacji nie zabarwionych wartościowaniem nazywana jest w RTO Siecią Operacyjną.

Te obszary Sieci Poznawczej, które ujmują własną osobę, w RTO nazywa się Strukturą Ja. Informacje składające się na dojrzałą Strukturę Ja odnoszą się do trzech aspektów Ja: tożsamości (kim jestem), samooceny (co potrafię) i własnej wartości (ile znaczę).

3. Pionierem pojmowania osobowości jako zbioru cech psychicznych określających indywidualność człowieka jest Gordon ALLPORT.

Współczesnymi reprezentantami tego podejścia są autorzy kwestionariusza NEO-FFI badającego pięć ważnych cech tzw. „Wielką Piątkę”. Te cechy to: neurotyzm, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność.

4. Gdy osobowość pojmuje się jako zbiór indywidualnych cech, do osobowości zalicza się między innymi takie cechy jak inteligencja oraz cechy temperamentu.

„Inteligencja” najczęściej traktowana jest jako najogólniejszy rodzaj zdolności, tzn. takich zdolności, które sprzyjają realizacji bardzo różnorodnych zadań.

Od lat trzydziestych XX wieku, iloraz inteligencji (określany skrótem IQ) jest wyliczany na podstawie ustalenia, w jakim stopniu wynik danej osoby odbiega od średniego wyniku w grupie porównawczej (ta sama płeć, zbliżony wiek).

Za wynik dokładnie równy wynikowi średniemu (w odpowiedniej grupie porównawczej) przyznaje się iloraz inteligencji równy 100.

Autorem testów inteligencji do dziś najpowszechniej stosowanych na świecie był Amerykanin WECHSLER.

Polski psycholog STRELAU jest twórcą tzw. Regulacyjnej Teorii Temperamentu.

Wyróżnia on obecnie dwa skrajne typy temperamentu.

Pierwszy typ temperamentu mają tzw. osoby o wysokim poziomie aktywowalności (poprzednio STRELAU nazywał je wysoko reaktywnymi). Są one stale pobudzone wewnętrznie, w związku z czym są wrażliwe i mało wytrzymałe. Silnie reagują emocjonalnie. Są mało żwawe i mało aktywne.

Drugi typ temperamentu mają osoby o niskim poziomie aktywowalności (poprzednio STRELAU nazywał je nisko reaktywnymi) Mają one stały niedobór wewnętrznego pobudzenia. Są mało wrażliwe, ale wytrzymałe. Słabo reagują emocjonalnie. Są żwawe i aktywne.

Wprowadzenie do psychologii 2007/2008 Wykładowca: dr hab. A.Gołąb Najważniejsze wiadomości do powtórzenia przed egzaminem

Wersja ostateczna z dnia 18.01.2008 Strona 1 z 13

---