Banki są specyficznymi przedsiębiorstwa, obowiązuje je przestrzeganie zasad i norm prawnych, które nie dotyczą innych przedsiębiorstw. Poddane są też kontroli ze strony nadzoru bankowego, który nie ma bezpośredniego wpływu na działalność innych instytucji. W celu scharakteryzowania działalności banków niezbędne jest przedstawienie wykonywanych przez niego czynności, a których zakres precyzuje prawo bankowe. Zgodnie z tym prawem wyróżnia się dwie podstawowe grupy czynności bankowych, które przedstawia rysunek 1. Pierwsza grupa tyczy się czynności, które wykonuje tylko bank. Z kolei druga grupa to czynności, które mogą być wykonywane również przez inne podmioty niebankowe.

Rys. 1 CZYNNOŚCI BANKOWE

Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów, Prowadzenie innych rachunków bankowych, Udzielanie kredytów, Udzielanie i prowadzenie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw, Emitowanie bankowych papierów wartościowych, Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, Wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego, Wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w odrębnych ustawach.

Udzielanie pożyczek pieniężnych, Operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warianty, Wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu, Terminowe operacje finansowe, Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych, Prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych, Udzielanie i potwierdzanie poręczeń, Wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych, Pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizonym.

Nawiązując do przedstawionego katalogu czynności bankowych, działalność banku komercyjnego można podzielić na trzy podstawowe dziedziny działalności, do których zalicza się:

• gromadzenie środków pieniężnych,

• udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych,

• przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych.

Środki pieniężne gromadzone przez każdy bank pochodzą z różnych źródeł i pozyskiwane są w różnej formie. Zazwyczaj przyjmowane są jako:

• wpłaty na rachunki bieżące,

• depozyty,

• lokaty terminowe,

• wkłady oszczędnościowe.

Zgromadzone środki obce stanowią podstawę funkcjonowania każdego banku komercyjnego. Pożyczki i kredyty stanowią główne źródło dochodów banku oraz różnego rodzaju lokaty, a także utrzymywane środki pieniężne w postaci płynnej.

Udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych stanowi obszar działania banku, mający wyjątkowe znaczenie dla funkcjonowania całej gospodarki narodowej. Z uwagi na wysokie ryzyko, jakim obciążana jest działalność kredytowa, kredyty udzielane są tylko do pewnej określonej wysokości.

Czynności bankowe są bardzo często zamiennie nazywane operacjami bankowymi. Jednak takie interpretowanie jest niepoprawne, gdyż nie wszystkie czynności bankowe mają charakter operacji.

Operacje bankowe można określić jako umowne stosunki między bankiem i klientem, w których bank oferuje swoje usługi, a klient jest usługobiorcą. Operacje te są połączone z określonymi świadczeniami na rzecz klienta lub banku. Rodzaje operacji bankowych zostały przedstawione w tabeli 1.

Tab. 1

OPERACJE BANKOWE
CZYNNE aktywne	BIERNE pasywne	POŚREDNICZĄCE rozliczeniowe
udzielanie kredytów, udzielanie lokat, dyskonto weksli, zakup papierów wartościowych	przyjmowanie wkładów pieniężnych, przyjmowanie lokat	wykonywanie zleceń, zakup dla klientów papierów wartościowych, wynajem skrytek bankowych
Generują przychody: odsetki, prowizje	Generują koszty: odsetki	Generują przychody: opłaty

Bank komercyjny jest specyficzną formą przedsiębiorstwa, którego działalność opiera się na ustalonych zasadach, gwarantujących ich właściwe funkcjonowanie, do których zalicza się:

• uniwersalizm, który oznacza jednakowy tryb, zasady i wymagania obowiązujące przy tworzeniu banków, objęcie wszystkich banków jednakowymi rygorami nadzoru bankowego, takimi samym trybem i zasadami postępowania uzdrawiającego, upadłościowego i likwidacyjnego,

• samodzielność oznacza, że w granicach określonych w ustawie i statucie bank działa w obrocie gospodarczym jako pełnoprawny, samodzielny uczestnik. Posiada możliwość podejmowania decyzji w trzech głównych sferach, tj. struktury organizacyjnej, zakresu i formy wykonywanej działalności oraz prowadzenia gospodarki finansowej,

• samofinansowanie oznacza, że banki same finansują koszty swojej działalności, w tym wykonują zobowiązania wobec swoich klientów oraz należności podatkowe wobec budżetu,

• konkurencyjność, która wynika przede wszystkim z samodzielności banków i podmiotów gospodarczych, swobody decydowania o wyborze kontrahenta, a także z jednorodności i porównywalności środków konkurencyjnego działania. Elementem konkurencji jest również kształtowanie opinii o zasadności solidności banków, różnorodność świadczonych usług, sprawność działania, sieć organizacyjna, formy i zakres stosowanego doradztwa finansowego i ekonomicznego,

• komercjalizm polega na tym, że bank świadczy usługi odpłatnie, z uwzględnieniem rachunku ich opłacalności i poziomu zysku. Od analizy opłacalności zależą starania o pozyskanie depozytów, decyzje kredytowe, wprowadzenie do oferty nowych usług czy tworzenie nowych placówek banków.

Specyfika działalności banków polega przede wszystkim na tym, że inwestuje on głównie obce środki finansowe, bowiem jego kapitały własne zarówno w stosunku do skali prowadzonej działalności, jak i potrzeb klientów są stosunkowo niewielkie.

Można wyróżnić równe rodzaje działalności banków komercyjnych, m.in.:

• działalność kredytowa,

• działalność depozytowa,

• działalność rozliczeniowa,

• pozostałe.

DZIAŁALNOŚĆ KREDYTOWA BANKU KOMERCYJNEGO

Kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym między bankiem a kredytobiorcą. Ponadto kredyt bankowy definiowany jest jako operacja polegająca na pozostawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel. Kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania ze środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłat oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Elementy istotne i charakterystyczne dla każdego kredytu bankowego stanowią cechy kredytu bankowego. Zostały one przedstawione na rysunku 2.

Rys. 2

Celowość kredytu - jest on udzielany na ściśle określone cele. W przypadku niezgodności z umową kredytową bank ma prawo wypowiedzenia umowy.

Terminowość polega na ustaleniu terminu zwrotu kredytu w umowie kredytowej. Nieprzestrzeganie terminów spłaty kredytów może powodować komplikacje w zachowaniu płynności banku.

Zwrotność kredytu polega na bezwarunkowej spłacie kredytu w terminie i na warunkach uzgodnionych przez obie strony umowy kredytowej. Wszelkie zmiany warunków umowy kredytowej wymagają aneksu w formie pisemnej.

Odpłatność kredytu to oprocentowanie, które stanowi zapłatę za korzystanie ze środków pieniężnych oddanych przez bank do dyspozycji kredytobiorcy. Należy także uwzględnić, że na odpłatność, którą pobierają banki kredytujące składa się także prowizja od przyznanego kredytu.

Zabezpieczenie zwrotności związane jest z ryzykiem. Prawo bankowe stanowi, że w celu zapewnienia zwrotu kredytu bank może żądać od kredytobiorcy zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym oraz przepisami dotyczącymi zastawu, poręczenia i gwarancji oraz rzeczowego prawa na nieruchomości, tak zwaną hipotekę.

Udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i osobom fizycznym jest podstawową czynną operacją bankową.

Kredyt bankowy odgrywa szczególną rolę w gospodarce oraz jest ważnym produktem w działalności każdego banku. Rola i znaczenie kredytu potwierdza się w jego funkcjach, które przedstawia rysunek 3.

Rys. 3

Funkcja emisyjna, zwana również płatniczą, polega na wprowadzeniu do cyrkulacji pieniądza przez tzw. kredytowy mechanizm emisji pieniądza. Funkcja ta może być przyczyną inflacji, ponieważ jej stosunkiem może być nadmierna ilość pieniądza w obiegu.

Funkcja dochodowa oznacza, że kredytobiorca może sfinansować część swoich wydatków otrzymanym kredytem, a nie wyłącznie przychodami osiągniętymi w działalności zarobkowej.

Funkcja rozdzielcza kredytu oznacza wykorzystanie kredytu do stworzenia dodatkowego popytu na pieniądz. Kredyt, spełniając tę funkcję, niweluje rozbieżności i przemieszcza zasoby pieniężne od posiadających oszczędności do tych wyrażonych zapotrzebowaniem na środki pieniężne.

Kredyty bankowe stwarzają możliwości zachowania lub przywrócenia płynności finansowej dla wielu jednostek gospodarczych. Umożliwiają także inwestycje i rozwój, co jest niezbędne dla działalności gospodarczej. Nie mniej istotne są kredyty bankowe dla klientów indywidualnych. Dzięki nim często klient ma umożliwioną egzystencję, inwestycje i rozwój.

Ze względu na różne potrzeby kredyty bankowe klasyfikowane są według wielu kryteriów. Podział kredytów przedstawia tabela 2.

Tab. 2

Przedmiot (przeznaczenie) kredytu

Forma realizacji kredytu

Sposób wykorzystania i spłaty kredytu

Okres kredytowania

Waluta kredytu

Sposób zabezpieczenia kredytu

Formy kredytowania

Częstotliwość wykorzystania i spłaty kredytu

Ryzyko kredytowe

Stawki oprocentowania

Stosując kryterium podziału według przedmiotu przeznaczenia można spotkać się z podziałem na:

• kredyty gospodarcze (dla przedsiębiorstw) - kredyty udzielane osobom prawnym i przedsiębiorstwom na sfinansowanie działalności gospodarczej, na cele eksploatacyjne, inwestycyjne i inne potrzeby

• kredyty w rachunku bieżącym dla przedsiębiorstw (polega na przyznaniu klientom prawa do ujemnego salda rachunku bieżącego do określonej wysokości i w określonym czasie),

• kredyty obrotowe (przeznaczone na bieżące potrzeby w zakresie środków obrotowych oraz regulację bieżących zobowiązań związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej),

• kredyty inwestycyjne (przeznaczone na sfinansowanie nakładów gospodarczych, których celem jest pozyskanie nowych lub zmodernizowanie już istniejących środków trwałych);

• kredyty konsumpcyjne (dla ludności) - są przeznaczone dla klientów indywidualnych na finansowanie bieżącej konsumpcji. Przedmiotem tego kredytu są towary konsumpcyjne.

• kredyty w rachunku bieżącym dla ludności (banki określają jednoznacznie kwotę debetu oraz okres, na jaki jest zawarty),

• kredyty ratalne ( są to kredyty spłacane w ratach na artykuły konsumpcyjne, m.in. na samochody i sprzęt AGD),

• kredyty gotówkowe (stanowią bardzo atrakcyjny i popularny produkt bankowy. Dotyczą stosunkowo niewielkich kwot na krótki okres czasu),

• kredyty lombardowe ((udzielane są pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych)

• kredyty budowlano-mieszkaniowe - są one środkami pieniężnymi, które mają wspierać ożywienie rynku budownictwa mieszkaniowego w Polsce

• kredyty budowlane (związane są z pokryciem kosztów budowy budynków ze środków pieniężnych),

• kredyty mieszkaniowe (udzielane są przez banki na zakup mieszkań).

Uwzględniając w podziale kredytów formę płatności można wyróżnić dwa rodzaje kredytów:

• kredyty gotówkowe - cała wartość kredytu wypłacana jest w formie gotówki,

• kredyty bezgotówkowe - środki pieniężne są wypłacane przelewem na konto dostawcy lub wykonawcy usługi.

Biorąc pod uwagę sposób wykorzystania i spłaty kredytu można wyróżnić następujące rodzaje:

• kredyty docelowe - przeznaczone są na sfinansowanie jednej lub kilku ściśle określonych transakcji),

• kredyty w formie linii kredytowej - w ramach określonego limitu kredytowego można sfinansować wiele różnorodnych i powtarzalnych transakcji. Linia kredytowa może mieć charakter odnawialny),

• kredyty rolowane - bank wielokrotnie przedłuża termin jego spłaty przez ustalony czas oraz w określonych terminach),

• kredyty pomostowe - udzielane są wtedy, gdy klient potrzebuje środków jeszcze przed udzieleniem kredytu zasadniczego. Po otrzymaniu kredytu zasadniczego zostaje spłacony kredyt pomostowy).

Ważnym kryterium podziału jest okres kredytowania. Według tego kryterium można wyróżnić trzy rodzaje:

• kredyty krótkoterminowe - udzielane są na okres do 1 roku,

• kredyty średnioterminowe - udzielane są na okres od 1 do 3 lat,

• kredyty długoterminowe - udzielane są na okres dłuższy niż 3 lata.

Podział kredytów ze względu na walutę pozwala wyróżnić:

• kredyty złotowe - wartość udzielonego kredytu i proces obsługi zadłużenia kredytowego wyrażony wyłącznie w polskich złotych,

• kredyty walutowe - nominowane w walutach obcych, ale wypłacane w polskich złotych. Kredyty te są również zwracane w polskich złotych, a płatności są naliczane według kursu w dniach spłat.

Stosując kryterium według zabezpieczenia zwrotności kredytu można wyodrębnić:

• kredyty zabezpieczone osobiście - tutaj obok dłużnika występuje gwarant, który zobowiązuje się do spłaty należności, jeżeli dłużnik nie dotrzyma umownych terminów spłat lub trwale straci zdolność płatniczą. Zabezpieczeniami takiego kredytu mogą być: poręczenia cywilne, gwarancje bankowe, przejęcie długu, poręczenie wekslowe, weksel in blanco,

• kredyty zabezpieczone rzeczowo - kredytobiorca upoważnia bank do pokrycia nieuregulowanego długu ze sprzedaży określonego przedmiotu.

Przyjmując za kryterium podział według formy kredytu, można wyróżnić m.in.:

• kredyty w rachunku bieżącym - zadłużenie w postaci salda debetowego określonego rachunku. Wpływy zmniejszają stan zadłużenia. Kredyty te posiadają dwojaki charakter:

• kredyt płatniczy, inaczej kasowy lub przejściowy (udzielany w związku z chwilowym brakiem na rachunku środków finansowych dla pokrycia bieżących płatności. Wywołuje on przejściowe powstanie salda debetowego),

• kredyt otwarty (udzielany jest na podstawie oddzielnej umowy kredytowej. Jest on zawsze krótkoterminowy odnawialny, który wywołuje powstanie salda debetowego);

• kredyty w rachunku kredytowym - uruchomienie następuje poprzez otwarcie wydzielonego rachunku kredytowego specjalnie w celu ewidencjonowania wykorzystania kredytu i jego spłaty,

• kredyty dyskontowe - udzielane w operacji dyskontowania weksli przez banki. Operacja dyskonta polega na zakupie weksla przed terminem jego płatności z potrąceniem przez bank oprocentowania (dyskonta),

• kredyt akceptacyjny - jest umową, na mocy której bank zobowiązuje się do akceptowania ciągnionych na niego weksli przez osobę do tego uprawnioną przy zachowaniu wszelkich innych warunków umowy,

Podział ze względu na częstotliwość wykorzystania i spłaty przedstawia rysunek 4.

Rys. 4

Stosuje się także podział kredytów ze względu na ryzyko. Na tej podstawie można wyróżnić następujące rodzaje:

• kredyty w sytuacji normalnej - udzielane, jeśli sytuacja ekonomiczno-finansowa kredytobiorcy nie budzi zastrzeżeń,

• kredyty poniżej standardu - udzielane, jeśli sytuacja ekonomiczno-finansowa kredytobiorcy budzi wątpliwości, ale opóźnienia w spłacie wynosiły 1 miesiąc i nie dłużej niż 3 miesiące,

• kredyty wątpliwe - to te, których opóźnienie w spłacie jest dłuższe niż 3 miesiące, ale nie przekracza 6 miesięcy, a sytuacja kredytobiorcy ulega pogorszeniu,

• kredyty stracone - to te, których opóźnienie w spłacie jest dłuższe niż 6 miesięcy oraz nastąpiło nieodwracalne pogorszenie sytuacji finansowej kredytobiorcy.

Ze względu na kryterium stawek oprocentowania kredyty dzielą się na:

• kredyty komercyjne - zapewniają bankowi pokrycie pełnych kosztów banku, które wynikając z rachunku ekonomicznego przeprowadzonego przez bank oraz uwzględniającego koszt pieniądza i konkurencję innych banków,

• kredyty preferencyjne - są udziela na korzystniejszych warunkach niż wynika to z rachunku ekonomicznego.

DZIAŁALNOŚĆ DEPOZYTOWA BANKU

Podstawowym źródłem środków gromadzonych przez bank są depozyty klientów. Banki oferują szeroki wachlarz tych usług. Depozyty są ujmowane w sprawozdaniach finansowych banków jako zobowiązania wobec klientów. Są to usługi polegające na wykonywaniu dyspozycji klienta na jego zlecenie, odpowiedzialność i ryzyko oraz ze środków będących w jego dyspozycji.

Do operacji depozytowych zalicza się:

• przyjmowanie wkładów klientów na czas określony lub nieokreślony,

• emisję własnych papierów wartościowych,

• pośrednictwo banku między klientem poszukującym sposobu zainwestowania swoich pieniędzy a potrzebującymi kapitału jednostkami gospodarczymi.

Środki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych można podzielić na depozyty bieżące i depozyty terminowe, tzw. lokaty. Formą deponowania pieniędzy w bankach są również wkłady oszczędnościowe w postaci rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, bonów oszczędnościowych, a także książeczek oszczędnościowych.

Depozyty bieżące stanowią przejściowe nadwyżki finansowe klienta banku. Środki te deponowane są na czas nieokreślony i mogą być podjęte w rachunku bankowym przez właściciela w każdej chwili bez utraty należnego oprocentowania.

Wszelkie nadwyżki finansowe przekraczające bieżące potrzeby są z reguły przenoszone na wyżej oprocentowane depozyty terminowe. Depozyty te przechowywane są na rachunkach osób prawnych i fizycznych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Na rachunkach tych klienci lokują środki finansowe, które tymczasowo nie są przez nich wykorzystywane. W zamian za zdeponowanie pieniędzy na rachunkach terminowych klient otrzymuje wynagrodzenie w postaci wyższego oprocentowania. Zazwyczaj wyróżnia się dwa podstawowe ich rodzaje:

• gromadzone na rachunkach oszczędnościowych - środki pieniężne pochodzą od klientów indywidualnych. Rachunki tego typu pozwalają na gromadzenie przez oszczędzającego środków pieniężnych przez dłuższy czas. Wpłaty na rachunek są okresowe, każda jest oprocentowana za okres jej przechowywania na rachunku, a środki podlegają kapitalizacji. Warunki prowadzenia tych wkładów są coraz bardziej zindywidualizowane oraz dopasowane do potrzeb i możliwości oszczędzającego;

• gromadzone na rachunkach lokat terminowych - rachunki te powstają w wyniku jednorazowej wpłaty i mogą być prowadzone w złotych lub w wybranych walutach obcych. Środki pieniężne deponowane są na ściśle określony czas, w zamian za co klient zyskuje prawo do wypłaty odsetek. Umowa lokaty terminowej przewiduje możliwość wcześniejszego wycofania zdeponowanych pieniędzy, jednakże wiąże się to z utratą całości lub części odsetek.

Banki pozyskują również środki finansowe w postaci lokat od innych banków. Mówi się wówczas o lokatach międzybankowych biernych. Lokaty te stanowią instrument pozwalający na uzupełnianie niedoborów finansowych. Lokaty międzybankowe polegają na przyjęciu depozytu przez jeden bank od drugiego w ściśle określonej wysokości, na określony czas i po z góry ustalonej stopie procentowej. Lokaty te nie prowadzą do wzrostu ilości pieniądza w dyspozycji systemu bankowego, a tylko do okresowego przemieszczania wielkich sum z jednych banków do innych. Zazwyczaj pełnią one trzy istotne funkcje:

• przywracają równowagę finansową w bankach, czyli równowagę między potrzebną a posiadaną ilością pieniędzy,

• ułatwiają utrzymanie płynności banków,

• są źródłem zysku.

Jak już wcześniej wspomniano, do operacji depozytowych zalicza się również emisję własnych papierów wartościowych. Emisja dłużnych papierów wartościowych daje bankom nie tylko możliwość pozyskania dodatkowego kapitału, ale równocześnie prowadzi do wzbogacenia asortymentu instrumentów lokacyjnych oferowanych przez banki.

Pośrednictwo banku między klientem poszukującym sposobu zainwestowania swoich pieniędzy a potrzebującymi kapitału jednostkami gospodarczymi stanowi ostatni wchodzący w skład operacji depozytowych banku. Przeciętny klient nie ma bezpośredniego dostępu do giełdy, dlatego też w celu dokonywania zakupów papierów wartościowych oraz zarządzania nimi można wykorzystać swój bank.

DZIAŁALNOŚĆ ROZLICZENIOWA BANKU

Bankowe rozliczenia pieniężne polegają na dokonywaniu zmian na zlecenie klienta w stanie jego środków pieniężnych na rachunkach bankowych. Rozliczenia te przeprowadza się gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą papierowych lub elektronicznych nośników informacji.

Z bezgotówkowych form rozliczeń korzystają przede wszystkim podmioty gospodarcze i inne osoby prawne. Gotówka natomiast służy zwłaszcza do rozliczeń osób fizycznych między sobą i z jednostkami gospodarczymi lub innymi osobami prawnymi.

Istota rozliczeń gotówkowych polega na fizycznym przemieszczaniu się banknotów i bilonu. Rozliczenia te mogą być przeprowadzane czekiem gotówkowym lub poprzez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela. Natomiast rozliczenia w formie bezgotówkowej podlegają przemieszczaniu się zasobów pieniężnych w postaci strumieni pieniężnych, które przybierają formę zapisów na kontach bankowych rozliczających się podmiotów. Poszczególne formy rozliczeń przedstawia rysunek 5.

Rys. 5

Czek gotówkowy stanowi pisemną dyspozycję wystawcy czeku (trasanta) udzieloną bankowi prowadzącemu jego rachunek (trasatowi), aby ten obciążył jego rachunek kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wpłacił kwotę osobie wskazanej na czeku.

Wpłaty gotówki mogą być dokonywane w różnej formie dostosowanej do potrzeb wpłacających. Najprostsze jest dokonywanie wpłat do kasy przy użyciu wypełnionych przez klientów dowodów wpłat. Wpłaty gotówkowe realizowane są w kasie banku lub za pośrednictwem bankomatów.

Polecenie przelewu daje możliwość regulowania za jego pośrednictwem wszelkiego rodzaju transakcji. Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję przelania określonej kwoty pieniężnej z rachunku bankowego dłużnika na wskazany przez wierzyciela rachunek bankowy w dowolnym banku. Z polecenia przelewu mogą korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy.

Polecenie zapłaty stanowi dyspozycję płatniczą udzieloną bankowi przez wierzyciela, aby obciążył określoną kwotą rachunek bankowy dłużnika i uznał nim rachunek wierzyciela. Dłużnik musi wyrazić zgodę na stosowanie przez wierzyciela poleceń zapłaty.

Istotą czeku rozrachunkowego jest dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz uznania ta kwotą rachunku posiadacza czeku.

Karta płatnicza stanowi elektroniczny indywidualny instrument pośredniczący w dokonywaniu operacji finansowych, gwarantujący dostęp do rachunku bankowego, stanowi ona formę bezgotówkowego pieniądza.

Obok przedstawionych form rozliczeń bezgotówkowych przewidzianych w Ustawie Prawo Bankowe spotyka się również inne formy, do których zalicza się m.in. akredytywę dokumentową oraz bankowe inkaso faktur.

Akredytywa dokumentowa stanowi formę rozliczeń bezgotówkowych stosowaną zarówno w obrocie krajowym, jak i zagranicznym, gwarantującą terminowe otrzymanie należności. Jej istota polega na zarezerwowaniu przez bank określonej kwoty środków pieniężnych odbiorcy (dłużnika) na rzecz dostawcy (wierzyciela).

Istota bankowego inkaso faktur polega na złożeniu przez dostawcę w sowim banku dokumentów płatniczych i faktury z zażądaniem zapłaty. Wówczas bank dostawcy przesyła dokumenty i żądanie zapłaty do banku odbiorcy. Płatności za fakturę w banku odbiorcy dokonuje się po wyrażeniu przez niego zgody na zapłatę (zezwolenia, akceptu).

Jak widać, w systemie bankowym funkcjonuje szereg różnorodnych form płatności, zwłaszcza jeśli chodzi o rozliczenia dokonywane w formie bezgotówkowej. Wybór poszczególnej formy rozliczeń uzależniony jest jednak od rodzaju i charakteru dokonywanej transakcji, decydują o nim strony zawierające umowę.

POZOSTAŁE USŁUGI BANKOWE

W praktyce zróżnicowany i dynamicznie zmieniający się charakter współczesnego otoczenia ekonomicznego sprawia, że jednoznacznie i zarazem kompletnie przestawienie wszystkich czynności i usług bankowych jest zadaniem bardzo trudnym.

Poza wcześniej scharakteryzowaną działalnością kredytowo-depozytową i rozliczeniową do pozostałych usług bankowych można zaliczyć w szczególności:

• udzielanie i prowadzenie poręczeń i gwarancji bankowych,

• operacje walutowe,

• operacje kasowo-skarbowe,

• leasing i faktoring,

• operacje bankowości inwestycyjnej.

Od samego początku istnienia banków istota ich działalności jest niezmienna i polega na pośredniczeniu pomiędzy podażą a popytem na rynku środków finansowych. W działalności banków występuje coraz więcej typów operacji pośredniczących, jedną z nich są gwarancje bankowe i poręczenia.

Poręczenie bankowe to umowa, w której bank zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik tego zobowiązania nie wykonał.

Gwarancję bankową można także zdefiniować jako jednostronne, nieodwołalne zobowiązanie banku - gwaranta, że po spełnieniu przez uprawniony podmiot określonych warunków zapłaty bank ten wykona podjęte zobowiązania w zakresie realizacji świadczeń pieniężnych na rzecz uprawnionego podmiotu - beneficjenta. Można wskazać różne rodzaje gwarancji bankowych, które scharakteryzowano w tabeli 3. Gwarancje te są udzielane przez banki na zlecenie podmiotów gospodarczych, rzadziej na rzecz osób fizycznych.

Innym rodzajem usług świadczonych przez banki są operacje walutowe. Bank pełni tu rolę pośrednika przy wymianie walut, szczególnie przy transferach zagranicznych pomiędzy importerami a eksporterami.

Banki także prowadzą operacje kasowo-skarbowe, operacje wewnętrzne lub czynności techniczne, które nie stanowią lub stanowią niewielkie źródło przychodów. Najważniejsze z nich są związane ze składowaniem, transportem, przeliczaniem i pakowaniem znaków pieniężnych, dokonywaniem zmiany i rozmieniania znaków pieniężnych na inne nominały, przechowywaniem rozmaitych walorów i przedmiotów. Szczególną formą przechowywania w banku wartości jest możliwość płatnego udostępnienia określonym podmiotom skrytek sejfowych.

Tab. 3

Rodzaje gwarancji	Charakterystyka
Kredytowa	Zabezpiecza spłatę zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w innym banku.
Przetargowa (wadialna)	Zastępuje wadium gotówkowe w przetargu. Realizacja gwarancji następuje wówczas, gdy zleceniodawca wygra przetarg i z własnej winy nie podpisze kontraktu.
Dobrego wykonania kontraktu	Stanowi refundację strat, jakie ponosi beneficjent w wyniku niewłaściwej realizacji kontraktu przez klienta.
Zwrot zaliczki	Zabezpiecza beneficjentowi zwrot wypłaconej przez niego zaliczki wraz z należnymi odsetkami, gdy klient nie wywiąże się z zobowiązań.
Zapłaty (płatności)	Zabezpiecza danemu podmiotowi zapłatę za dostarczone towary i zrealizowane usługi.
Celna	Zabezpiecza urzędowi celnemu zapłatę cła.
Leasingowa	Bank zobowiązuje się do zapłaty beneficjentowi określonej kwoty pieniężnej w przypadku, gdy zleceniodawca nie spłacił raty leasingowej w terminie.
Rękojmi (jakości)	Bardzo podobna do gwarancji dobrego wykonania kontraktu, z tym że okres jej ważności upływa z dniem wygaśnięcia uprawnień przysługujących odbiorcy towaru lub usługi z tytułu gwarancji technicznej lub rękojmi.
Dewizowe, w tym:	Są jedną z najprostszych i najtańszych metod zabezpieczenia płatności oraz interesów zarówno eksporterów, jak i importerów.
-importowe	Zabezpieczające odroczoną płatność; terminową spłatę rat kredytowych; terminowe otwarcie akredytywy lub wykupienie dokumentów inkasowych; zabezpieczające zapłatę za sprzedaż towarów; zwrot zaliczki, itp.
-eksportowe	Zabezpieczające dobre wykonanie kontraktu i zwrot kaucji gwarancyjnej.

Kolejną usługą świadczona przez banki jest leasing, bank występuje tu w roli finansującego, leasingodawcy. Leasing jest utożsamiany z oddaniem dóbr do użytkowania przez jedną stronę (finansującego, leasingodawcę) drugiej (korzystającemu, leasingobiorcy), za z góry określona opłatą, na różnych warunkach i przy spełnieniu rozmaitych kryteriów i wymogów.

Kolejna dziedzina działalności banków jest faktoring. Można go zdefiniować jako „umowę nienazwaną, polegającą na krótkoterminowym finansowaniu dostaw towarów i usług przez podmiot (bank), który pośredniczy w procesie rozliczeń finansowych pomiędzy dostawcą i odbiorcą. Faktoring jest formą zarządzania wierzytelnościami i polega na wykupie należności z pomocą banku - faktora od zalegających z zapłatą kontrahentów.

Przez pojęcie bankowości inwestycyjnej rozumie się wszystkie formy działalności banków związane z inwestycjami w instrumenty finansowe, doradztwem finansowym i gospodarczym, przygotowaniem i przeprowadzeniem programów restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych, a największą rolę odgrywają w tym zakresie rozmaite operacje dotyczące papierów wartościowych.

Jak wynika z powyższego, funkcjonowanie banków komercyjnych jest bardzo rozbudowane. Nie tylko zajmują się one udzielaniem pożyczek i kredytów, ale oferują również szeroki wachlarz depozytów, które klienci bardzo często i chętnie wykorzystują. Także rozliczenia odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu banków komercyjnych. Zarówno osoby prawne, jak i indywidualni klienci korzystają z różnych form rozliczeń, jakie oferują banki. Im więcej bank będzie miał do zaoferowania swoim klientom, tym więcej na tym zarobi. Wiadomo, że spełnienie zachcianek klientów, czy to do rodzajów kredytów, czy do form rozliczeń, da bankom szanse, że Ci klienci pozostaną w nim na dłużej lub zyskają nowych.

Bibliografia:

1. A. Zachorowska, A. Wójcik-Mazur Funkcjonowanie banków komercyjnych. Wybrane problemy., Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2006

2. W.L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński Bank, rynek, operacje, polityka, Poltext, Warszawa 2000

3. Z. Dobosiewicz, K. Jackowicz, A.Z. Nowak Bankowość, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Warszawie, Warszawa 1998

4. M. Dragunowicz, I. Heropolitańska, I. Sterniak-Kujawa, W. Sendek Kredytowanie działalności gospodarczej małych przedsiębiorców, Twigger, Warszawa 2001

5. I. Heropolitańska Zabezpieczenie wierzytelności banku, Twigger, Warszawa 1996

6. W. Chmielarz Systemy elektronicznej bankowości, DIFIN, Warszawa 2005

7. M. Tokarski Faktoring w małych i średnich przedsiębiorstwach, Oficyna Wydawnicza, Kraków 2005

Akty prawne:

1. Ustawa Prawo Bankowe, Dz. U. z 2010r.nr 182, poz. 1228

2. Ustawa Kodeks Cywilny, Dz. U. z 2010 r. nr 155, poz. 1037

tylko dla banków

nie tylko dla banków

CECHY KREDYTU BANKOWEGO

Celowość

Zwrotność

Terminowość

Odpłatność

Zabezpieczenie zwrotności

FUNKCJE KREDYTU

Emisyjna

Dochodowa

Rozdzielcza

KREDYTY

Częstotliwość wykorzystania

Częstotliwość spłaty

jednorazowo

w transzach

jednorazowo

w ratach

RODZAJE ROZLICZEŃ PIENIĘŻNYCH

GOTÓWKOWE

BEZGOTÓWKOWE

• Czek gotówkowy,

• Wpłaty i wypłaty gotówki na rachunek wierzyciela

• Polecenie przelewu,

• Polecenie zapłaty,

• Czek rozrachunkowy,

• Karta płatnicza

---