PRAWO PUBLICZNE MIĘDZYNARODOWE

WYKŁAD 1.

Prawo międzynarodowe publiczne narodziło się z potrzeby regulowania stosunków między państwami świata a dokładniej regulowania postępowania państw, utrzymywania wzajemnych więzi i ich rozwoju.

1. Definicja prawa międzynarodowego publicznego

Prawo międzynarodowe publiczne to zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, które mają zdolność do działania w takich stosunkach

Cechy charakterystyczne:

1. Normy mają charakter autonomiczny.

Twórcą norm prawa międzynarodowego a zarazem adresatem są państwa. W stosunkach międzynarodowych nie ma ustawodawcy na wzór ustawodawcy w poszczególnych państwach. Podstawą obowiązywania norm jest zgoda państw - inaczej w prawie wewnętrznym, które ma charakter subordynacyjny i jego normy są skuteczne erga omnes.

2. Specyficzna budowa norm prawa międzynarodowego

Często brak w budowie sankcji, ze względu na brak aparatu przymusu. Prawo międzynarodowe oparte jest o zasadę koordynacji, a nie subordynacji, stąd brak aparatu przymusu. Jednak system prawa międzynarodowego jako całość sankcjami dysponuje, np. embargo. Oznacza to, że istnieją sankcje dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach:

ONZ może zastosować sankcje polegające na przymusie bezpośrednim wobec państwa, które dopuściło się zagrożenia pokoju lub aktu agresji (ale tylko po negocjacjach)

Sankcje psychologiczne, np. potępienie na forum międzynarodowym

Sankcje organizacyjne - przewidziane w statutach organizacji międzynarodowych, np. zawieszenie lub wykluczenie. Czasami zwane zorganizowanymi, choć te ostatnie wynikają raczej z umów międzynarodowych.

Środki odwetowe, retorsje i represalia

Sankcje stosuje się wobec podmiotów naruszających prawo międzynarodowe!

Retorsja - działanie odwetowe wobec państwa, które zachowuje się w sposób nieprzyjazny w stosunku do innego państwa; są zgodne z prawem międzynarodowym, np. uznanie za persona non grata przedstawiciela dyplomatycznego)

Represalia - działania odwetowe o większym ciężarze, w odpowiedzi na naruszenie prawa międzynarodowego; mogą być bezprawne i muszą być proporcjonalne do działań tego państwa (przed ich zastosowaniem konieczne jest podjęcie próby działania w inny, pokojowy sposób)

Zarówno retorsje, jak i represalia zawsze muszą być proporcjonalne do charakteru nieprzyjaznego działania państwa!

3. System norm prawa międzynarodowego jest niejednolity, niezupełny i partykularny.

W skład norm wchodzą: normy uniwersalne, regionalne, partykularne i bilateralne.

ZASADA: lex specialis derogat legi generali

4. Brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego

Wyroki są bezwzględnie wiążące tylko, jeśli państwo uzna jurysdykcję sądu międzynarodowego, np. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) w Hadze, Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) w Hadze

2. Hierarchia norm prawnych prawa międzynarodowego

Źródła prawa międzynarodowego są z reguły sobie równe, z wyjątkiem ius cogens, które przeważają. Karta Narodów Zjednoczonych (KNZ) przeważa nad zobowiązaniami prawa międzynarodowego, płynącymi z umów międzynarodowych - art. 103 KNZ. Reguły lex specialis derogat legi generali oraz lex posteriori derogat legi priori mają zastosowanie.

Normy ius cogens mają bezwzględnie wiążący charakter, mogą być zmieniane tylko w szczególnych przypadkach wolą wszystkich państw i przy pomocy norm o takim samym charakterze. Uchylenie się od normy ius cogens jest niedopuszczalne.

Nie istnieje katalog norm ius cogens, ale są nimi bezsprzecznie:

zakaz agresji

prawo narodów do samostanowienia

zakaz ludobójstwa

zakaz zabijania jeńców wojennych

3. Problem wzajemnych relacji między prawem międzynarodowym a wewnętrznym

Teoria dualistyczna:

H. Triepel „ Volkerrecht und Landesrecht” (1899)

D. Anzilatti „Il drititto internazionale nei giudizi intenzi“ (1905)

Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne to dwa osobne systemy.

Teoria monistyczna:

H. Kelsen, A. Verdrass

Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne to jeden system prawny. Wg niektórych zwolenników tej teorii prawo wewnętrzne jest podporządkowane prawu międzynarodowemu, wg innych odwrotnie.

4. Społeczność międzynarodowa

Społeczność międzynarodowa - w wąskim znaczeniu - to ogół suwerennych państw, których stosunki są oparte na prawie międzynarodowym

- w szerokim znaczeniu - do społeczności międzynarodowej zalicza się także podmioty niesuwerenne, zdolne do działań w płaszczyźnie międzynarodowej (np. San Marino, Lichtenstein)

Kryterium zaliczenia do społeczność międzynarodowej jest faktyczna zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych z innymi podmiotami.

Cechy społeczności międzynarodowej:

Zasada równości wobec prawa, ale nie równych praw

Dominująca pozycja wielkich mocarstw, np. w Radzie Bezpieczeństwa (niektóre mają status stałych członków, ale stało się to za zgodą wszystkich państw należących do organizacji)

Mały stopień zorganizowania

Cele społeczności międzynarodowej:

Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (ONZ)

Rozwój gospodarzy i społeczny (GATT/WHO)

Poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności (ONZ, Pakty Praw Człowieka, systemy regionalne, np. Rada Europy)

Społeczności międzynarodowej nie należy utożsamiać z ONZ. ONZ jest organizacją międzynarodową, do której przynależność ma charakter dobrowolny (192 państwa). Przynależność do społeczności międzynarodowej ma charakter arbitralny.

5. Wspólnota

Wspólnota - grupa państw połączona ściślejszymi więzami, np. politycznymi, wojskowymi, gospodarczymi

Wspólnoty dzielimy na:

Regionalne - łączy je położenie geograficzne (np. w obrębie kontynentu, regionu), a także język, religia, kultura

• Organizacja Państw Ameryki

• Liga Państw Arabskich

• Unia Afrykańska

Funkcjonalne - łączy je wspólne prowadzenie działań w określonej dziedzinie. W ramach tych wspólnot występują także wspólnoty ponadnarodowe

• NATO

• Wspólnota Europejska

• Europejska Wspólnota Energii Atomowej

WYKŁAD 2

6. Zarys rozwoju prawa międzynarodowego

Kształtowanie się prawa międzynarodowego ma związek z rozwojem stosunków międzynarodowych.

Starożytność:

Układ satelicki - wpływy kultury greckiej

Układ subordynacyjny - PAX Romana - w oparciu o podporządkowywanie sobie innych terytoriów, narzucanie im własnych rozwiązań prawnych i gospodarczych

Pierwsze umowy międzynarodowe - instytucja posła, formy pokojowego załatwiania sporów (negocjacje „wojenne”), azyl, proksenia (pierwowzór opieki konsularnej)

Ius gentium - normy kształtujące stosunki Rzymu ze światem zewnętrznym

Wczesne średniowiecze

Feudalizm nie sprzyjał rozwojowi prawa międzynarodowego. Podobnie rywalizacja między cesarstwem a papiestwem. Wykształciły się formy dotyczące np bardziej humanitarnego prowadzenia wojen.

Od XV w. prawo międzynarodowe rozwija się coraz bardziej intensywnie.

1415 - Sobór w Konstancji i wystąpienie Pawła Włodkowica na temat: prawo pogan do własnej państwowości.

Nowe zasady i instytucje:

Zasada wolności mórz (w związku z odkryciami geograficznymi)

Instytucja stałych posłów i konsula

Rozwój prawa dyplomatycznego - państwa tworzą przedstawicielstwa dyplomatyczne

Traktaty pokojowe

1648 - traktat westfalski - uznano niepodległość 332 państw i miast niemieckich oraz Szwajcarii i Holandii za niepodległe państwa

W ten sposób usankcjonowano na tym obszarze zasadę równości i suwerenności

7. Doktryna prawa międzynarodowego

Grocjusz (1583-1645) - „O prawie wojny i pokoju”

Emeryk de Vattel - „Prawo międzynarodowe, czyli zasady prawa naturalnego” (1758)

Problemy globalne a kształtowanie się norm prawa międzynarodowego

Konieczność uregulowania wzajemnych stosunków międzynarodowych państw spowodowała wykształcenie się wielu norm prawa międzynarodowego, dotyczące:

Handlu międzynarodowego

Statusu rzek, cieśnin, kanałów

Statusu cudzoziemców, apatrydów

Zasady prawa humanitarnego

Przedmiot regulacji prawa międzynarodowego

Źródła prawa międzynarodowego

Podmioty prawa międzynarodowego

Odpowiedzialność międzynarodowa

Terytorium

Międzynarodowe prawo morza

Międzynarodowa przestrzeń kosmiczna i lotnicza

Ludność państw

Prawo dyplomatyczne i konsularne

Załatwianie sporów międzynarodowych

Prawo przeciw wojenne

Prawo konfliktów zbrojnych

Normy mogą obowiązywać, dla jednocześnie mogą nie być przestrzegane - prawo międzynarodowe nie posiada aparatu przymusu. Dlaczego więc się go przestrzega?

1. Doktryna naturalistyczna

2. doktryna woluntarystyczna

3. doktryna solidarystyczna

ad.1. Doktryna naturalistyczna

Wg niej państwo ma pewne prawa naturalne. Prawo międzynarodowe jest przejawem woli boskiej, obowiązuje, bo taki jest odwieczny porządek rzeczy.

Emancypacja tej woli - art. 8 Karty Organizacji Państw Amerykańskich, w którym wymienia się prawa zasadnicze państw (m.in. prawo do niepodległości, do zorganizowania swej administracji, do sprawowania jurysdykcji na swoim terytorium)

Ad.2. Doktryna woluntarystyczna

Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest wola państw wyrażona w traktatach lub zwyczajach. Zawarcie traktatu wiąże państwa w myśl zasady, że umów należy dotrzymywać.

Ad.3. Doktryna solidarystyczna

Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest potrzeba solidarności między państwami.

??? Państwa z reguły nie podzielają swoich interesów a interes państw niejednokrotnie jest przedkładany ponad solidarność grupową lub globalną.

Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego wg współczesnej doktryny jest:

wzajemność (prawo dyplomatyczne i konsularne)

siła (samoobrona, traktaty pokoju, ochrona wartości w systemie aksjologicznym społeczeństwa)

wspólny interes (przestrzeń kosmiczna, środowisko, morza)

8. Podmiotowość prawno-międzynarodowa

Zagadnienie podmiotowości prawno-międzynarodowej pojawia się w języku prawnym dopiero w 1969 roku z Konwencją Prawa Traktatów. W języku prawniczym funkcjonowało już dużo wcześniej.

Art. 3 Konwencji stwierdza, że nie ma ona zastosowania do umów międzynarodowych zawieranych między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi podmiotami.

Atrybuty osobowości prawno-międzynarodowej

Ius tractatuum - prawo zawierania traktatów

Uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych

Ius legationis - prawo legacji (utrzymywania stosunków dyplomatycznych, sprawowania opieki dyplomatycznej)

Ius standi - prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi oraz obowiązek ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej

Posiadanie własnego obywatelstwa

Podmiot prawa międzynarodowego

Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego:

Państwa - podmioty suwerenne, pełne i pierwotne

Inne podmioty niesuwerenne, niepełne i wtórne (pochodne)

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

↓

↓

Zorganizowane

Niezorganizowane

↓

↓

Terytorialne

Bezterytorialne

↓

↓

Suwerenne Państwa

Niesuwerenne

Trwałe - Andora, Mandera Czasowe - strony wojujące, naród walcząc o niepodległość

Uczestnicy stosunku międzynarodowego nie będący podmiotami prawa międzynarodowego

Korporacje wielonarodowe/transnarodowe, np. Ericsson, Shall, Nike, GAB i in.

Pozarządowe organizacje międzynarodowe, np. Amnesty International, Greenpeace

Kościoły

W ograniczonym zakresie także partie polityczne

Kwestia podmiotowości osób fizycznych w prawie międzynarodowym

Prawo międzynarodowe nakłada na osoby fizyczne obowiązek nie popełniania zbrodni wojennych i przyznaje im pewne prawa, ale nie daje im możliwości dochodzenia tych praw przed sądami międzynarodowymi

Osoby fizyczne mają zdolność prawną, ale brak im zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej

9. Państwo

„Państwo może istnieć tylko wtedy, gdy posiada terytorium, społeczność ludzką żyjącą na tym terytorium, rząd wykonujący władzę nad tą społecznością i nad terytorium Te wymogi uznawane są za niezbędne i niemożliwe jest wyobrażenie sobie państwa bez któregokolwiek z nich”

definicja Mieszanego Trybunału Rozjemczego, 1929r.

Suwerenność

Niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy

Władza państwowa jest więc władzą najwyższą i pierwotną

Suwerenność jest podstawową zasadą współczesnego prawa międzynarodowego i wiąże się z prawami zasadniczymi państw

Przykłady uczestnictwa państwa w obrocie międzynarodowym stanowiące przejaw suwerenności:

Przynależność do organizacji międzynarodowych

Przyjmowanie na siebie zobowiązań płynących z umów międzynarodowych

Głosowania większościowe w organizacjach międzynarodowych lub głosowanie w systemie głosów ważonych

Stosowanie sankcji przez Radę Bezpieczeństwa ONZ

Utrata suwerenności ma miejsce jedynie w przypadku zniknięcia państwa z mapy świata.

Globalizacja a suwerenność

Przemiany zachodzące w toku globalizacji nie prowadzą do utraty niezależności (suwerenności) przez państwa, gdyż nie powodują zniknięcia państw z mapy świata. Suwerenność może być ograniczona jedynie przez poszanowanie suwerenności innych państw lub z woli konkretnego państwa.

Prawa zasadnicze państw

Prawa zasadnicze przysługują państwu od czasu jego powstania, przez cały czas istnienia. Przysługują wyłącznie państwom:

Prawo do istnienia

Prawo do niezawisłości

Prawo do równości

Prawo do utrzymywania stosunków międzynarodowych

Prawo do czci

Prawa zasadnicze ≠ prawa nabyte

Prawa nabyte

Są to prawa, które państwo nabywa wraz z zawieraniem umów międzynarodowych. W odróżnieniu od praw zasadniczych mogą być one odmienne dla różnych państw i nie moją tak doniosłego charakteru

Zwierzchnictwo terytorialne i personalne

Zwierzchnictwo terytorialne (jurysdykcja terytorialna) - pełna i wyłączna władza na danym terytorium

Zwierzchnictwo personalne (jurysdykcja personalna) - może rozciągać się poza granice danego państwa

W obrębie terytorium może działać tylko jedna władza (wyjątek stanowią stosunki dyplomatyczne i konsularne)

WYKŁAD 3

Powstanie i upadek państwa

Powstanie państwa jest faktem, z którym łączą się określone skutki prawne. Uznanie prawa do samostanowienia narodów za zasadę prawa międzynarodowego zmieniło ocenę prawną procesów prowadzących do powstania państwa - wcześniej ludność dzieliły los i terytorium, obecnie naród ma decydujące znaczenie, gdyż jest „nosicielem suwerenności” („włądza należy do narodu”)

Geneza państw: powstanie państwa w wyniku wojny lub procesu pokojowego, oderwanie się od istniejącego państwa, rozpad na mniejsze, połączenie lub powstanie państwa na terytorium niepodlegającemu suwerenności żadnego państwa (np. Togo, Kamerun, Somalia)

↓

Ustalenie daty powstania państwa

(stabilność i skuteczność władzy najwyższej)

↓

Państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego

(uznanie państwa)

Uznanie

Uznanie jest to stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych. Uznanie może dotyczyć państwa, ale także rządu, narodu walczącego o niepodległość, powstańców lub strony wojującej. Uznanie nie zostało skodyfikowane w prawie międzynarodowym i opiera się na zwyczajach.

Uznanie:

1. stanowi narzędzie polityki zagranicznej państw

2. może być wyraźne lub dorozumiane

3. może mieć charakter deklaratywny lub konstytutywny

Uznanie państwa

ma charakter deklaratywny - istnienie państwa nie zależy od uznania

jest aktem jednostronnym

polega na uznaniu danego państwa za podmiot prawa międzynarodowego

Upadek państwa

Upadek państwa jest tożsamy z zanikiem suwerennej władzy państwowej na danym terytorium i nad ludnością. Prawo międzynarodowe zakazuje aneksji oraz wojny agresywnej, które mogą prowadzić do zaniku władzy państwowej;

prawo państwa do istnienia

prawo do samoobrony (art.51 Karty NZ)

Sposoby upadku państwa: inkorporacja, rozpadnięcie się, połączenie państw

Sukcesja

Sukcesja oznacza przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do konkretnego terytorium (wstąpienie w prawa i obowiązki) - stanowi rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego.

Przedmiot sukcesji - umowy międzynarodowe, zobowiązanie i prawa pozatraktatowe i członkowstwo w organizacji międzynarodowej

Przykład: sukcesja traktatów

- teoria tabula rasa (wszystkie umowy uważa się za nieważne i niebyłe)	Dotyczy umów wielostronnych z ograniczeniem dotyczącym ustalenia granic
- teoria prawa wyboru

- Umowa dwustronna jest obowiązująca, jeśli strony się na to zgadzają

- „Prawo do namysłu” (państwa afrykańskie) w określonym czasie należy zdecydować, jakie umowy będą obowiązywać, a jakie nie

Rodzaje państw

1. ze względu na strukturę: państwa jednolite i złożone

2. ze względu na ograniczoną zdolność do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych: zależne, minipaństwa, trwale neutralne

3. ze względu na stopień rozwoju: rozwinięte, rozwijające się

Państwa jednolite

Reprezentowane są przez jeden centralny rząd, który zaciąga zobowiązania i nabywa uprawnienia w imieniu całego państwa. Federacja może być państwem jednolitym w rozumieniu prawa międzynarodowego, jeśli jej części składowe nie mają kompetencji do zaciągania zobowiązań międzynarodowych - takimi kompetencjami dysponuje jefynie rząd centralny

Państwa złożone

Części składowe tych państw mają zdolność do zaciągania zobowiązań międzynarodowych, np. kantony w Szwajcarii (w sprawach drugorzędnych). Konfederacja to luźny związek państw oparty o umowę międzynarodową bez scentralizowanej władzy (konfederacja Rosji i Białorusi)

Państwa rozwijające się

Przyczyny tej klasyfikacji: nierówności ekonomiczne i społeczne państw. Pojęcie to jest używane od 1961 roku i zastąpiło pojęcie „kraje ekonomicznie zacofane”. Posiadają szczególne uprawnienia w stosunkach międzynarodowych, np. preferencyjne kredyty. Tworzą one tzw. Grupę 77 (od 1964 r., która obecnie liczy około 100 państw)

Państwa trwale neutralne

Mają ograniczoną zdolność do działania, przede wszystkim w kwestii konfliktów zbrojnych, ale taka ograniczona zdolność została przez nie dobrowolnie uznana. Status trwałej neutralności muszą uznać inne państwa. Państw trwale neutralne nie biorą udziału w konfliktach, nie są częścią sojuszu wojskowego, ani żądnych bloków politycznych. Mają jednak prawo do obrony własnego terytorium w przypadku ataku:

- Szwajcaria - neutralna od 1815roku, należy do ONZ od 2002roku

-Austria - neutralna od 1955 roku, należy do ONZ

Organizacja międzynarodowa

Organizacja międzynarodowa to stowarzyszenie państw utworzone na podstawie umowy międzynarodowej, która stanowi statut. Stowarzyszenie dysponuje względnie stałym składem członkowskim i stałymi organami, stawiającymi sobie samodzielne cele w dziedzinie stosunków międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe (podział)
↓				↓	↓
Międzypaństwowe ONZ				Mieszane WTO		Pozarządowe Amnesty International, Światowa Federacja Kombatantów
↓		↓
Uniwersalne Organizacje wyspecjalizowane		Regionalne

Również wokół mniejszych organizacji tworzą się rodziny kolejnych organizacji - jeszcze mniejsze

NGO'S - definicja organizacji pozarządowej

Stowarzyszenie osób fizycznych i prawnych działających na podstawie umów tych podmiotów, niezależnie od tego, czy zarejestrowane jest w jakimś państwie, czy organizacji międzynarodowej. Dysponuje względnie stałym składem członkowskim i stałymi organami, stawiającymi sobie samodzielne cele w dziedzinie stosunków międzynarodowych. NGO'S nie są podmiotami prawa międzynarodowego.

Inne podziały organizacji:

1. ze względu na dostępność członkowstwa: zamknięte, półzamknięte, otwarte (członkowie pierwotni (brali udział w założeniu organizacji) i wtórni (przystąpili później, gdy organizacja już funkcjonowała)

2. ze względu na stopień władzy nad państwami członkowskimi - koordynujące (tradycyjne) i ponadpaństwowe (ponadnarodowe)

3. ze względu na cele i skutki dziłania (koordynujące i integrujące (prowadzą do przemian w strukturze prawnej lub ekonomii danego państwa)

Organizacja jako podmiot prawa międzynarodowego

Organizacje są podmiotami prawa międzynarodowego, jeśli mają zdolność prawną i zdolność do działań prawnych: wysuwa się to z przepisów statutu, które przyznają organizacjom:

• zdolność do zawierania umów międzynarodowych

• prawo uchwalania wiążących organizacje wewnętrznie i państwo uchwał

• prawo do występowania przed trybunałem międzynarodowym

• prawo do korzystania z immunitetów przez organizację i jej funkcjonariuszy

• prawo przedstawicielstwa wobec państw i innych organizacji

W świetle statutów organizacji podmiotowość posiadają:

• ONZ

• Organy wyspecjalizowane ONZ

• Organy regionalne służące utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

• Organizacje gospodarczej integracji międzynarodowej

• Żadna organizacja międzynarodowa nie posiada jednak pełnej podmiotowości prawnej, takiej jak państwa, gdyż nie ma terytorium i ludności.

Struktura organizacji

1. Zgromadzenie Ogólne

2. Rada lub Komitet (może być więcej rad lub komitetów w zależności od wielkości organizacji)

3. Organ administracyjny pod nazwą Sekretariatu lub Biura

4. dodatkowo: specjalne organy do rozstrzygania sporów

Funkcje organizacji

1. regulacyjna (ujednolicenie prawa międzynarodowego)

2. kontrolna i operacyjna (operacje dla utrzymania pokoju, rozliczenia międzynarodowe, kredyty inwestycyjne, pomoc techniczna, badania naukowe)

Inny podział:

1. funkcja forum (organizacja konferencji)

2. funkcja typu usługowego

Uchwały organizacji

Jak zapadają uchwały?

Rozwiązanie modelowe: jednomyślność lub złagodzona jednomyślność niektóre państwa nie uczestniczą w głosowaniu, jeżeli nie są nim zainteresowane

Najczęściej: Większość głosów zwykła

Większość bezwzględna

Większość kwalifikowana

Szczególny typ głosowania: System głosów ważonych

Typy uchwał:

1. PRO FORO INTERNO - dotyczy wewnętrznego funkcjonowania organizacji

2. PRO FORO EXTERNO - dotyczy państw członkowskich

WYKŁAD 4

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

↓

↓

Zorganizowane

Niezorganizowane

↓

↓

Terytorialne

Bezterytorialne

↓

↓

Suwerenne Państwa

Niesuwerenne

Trwałe - Andora, Mandera Czasowe - strony wojujące, naród walcząc o niepodległość

Niesuwerenne organizacje terytorialne

Są to organizacje terytorialne (lub były takie w przeszłości), które nie stanowią części terytorialnej żadnego państwa, ale też nie posiadają suwerennej władzy. Ich suwerenności jest ograniczona na rzecz innych państw (najczęściej sąsiadujących) lub organizacji międzynarodowych.

1. Wolne Miasto Gdańsk pod ochroną Ligii Narodów (1920-39)

Polska miała wiele uprawnień w stosunku do Wolnego Miasta Gdańska, np. ius contrahendi, prawo do korzystania z dróg wodnych, sieci kolejowej, posiadania swojej służby pocztowej i bazy wojskowej na Westerplatte.

2. Księstwo Monako - związane unią celną z Francją, samodzielnie nie zawiera umów międzynarodowych, gdyż muszą one być potwierdzone przez Francję

3. Berlin Zachodni - terytorium odłączone ale miało silny związek z RFN, pozostawał także pod ograniczona władzą trzech mocarstw okupujących Niemcy po II wojnie światowej.

Minipaństwo

Andora:

Jest członkiem ONZ, Rady Europy, Światowego Związku Telekomunikacyjnego

Zawarła umowę międzynarodową z Francją, Hiszpanią i Wspólnotami Europejskimi

Traktowana jest jako suwerenne państwo

Watykan - Stolica Apostolska

Uważany jest za szczególny podmiot prawa międzynarodowego

1870 - włączenie do Włoch, ale Stolica Apostolska posiadała prawo do zawierania traktatów i prawo legacji

1929 - utworzenie Państwa Watykańskiego pod suwerenną władzą Stolicy Apostolskiej (Traktat Lotaryński)

Stolica Apostolska - bezterytorialna; Państwo Watykańskie - niesuwerenne organizacja terytorialna

Naród walczący o niepodległość, powstańcy i strony wojujące

Naród jest nosicielem prawa do samostanowienia, stąd jest uznawany za podmiot prawa międzynarodowego.

Powstańcy i strony wojujące są podmiotami, jeśli zostaną za takie uznane (uznanie konstytutywne). Ich podmiotowość jest czasowa.

Strony wojujące

Charakteryzują się zorganizowaniem - posiadają władzę

Kontrolują określone terytorium

Przestrzegają praw i zwyczajów prawa wojennego

Powstańcy to grupa, która z pewnych przyczyn nie może zostać uznana za stronę wojującą.

Źródła prawa międzynarodowego

Źródła prawa międzynarodowego
↓	↓	↓
w znaczeniu materialnym	w znaczeniu poznawczym	w znaczeniu formalnym

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu materialnym

Czynniki, które doprowadziły do powstania konkretnych norm - tzw. fakty prawotwórcze, np. konieczność uregulowania statusu rzek międzynarodowych doprowadziła do współpracy państw w tej kwestii i wypracowania określonych norm

Analiza faktu prawotwórczego jest przedmiotem stosunku międzynarodowego

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu poznawczym

Dokumenty, z których czerpie się wiedzę na temat norm prawa międzynarodowego, np. zbiory traktatów lub orzecznictwa

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym

Istnieją dwa bezpośrednie źródła prawa międzynarodowego:

Umowa międzynarodowa - charakterystyczna tylko dla systemu prawa międzynarodowego. Wprawdzie umowy występują także w prawie cywilnym, ale czerpią one swoją moc z ustaw. Natomiast w prawie międzynarodowym nie ma ustawy jako źródła nadrzędnego nad umową

Zwyczaj - charakterystyczny także dla innych gałęzi prawa

Umowa międzynarodowa

Przy pomocy umowy międzynarodowej państwa wyrażają swoją wolę, przejawiają w ten sposób swoją suwerenność. W umowie międzynarodowej wola państwa wyrażona jest w sposób wyraźny.

Umowy międzynarodowe wiążą tylko ich strony i do wszystkich umów międzynarodowych odnoszą takie same przepisy prawa międzynarodowego, które dotyczą ich zawierania, obowiązywania i wykonywania.

Prawo traktatów

Dział prawa międzynarodowego publicznego, który reguluje kwestie zawierania i obowiązywania umów międzynarodowych nazywa się prawem traktatów.

Umowy międzynarodowe mogą mieć różne nazwy - pakt, konwencja, statut, karta, układ, porozumienie, deklaracja, konkordat.

Definicja umowy międzynarodowej

Umowa międzynarodowa jest wspólnym oświadczeniem woli podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, czyli przyznaje uprawnienia i nakłada obowiązki.

Zawieranie umów międzynarodowych reguluje Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów z 1969 roku.

Zwyczaj

Zwyczaj jest to zgodne postępowanie państw prowadzące do stworzenia prawa. Zwyczaj polega, więc na wyrażaniu woli przez państwa w sposób milczący w drodze określonego postępowania, tworzenie praktyki.

Elementy zwyczaju:

Zgodna praktyka państw - element obiektywny

Przeświadczenie państw, że dana praktyka tworzy prawo - element subiektywny (opinio iuris)

Powszechna praktyka jest dowodem istnienia określonego zwyczaju

Art. 38 Statutu MTS, który definiuje „zwyczaj jako dowód powszechnej praktyki uznanej za prawo” jest błędnie zredagowany.

Praktyka - działalność organów państwa, szczególnie tych biorących udział w stosunkach międzynarodowych i reprezentujących państwa. Praktyka państw musi być zgodna i nieprzerwana, a także odpowiednio długotrwała (długość jej trwania zależy każdorazowo od okoliczności). Nie musi być powszechna - państwa mogą ją milcząco akceptować.

Element subiektywny - opnio iuris

Sprawa statku Lotus - wyrok STSM z 1928. Trybunał stwierdził, że z materiałów przedstawicieli państw wynika, że państwa powstrzymały się od wdrążenia postępowania karnego w podobnych sytuacjach, ale nie że uważały się za zobowiązane do takiego postępowania. Element subiektywny występuje tylko wtedy, gdy określone postępowania będzie motywowane świadomością istnienia obowiązku takiego postępowania.

Zwyczaj a umowa międzynarodowa

Wyrok MTS w sprawie Nikaragua contra Stany Zjednoczone z 1986 roku.

„Prawo zwyczajowe istnieje i ma zastosowanie niezależnie od prawa traktatów nawet, gdy te dwa rodzaje norm mają identyczną treść”

Utrata mocy obowiązującej przez normę zwyczajową:

Wykształcił się nowy zwyczaj, tzw. przeciwny zwyczaj

Odstąpienie państw od praktykowania, czyli tzw. odwyknięcie (destuatudo)

Przykłady norm zwyczajowych:

Immunitet przedstawicieli dyplomatycznych

Zasada wolności morza otwartego

Prawo państwa nadbrzeżnego do badania i eksploatacji szelfu kontynentalnego

Zasada nieinterwencji

Prawo narodów do samostanowienia

Wszystkie normy ius cogens co do zasady wywodzą się ze zwyczaju

Rola judykatury i doktryny

Nie stanowią one prawa międzynarodowego, mimo że w niektórych systemach prawa są źródłem prawa (common law). Mogą jednak być pomocne w stwierdzeniu istnienia norm prawa międzynarodowego. Wówczas sąd międzynarodowy potwierdza istnienie normy stworzonej wcześniej przez państwa.

Doktryna opisuje obowiązujące normy (de lege lata), formułuje postulaty co do norm, które powinny obowiązywać (de lege ferenda).

Akty jednostronne państw

Notyfikacja - oficjalne pisemne powiadomienie drugiego podmiotu prawa międzynarodowego o pewnym wydarzeniu, z którym łącza się pewne skutki prawne.

Uznanie - stwierdzenie, że podmiot uznania istnieje w prawie międzynarodowym

Protest - stwierdzenie, że określony czyn lub stan rzeczy są sprzeczne z prawem

Zrzeczenie się - rezygnacja z pewnych praw (zawsze musi być wyraźna)

Uchwały organizacji międzynarodowych

Charakter prawny uchwał organizacji międzynarodowych jest kontrowersyjny.

Zalicza się je do tzw. miękkiego prawa (soft law), w przeciwieństwie do hard law, czyli umów międzynarodowych i zwyczaju.

Np. Akt końcowy KBWE z 1975 roku

Podstawy wyrokowania MTS - art..38 Statutu MTS:

1. umowa międzynarodowa

2. zwyczaj

3. ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane (wszystkie narody)

4. orzecznictwo i doktryna jako źródła o charakterze pomocniczym

5. zasada słuszności jeśli państwa przyjmują za podstawę wyrokowania

Art. 38 nie określa katalogu źródeł prawa międzynarodowego!!! Ma on znaczenie tylko dla MTS, gdyż stanowi podstawę wyrokowania trybunału.

Ogólne zasady prawa

Dotyczą nie tylko zasad prawa międzynarodowego, ale wszystkich zasad ogólnych, które muszą być stosowane w prawie wewnętrznym i prawie międzynarodowym. Niektóre z nich zostały sformułowane w prawie rzymskim:

• nikt nie może przekazać więcej praw niż sam posiada

• nikt nie może wyciągnąć korzyści z własnego bezprawia

• prawo ogólne uchyla szczególne

• nikt nie będzie sędzią we własnej sprawie

Zasada słuszności

Państwa musza wyrazić zgodę na wyrokowanie oparte na zasadzie słuszności. Dotychczas nie było takiego przypadku.

WYKŁAD 5

Terytorium w prawie międzynarodowym

Znaczenie terytorium

• wojny, konflikty o terytorium

• nieodłączny składnik państw

• normy prawa międzynarodowego zakazują wykonywania suwerenności na terytorium innego podmiotu (wszystkie rodzaje agresji i aneksji w prawie międzynarodowym objęte są zakazem)

Terytorium - w szerokim znaczeniu

Przestrzeń, w której działają ludzie. Najczęściej kojarzone z terytorium państwowym. W prawie międzynarodowym występują także określenia wskazujące szczególny status konkretnego terytorium w stosunkach międzynarodowych: terytorium powiernicze, niesamodzielne, zneutralizowane, zdemilitaryzowane.

Na przełomie lat przestrzeń ta uległa rozszerzeniu (odkrycia geograficzne) w szczególności państwa europejskie rozciągały swoje władanie na nowe obszary, często nie uwzględniając woli miejscowych społeczeństw.

Tytuł prawny do władania terytorium czerpano z nadania papieskiego, odkrycia lub okupacji.

Działalność człowieka objęła z czasem przestrzeń lotniczą (początek XX wieku) i kosmiczną (II połowa XX wieku)

Rodzaje terytorium

• podlegające suwerennej władzy państwowej (dopuszcza się przypadek organizacyjnego zwierzchnictwa terytorialnego - niesuwerenne organizacje terytorialne)

• nie podlegające władzy państwowej

• res communis - morze pełne, przestrzeń kosmiczna, dno mórz i oceanów (nie podlegają zawłaszczeniu)

• res nullius, terra nullius - np. nowa wyspa (dopuszcza się przypadki przyznania pewnych uprawnień państwom)

• podlegające władzy, ale nie mające charakteru suwerennego - tzw. niesuwerenne organizacje terytorialne

Teorie o istocie prawnej terytorium

1. przedmiotowa - terytorium jako podmiot władzy państwowej

2. podmiotowa - terytorium jako element państwa, „ciało” państwa, które jest z kolei organem quasibiologicznym

3. przestrzenna - terytorium jako przestrzeń, w której działa państwo

4. kompetencji - terytorium jako zakres obowiązywania porządku prawnego państwa

Terytorium państwowe

Oznaczony, co do tożsamości wycinek globu ziemskiego, stanowiący element państwa, będący przedmiotem władzy państwowej, w obrębie którego państwo wykonuje władzę w sposób suwerennej w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń, a także poza jego granicami na podstawie zwyczajowej lub umownej normy prawa międzynarodowego.

„wycinek globu ziemskiego” - usytuowane terytorium w określonych granicach, które są wskazane w umowie międzynarodowej lub skazanych jednostronnie

„przedmiot władzy państwowej”

terytorium można zbyć, zamienić, wydzierżawić lub przekazać pewne uprawnienia jurysdykcyjne

• Alaska - przykład zbycia terytorium: 1867 rok - sprzedaż Alaski przez cara Imperium Rosyjskiego Aleksandra III USA za 7 mln 200tys dolarów.

• Przykład zamiany: Umowa pomiędzy PRL a ZSRR o zamianie odcinków terytoriów państwowych z 1951 roku: PRL przekazała ZSRR część województwa lubelskiego w zamian za to otrzymała obwód drohobycki

• Kanał Panamski - przykład dzierżawy: droga wodna łącząca Ocean Atlantycki ze Spokojnym. Jedna z głównych arterii transportowych świata - długość 81,6 km. Z inicjatywą budowy wystąpił w 1979 roku francuski inżynier F. Lesseps, w 1881 rozpoczęła ją francuska firma budowlana - przerwana w 1889 roku. Budowę ukończyło USA w latach 1904-1914 i sprawowały zarząd nad strefą kanału w latach 1914-1999 na mocy umowy wieczystej dzierżawy. 14. grudnia 1999 odbyły się oficjalne uroczystości związane z przekazaniem zarządu. Faktyczne przekazanie nastąpiło 31. grudnia 1999 roku. W 2007 roku rozpoczęto budowę kanału, aby mogły przez niego przepływać tzw. Post-Panamaxy.

• Kanał Sajmeński - przykład przekazania uprawnień jurysdykcyjnych. Łączy jeziora Seimaa z Zatoką Fińską (rosyjskie miasto Wyborg). Budowa 1845-1856, długość 58,1 km, zwierzchnictwo i jurysdykcja Rosji. Umowa dzierżawy z 1962 roku - Finlandia dzierżawi kanał, wykonuje jurysdykcję wobec swych obywateli na terytorium Rosji.

„suwerenność władzy na terytorium”

bez zgody państwa żadna inna władza nie może działać na jego terytorium

w praktyce takie działania mają miejsce, jednak nie powinny wywierać skutków prawnych w państwie, którego zwierzchnictwo terytorialne zostało naruszone i z reguły regeneruje odpowiedzialność międzynarodową

Przykłady:

• Uprowadzenie przez detektywa Rutkowskiego z czeskiego Cieszyna mężczyzny podejrzanego o morderstwo w Oświęcimiu

• Sprawa Reichmanna - skazany w Izraelu za zbrodnie popełnione w Rzeszy Niemieckiej („ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”) - porwany przez Mossad w Argentynie w 1960 roku i przetrzymywany w Izraelu został przerzucony do Izraela przy okazji wizyty izraelskiej delegacji w Argentynie - Reichmann pod wpływem środków odurzających został przetransportowany na pokład samolotu.

• Sprawa Manuela Noriegi -skazany przez USA za przestępstwa popełnione w Panamie (łamanie praw człowieka, fałszowanie wyborów, handel narkotykami) został uprowadzony i przeniesiony do USA, skazany w 1992 roku.

Zakres przestrzenny suwerenności

• wody wewnętrzne

• morza terytorialne

• przestrzeń powietrzna ponad terytorium państwowym

Tak Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w sprawie Nikaragua vs. USA (1986)

„wykonywanie władzy poza granicami”:

• na wodach międzynarodowych wobec swoich obywateli

• okręty wojenne

• statki morskie

• statki powietrzne ponad wodami między międzynarodowymi

• przestrzeń kosmiczna wobec obiektów kosmicznych

Terytorium jest więc trójwymiarowe:

obszar lądowy | + wnętrze

obszar morski | Ziemi

obszar powietrzny

Składniki obszaru lądowego:

terytorium lądowe z wnętrzem Ziemi w kierunku do środka ziemi pod terytorium lądowym i morskim (zasięg zwierzchnictwa w głąb Ziemi determinują możliwości eksploatacji)

rzeki, jeziora i inne zbiorniki wodne - wody śródlądowe

enklawy i półenklawy; hiszpańskie miasta Guta i Melilla na północnym wybrzeżu Maroka, brytyjski Gibraltar na południu Hiszpanii, okręg kalingradzki

wyspy, archipelagi (grupa wysp), np. Bahamy, Baleary, Falklandy, Cyklady, Maledywy, Seszele, Galapagos, Fidżi, Filipiny

Składniki obszaru morskiego:

morskie wody wewnętrzne - zrównane statusem z terytorium lądowym

wody archipelagowi

morza terytorialne - innym państwom przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu i prawo przejścia tranzytowego w przypadku cieśnin, granica morska może sięgać maksymalnie 12 mil od linii podstawowej.

Składniki obszaru powietrznego:

rozciąga się nad terytorium lądowym, morskimi wodami wewnętrznymi, wodami archipelagowymi i morzem terytorialnym; brak limitacji tej granicy, ale uznaje się, że jest słup powietrza o wysokości 80-100 km od powierzchni Ziemi

Strefy tranzytowe lotnisk:

Wchodzą w skład terytorium, ale nie są za takie uważane. Do strefy zalicza się obszar między punktami kontroli granicznej a pokładem statku powietrznego. Cudzoziemiec w takiej strefie nie przebywa według prawa na terytorium państwa, na którym znajduje się strefa.

Według ETPC w Strasburgu strefa nie ma charakteru eksterytorialnego, gdyż cudzoziemcy mają prawo do opieki medycznej, pomocy prawnej i kontraktu z przedstawicielami UNHCR:

1. sprawa nigeryjskiej turystki uwięzionej na lotnisku w Moskwie

2. sprawa Shamsa vs. Polsce (w strefie tranzytowej od 24. sierpnia 1997 do 3. października 1997 roku).

WYKŁAD 6

INTEGRALNOŚĆ TERYTORIALNA

Stanowi integralną zasadę prawa międzynarodowego

Integralność = niepodzielność państwa

Termin ten pojawił się w 1815r. na Kongresie Wiedeńskim - zagwarantowano integralność Szwajcarii i Sabaudii

Następnie: traktaty gwarantujące integralność np. Danii, Korei

W sensie prawnym integralność terytorialna to zbiór nakazów i zakazów dotyczących terytorium:

1. nakaz poszanowania integralności

2. zakaz agresji

3. nie uznawanie nabytków terytorialnych uzyskanych niezgodnie z PM

Próba naruszenia integralności państwa jest ciężkim naruszeniem prawa międzynarodowego. Dlatego też integralność jest uznawana za podstawową wartość chronioną przez PM.

Przykłady źródeł PM, wyrażono zasadę poszanowania integralności terytorialnej:

1. Pakt Ligi Narodów Art.10

2. Art.2 pkt 4 Karty Narodów Zjednoczonych

3. Deklaracja zasad PM

4. Deklaracja w sprawie przyznawania niepodległości krajom i narodom kolonialnym

5. Karta Organizacji Państw Amerykańskich

SECESJA A INTEGRALNOŚĆ PAŃSTWA

1. PM nie reguluje zjawiska secesji, ponieważ społeczność międzynarodowa uznaje je z reguły za sprawę wewnętrzną państwa

2. W historii miały też miejsce przypadki uznania państwa powstałego w wyniku secesji (np. Panama)

3. Zasada samostanowienia narodów jest podporządkowana zasadzie integralności terytorialnej

W 1991r. rozpatrywano podział Jugosławii w kontekście secesji lub rozpadu. Konkluzją Komisji Arbitrażowej było to, że doszło do rozpadu Jugosławii, ponieważ z państwa federacyjnego powstały nowe państwa.

Generalnie odrzuca się prawa mniejszości narodowych do secesji.

OBOWIĄZKI PAŃSTW WYNIKAJĄCE ZE ZWIERZCHNICTWA TERYTORIALNEGO

Zakaz wyrządzania szkód innym państwom - państwo działa w interesie społeczności międzynarodowej

W granicach państwa ma ono obowiązek zapobiegania przestępstwom przeciwko pokojowi i propagandzie wojennej. Terytorium nie może być bazą dla zakazanego działania przeciwko innym państwom

Zasada dobrosąsiedztwa - zakaz zmiany kierunku rzek międzynarodowych, zakaz budowania zapór powodujących zalanie części terytorium bez zgody sąsiada, zakaz zanieczyszczania środowiska wodnego

DEMILITARYZACJA

Zlikwidowanie lub zakaz budowy na określonym terytorium urządzeń lub obiektów wojskowych, zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych, np. demilitaryzację mogą przewidywać traktaty pokoju

NEUTRALIZACJA

Wyłączenie możliwości prowadzenia zadań wojennych na danym terytorium, np. dotyczy dróg wojskowych (Cieśnina Magellana, Kanał Panamski, Kanał Sueski)

BAZY WOJSKOWE

Podstawą utworzenia bazy jest umowa międzynarodowa

Państwo zakładające bazę:

1. ma władzę terytorialną na terenie bazy

2. prawo łączności z bazą przez terytorium przylegające

3. prawo pobytu na terenie bazy i wokół niej obcych sił zbrojnych

Państwo tworzące bazę uzyskuje prawo okupywania, używania oraz kontrolowania terytorium w celach wojskowych - bezterminowo lub na okres od 10 do 99 lat. Może także zainstalować urządzenia woskowe, gromadzić zapasy amunicji, itd.

Przykłady:

# bazy radzieckie na terytorium PRL

# bazy amerykańskie - największa liczba baz wojskowych poza własnych terytorium (np. Niemcy, Korea Południowa, Japonia, Włochy, Wielka Brytania, Kuba - Guantanamo)

GRANICE

Jest to płaszczyzna pozioma lub pionowa, która oddziela terytorium jednego państwa od innego lub też od terytorium niepodlegającemu niczyjej jurysdykcji.

GRANICE PAŃSTWA:

Naturalne (geograficzne) - np. Dunaj - wyznacza granicę między Rumunią a Bułgarią

Sztuczne (geometryczne) - np. Polska - Obwód Kaliningradzki Szczególne sposoby delimitacji granicy dotyczą cieków wodnych i wód stojących:

1. Mediana (środek rzeki) - rzeki nieżeglowne

2. Talweg (nurt rzeki) - rzeki żeglowne

RODZAJE GRANIC:

1. Orograficzne - uwzględniają ukształtowanie terenu, np. między Polską a Słowacją w Tatrach

2. Geometryczne - nie zależą od ukształtowania terenu, np. Libia, Egipt, Sudan

ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ GRANIC

1. Polityczne określenie granicy

2. Delimitacja w umowie międzynarodowej ze szczegółowym opisem jej przebiegu

3. Demarkacja - ustawienie znaków granicznych

4. Redemarkacja - odnowienie znaków granicznych; nie jest to de facto etap kształtowania granicy

ZASADA NIENARUSZALNOŚCI GRANIC

Nie funkcjonuje jako samodzielna zasada prawa międzynarodowego; z Karty Narodów Zjednoczonych i Deklaracji zasad prawa międzynarodowego można wydedukować zakaz naruszania granic i rewizji. Zasada ta znalazła wyraz w Akcie Końcowym KBWE jako zasada III.

RZEKI MIĘDZYNARODOWE

Klasyfikacja rzek ze względu na położenie geograficzne:

Rzeki narodowe

Rzeki międzynarodowe - to rzeki przepływające przez terytorium co najmniej dwóch państw oraz rzeki żeglowne mające ujście do morza, oceanu (Amazonka, Dunaj, Indus, Kongo, Ren, Niger, Senegal)

Prawo międzynarodowe zajmuje się wolnością żeglugi na rzekach międzynarodowych oraz innymi sposobami wykorzystania rzek, np. do celów produkcji energii elektrycznej, nawadniania i kwestiami zanieczyszczenia i ochrony środowiska.

Umiędzynarodowienia rzeki na wpływa na utratę zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne.

Państwa zachowuję prawo regulacji żeglugi, dla własnych statków mogą zastrzec tzw. KABOTAŻ - żeglugę i przewóz osób lub towarów między własnymi portami

STATUS PRAWNY RZEK

AMAZONKA

Przepływa przez Peru i Brazylię

Źródło: Andy peruwiańskie; ujście: Ocean Atlantycki

Długość: 6400km, szerokość: do 20km, głębokość: do 80km, powierzchnia dorzecza: 42km²; w delcie liczne wyspy

1978r. - traktat o współpracy dotyczący dorzecza Amazonki - wprowadzenie wolności żeglugi dla statków nadbrzeżnych pod warunkiem wzajemności podpisany przez Boliwię, Brazylię, Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam, Wenezuelę.

DUNAJ

Źródło: Niemcy; ujście: Morze Czarne ( w Rumunii)

1855r. - Konferencja wiedeńska

1856r. - paryski traktat pokojowy

• Swoboda żeglugi dla wszystkich bander

• Powołanie Europejskiej Komisji Dunaju (początkowo ad hoc państwa nie położone nad Dunajem)

• Powołanie Komisji Rzecznej

1948r. - Konwencja belgradzka ustanawia nowe reguły dotyczące zarządu i wykorzystania Dunaju tylko przez państwa nadbrzeżne

INDUS

Przepływa przez Chińską Republikę Ludową, Indie, Pakistan

Źródło: Tybet; ujście: Morze Arabskie

Długość: 3180km, dorzecze: 960tys km²

1960r. - traktat regulujący wykorzystanie wód Indusu zawarty między Indiami a Pakistanem - rzeka wspólna

KONGO

1885r. - Konferencja berlińska

1890r. - Deklaracja brukselska

1919r. - Konwencja z Saint - Germain - en - Laye

REN

1868r.- Konwencja marheimska - Centralna Komisja Żeglugi; wolność żeglugi

NIGER

1885r. - Konferencja berlińska (pierwsza regulacja)

1919r. - Konwencja z Saint - Germain - en - Laye (wolność żeglugi na głównym nurcie i jej dopływach)

1964r. - Konferencja w Niamej - powołanie Komisji Nigru

SENEGAL

Ma charakter rzeki mieszanej

1963r. - pierwsza regulacja - powołano Komitet Wykonawczy

1964r. - umowa zawarta przez państwa nadbrzeżne - prymat żeglugi i ochrony środowiska na rzecze

WYKŁAD 7

Międzynarodowe prawo morza

reguluje status oraz korzystanie z obszarów morskich oraz żeglugę

1. Law of the sea - prawo międzynarodowe morza

2. maritine law - normy wewnętrzne o charakterze administracyjno-prawnym, cywilno-prawnym

Składniki obszaru morskiego terytorium państwowego:

morskie wody wewnętrzne (zrównane statusem z terytorium lądowym)

wody archipelagowi

morze terytorialne - innym państwom przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu i prawo przejścia tranzytowego w przypadku cieśnin.

wyłączna sfera ekonomiczna

Morskie wody wewnętrzne

Wody znajdujące się miedzy lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego (np. zatoki morskie o określonej szerokości, zatoki historyczne, wody portów morskich (akwatoria) podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągając się również na przestrzeń powietrzną i dno akwenu.

Zatoki

Szerokość zatoki:

• reguła 10 mil - obowiązywała kiedyś - jeżeli odległość między brzegami przy wejściu zatoki nie przekracza 10 mil to taką zatokę uważa się za część morskich wód wewnętrznych - obalona przez NTS

• współcześnie 24 mile (wg konwencji genewskiej o morzu terytorialnym, strefie podległej oraz konwencji z Montego Bay

• 1 mila = 1852m.

Zatoki historyczne

• Pod uwagę bierze się tytuł historyczny do władania danym akwenem

• Muszą być we władaniu państw nadbrzeżnych od dawna, np. M. Czukockie, Karskie, Zatoka Piotra Wielkiego - bez względu na rozmiar należą do wód wewnętrznych Rosji

Porty morskie

Porty handlowe (otwarte) - Szczecin- Świnoujście, Gdynia i Gdańsk, Darłowo, Ustka, Kołobrzeg

Porty zamknięte - nie mogą zawijać statki obcych bander

Porty wojenne

Państwo nadbrzeżne może zamieniać status portu. Nie powinno odmówić wejścia do portu zamkniętego statkowi, który uległ awarii i znajduje się w niebezpieczeństwie. Port otwarty powinien być dostępny dla statku wszystkich bander.

Reda - obszar przed wejściem do portu, uważane za część morza terytorialnego. Statki oczekują tam na wejście do portu. Czasami na radzie odbywa się załadunek lub wyładunek Należy do morskich wód wewnętrznych.

Zasięg polskich morskich wód wewnętrznych - reguluje ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej. Art. 4 tej ustawy wyszczególnia polskie wody wewnętrzne.

Ponadto:

Państwo może zabronić obcym statkom korzystania ze swoich wód wewnętrznych

Okręty wojenne nie mogą zawijać do portów bez zezwolenia. Jurysdykcja nie obejmuje takiego statku

Statki handlowe nie muszą posiadać specjalnego zezwolenia

Jurysdykcja:

Statek w porcie podlega jurysdykcji cywilnej i karnej państwa nadbrzeżnego w zakresie koniecznym dla ochrony jego interesów

W praktyce jurysdykcja karna jest wykonywana, gdy skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego

W sprawach dyscyplinarnych państwo nadbrzeżne nie ingeruje

Wody archipelagowe

Nowa kategoria od KMP z 1982 roku. Są to wody wewnętrzne, ale suwerenność państwa ulega ograniczeniu ze względu na interes żeglugi morskiej i powietrznej (prawo nieszkodliwego przepływu oraz prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim)

Zasięg:

Państwo może wytyczać linie podstawowe łączące wysunięte najdalej w morze punkty wysp

Państwo archipelagowi wytycza szlaki przejścia

Jeśli brakuje szlaków wówczas wykorzystywane są normalne szlaki

Prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim nie może być zawieszone i obejmuje statki powietrzne oraz okręty podwodne, które nie muszą przepływać w wynurzeniu

Morze terytorialne

Pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, między morzem pełnym lub sferą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi z drugiej strony.

Podlega zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego

Szerokość pasa morza terytorialnego nie może przekraczać 12 mil morskich (KMP)

Historycznie od 3 do 200 mil

Linia podstawowa

Linia oddzielająca morskie wody wewnętrzne od morza terytorialnego

Służy do wyliczenia szerokości morza terytorialnego

Np. linia wybrzeża lub najdalszego odpływu - granica zewnętrzna morza terytorialnego jest granicą terytorialną państwa

Metoda prostych linii podstawowych - łączenie przy pomocy prostych najdalej wysuniętych punktów wybrzeża

Prawo nieszkodliwego przepływu

Stanowi ograniczenie suwerenności państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym

Wywodzi się ze zwyczaju

Potwierdzone w Konwencji genewskiej o morzu terytorialnym i pasie przyległym z 1952 roku, KMP 1982

Przepływ przez morze terytorialne w celu wejścia na wody wewnętrzne

Przepływ w celu wyjścia z wód wewnętrznych na morze otwarte

Przepływ prosty (statek płynie z obcego portu i przepływa przez morskie terytorium - oznacza brak zatrzymania się i zacumowania kotwicy (z wyjątkiem, gdy statkowi grozi niebezpieczeństwo)

Na statki korzystające z tego prawa nie można nakładać opłat z tytułu samego przepływu, ewentualnie za usługi specjalne, np. holowanie statku

„Nieszkodliwy”

Statek nie może zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu

Statek musi przestrzegać praw państwa nadbrzeżnego

Okręty podwodne - wynurzone - zgoda na przepływ

Okręty wojenne - niektóre państwa, broń zwrócona w kierunku przeciwnym niż ląd

Kutry rybackie - sieć zwinięta

Jurysdykcja na morzu terytorialnym:

Państwo nadbrzeżne nie ma pełnej jurysdykcji cywilnej i karnej - w części przysługuje ona także państwu bandery

Jurysdykcja cywilna:

Państwo nadbrzeżne co do zasady nie może zatrzymać statku w celu wykonania jurysdykcji cywilnej w stosunku do osoby, która znajduje się na statku i nie może zająć tego statku

Nie dotyczy statków, które wypływają z wód wewnętrznych

Jurysdykcja karna:

Art. 27 KMP

Art. 19 I KG

Sprawa Eislera

G. Eisler stał się bohaterem incydentu dyplomatycznego w 1949 roku. Przebywał na polskim statku „Batory” w porcie Southampton i został aresztowany przez policję brytyjską działającą w porozumieniu z USA. Kapitan statku zaprotestował, ale został poinformowany, że chodzi o ekstradycję do USA, do której zresztą nie doszło. Sprawa jest przykładem ingerencji w jurysdykcję karną państwa bandery na swoim statku.

Zasady postępowania w przypadku wykonania uprawionej jurysdykcji przez państwo nadbrzeżne:

Uwzględnienie interesu żeglugi

Powiadomienie o podjętych krokach przedstawiciela dyplomatycznego państwa bandery

Obszary poza morzem terytorialnym, na których państwo może zastrzec pewne uprawnienia:

Strefa przyległa - część morze otwartego przylegająca do morza terytorialnego - uprawnienia państwa nadbrzeżnego w dziedzinie kontroli celnej lub sanitarnej

24 mile od linii podstawowej

Polska nie posiada strefy przyległej

Strefa wyłącznego rybołówstwa

Np. wyłączność rybołówstwa dla własnych obywateli

Polska strefa pokrywa się z wyłączną strefą ekonomiczną

Szelf kontynentalny - dno morskie

państwo nadbrzeżne ma suwerenną prawo pozyskiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu - norma zwyczajowa;

sięga do głębokości 200m, szerokość od 15 km do 1400km;

niektóre morza leżą w całości na szelfie (Bałtyk)

państwa rozciągały swoje władztwo na szelf w drodze aktów jednostronnych

1958 - Konwencja o szelfie kontynentalnym

Wyłączna strefa ekonomiczna

w takiej strefie państwo nadbrzeżne ma suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszystkich zasobów wód morskich oraz dna morskiego - suma uprawnień w strefie szelfu kontynentalnego i wyłączonego rybołówstwa

strefa taka rozciąga się poza morze terytorialne

szerokość nie może przekroczyć 200 mil od linii podstawowej

prawa państw mają charakter ekonomiczny

prawo innych państw tj. na morzu pełnym z uwzględnieniem prawa państwa nadbrzeżnego

WYKŁAD 8

Międzynarodowe prawo morza - ciąg dalszy

MORZE OTWARTE

Obszary morza pełnego, które rozciągają się poza morze terytorialne, strefę przyległą, strefę wyłącznego rybołówstwa oraz od 1982r. także poza wyłączną strefę ekonomiczną.

Morze otwarte (pełne)

Lepiej posługiwać się terminem „morze otwarte”, gdyż „pełne” używane jest także w nawigacji i oznaczać może np. morze terytorialne

Otwarte - dostępne dla użytkowania przez wszystkie państwa

STATUS PRAWNY MORZA OTWARTEGO

= treść zasady wolności mórz otwartych wykształconej w XVII i XVIIII wieku z normy zwyczajowej.

Regulacja:

II Konwencja Genewska z 1958r.

Konwencja z Montego Bay z 1982r.

Pierwsze uzasadnienie tej zasady wykształcił Hugo Grocjusz w 1609r. w dziele „Mare liberum”, w którym napisał, że: „Nikt nie może mieć monopolu na żeglugę po morzach”.

TREŚĆ ZASADY WOLNOŚCI MÓRZ OTWARTYCH

Otwarcie mórz i oceanów dla wszystkich narodów bez względu na to, czy posiadają dostęp do morza, czy nie

Zakaz wysuwania roszczeń w zakresie poddania swojej suwerenności jakiejkolwiek części morza otwartego (wyjątek: zatoki historyczne)

Zastrzeżenie wód międzynarodowych dla celów pokojowych

WOLNOŚCI MORZA OTWARTEGO - ART.87 KMB

Wolność żeglugi

Wolność przelotu

Wolność układania podmorskich kabli i rurociągów (zakaz ich niszczenia, nakaz ich ochrony)

Wolność budowania sztucznych wysp oraz innych instalacji dozwolonych przez prawo międzynarodowe

Wolność łowienia

Wolność prowadzenia badań naukowych (dla celów pokojowych)

KLAUZULA LIMITACYJNA

Jedno z ograniczeń zasady wolności mórz:

„Wszystkie państwa korzystają z tych wolności, uwzględniając należycie fakty, że inne państwa są również zainteresowane korzystaniem z wolności morza pełnego”.

Incydent na Morzu Ochockim:

Aresztowanie polskiego statku „Aquarius”

„Mintajowa wojna” 1993 - 1997

Statek naruszył zakaz połowu mintaja

Rosjanie dokonali aresztowania, ale po ugodzie i zapłaceniu należności uwolnili statek

INNE OGRANICZENIA WOLNOŚCI ŻEGLUGI:

Ograniczenia mają przede wszystkim służyć ściganiu przestępstw międzynarodowych, ale nie mogą podważać pewności obrotu prawnego

Prawo wizyty i rewizji

Prawo pościgu

Ograniczenia wynikające z umów międzynarodowych (obowiązuje tylko między ich sygnatariuszami)

PRAWO WIZYTY I REWIZJI

Np. gdy statek trudni się nielegalnym handlem narkotykami państwo, którego banderę ten statek podnosi powinno współdziałać z innymi w zwalczanie tego Hadlu

# prawo wizyty i rewizji służy wykonywaniu kontroli i nadzoru na zasadach wzajemności

ETAPY:

1. Prawo zbliżenia się celem sprawdzenia bandery, nazwy i portu macierzystego

2. Wysłanie łodzi z oficerem na pokładzie i złożenie wizyty na statku (odnotowanie tego zdarzenia w „Dzienniku pokładowym”)

3. Ewentualnie rewizja statku (sporządzenie protokołu)

Prawo wizyty i rewizji powinno być wykonywane z poszanowaniem norm kurtuazji międzynarodowej.

PRZESŁANKI PRAWA WIZYTY I REWIZJI:

Statek trudni się piractwem, handlem niewolnikami (ludźmi), nadaje nielegalnie audycje radiowe bądź telewizyjne, nie posiada przynależności państwowej lub podnosi obcą banderę

Podmioty uprawnione do wykonania wizyty i rewizji:

Według KMB:

1. Okręty wojenne

2. Samoloty wojskowe

3. Inne statki morskie lub powietrzne posiadające specjalne upoważnienie

czyli jednostki w służbie państwowej.

Gdy podejrzenia w stosunku do statku się nie potwierdzą państwo dokonujące wizyty ma obowiązek naprawienia szkody (obejmuje damnum emergens - faktyczna szkoda i lucruum cessans - utracone korzyści)

Prawo wizyty i rewizji w czasie konfliktu zbrojnego:

1. Ma na celu sprawdzenie, czy statek nie przewozi kontrabandy wojennej

2. Może być wykonane tylko na morzu otwartym, nie dotyczy więc stref zneutralizowanych

PRAWO POŚCIGU

Prawo to przysługuje państwu nadbrzeżnemu, jeżeli obcy statek lub osoby przebywające na jego pokładzie popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego podczas przebywania na jego wodach wewnętrznych lub morzu terytorialnym

Państwo może ścigać taki statek, sprowadzić go do portu i sprawców ukarać

Pościg musi być „gorący” (rozpoczęty na wodach wewnętrznych lub morzy terytorialnym + sygnał nakazujący zatrzymanie) i nieprzerwany (statek ściga się tylko na własnych wodach lub morzu pełnym)

Pościg może być prowadzony tylko przez okręty wojenne lub samoloty wojskowe oraz inne jednostki pozostające w służbie państwa nadbrzeżnego

KORZYSTANIE Z WOLNOŚCI MORZA OTWARTEGO WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

Intensywna żegluga spowodowała konieczność wytyczenia specjalnych tras w niektórych regionach świata

Zanieczyszczenia zbiorników wodnych (problem rozliczania za zanieczyszczenia)

Zasoby morza otwartego nie są wiecznie niewyczerpalne

Kurczenie się obszaru, na którym stosuje się zasadę wolności mórz z powodu tworzenia wyłącznych stref ekonomicznych

JURYSDYKCJA NA MORZU OTWARTYM

Art. 97 Konwencji z Montego Bay - jurysdykcja karna przysługuje tylko państwu bandery lub państwu obywatelstwa osoby odpowiedzialnej za wypadek (w przypadku zderzeń, spraw dyscyplinarnych)

Statek nie może być zajęty lub zatrzymany przez inne państwo nawet dla celów przeprowadzenie dochodzenia (z wyjątkiem: prawa wizyty i rewizji, prawa pościgu)

Okręty wojenne korzystają z immunitetu

PIRACTWO = ROZBÓJNICTWO MORSKIE

Ściganie piractwa stanowi wyjątek od wyłącznej jurysdykcji państwa bandery wobec statku na morzu otwartym

Stanowi zbrodnię prawa narodów - każde państwo może zatrzymać statek piracki, schwytać piratów i ukarać

Art.101 KMB

Niebezpieczne rejony: wody wokół Indonezji, Filipin, Sri Lanki, Liberii, Sierra Leone, Somalii, Wybrzeża Kości Słoniowej

Zalecenia armatorów, aby ich statki o prędkości mniejszej od 20 węzłów utrzymywały odległość min. 100mil morskich od wybrzeża.

1. Tankowiec Sirius Star porwany u wybrzeży Kenii 15 listopada 2008r. z dwoma obywatelami RP na pokładzie (zażądano okupu w wysokości 25 mln dolarów)

• W latach 2000 - 2006 zanotowano ok. 2,4 tysiąca aktów piractwa

• Wielu przypadków aktów pirackich się nie ujawnia

• Liczba ataków potroiła się w stosunku do lat ubiegłych - ma to związek ze wzmożeniem ruchu na morzach

METODY PIRACKIE

Różne w zależności od regionu, np.:

1. Napady na jednostki w portach lub podczas powolnego przejścia wzdłuż wybrzeża, ale także w dużej odległości od wybrzeża

2. Podpływają małymi łodziami i po łańcuchu kotwicznym wchodzą na pokład

3. Porywają marynarzy i kradną towary przewożone przez statek

PIRACI …

Biedota z nadmorskich miejscowości

„bojownicy” ugrupowań politycznych (np. w Somalii)

„partyzanci”

Gangi rabusiów nadmorskich

Handlarze narkotykami

ZWALCZANIE PIRACTWA

Azja: Regionalne porozumienie o zwalczaniu piractwa i rozbójnictwa morskiego z 2004r. - przystąpiły do niego państwa skupione w Stowarzyszeniu Narodów Azji Południowo - Wschodniej

Centrum ds. Piractwa w Kuala Lumpur od 1993r.

02.06.2008 - rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ (nr 1816) autoryzuje państwa do podjęcia wszelkich możliwych środków w celu walki z piractwem u wybrzeży Somalii

Obowiązek udzielania pomocy - Art. 98 KMB

ZWALCZANIE PRZEWOZU NIEWOLNIKÓW

Każdy niewolnik zbiegły na statek pływający pod banderą jakiegokolwiek państwa staje się wolny

WYKŁAD 9

STATKI MORSKIE

Definicje statku morskiego zawarte są w konkretnych umowach międzynarodowych i nie mają charakteru definicji uniwersalnych. Stosuje się je jedynie dla celów konkretnych konwencji. Obejmują przeróżne jednostki pływające

Przykład

1. Statek według Konwencji dotyczącej interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia olejami: każdy morski statek jakiegokolwiek rodzaju lub każde urządzenie pływające

2. Polski Kodeks Morski :urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej

Statkiem nie będą szalupy, tratwy, dźwigi, platformy pływające, ani wraki statków.

PRZYNALEŻNOŚĆ STATKU

Statki muszą posiadać przynależność państwową (tylko do jednego państwa)

Przejawem tej przynależności jest bandera. Łącznik lex banderae wiąże statek z porządkiem prawnym państwa, którego banderę podnosi.

Rejestracja statku jest aktem, na mocy którego statek nabywa przynależność.

Nabywanie przynależności reguluje prawo wewnętrzne państwa

Statek posługujący się dwoma lub więcej banderami traktowany jest jako statek bez przynależności państwowej.

ART. 5 § 1 Konwencji genewskiej o morzu pełnym:

Pomiędzy państwem a statkiem powinien istnieć rzeczywisty związek, a w szczególności państwo powinno skutecznie wykonywać swą jurysdykcję i kontrolę w zakresie technicznym, administracyjnymi socjalnym nad statkami podnoszącymi jego banderę.

„Rzeczywisty związek” - przykłady

Portem macierzystym będzie port danego państwa

Właścicielem statku jest osoba prawna, mająca siedzibę w danym państwie, Skarb tego Państwa, obywatel

Właściciel prowadzi działalność armatorską w danym państwie

W RP zasady rejestracji reguluje Kodeks Morski z 2001r. (Dz.U. z 2001, Nr 138, Poz. 1545 z późniejszymi zmianami)

„PAŃSTWA TANICH (WYGODNYCH, GRZECZNOŚCIOWYCH) BANDER”

Np. Liberia i Panama, a także Malta, Cypr

Nie wymagają spełnienia żadnych specjalnych warunków by zarejestrować u nich statek

Właściciele płacą mniejsze podatki i opłaty oraz nie muszą przestrzegać surowych przepisów dotyczących bezpieczeństwa, ochrony socjalnej, itp.

Konwencja w sprawie warunków rejestracji statków z 07.02.1986

Wymaga rzeczywistego związku statku z państwem rejestracji

RP podpisała, ale nie ratyfikowała

Konwencja nie weszła jeszcze w życie

ZWIERZCHNICTWO OKRĘTOWE

Jurysdykcja państwa nad statkami, które pływają pod jego banderą na morzu otwartym

Jurysdykcję wykonują okręty wojenne

Wszelkie zdarzenia na statku traktuje się tak, jakby miały miejsce na terytorium państwa

Statek jednak nie jest uznawany za część terytorium państwa

KLASYFIKACJA STATKÓW

Okręty wojenne - część Sił Zbrojnych państwa, posiadają szczególny status prawny(są chronione immunitetem), muszą nosić znaki zewnętrzne okrętów wojennych państwa

Statki - wszystkie inne jednostki nie będące okrętami wojennymi; mają różne funkcje, przeznaczenie i budowę

STATKI O SPECJALNEJ CHARAKTERYSTYCE

Statki o napędzie jądrowym

Statki przewożące szkodliwe substancje

Zbiornikowce i chemikaliowce przewożące substancje ciekłe luzem; państwa mogą wprowadzić ograniczenia ich przepływu przez morze terytorialne

CIEŚNINY MIĘDZYNARODOWE

Cieśniny łączą morza i oceany - drogi wodne łączące dwie części morza otwartego

W 1958r. skodyfikowano normy zwyczajowe na temat przejścia przez cieśniny

Według zwyczaju w zależności od szerokości cieśniny obowiązują wolności morza otwartego i prawo nieszkodliwego przepływu

SPRAWA CIEŚNINY KORFU - WYROK MTS Z 1949R.

Potwierdzenie norm zwyczajowych

Miało miejsce zdarzenie z 1946r. - uszkodzenie dwóch torpedowców brytyjskich podczas przepływu przez morze terytorialne Albanii, gdzie śmierć poniosło kilkunastu marynarzy

STANOWISKO MTS

Albania naruszyła powszechne normy prawa obowiązującego w cieśninach, łączących dwie części morza otwartego.

Cieśnina Korfu stanowi jednak terytorium Albanii i jej rozminowanie było czynnością zbędną dla przepływu, a więc naruszeniem suwerenności Albanii.

ZMIANY WPROWADZONE PRZEZ KONWENCJĘ Z MONTEGO BAY:

W wyniku wprowadzenia 12milowego morza terytorialnego wiele cieśnin znalazło się w obszarze terytorium państwowego

Rozróżnione cieśniny terytorialne i cieśniny używane do żeglugi międzynarodowej.

REŻIMY CIEŚNIN:

Cieśniny, których status regulują odrębne umowy międzynarodowe

Cieśniny szersze niż 24mile morskie

Cieśniny używane do żeglugi międzynarodowej, na których przysługuje prawo przejścia tranzytowego

Cieśniny terytorialne, na których przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu

Cieśniny lokalne

CIEŚNINY UŻYWANE DO ŻEGLUGI MIĘDZYNARODOWEJ

Cieśniny „pomiędzy jednym obszarem morza otwartego lub wyłącznej strefy ekonomicznej a drugim obszarem morza otwartego lub wyłącznej strefy ekonomicznej” (Art. 37 KMB)

PRAWO PRZEJŚCIA TRANZYTOWEGO (Art. 38 KMB)

Korzystają z niego wszystkie statki morskie i powietrzne

Wyłącznie w celu szybkiego i nieprzerwanego tranzytu przez cieśninę

Nie można mu stawiać przeszkód

Nie powinno być zawieszone (Art.. 44 KMB)

OBOWIĄZKI STATKÓW MORSKICH I POWIETRZNYCH (Art. 39 KMB)

1. Przechodzić bez zwłoki przez cieśninę lub ponad nią

2. Powstrzymywanie się od groźby lub użycie siły przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości państwa położonego nad cieśniną i od naruszenia w inny sposób zasad prawa międzynarodowego zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych (przechodzić pokojowo)

3. Powstrzymywanie się od wszelkich innych poczynań nie związanych ze zwyczajnym sposobem szybkiego i nieprzerwanego tranzytu, chyba że konieczność takich poczynań została spowodowana przez siłę wyższą lub krytyczne położenie

OBOWIĄZKI PAŃSTWA POŁOŻONEGO NAD CIEŚNINĄ (Art. 44 KMB)

1. Nie powinny stawiać przeszkód przejścia tranzytowego

2. Powinny podawać w należyty sposób do publicznej wiadomości informacje o każdym, znanym sobie niebezpieczeństwie dla żeglugi w cieśninie lub przelotu nad nią

Status uregulowany w odrębnych umowach międzynarodowych posiadają:

1. Cieśniny Bałtyckie

2. Cieśniny Czarnomorskie

3. Cieśnina Magellana

CIEŚNINY BAŁTYCKIE /DUŃSKIE

1. Mały Bełt

2. Duży Bełt

3. Sund

• Łączą Morze Północne z Morzem Bałtyckim

• Nie należy ich mylić z Cieśniną Duńską, która leży między Grenlandią a Islandią

STATUS PRAWNY

Traktat kopenhaski z 14.03.1987r.

• Dania nie może zatrzymywać statków i nie pobiera żadnych opłat za przepływ

• Jedyne ograniczenia dotyczą okrętów wojennych (liczba okrętów oraz czas przejścia) - reguluje prawo wewnętrzne Danii i Szwecji

CIEŚNINY CZARNOMORSKIE

2. Cieśnina Bosfor - łączy Morze Czarne z Morzem Marmara

3. Cieśnina Dardanele - łączy Morze Marmara z Morzem Egejskim

• Konwencja z 1936r. z Montreaux (Szwajcaria) potwierdza swobodę żeglugi w cieśninach dla statków handlowych i wojennych (pod pewnymi warunkami) w czasie pokoju

CIEŚNINA MAGELLANA

Odkryta przez F. Magellana w 1520r.

Łączy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym

Leży między Ameryką Południową a wyspami Ziemi Ognistej

Status prawny określa traktat zawarty między Argentyna a Chile w 1881r. - neutralizacja i demilitaryzacja cieśniny, swoboda przepływu

KANAŁY MORSKIE

Sztuczne połączenie dwóch otwartych dla żeglugi morskiej obszarów morskich

ABY KANAŁ BYŁ MIĘDZYNARODOWY:

Suweren musi na to wyrazić zgodę

Umową międzynarodową ustanawia się na nim swobodę żeglugi dla statków morskich i okrętów wojennych wszystkich bander

KANAŁ SUESKI

Wykopany w latach 1859 - 1869

Kanał głębokowodny dla statków morskich

Łączy Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym

Długość: 161km; szerokość: 160 - 200km (miejscowo poszerzany)

Status prawny:

• 1888r. - traktat w Konstantynopolu - otwarcie dla pokojowej żeglugi

• Po wojnie sueskiej (1956) - 05.06.1975r. nastąpiło ponowne otwarcie Kanału Sueskiego i udostępnienie dla żeglugi

KANAŁ KILOŃSKI

Łączy Morze Północne z Morzem Bałtyckim

Wybudowany w latach 1887 0 1895

Długość: 99,5km; szerokość: 104km; głębokość: 11,3m

Umiędzynarodowiony w Traktacie Wersalskim w 1919r.

(sprawa parowca Wimbledon - 1923r.)

KANAŁ KORYNCKI

Wybudowany w latach 1882 - 1893

Łączy Morze Egejskie z Morzem Jońskim

przecina Przesmyk Koryncki, oddzielając tym samym półwysep Peloponez od głównej części Grecji, czyniąc go faktycznie wyspą

suwerenność i zwierzchnictwo sprawuje Grecja - warunki korzystania z Kanału określa prawo wewnętrzne Grecji i kilka umów międzynarodowych

WYKLAD 10

OBSZARY PODBIEGUNOWE. PRZESTRZEŃ POWIETRZNA I KOSMICZNA

ARKTYKA:

obszary wokół Bieguna Północnego

obejmuje:

1. Morze Arktyczne

2. Ocean Lodowaty Północny

3. Przylegające morza wraz z wyspami

Zasoby naturalne Arktyki (gaz ziemny, ropa naftowa) nie podlegały eksploatacji z przyczyn naturalnych - gruba warstwa lodu i pokrywa śniegu. Ocieplenie klimatu sprzyja jednak dążeniom państw do uzyskania dostępu do tych złóż.

Status prawny Arktyki.

nie jest uregulowany w żadnej umowie międzynarodowej

1. teoria morza otwartego - wolność żeglugi tak, jak na morzu otwartym

2. teoria sektorów - wysunięta przez Kanadę w 1925r.; państwa leżące wokół obszaru arktycznego rozciągają swoje władztwo na obszary Arktyki przylegające do ich terytorium (tzw. sektory) = teoria przylegania (USA, Rosja, Norwegia, Kanada, Dania) - stanowi normę zwyczajową PM, ponieważ praktyka państw nie została zakwestionowana i w ten sposób utrwaliło się prawo państw podbiegunowych do sektorów terytorialnych w Arktyce

W 1966r powstała Rada Arktyczna (skład: Kanada, Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia, Rosja, Szwecja, USA)

charakter regionalny stanowi forum współpracy w zakresie tematyki związanej z trwałym i zrównoważonym rozwojem regionalnym Arktyki

ROSYJSKA WYPRAWA „ARKTYKA 2007”

wbicie flagi rosyjskiej w okolicy Bieguna Północnego; Rosjanie przeprowadzili badania dna morza - Arktyka należy do Rosji, bo jest połączona z Rosją szelfem kontynentalnym

# Dania - zbiera dowody potwierdzające jej roszczenia wobec Arktyki

Komisja ds. granic szelfu kontynentalnego

działa w ramach ONZ

rozstrzyga roszczenia państw poza ich 200 milowy pas szelfu

• Rosja, Norwegia - złożyły swe roszczenia

• Dania, Kanada - zbierają dowody

20.11.2008 - UE przyjęła komunikat „UE i Region Arktyczny”

1. Ochrona środowiska naturalnego Arktyki i jej wolności

2. Badania

3. Prowadzenie zrównoważonego korzystania z zasobów Arktyki

ANTARKTYKA

Obszary wokół Bieguna Południowego

Obejmuje:

1. Antarktydę

2. Ocean Lodowaty Południowy

3. Część Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego na południe od 60 równoleżnika szerokości geograficznej południowej

Status prawny Antarktyki.

Teoria sektorowa nie przyjęła się; nie ma znaczenia

Traktat waszyngtoński (1959r.) - ratyfikowany w 1961r.;

1. uznający całe terytorium Antarktydy za neutralną i zdemilitaryzowaną strefę, w której zakazane są próby jądrowe i działania woskowe

2. zabrania wysuwania nowych roszczeń wobec Antarktyki i rozszerzania istniejących

3. strony mają prawo prowadzenia inspekcji w każdym czasie i w każdym obszarze

Strony układu tworzą tzw. KLUB i odbywają cykliczne spotkania (13 państw).

Polska jest stroną traktatu i posiada na terenie Antarktyki dwie stacje naukowo - badawcze:

im. A. B. Dobrowolskiego (nieczynna)

im. H. Arctowskiego (całoroczna, czynna)

1977r. - Polska przystąpiła do traktatu waszyngtońskiego

Protokół madrycki o ochronie środowiska Antarktyki (1991r.)

Konwencja o ochronie i uregulowaniu połowu wielorybów (1946r.)

Konwencja o ochronie fok antarktycznych (1972r.)

Dążenie „Antarktyka jako wspólne dziedzictwo ludzkości” zostało zablokowane przez Klub.

PRZESTRZEŃ KOSMICZA

Rozwój żeglugi powietrznej - regulacja statusu prawa przestrzeni powietrznej;

Pierwszy akt prawa lotniczego - 1784r. zarządzenie regulujące loty balonem nad Paryżem (aeronauci musieli uzyskać zgodę władz na wykonywanie lotów); w ten sposób państwo kontrolowało przestrzeń powietrzną nad swoim terytorium

1898r. - I umowa lotnicza między Rzeszą a Austro-Węgrami dotycząca przekroczenia granicy za pomocą balonów wojskowych

1900r. - Paul Franchille zwraca się do Instytutu Prawa Międzynarodowego z apelem o konieczność uregulowania statusu prawnej przestrzeni

Teoria „wolnej przestrzeni powietrznej” popierana przez Instytut prawa Międzynarodowego

Zamknięcie przestrzeni powietrznej ze względów bezpieczeństwa - obecnie

1919r. - Konferencja w Paryżu dotycząca uregulowania statusu przestrzeni powietrznej

1919r. - Konwencja dotycząca unormowania żeglugi powietrznej

ZASADA CAŁKOWITEGO I WYŁĄCZNEGO ZWIERZCHNICTWA PAŃSTWOWEGO

„Każde państwo posiada pełną i wyłączną suwerenność nad przestrzenią atmosferyczną ponad swoim terytorium”.

POZOSTAŁE ZASADY:

Wymóg zgody państwa na otwarcie regularnych linii komunikacji powietrznej

Wolność przelotu cywilnych podmiotów prywatnych bez zgody umawiający się stron

• Międzynarodowa Komisja Żeglugi Powietrznej

• Konwencja iberoamerykańska (1926r.)

• Konwencja hawańska (1928r.)

Zasada suwerenności państw do ich przestrzeni powietrznej

• Konwencja chicagowska (obecnie) z 1944r. zastąpiła Konwencję paryską z 1919r.

Praktyka państw spowodowała, że zasada suwerenności państw w ich przestrzeni powietrznej jest powszechną normą zwyczajową PM. Konwencja chicagowska jest podstawą międzynarodowego prawa lotniczego (Polska jest jej stroną od 04.04.1945r.; łącznie 190 państw).

Państwo może ograniczyć lub zakazać lotów nad swoim terytorium w razie nagłej konieczności lub ze względu bezpieczeństwa publicznego. Według Konwencji przelot statku państwowego, wojskowego, celnego, policyjnego, samolotów bez pilota wymaga uprzedniego zezwolenia; umożliwienie tworzenia stref, w których loty będą całkowicie zakazane; prawo kabotażu zarezerwowane jest dla państwa właściwego terytorialnie.

ZASIĘG PRAW PODMIOTOWYCH

Zwierzchnictwo państwa nad jego terytorium lądowym i morskim sięga do wysokości, na której możliwy jest lot klasycznych statków powietrznych

Przestrzeń powietrzna nad morzem otwartym, wyłączną strefą ekonomiczną i szelfem kontynentalnym jest otwarta dla żeglugi powietrznej

PRZYNALEŻNOŚĆ PAŃSTWOWA STATKÓW POWIETRZNYCH

1. Każdy statek powinien posiadać określoną, jedną i rzeczywistą przynależność państwową, która wyraża publiczno-prawną więź statku powietrznego z państwem

2. Statki powietrzne podlegają rejestracji

JURYSDYKCJA NA STATKACH POWIETRZNYCH

Zasada terytorializmu - jurysdykcję ma państwo rejestracji, jeśli przestępstwo popełniono na statku powietrznym

W przestrzeni nie podlegającej niczyjej jurysdykcji państwo wykonuje pełna jurysdykcję nad statkiem, osobami, znajdującymi się na nim; konsul państwa bandery ma prawo podejmowania działań związanych ze zdarzeniami na pokładzie statku

Jurysdykcja cywilna i karna - jak w prawie morza

ORGANIZACJA MIĘDZYNARODOWEGO LOTNICTWA CYWILNEGO (ICAO)

Jej statutem jest II część Konwencji chicagowskiej

Organ ONZ

Powstała w 1947r.

CELE:

• Popieranie rozwoju lotnictwa cywilnego, infrastruktury, lotnisk, szlaków powietrznych

• Dbanie o bezpieczeństwo międzynarodowej żeglugi powietrznej

• Minimalizowanie negatywnego wpływu żeglugi powietrznej na środowisko naturalne

ZMIANY KONWENCJI CHICAGOWSKIEJ

1. Tokio (1963r.) - Konwencja w sprawie przestępstw i innych czynów popełnionych na pokładzie statków powietrznych

2. Haga (1970r.)

3. Montreal (1971r.)

Konwencje nie przyjmują zasady bezwarunkowego wydawania porywaczy samolotów państwom rejestracji samolotu.

Zasada „AUT DEDERE AUT IUDICARE” (Albo wydaj albo osądź)

SPRAWA LOCKERBIE

21.12.1988r. - eksplozja bomby w samolocie z Londynu do Nowego Yorku; samolot spadł na miasteczko Lockerbie w Szkocji, zginęło 270 osób.

KONWENCJĘ CHICAGOWSKĄ UZUPEŁNIAJĄ:

Układ o dwóch wolnościach: prawo przelotu nad terytorium państwa bez lądowania (tranzyt), prawo do lądowania w celach niehandlowych

Układ o pięciu wolnościach (przyznaje wolności techniczne i handlowe)

WYKŁAD 11

PRZESTRZEŃ KOSMICZNA (POZAATMOSFERYCZNA)

1957 - pierwszy sztuczny satelita

1961 - pierwszy lot człowieka w kosmos

1969 - pierwsze lądowanie na Księżycu (Edwin Aldrin, Neil Armstrong)

Związek radziecki i USA wysyłały swoje obiekty w przestrzeń kosmiczną zakładając, że działalność taka nie jest zakazana przez prawo międzynarodowe

Domniemanie wolności korzystania z przestrzeni kosmicznej

Wykształcenie normy zwyczajowej: wolność badania i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej

STATUS PRAWNY PRZESTRZENI KOSMICZNEJ

Działalność ONZ: 1959 - powstaje Komitet do spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej

Komitet opracował deklarację zasad prawnych dotyczących działalności państw w kosmosie

1966 - zalecenie przyjęcia układu o zasadach działalności państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej

1967 - podpisany równocześnie w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi

POSTANOWIENIA UKŁADU:

Wolność wykorzystywania i badania przestrzeni kosmicznej na zasadach równości i bez dyskryminacji - zwyczajowa norma PM. Rywalizacja państw podczas zimnej wojny doprowadziła do zastrzeżenia przestrzeni kosmicznej do celów pokojowych

POKOJOWE WYKORZYSTANIE PRZESTRZENI KOSMICZNEJ:

Zakaz zawłaszczania, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi

Zakaz prób z bronią nuklearną

Zakaz tworzenia baz i fortyfikacji na ciałach niebieskich

Zakaz umieszczania broni jądrowej

Możliwość umieszczenia broni defensywnej

Eksploatacja zasobów naturalnych Księżyca będzie dopuszczalna - na razie moratorium

OBOWIĄZKI PAŃSTW:

Obowiązek rejestracji obiektów kosmicznych

Obowiązek jurysdykcji nad statkiem i załogą

Obowiązek udzielenia pomocy kosmonautom jako wysłannikom całej ludzkości

Obiekty kosmiczne muszą mieć przynależność potwierdzoną aktem rejestracji.

1974 - Konwencja o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną

Krajowy Rejestr

Rejestr ONZ

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PAŃSTW

Zasada odpowiedzialności bezwzględnej za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu

Konwencja z 1972 - o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne

ODPOWIEDZIALNOŚĆ BEZWZGLĘDNA

Potrzebna jest wyraźna podstawa umowna

Jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - akt nie musi być bezprawny

Przesłanki:

• Zaistnienie aktu

• Przypisanie aktu państwu

• Szkoda

Zasady korzystania z przestrzeni kosmicznej zostały potwierdzone w Układzie z 1979r. w sprawie działalności państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich.

GRANICE PRZESTRZENI KOSMICZNEJ

Władza państw kończy się na wysokości, na której po orbitach okołoziemskich poruszają się obiekty wysyłane przez państwa

Przyjmuje się, że przestrzeń kosmiczna rozpoczyna się od wysokości 90 - 100km od powierzchni Ziemi

ŁĄCZNOŚĆ SATELITARNA

INTELSAT - Międzynarodowa Organizacja Łączności Satelitarnej; od 1964r.;

• Zapewnienie globalnego systemu łączności satelitarnej

INMERSAT - Międzynarodowa Organizacja Morskiej Łączności Satelitarnej; od 1976r.

• Zapewnienie statkom morskim niezbędnej łączności

ZAGADNIENIA WYMAGAJĄCE REGULACJI:

Orbita geostacjonarna - orbita nad równikiem; państwa równikowe wysunęły roszczenia do części orbit

1. Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny stwierdził, że orbita i częstotliwości radiowe stanowią ograniczone zasoby naturalne i muszą być wykorzystywane efektywnie i ekonomicznie

Śmieci kosmiczne

Badanie Ziemi z kosmosu (teledetekcja)

Turystyka kosmiczna

Prywatna działalność w przestrzeni kosmicznej

USA

2004 - ogłoszenie doktryny „Operacje obronne w kosmosie”

Ograniczenie dostępu przestrzeni kosmicznej wrogim państwom

USA mogą zakłócać lub eliminować satelity wrogów

LUDNOŚĆ W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Wykaz zagadnień:

Obywatelstwo

Podwójne obywatelstwo

Cudzoziemcy

Bezpaństwowcy

Ekstradycja

Azyl

Obywatelstwo UE

Prawo międzynarodowe w sprawie ludności jest ściśle powiązane z prawem wewnętrznym.

Prawo międzynarodowe reguluje w szczególności:

Obywatelstwo

Immunitety

Standardy traktowania cudzoziemców

Mniejszości narodowe

Międzynarodowy Ruch Osobowy

- te zagadnienia są uzupełniane przez prawo wewnętrzne

LUDNOŚĆ WEDŁUG PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

„ogół osób fizycznych przebywających na terytorium danego państwa i podlegających jego jurysdykcji”

qui in territorio meo est, etami meus subditus est - ktokolwiek znajduje się na terytorium danego państwa podlega jego władzy/prawu

to istotny i konieczny element państwa - zwierzchnictwo personalne

OBYWATELE I CUDZOZIEMCY

Obywatel - szczególna więź prawna z państwem

Cudzoziemcy przebywają na terytorium państwa z reguły czasowo, przez co nie tworzy się między nimi a państwem stała więź (z wyjątkiem tych posiadających domicyl)

POJĘCIE OBYWATELSTWA

1. W starożytnym Rzymie (także w Grecji) pojęcie obywatelstwa pozwalało m.in. odróżnić wolnych mieszkańców Rzymu od ludności krajów podbitych, wcielonych do imperium

2. W okresie monarchii absolutnych utrwaliło się pojęcie poddanego, które określało obowiązki wobec monarchii i państwa

3. Koniec XVIIIw. Hasło rewolucji francuskiej - „nie ma już poddanych” - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789)

TRUDNOŚCI DEFINICYJNE

Próby zdefiniowania obywatelstwa w aktach prawnych oraz uzasadnieniach do projektów ustaw

Bogactwo aspektów obywatelstwa, którego nie da się postrzegać tylko w kategoriach prawnych, w oderwaniu od kontekstu ekonomicznego, społecznego, socjologicznego, itp.

Najczęściej występujące definicje nawiązujące do obywatelstwa jako:

Ogółu praw i obowiązków

Przynależności lub członkowstwa we wspólnocie politycznej

Statusu

Stosunku prawnego jednostki z państwem

WYKŁAD 12 - 12 marca 2009

Cechy obywatelstwa

Trwałość w czasie i w przestrzeni - nie ma charakteru bezwzględnego, ponieważ w pewnych warunkach może dochodzić do zmiany lub wygaśnięcia obywatelstwa

Trwałość trwa nieprzerwanie od momentu nadania obywatelstwa aż do momentu jego wygaśnięcia, niezależnie od zmian w ustawodawstwie

Obywatelstwo istnieje także, mimo że jednostka nie przebywa na terytorium państwa obywatelstwa

Rola obywatelstwa

Jest ono manifestacją suwerenności państwa i stąd na potrzeby prawa międzynarodowego publicznego oznaczać może specyficzny stosunek prawny między jednostką a państwem, które w sprawach dotyczących danej jednostki i ochrony jej interesów ni scenie międzynarodowej ma zawsze jurysdykcję (zwierzchnictwo personalne)

Obywatelstwo ma aspekt wewnętrzny i zewnętrzny

W znaczeniu wewnętrznym oznacza ono prawny związek jednostki z państwem, opartym na prawie wewnętrznym, dający jednostce określonych praw i nałożeniem na nią określonych obowiązków

Obywatelstwo zewnętrzne zaś wyczerpuje się w podległości i przynależności dla określonego państwa jest szczególnie istotne, gdy jednostka przebywa poza jego granicami.

Obywatelstwo jako szczególna więź prawna

Prawa i obowiązki obywatela

• Opieka dyplomatyczna i konsularna ze strony państwa

• Obowiązek państwa udzielenia swojemu obywatelowi zgody na wjazd na terytorium państwa

• Obowiązek poszanowania prawa państwa, wierności państwu

• Służba wojskowa

• Podatki

Obywatelstwo a prawo międzynarodowe

Obywatelstwo jest podstawowym warunkiem wykonywania przez państwo opieki dyplomatycznej (wyjątek UE)

Następuje odejście od koncepcji przyznającej państwom wyłączne kompetencje w sprawach obywatelstwa - w niektórych aspektach pojawiają się również regulacje międzynarodowe

Pojawiają się regulacje międzynarodowe na ten temat, np. Europejska konwencja o obywatelstwie

Prawo człowieka do obywatelstwa

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, 1948, art. 15

Konwencja o Prawach Dziecka, 1989, art. 7,

Amerykańska Karta Praw Człowieka, 1969, art. 20

Europejska Konwencja o Obywatelstwie, 1997, art. 4

Obywatelstwo a narodowość

Obywatelstwo odnosi się do konkretnych praw i obowiązków

Narodowość jest pojęciem znacznie szerszym, gdyż akcentuje przynależność do określonego narodu, wspólnoty etnicznej. Nie zawsze posiadając narodowość posiada się jednocześnie prawa obywatelskie.

Obywatelstwo w orzecznictwie międzynarodowym

Orzecznictwo przyczyniło się do rozwoju koncepcji efektywnego związku obywatelstwa z państwem (koncepcja efektywnego związku obywatela z państwem)

Przykłady spraw:

1. Canevaro

Wyrok Stałego Trybunału Arbitrażowego z 3 maja 1912r.

Sprawa dotyczyła skargi Włoch przeciwko Peru złożonej w imieniu braci Napoleone, Carlo i Rafaele Canevaro. Włoskie obywatelstwo dwóch pierwszych nie wzbudzało wątpliwości, ale co do obywatelstwa trzeciego powstał spór. Posiadał on podwójne obywatelstwo włoskie i peruwiańskie.

Trybunał uznał, że Rafaele Canavero zachowuje się jak obywatel Peru, ponieważ bierze czynny udział w życiu państwa, na przykład kandydując w wyborach do władz

W tym przypadku Trybunał zastosował zasadę efektywności obywatelstwa badając faktyczne związki osoby z państwem. Żeby państwo mogło skorzystać z opieki dyplomatycznej to obywatelstwo osoby musi być efektywne (nie tylko na papierze, ale stwierdzone przez fakty i działania).

2. Nottebohm (19955) Lichtenstein v. Gwatemala

Okoliczności sprawy:

Fryderyk Nottebohm był Niemcem, który całe życie mieszkał i prowadził interesy w Gwatemali

W 1939r. nabył obywatelstwo Lichtensteinu, ale nigdy tam nie mieszkał i nie pracował.

W 1944 Gwatemala uznała go za obywatela niemieckiego i jego obywatela państwa wrogiego wydaliła go ze swojego terytorium.

Lichtenstein zaprotestował, że Gwatemala naruszając prawo międzynarodowe nie uznała obywatelstwa Lichtensteinu nadanego Nottebohnowi.

MTS: Państwo nie może żądać uznania ze strony innych państw faktu obywatelstwa, jeśli obywatelstwo nie pozostaje w zgodzie z zasadą efektywnego związku miedzy tym państwem a jego obywatelem.

MTS Obywatelstwo jest węzłem prawnym u podstaw którego leży przede wszystkim społeczny fakt przywiązania efektywna solidarność bytu, interesów i obowiązków. Jest ono prawnym wyrazem faktu, wykazującego na to, że jednostka…

Znaczenie sprawy Nottebohna

Zasada rzeczywistej więzi z państwem obywatelstwa wpisała się do prawa międzynarodowego jako kryterium służące rozstrzygnięciu konfliktu obywatelstw oraz przy stwierdzeniu czy obywatelstwo jest efektywne i czy daje prawo opieki dyplomatycznej.

Praw do opieki dyplomatycznej

Prawo państwa do ochrony swoich obywateli lub osób prawnych

Regulacja zwyczajowa

W Komisji Prawa Międzynarodowego toczy się kodyfikacja norm zwyczajowych

Istota opieki dyplomatycznej

Państwo domaga się by przestrzegano wobec niego prawa międzynarodowego

Przyczyna: naruszenie prawa międzynarodowego przez inny podmiot i szkoda obywatela

Prawo opieki dyplomatycznej przysługuje także organizacji międzynarodowej

Sprawa hrabiego Bernadotte

Przesłanki

• Pobyt obywatela w obcym państwie jest legalny

• Obywatelstwo jest efektywne

• Naruszenie prawa międzynarodowego przez organ obcego państwa

• Wyczerpanie drogi wewnętrznej przez obywatela

• Obywatel nie może zrzec się opieki. Były takie próby - doktryna Calvo (osoby prawne mogą zrzec się tej opieki a państwa nie muszą względem ich wykonywać opieki - doktryna obalona), ale nieskuteczne

Środki

- zwrócenie uwagi obcemu rządowi na naruszenie prwa

pozew do organu sądowego

Wykonują: misje dyplomatyczne, rząd itp.

Nabycie obywatelstwa (pierwotne, ipso iure)

Zasada prawa ziemi (ius soli) - dziecko nabywa obywatelstwo państwa, na terytorium którego się urodziło, np. kraje Ameryki płd.

Stosowane jest częściej w państwach anglosaskich i zresztą wywodzi się ze średniowiecznej Anglii

Była używana przez państwa nowopowstające i słabo zaludnione, gdyż umożliwia łatwą asymilację imigrantów drugiego pokolenia. Towarzyszą jej również szybkie procedury naturalistyczne.

Doktryna o ius soli

Związek z teraźniejszością i z przyszłością.

Jednostka a jako współtwórca państwa i osoba, z którą możliwe jest osiągnięcie wspólnych celów oraz przestrzeganie zasada stanowiących fundament państwa.

Zasada prawa krwi (ius sangunis) - dziecko nabywa obywatelstwo, które posiadają jego rodzice, bądź jedno z nich (np. Austria, Finlandia, Hiszpania, Norwegia, Włochy)

Wykształciła się w związku z rozwojem państw narodowych i akcentuje związki jednostki z konkretną wspólnotą etniczną.

Zasada ius sanguinis utrudnia dostęp do obywatelstwa imigrantom, nawet tym, którzy przebywają od dłuższego czasu terytorium państwa.

Używana jest niekiedy przez państwa, z których duże ludności emigruje, po to, by kraj mógł utrzymać związki z emigrantami.

Doktryna o ius sanguinis

Zasada ius sanguinis akcentuje związek z przeszłością, który opiera się o wspólne pochodzenie członków danej wspólnoty politycznej, wspólny język, kulturę i religię.

Obywatelstwo jako członkowstwo we wspólnocie może stanowić odzwierciedlenie stosunków rodzinnych. Stąd osobom spoza danej wspólnoty etnicznej bardzo trudno jest do niej dołączyć, chyba że wykażą chęć pełnej asymilacji.

Zbieg zasad:

Pozytywny - podwójne obywatelstwo w sytuacji urodzenia dziecka obywateli państwa stosującego zasadę ius sanguinis na terytorium państwa stosującego zasadę ius soli.

Negatywny -bezpaństwowość (apatryda) w sytuacji urodzenia dziecka obywateli państwa ius soli na terytorium państwa stosującego zasadę ius sanguinis.

Model mieszany - za obywatela uznaje się dziecko również urodzone poza granicami kraju macierzystego (z uwagi na rodziców) oraz dziecko cudzoziemca urodzone na terytorium danego państwa (z uwagi na miejsce urodzenia), np. USA, UK, Francja

Nabycie obywatelstwa wtórne

Naturalizacja - nabycie przez cudzoziemca obywatelstwa państwa na terytorium którego mieszka

Uznanie za obywatela - np. osoba może być uznana za obywatela polskiego, jeśli posiada nieokreślone obywatelstwo lub jest bezpaństwowcem i od pięciu lat zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich

Reintegracja - przywrócenie, odzyskanie obywatelstwa

Repatriacja

Prawo opcji - wybór obywatelstwa

Adopcja międzynarodowa - np. we Włoszech adoptowany cudzoziemiec nabywa obywatelstwo włoskie. Polskie prawo nie przewiduje takiej możliwości.

Małżeństwo - może skutkować uproszczoną naturalizacją

Porządek prawny RP

Konstytucja w art. 34 stwierdza, że:

„Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi” oraz że ”obywatel polski nie może utracić obywatelstwa, chyba że sam się go zrzeknie”.

W kwestiach szczegółowych Konstytucja odsyła do ustawy.

Postanowienia konstytucyjne mają istotne znaczenie, ze względu na dwie kwestie:

Podniesienie do rangi konstytucyjnej zasady ius sanguinis jako kluczowego sposobu nabycia obywatelstwa polskiego

Konstytucja wyraża niezbywalność obywatelstwa

Porządek prawny RP

Ustawa z dn. 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, później wielokrotnie nowelizowana.

Zasady: ciągłość obywatelstwa polskiego

Wyłączność obywatelstwa polskiego

Równouprawnienia małżonków w zakresie obywatelstwa

Dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie z rodziców, z których co najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie, bez względu na miejsce urodzenia dziecka w Polsce czy zagranicą (art. 4 ust 1 i 2 u.o.p.)

Dziecko Polaka i cudzoziemca nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie bez względu na mijsce urodzenia. Rodzice w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym organem (konsul lub starosta) w ciagu 3 miesięcy od dnia urodzenia się dziecka mogą wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli wg prawa tego państwa dziecko nabywa obywatelstwo (art. 6 ust 1 u.o.p.)

Posiłkowo stosowana jest zasada prawa ziemi: Dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy obydwoje rodzice są nieznani bądź ich obywatelstwo jest nieokreślone lub nie posiadają żadnego obywatelstwa (art. 5 u.o.p.)

Napadnie obywatelstwa polskiego przez Prezydenta RP. (art. 8 u.o.p.) w formie decyzji administracyjnej.

Uznanie za obywatela polskiego przez wojewodę (art. 9 u.o.p.)

Nadanie przez Prezydenta RP

Na wniosek cudzoziemca

Warunek zamieszkanie w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej 5 lat

Nadanie obywatelstwa polskiego rodzicom skutkuje nadaniem obywatelstwa dzieciom pozostającym pod ich władzom rodzicielską. Gdy dziecko skończy 16 lat takie nadanie może się odbyć tylko za zgodą dziecka.

Uznanie:

Za obywatela polskiego może być uznana osoba z nieokreślonym obywatelstwem lub nie posiadająca żadnego obywatelstwa (bezpaństwowiec/apatryda)

Odzyskanie obywatelstwa

Utraconego w dzieciństwie

Utraconego na skutek małżeństwa z cudzoziemcem - reintegracja

Utrata obywatelstwa

Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie (art. 34 ust 2 Konstytucji RP)

Obywatel polski trci obywatelstwo polskie na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego (art. 13 u.o.p.)

Zgoda na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego udzielona rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzom rodzicielską (w przypadku ukończenia przez dziecko 16 lat: jedynie za jego zgodą)

Wielokrotne obywatelstwo

Powstaje w wyniku pozytywnego zbiegu zasad nadawania obywatelstwa, a także w wyniku: zamążpójścia, naturalizacji lub sukcesji

Generuje wiele problemów praktycznych - umowy bilateralne i multilateralne w celu eliminacji konfliktów wynikających z wielokrotnego obywatelstwa

Zasada efektywnego obywatelstwa

Problem odbywania służby wojskowej przez osobę posiadającą wielokrotne obywatelstwo

• Na mocy ustaleń umów międzynarodowych osoba o podwójnym obywatelstwie może być zwolniona ze służby wojskowej, jeżeli wykaże, że odbyła ją w państwie drugiego obywatelstwa, wg kryterium: stałego przebywania w państwie

Bezpaństwowość

Bezpaństwowość uznaje się za sytuacje przez nikogo niezawinioną, ale pociągającą poniżenie godności człowieka

Bezpaństwowiec podlega prawu kraju w którym przebywa, ale nie korzysta z ochrony dyplomatycznej tego państwa ani z praw politycznych oraz nie ma możliwości dochodzenia swoich praw przed trybunałem międzynarodowym

Bezpaństwowców dzieli się na dwie grupy: de facto i de iure

• Osoby faktycznie pozbawione opieki swojego państwa i wszystkich praw wynikających z obywatelstwa, chociaż formalnie je posiadają. Grupę tę tworzą uchodźcy

• Osoby które nie posiadają obywatelstwa żadnego państwa

Paszport Nansenowski

Po I wojnie światowej: tymczasowy dowód tożsamości - dawał bezpaństwowcom możliwość wszczęcia procedur o wyjaśnienie ich sytuacji prawnej przed specjalnym organem Ligii Narodów

„Obywatelstwo międzynarodowe” - ochrona ze strony ONZ Eliminacja bezpaństwowości:

Lepsza sytuacja osób, których bezpaństwowość powstała przy urodzeniu: Pakt Praw Politycznych, Konwencja o unikaniu przypadków bezpaństwowości, Deklaracja Praw Dziecka, Konwencja o prawach dziecka

• Nabycie przez dziecko obywatelstwa państwa, w którym przyszło na świat, jeśli rodzice są nieznani

Bezpaństwowość powstała w wieku późniejszym - mniejsza ochrona prawnomiędzynarodowa: Kryterium długości legalnego pobytu? Naturalizacja uchodźców? Brak jednoznacznych uregulowań.

Obywatelstwo europejskie

Traktat z Maastricht podpisany 7 lutego 1992r. ustanowił podstawy prawne funkcjonowania obywatelstwa europejskiego.

Samo umiejscowienie przepisów o obywatelstwie w traktacie, bezpośrednio po normach precyzujących zasady funkcjonowania Unii Europejskiej, świadczy o powadze, jaką chciano nadać tej instytucji

Cechy obywatelstwa europejskiego:

Ma charakter akcesoryjny - uzupełnia obywatelstwo państw członkowskich, ale go nie zastępuje

Nie istnieje bez obywatelstwa państw członkowskich

Państwa samodzielnie określają warunki nabycia własnego obywatelstwa

Nie wynikają z niego żadne obowiązki

Ma charakter pasywny, gdyż nabywa się je bez konieczności podjęcia jakichkolwiek działać w tym celu, w sposób automatyczny, bez ubiegania się o nie

Nie zastępuje obywatelstwa krajowego

Unormowane w TUE oraz TWE (art. 17-22)

Uprawnienia wynikające z obywatelstwa europejskiego

Swoboda przemieszczania się

Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych w miejscu zamieszkania oraz do PE

Prawo opieki dyplomatycznej i konsularnej

Prawo petycji do PE

Prawo skargi do RPO

Prawo wglądu do dokumentów instytucji WE

Prawo dobrej administracji

Opieka dyplomatyczna i konsularna

Rozwiązanie przyjęcie w Traktacie przyznaje każdemu obywatelowi znajdującemu się poza granicami swojego kraju, opiekę dyplomatyczną i konsularną ze strony każdego innego państwa członkowskiego, którego placówka dyplomatyczna znajduje się w miejscu pobytu obywatela, jeśli nie ma tak przedstawicielstwa dyplomatycznego jego kraju.

Cudzoziemcy

Cudzoziemcem jest osoba, która nie posiada aktualnego obywatelstwa państwa, na terytorium którego się znajduje - posiada więc obywatelstwo innego państwa.

Traktowanie cudzoziemców

Klauzula narodowa - traktowanie cudzoziemców w taki sposób jak traktuje się własnych obywateli

Klauzula najwyższego uprzywilejowania - traktowanie cudzoziemców w taki sposób jak traktuje się obywateli jakiegokolwiek państwa trzeciego

Pakty Praw Człowieka

Wyznaczają minimalny standard traktowania cudzoziemców:

Art. 2 Każde państwo, które jest stroną paktu, zobowiązuje się przestrzegać i zapewnić wszystkim osobom, które znajdują się na jego terytorium i podlegają jego jurysdykcji prawa uznane w Pakcie.

Wjazd i pobyt cudzoziemców na terytorium państw

Prawo międzynarodowe nie gwarantuje prawa wjazdu na terytorium państwa - możliwa jest reglamentacja, która jednak nie może pozostawać w sprzeczności i z zasadami prawa międzynarodowego

Każde państwo określa własne warunki wjazdu i pobytu.

W źródłach prawa międzynarodowego funkcjonuje jedynie prawo do opuszczenia terytorium swojego państwa oraz prawo do swobodnego poruszania się i osiedlania w granicach swojego państwa.

WYJĄTEK:

Obywatelstwo europejskie w prawie wspólnotowym

Ograniczenia: porządek publiczny, zdrowie publiczne i bezpieczeństwo publiczne.

Wymagania przy wjeździe

Dokument podróży - paszport, w przypadku UE: dowód osobisty

Wiza - wklejka do paszportu lub stempel, poświadcza, że osoba nie jest podejrzana, ma określony majątek i uczciwe zamiary

Czasami również inne wymogi

Czas pobytu

Z reguły 3 miesiące w ruchu wizowym i bezwizowym z możliwością przedłużenia o kolejne miesiące

Wiza tranzytowa - 5 dni

W strefie tranzytowej - 48h

WYKŁAD 13 - 26 marca 2009.

Ograniczenia wobec cudzoziemców

Brak czynnego i biernego prawa wyborczego

Zakaz zajmowania stanowisk w administracji publicznej

Ograniczenia prawa własności

Ograniczenia w dostępie do rynku pracy

Brak zabezpieczeń socjalnych

Zatrzymanie

Prawo do informacji w języku zrozumiałym, postawienia przed kompetentną wadzą sądową bez zwłoki, do rzetelnego postępowania, do bezpłatnego tłumacza i pomocy prawnej, do odszkodowania w sytuacji bezpodstawnego zatrzymania.

Instytucja azylu

Zapewnienie nietykalności osobie

Wg Vattela i Grocjusza - każda osoba prześladowana ma prawo poszukiwania ochrony w innym państwie

Udzielenie azylu jest przejawem suwerenności państwa i nie wynika za zobowiązań międzynarodowych

Powoduje wyłączenie zwierzchnictwa personalnego obecnego państwa

Warstwa ogólna i szczególna azylu

1. Ustanowienie azylu w ustawodawstwie np. w ustawie zasadniczej ulb ustawach zwykłych

2. przyznanie azylu konkretnej osobie

Konstytucja RP: Art. 56 azyl może być przyznany cudzoziemcowi, który poszukuje ochrony przed prześladowaniem.

Azyl = Prawo człowieka?

Powszechne umowy międzynarodowe nie formułują prawa człowieka do azylu

Prawo takie funkcjonuje jedynie na gruncie regionalnych umów międzynarodowych, np. Amerykańska Konwencja Praw Człowieka, Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów.

Przesłanki udzielenia azylu

• Popełnienie przestępstwa politycznego

• Prześladowanie lub zagrożenie prześladowaniem

• Azyl nie może być przyznany osobie zagrażającej bezpieczeństwu państwa i żądającej go z powodów ekonomicznych

Z azylu nie mogą korzystać osoby, które:

• Popełniły przestępstwa pospolite, zbrodnie wojenne lub przeciwko ludzkości

• Popełniły czyny przeciwne celom i zasadom ONZ

• Dokonały zamachu na głowę państwa

• Bezprawnie zawładnęły statkiem morskim lub powietrznym

Wspólna polityka azylowa UE

Regulacje TUE i Traktat Amsterdamski

Ma na celu ograniczenie nadużywani instytucji azylu z powodów ekonomicznych

Wprowadzono nowe pojęcia: kraj bezpieczny (osoba nie jest narażona na prześladowania), kraj pierwszego (wniosku) azylu (kraj, w którym cudzoziemiec po raz pierwszy wnioskuje o azyl), bezpieczny kraj pochodzenia, bezpieczny kraj trzeci

Przybycie z bezpiecznego kraju pochodzenia lub bezpiecznego kraju trzeciego uniemożliwia ubieganie się o azyl.

Azyl a status uchodźcy

Udzielenie azylu jest prawem państwa, emanacją jego suwerenności

Przyznanie statusu uchodźcy odbywa się na gruncie umów międzynarodowych oraz może być dokonane przez organ międzynarodowy, jak i przez organ państwa

Przesłanki są te same

Skutki udzielenia azylu

Azylant ma prawo do osiedlenia się w państwie, które udziela azylu

Wydalenie jest możliwe tylko po pozbawieniu statusu azylanta

Inne państwa są zobowiązane uszanować decyzje o udzieleniu azylu

Azyl dyplomatyczny

Schronienie udzielane w siedzibie misji dyplomatycznej

Wg poglądów większości państwa nie jest instytucją powszechnego prawa międzynarodowego

Regulacja, np. Konwencja z Caracas z 1954.

Przykład: Wyrok MTS z 1950 w sprawie Kolumbia v. Peru - azyl dyplomatyczny Victora Raula Haya de la Torre. Teza MTS: Instytucja azylu dyplomatycznego stanowi naruszenie suwerenności państwa przyjmującego i to odróżnia ją od odmowy ekstradycji danej osoby (odmowa ekstradycji może oznaczać udzielenie jej azylu terytorialnego)

Uchodźcy w prawie międzynarodowym

Uchodźcą zostaje się z konieczności, a nie z wyboru.

Przyczyny: konflikty wojenne, konflikt jednostki z państwem, bieda, głód, klęski żywiołowe

Źródła prawa międzynarodowego regulujące status uchodźców

Konwencja genewska z 28. 07.1951 dotyczące statusu uchodźców i Protokół nowojorski do konwencji z 1967

EKPC nie gwarantuje cudzoziemcowi prawa wyjazdu, pobytu czy zamieszkania na terytorium państwa stron konwencji. Określa, że nikogo nie można wydalić tam, gdzie byłby narażony na tortury nieludzkie lub poniżające traktowanie. Dotyczy to państw, w których prawa człowieka są naruszane lub jest stosowana kara śmierci.

Uchodźcy w źródłach prawa UE

Dyrektywa Rady 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 ustanawiająca minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl

Rozporządzenie Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2001 ustanawiające kryteria i mechanizmy określania Państwa Członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl, wniesionego w jednym z Państw Członkowskich przez obywatela państwa trzeciego.

Rozporządzenie Rady (WE) nr 2725/2000 z dnia 11 grudnia 2003 dotyczące ustanowienia systemu „Eurodac” do porównywania odcisków palców w celu skutecznego stosowania Konwencji Dublińskiej.

Europejska uchwała o zniesieniu obowiązku wizowego dla uchodźców z 20 kwietnia 1959

Na podstawie tej umowy zezwala się uchodźcom, których miejscem stałego pobytu jest jedno z państw sygnatariuszy na bezwizowy wjazd i wyjazd oraz pobyt nie przekraczający trzech miesięcy na podstawie genewskiego dokumentu podróży

W myśl postanowień państwo-sygnatariusz, które wystawiło dokument podróży jest zobowiązane do powtórnego przyjęcia uchodźcy nawet wtedy, gdy wpisane w dokumencie prawo powrotu już upłynęło

Statystyka

383 000 wniosków o status uchodźcy w 2008 roku w 55 państwach Europy i spoza Europy (Państwa-strony Konwencji Genewskiej z 1951)

• Wzrost o 12% w stosunku do roku 2997 Dla porównania: 623 000 wniosków w 2001 w 51 państwach Najwięcej wniosków: USA, Kanada, Francja.

RP

1991 - przyjęcie Konwencji Genewskiej

1990 - 640 osób ubiegało się o status uchodźcy

1997-1999- 3000- 3500 osób rocznie (z tego 234 uzyskało status)

2007 - 9500 osób, głównie z Federacji Rosyjskiej

Uchodźca - definicja

Konwencja genewska z 25 lipca 1951 roku dotyczącej statusu uchodźców i Protokół Nowojorski z 31 stycznia 1967 roku.

„Uchodźcą jest osoba, która żywi uzasadnioną obawę przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub poglądów politycznych, znajduje się poza terytorium kraju, którego jest obywatelem i z powodu tych obaw - nie chce lub nie może do tego kraju powrócić.”

WYKŁAD 14 - 09. 04. 2009.

Przesłanki nadania statusu uchodźcy

1. Cudzoziemiec musi przebywać poza krajem pochodzenia

2. Nie korzysta z ochrony innego państwa

3. Żywi uzasadnioną obawę przed prześladowaniem z powodu rady, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub poglądów politycznych

4. Nie może lub nie chce korzystać z ochrony państwa pochodzenia

5. Nie zachodzą wobec niego klauzule wyłączające określone w art. 1D i 1F konwencji genewskiej.

Klauzula wyłączająca 1F:

1. Zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości

2. Poważna zbrodnia o charakterze niepolitycznym popełniona przed przyjazdem do państwa ochrony

3. Popełnienie czynów sprzecznych z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych

Klauzula wyłączająca 1D:

Konwencja nie ma zastosowania do osób, które aktualnie korzystają pomocy lub ochrony innych organów lub agencji ONZ.

UNHCR

Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców zostało utworzone w XII 1950 roku na mocy rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Jego celem jest ochrona uchodźców i koordynowanie akcji pomocowych.

Do tej pory z pomocy UNHCR skorzystało ok. 50 milionów osób.

UNGCR zatrudnia 6500 osób w 110 państwach.

Antonio Guterres - Wysoki Komisarz ds. Uchodźców od 2005r., wcześniej premier Portugalii

Uchodźca sensu stricte i sensu largo

Uchodźcy tzw. mandatowi lub konwencyjni - spełniający przesłanki RGU - stricte

Pozostali - UNHCR świadczy wobec nich tylko tzw. dobre usługi - pomoc materialna, nie korzystają z innych form pomocy.

Zasada non-refoulement

Osoby, której odmówiono nadania statusu uchodźcy nie wolno deportować do kraju, w którym groziłoby jej niebezpieczeństwo prześladowania.

Zasada ta zawarta jest w wielu konwencjach międzynarodowych i stanowi tzw. twarde prawo międzynarodowe.

Ochrona może przestać obowiązywać, gdy uchodźca:

• Zwróci się o pomoc do swojego kraju

• Nabył nowe obywatelstwo

• Osiedlił się w państwie, z którego uciekał

• Ustały warunki ubiegania się o status uchodźcy

• Może powrócić do państwa, w którym mieszkał (gdy nie posiada obywatelstwa)

Porządek prawny RP

Cudzoziemiec, który z obawy przed prześladowaniami lub w wyniku tragicznych wydarzeń szuka schronienia poza granicami swojej ojczyzny, może uzyskać ochronę na terytorium RP

Obowiązujące akty prawne, na podstawie których można uzyskać w Polsce ochronę to przede wszystkim.

• Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP

• Art. 3 - Na terytorium RP cudzoziemcami udziela się ochrony przez:

1. nadanie statusu uchodźcy

1a) udzielenie ochrony uzupełniającej

2. udzielenie azylu

3. udzielenie zgody na pobyt tolerowany

4. udzielenie ochrony czasowej

• Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 o cudzoziemcach

Nadanie statusu uchodźcy

Uchodźca osobiście składa wniosek (podczas przekraczania granicy polskiej komendantowi granicznej placówki kontrolnej Straży Granicznej lub też w późniejszym terminie) - wniosek jest przekazywany w ciągu 48 godzin Szefowi URC

Nie jest zwolniony od odpowiedzialności karnej za przekroczenie granicy bez wymaganego zezwolenia (przestępstwo).

Art. 29 Ustawy

Organ przyjmujący wniosek:

• ustala tożsamość wnioskodawcy i osoby, w imieniu której wnioskodawca występuje

• fotografuje wnioskodawcę i osobę, w imieniu której wnioskodawca występuje, oraz pobiera od nich odciski linii papilarnych (dotyczy osób, które ukończyły 14 lat) za pomocą kart daktyloskopijnych lub urządzenia do elektronicznego pobierania odcisków

• Uzyskuje informacje dotyczące kraju pochodzenia,. Wiz lub zezwoleń na pobyt wydanych wnioskodawcy i osobie, w imieniu której wnioskodawca występuje, przez organ innych państw, trasy przejazdu do granicy i miejsca

Straż graniczna wydaje tzw. tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca ważne 30 dni.

Szef Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców powinien wydać postanowienie o wszczęciu postępowania o nadanie statusu uchodźcy niezwłocznie po otrzymaniu wniosku.

Prześladowanie musi (w odniesieniu do nadanie statusu uchodźcy):

Ze względu na swoją istotę lub powtarzalność stanowić poważne naruszenie praw człowieka, w szczególności praw, których uchylenie jest niedopuszczalne zgodnie z art. 15 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 roku. (prawa niederogowalne - odstąpienie od nich jest niemożliwa w jakichkolwiek warunkach)

Przykłady

Prześladowanie może polegać w szczególności na:

• Użyciu przemocy fizycznej lub psychicznej

• Zastosowanie środków prawnych, policyjnych, sądowych w sposób dyskryminujący

• Wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu, w sposób, który ma charakter nieproporcjonalny lub dyskryminujący

• Czynach skierowanych przeciwko osobom ze względu na ich płeć lub małoletniość

Nadanie statusu uchodźcy

Szef URC, w drodze decyzji może odmówić wszczęcia postępowania:

• Jeśli wniosek złożył cudzoziemiec, który uzyskał już ochronę w innym państwie, zapewniającym my rzeczywistą ochronę

• Gdy cudzoziemiec przybył do Polski z bezpiecznego kraju pochodzenia lub bezpiecznego kraju trzeciego, a złożony przez niego wniosek jest ewidentnie bezzasadny

• Jeśli cudzoziemiec podał we wniosku fałszywe dane, informacje lub okoliczności uzasadniające ubieganie się o nadanie statusu uchodźcy.

Cudzoziemiec ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy może swobodnie kontaktować się przedstawicielem Urzędu Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców i zwracać się do niego z prośbą o pomoc.

Art.. 33 Ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP

Cudzoziemcowi, któremu nadano status uchodźcy:

URC wydaje dokument podróży przewidziany w KG i kartę pobytu oraz udziela zezwolenia na zamieszkanie w Polsce na czas oznaczony

Przysługuje prawo wystąpienia do URC z wnioskiem o sprowadzenie do polski członków rodziny.

Odmowa nadania statusu uchodźcy:

• Jeżeli nie spełnia warunków określonych w KRGU lub uzyskał status uchodźcy w innym państwie, które zapewnia mu rzeczywistą ochronę

• Jeżeli organ obcego państwa będącego bezpiecznym krajem trzecim złożył wiosek o wydanie cudzoziemcowi jako podejrzanego o popełnienie przestępstwa

Cudzoziemcowi przysługuje odwołanie do organu drugiej instancji tj. Radu ds. Uchodźców

Podsumowanie:

• Decyzję o nadanie cudzoziemcowi statusu uchodźcy podejmuje Szef Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców (na wniosek i po przeprowadzeniu postępowania)

• Cudzoziemcowi, któremu nadano status uchodźcy, wydaje się: GENEWSKI DOKUMENT PODRÓŻY (art. 28 KG) oraz zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony (KARTA POBYTU)

• Cudzoziemiec, który posiada status uchodźcy w Polsce korzysta z ochrony:

• Prawo do pomocy społecznej,

• Prawo do bezpłatnej opieki medycznej, do bezpłatnej nauki, do podjęcia legalnej pracy

Ochrona uzupełniająca:

• Cudzoziemcowi, który nie spełnia warunków do nadania statusu uchodźcy udziela się ochrony uzupełniającej, w przypadku, gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić go na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy przez:

1. orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji

2. tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie

3. poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia wynikająca z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji międzynarodowych lub wewnętrznego konfliktu zbrojnego

- i ze względu na to ryzyko nie może lub nie chce korzystać z ochrony kraju pochodzenia.

Pobyt tolerowany

Cudzoziemiec ubiegający się o pobyt tolerowany nie spełnia przesłanek do udzielenia azylu lub przyznania statusu uchodźcy.

Cudzoziemcowi udziela się zgody na pobyt tolerowany na terytorium RP, jeżeli jego wydalenie:

1. mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagrożone byłyby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, w którym mogłoby zostać poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszany do pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej.

2. naruszałoby prawo do życia rodzinnego w rozumieniu Konwencji o ochronie prawa człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, lub naruszałoby prawa dziecka określone w Konwencji o prawach dziecka

3. Jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od organu wykonującego decyzję o wydaleniu lub od cudzoziemca.

Udzielenie zgody na pobyt tolerowany

• Cudzoziemiec, który uzyska zgodę na taki pobyt jest chronioby przez prawo przed wydaleniem

• Szef URC wydaje kartę pobytu ważną jeden rok

• Cudzoziemcowi przysługują uprawnienia cudzoziemca, któremu udzielono zezwolenia na zamieszkanie na czas określony

• Cudzoziemcowi posiadającemu zgodę na pobyt tolerowany w zakresie prawa do świadczeń z pomocy społecznej oraz prawa di świadczeń rodzinnych posiadają takie same uprawnienia jak uznani uchodźcy.

Ochrona czasowa (sens largo):

• Służy ochronie osób nie spełniających przesłanek do nadania statusu uchodźcy, np. uciekających z kraju z powodu klęsk żywiołowych, wojny

• Brakuje w tym zakresie źródeł prawa międzynarodowego

• Dominują regulacje wewnętrzne i wspólnotowa (rezolucja z 1995)

Ochrona czasowa/ tymczasowa

Cudzoziemcom masowo przybywającym do RP, którzy opuścili swój kraj pochodzenia lub określony obszar geograficzny, z powodu obcej inwazji, wojny, wojny domowe, konfliktów etnicznych lub rażących naruszeń praw człowieka, można udzielić ochrony czasowej na terytorium RP bez względu na to, czy ich przybycie miało charakter spontaniczny, czy też było efektem zorganizowanej pomocy udzielonej przez RP lub społeczność międzynarodową.

Ochrony czasowej udziela się do chwili, gdy możliwy stanie się powrót cudzoziemców do uprzedniego miejsca ich zamieszkania, jednakże nie dłużej niż na okres 1 roku.

Jeżeli po upływnie roku nie ustaną przeszkody do bezpiecznego powrotu cudzoziemców do uprzedniego miejsca ich zamieszkania, okres ochrony czasowej przedłuża się o dalsze 6 miesięcy, jednak nie więcej niż dwa lata.

Wydalenie cudzoziemca

Państwo ma prawo do wydalenia cudzoziemca, ale powinno przestrzegać pewnych gwarancji:

• wydalenie nie jest karą,

• powinno być zakomunikowane władzom państwa, do którego cudzoziemiec jest wydalany

• Decyzja o wydaleniu powinna być przedłożona cudzoziemcowi

• Decyzja powinna być wydana zgodnie z prawem

• Zakaz zbiorowego wydalania

Wydalanie z reguły następuje, gdy:

• Cudzoziemiec popełnił przestępstwo, a wiec swoim zachowanie zagraża bezpieczeństwu państwa i porządkowi publicznemu

• Każdy przypadek ma być analizowany indywidualnie

Najczęstsze przesłanki wydalenia:

• Cudzoziemiec zagraża bezpieczeństwu i porządkowi państwa

• Popełnił przestępstwo

• Naruszył przepisy o cudzoziemcach

• Podejmuje działalność szpiegowską, terrorystyczną lub inną godzącą w interes państwa

• Podejmuje nielegalna pracę

Wydalenie następuje do państwa: obywatelstwa cudzoziemca, chyba że wskaże on inny kraj, który wyrazi zgodę na przyjęcie cudzoziemca.

Wydalanie może obejmować rodzinę cudzoziemca.

Wydalenie uchodźcy (art. 32 KGU)

Umawiające się Państwa nie wydalają uchodźcy legalnie przebywającego na ich terytoriach z innych powodów niż bezpieczeństwo państwowe lub porządek publiczny. (ale wcześniej należy pozbawić te osobę statusu uchodźcy).

Wydalenie uchodźcy może nastąpić jedynie na podstawie decyzji podjętej zgodnie z procedurą przewidzianą przez prawo.

Prawa uchodźcy:

• Przedstawienie dowodów na swoje usprawiedliwienie

• Złożenie odwołania i na posiadanie w tym celu przedstawiciela przed właściwymi władzami lub też przed osobą lub osobami specjalnie do tego wyznaczonymi przez właściwe władze

Decyzje o wydaleniu podejmuje najczęściej wojewoda

Państwa przyznają uchodźcy rozsądny okres na staranie o legalne przyjęcie w innym państwie.

Państwa w tym czasie mają prawo stosowania takich środków, jakie uznają z niezbędne.

Ekstradycja

• Służy międzynarodowej współpracy w sprawach karnych (wspólny interes państw w zwalczeniu przestępczości)

• Umożliwia państwom wlakę z przestępczością

• Ma na celu zapewnienie obecności podejrzanego/ oskarżonego w trakcie posterowania karnego lub dla wykonania kary

Ekstradycja - wydanie osoby przez państwo, na którego terenie się ona znajduje państwu obcemu, przed którego organami ma ona odpowiadać za popełnione przestępstwa.

Ekstradycją rządzą dwa reżimy:

• Traktatowy - umowy bilateralne, multilateralne, klauzule ekstradycyjne

• Ustawowy

Ustawy mogą uzależniać ekstradycję od występowania wzajemności.

Podstawowe zasady ekstradycji:

• Ważna ratyfikowana umowa międzynarodowa

• Terytorialność - przebywanie ściganego na terytorium państwa wezwanego

• Nie wydawanie własnego obywatela / wydawanie własnego obywatela (zależy od państwa, np. państwa anglosaskie dopuszczają taką możliwość)

• Wydanie jest niedopuszczalne, jeśli stanowi ono akt współdziałania w naruszeniu praw człowieka

• „Przestępstwo ekstradycyjne” - pospolite z wyłączeniem politycznych

• „podwójna karalność”

• Zasada specjalności - państwo wezwane może żądać żeby przestępca odpowiadał tylko za przestępstwo wskazane we wniosku ekstradycyjnym (nie można rozszerzyć odpowiedzialności)

Warunki, które może postawić państwo wezwane:

• Wydany będzie ścigany tylko za przestępstwo objęte wnioskiem ekstradycyjnym

• Wydany nie bezie skazany na karę śmierci

• Wydany będzie odpowiadał „z wolnej stopy”

Art. 55 Konstytucji RP:

1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust 2 i 3.

2. Ekstradycja obywatela polskiego może być wydana na wniosek innego państwa lub sądowego organu, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej umowy miezynarodowej, ustawy wykonującej prawa stanowionego przez organizację miezynarodową, której RP jest cżłonkie, pod warunkiem, że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję:

1. został popełniony poza terytorium RP, oraz

2. stanowił przestępstwo według prawa RP lub stanowiłby przestępstwo wg prawa RP w razie popełnienia na terytorium RP zarówno w czasie popełnienia jak i w chwili złożenia wniosku

1. Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez RP umowy międzynarodowej w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji.

Konwencja Rady Europy o ekstradycji 1957:

• Przewiduje wydanie w celu przeprowadzeni postępowania karnego jeżeli dany czyn jest zagrożony wg prawa strony wzywającej i strony wezwanej karą co najmniej jednego roku pozbawienia wolności lub z które może zostać orzeczony środke zabezpieczający w tym samym wymiarze

• Wydanie w celu wykonania kary lub środka zabezpieczającego może nastąpić, jeżeli orzeczono je w wymiarze co najmniej 4 miesięcy

• Wydanie można odmówić w odniesieniu do przestępstw politycznych własnych obywateli, jeżeli przestępstwo zostało popełnione w całości lub w części na terytorium państwa wezwanego lub w państwie tym wszczęto już postępowanie w przypadku zagrożenia karą śmierci.

• Obligatoryjnie odmawia się wydania osoby poszukiwanej, jeśli wydano już wobec niej prawomocne orzeczenie lub nastąpiło przedawnienie ścigania lub wykonania kary

• W nagłych wypadkach organ państwa wzywającego może zwrócić się do państwa wezwanego o tymczasowe aresztowanie danej osoby

• Tymczasowe aresztowanie może być zakończone, jeżeli państwo wezwane w ciągu 18 dni od aresztowania nie otrzyma wniosku o wydanie oraz potrzebnych dokumentów

• Okres tymczasowego aresztowania w żadnym wypadku nie może przekroczyć 40 dni

Europejski nakaz aresztowania:

• Europejski nakaz aresztowania (ENA) stnowi pierwszy środek w dziedzinie prawa karnego wprowadzający zasadę wzajemnego uznawania decyzji

• Zasada ta została uznana przez Radę Europejską na posiedzeniu w Tampere 1999 rok za „kamień węgielny” współpracy sądowej państw członkowskich w obszarze III filaru UE (art. 31 decyzji ramowej - wyznacza cel do zrealizowania, metody i środki wprowadzenia tego celu jeśli nie zostały wskazane w decyzji ramowej, zostały pozostawione w gestii państw członkowskich - nie jest bezpośrednio skuteczna)

• Cel ENA: zastąpienie dotychczasowego systemu ekstradycji oraz uproszczenie i przyspieszenie postępowania karnego w relacjach pomierzy państwami członkowskimi UE

• Przepisy decyzji ramowej w sprawie ENA pozwalają na pominiecie mechanizmu politycznego i administracyjnego poprzez wprowadzenie bezpośredniej współpracy organów sądowych państw członkowskich UE

• Z dniem 1 stycznia 2004 roku decyzja ramowa w sprawie ENA zastąpiła obowiązujący do tej pory dokumenty mające zastosowanie w przypadku ekstradycji

• Znosi zakaz wydawania własnych obywateli oraz zasady specjalności oraz podwójnej karalności (stąd tez bywa krytykowany - bardzo łatwo jest wydać osobę na podstawie ENA)

Postanowienie SA we Wrocławiu w 21 I 2004

„Pomiędzy państwami zawierającymi umowy ekstradycyjne w zasadzie obowiązuje domniemanie dobrej wiary państwa ekstradycyjnego, odstępując od tego domniemania i orzekając o niedopuszczalności wydania państwo wezwane musi…

Mniejszości narodowe

• Mniejszości religijne

• Mniejszości językowe

• Mniejszości kulturowe

• Mniejszości autochtoniczne

Mniejszość to grupa która chce zachować swoją odrębność opartą o wspólne cechy, np. rasę, religię

Najczęściej mniejszość tworzą przedstawiciele innego narodu niż naród państwa, w którym zamieszkują.

Problemem jest zdefiniowanie mniejszości narodowej - źródła prawa międzynarodowego nie definiują jej w sposób wystarczający.

Mniejszości mogą mieć obywatelstwo innego państwa, lub tylko pielęgnują swoje odrębności, np. Polacy we Włoszech, Katalonia w Hiszpanii.

Konwencja ramowa na rzecz ochrony mniejszości 1995

• Prawo każdego do wyboru do przynależności do mniejszości (chce czy nie należeć)

• Państwa mają obowiązek tworzenia warunków do integracji

• Zakaz środków mających na celu asymilację bez zgody członków mniejszości

• Obowiązek ochrony mniejszości przed praktykami asymilacji na siłę

MNIEJSZOŚCI NARODOWE DOPISAĆ I OPRACOWAĆ - INNE ŹRÓDŁA

WYKŁAD

PRAWO DYPLOMATYCZNE

Polityka zagraniczna - cele państwa, metody i środki realizacji tzw. zewnętrznej funkcji państwa; pojęcie szersze niż dyplomacja; przejawia się w kilku sferach: dyplomatycznej, militarnej, gospodarczej oraz w sferze interesów (ideologicznej); strategia.

Dyplomacja - (z gr. diploma (podwójny), które oznaczało tabliczki wręczane w starożytnej Grecji posłańcom w celu potwierdzenia pełnomocnictw); podstawowa forma zewnętrznego działania państwa. Przez dyplomację rozumie się także zespół osób, które realizują politykę zagraniczną (reprezentują państwo w stosunkach z innymi podmiotami prawa międzynarodowego).

Pojęcia „dyplomaty” i „dyplomacji” weszły do języka powszechnego dopiero XVII i XVIII.

Prawo dyplomatyczne na przestrzeni dziejów

Zmieniało się wraz z przeobrażeniami państwa: roli stosowania siły w stosunkach zagranicznych do pokojowych metod rozstrzygania sporów i poszanowania niezależności państw oraz praw człowieka.

Jest jedną z najstarszych instytucji w stosunkach międzynarodowych..

Początki dyplomacji

• Starożytność: rokowania i posłowie - na podstawie traktatu z 3100r.p.n.e. zawartego między miastami Mezopotamii Lagas i Ummą oraz układu z 1296r.p.n.e. między Ramzesem II a Hattusilisem III

• Poseł w Grecji - wybierany przez zgromadzenie ludowe nie młodszy niż 50 lat

• Rzym - poselstwa głównie wieloosobowe, przysługiwała im ochrona i przywileje

• Średniowiecze ze względu na liczne wojny rozwijały się rokowania i poselstwa, język łaciński stał się językiem dyplomacji (dzięki działalności Kościoła)

• Pierwsze kongresy międzynarodowe

• Misje miały charakter misji ad hoc - konkretne zadanie do zrealizowania

• XVI wiek - we Francji powstaje prototyp ministerstwa spraw zagranicznych, od XVII wieku działa już Sekretarz Stanu ds. Cudzoziemskich

• XVII wiek - pojawia się instytucja stałych misji dyplomatycznych, głównie w Europie

• XVIII wiek - kształtują się immunitety i przywileje dyplomatyczne - nie podleganie jurysdykcji karnej, administracyjnej i cywilnej państwa przyjmującego: „prawo państwa przyjmującego nie widzi dyplomaty”” (Vattel)

Cechy charakterystyczne tzw „starej dyplomacji”:

• Akcent na sprawy ceremonialne, protokół, dyplomację salonową

• Dyplomacja jako sztuka intryg, spisków i szpiegostwa

• Wszystkie metody osiągnięcia celów uchodziły za dozwolone

Niejasne zasady procedencji (pierwszeństwa szefów) przykład

Incydent w Hadze z 1664 roku.

Orszaki poselstw Francji i Hiszpanii spotkały się na wąskiej ulicy i dyplomaci przez cały dzień nie ruszyli się z miejsca, aż do czasu, gdy rada miasta usunęła ogrodzenie i w ten sposób oba orszaki mogły przejść jednocześnie

1815 - kongres wiedeński - początki tzw nowej dyplomacji

Pierwsza kodyfikacja norm zwyczajowych z zakresie prawa dyplomatycznego tzw. Regulamin Kongresu Wiedeńskiego:

• Ujednolicono zasady procedencji (data objęcia misji)

• Stworzono klasy przedstawicieli dyplomatycznych : ambasador, nuncjusz, poseł

• Wprowadzono zasadę suwerennej równości

Nowa dyplomacja

• Wizerunek dyplomacji bezpośredniej „na szczytach” - realizowana przez głowy państw

• Dyplomacja grupowa - działania kilku państwa na rzecz wspólnych interesów

• Dyplomacja wielostronna - konferencje międzynarodowe

PRAWO DYPOLMATYCZNE

Dział prawa międzynarodowego publicznego, składający się z norm traktatowych i zwyczajowych, regulujących zasady reprezentacji państw w stosunkach międzynarodowych a także status, organizacje i sposoby działania organów państwa, które są powołane do realizowania polityki zagranicznej danego państwa.

Źródła prawa dyplomatycznego - umowy powszechne

• Konwencja Wiedeńska z 1961 roku o stosunkach dyplomatycznych, weszła w życia w 1964, w stosunku do Polski w 1965

• Konwencja o misjach specjalnych z 1969

• Konwencja z 1975 o zasadach Re[prezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi

„Normy międzynarodowego prawa zwyczajowego powinny nadal obowiązywać w sprawach, które nie zostały wyraźnie uregulowane postanowieniami Konwencji”

Do Konwencji dołączono także Protokół Fakultatywny w sprawie rozstrzygania powstałych na tle interpretacji jej przepisów przez MTS

Ponadto:

• Umowy dwustronne - umowy o stosunkach konsularnych

• Prawo zwyczajowe, szczególnie w dziedzinie przywilejów i immunitetów

• Reguły kurtuazyjne (protokół i grzeczność międzynarodowa)

Normy prawa międzynarodowej uzupełniane są przez prawa wewnętrzne państw.

STOSUNKI DYPLOMATYCZNE

Pokojowe, dobrowolne i oficjalne stosunki ustanowione miedzy państwami. Realizowane przez organy podstawowe szczególnie przez stałe i tymczasowe misje dyplomatyczne. Tylko służba dyplomatyczne może realizować stosunki dyplomatyczne. Są istotnym elementem polityki zagranicznej, mogą być zerwane, nawiązane, ocieplane, ożywiane itp.

Prawo legacji

• Czynne i bierne

• Posiadają je państwa i Stolica Apostolska

• Ustanowienie stosunków dyplomatycznych może nastąpić tylko za zgodą państwa

• Prawo legacji a uznanie państwa

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych

Następuje na podstawie pisemnego porozumienia między państwami. Nie musi pociągać za sobą ustanowienia stałej misji dyplomatycznej. Możliwe jest akredytowanie szefa misji w sąsiednim państwa - wówczas taka osoba realizuje stosunki dyplomatyczne z dwoma państwami. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych umożliwia kontakty miedzy państwami i ułatwia sprawowanie opieki nad obywatelami, a także pozwala na realizowanie funkcji misji dyplomatycznej.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych

Jest najczęściej konsekwencją naruszenia praw lub interesów państwa. Występuje w postaci aktu jednostronnego. Może być także sankcją za naruszeni pokoju lub akt agresji.

Misja dyplomatyczna

Jest to stały organ państwa wysyłającego mający siedzibę w państwie przyjmującym. Na czele misji stoi szef kierujący personelem misji.

Rola misji dyplomatycznej

• Ułatwia kontakty między rządem i ministerstwem spraw zagranicznych a państwem przyjmującym.

• Zapewnia przepływ informacji.

• Rozwija współpracę na płaszczyźnie gospodarczej, kulturalnej, naukowej.

Funkcje misji dyplomatycznej wg Konwencji Wiedeńskiej:

• Reprezentowanie i ochrona interesów państwa wysyłającego w państwie przyjmującym - wszystkie działania przedstawiciela dyplomatycznego w państwie przyjmującym są działaniami podejmowanymi w imieniu państwa wysyłającego (zob. także art. 7 KW o Prawie Traktatów)

• Ochrona obywateli i osób prawnych państwa wysyłającego w państwie przyjmującym - sprawowanie opieki dyplomatycznej

• Funkcja negocjacyjna - prowadzenie rokowań z państwem przyjmującym

• Informowanie rządu o wydarzeniach i warunkach, które panują w państwie przyjmującym - zbieranie informacji - wg KW legalnymi sposobami, a więc dopuszczonymi przez prawo w szczególności państwa przyjmującego

• Informacje przekazywane są do MSZ w formie tzw. Clarisów.

• Popieranie rozwoju przyjaznych stosunków miedzy państwem wysyłającym a przyjmującym w dziedzinie politycznej, gospodarczej, kulturalnej i naukowej

• Misja dyplomatyczna może pełnić funkcje konsularne

Reprezentowanie interesów państwa trzeciego:

• Misja dyplomatyczna może na podstawie KW chronić interesy państwa trzeciego i jego obywateli - po odpowiedniej notyfikacji państwa przyjmującego o jego zgodą

• Zdarza się to w sytuacji zerwania stosunków dyplomatycznych, odwołania misji państwa trzeciego czasowo lub na stałe lub z powodów ekonomicznych, gdy państwa nie stać na utrzymanie misji.

Przykłady: Szwajcaria i Lichtenstein, Państwa Beneluksu, Państwa skandynawskie, Państwa członkowskie UE.

Członkowie misji

S to wszystkie osoby zatrudnione w misji dyplomatycznej, szef i personel misji (dyplomatyczny, administracyjny i techniczny oraz personel służby misji)

Klasy szefów misji

Szefowie wg KW dzielą się na trzy klasy

• Ambasadorów i nuncjuszów akredytowanych przy głowach państw - inni szefowie równorzędni (ambasadorowi przysługuje tytuł „ekscelencja” oraz przymiotnik „Pełnomocny i nadzwyczajny”)

• Posłów, ministrów i internuncjuszów akredytowanych przy głowach państw (poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny) - klasa ta obecnie zanika

• Charges d'affaires en pied akredytowanych przy MZS

• Klasę szefów misji uzgadniają miedzy sobą państwa na zasadach wzajemności. Nie dotyczy to klasy charges d'affaires, którzy mogą być powoływani na mocy jednostronnej decyzji.

• Charges d'affaires ad interim to pełnomocnik misi, który zastępuje czasowo szefa misji.

Zasady procedencji szefów misji

Zasada: pierwszeństwa ustala się wg starszeństwa w pełnieniu misji, w więc decydują daty zawiadomienia o przyjęciu do państwa przyjmującego. Decyduje data i godzina objęcia funkcji - złożenie listów uwierzytelniających lub notyfikacji o przybyciu. W przypadku trzeciej klasy szefów decyduje data złożenia listów wprowadzających.

WYKŁAD 16 - 07.05.2009

Stopnie dyplomatyczne

KW nie uregulowała tej sprawy, pozostawiając to kompetencji państw. Występują następujące stopnie personelu dyplomatycznego: minister pełnomocny, radca minister pełnomocny, pierwszy radca, radca, radca specjalny, sekretarz (I, II, III), attache specjalny, jego zastępca i attache misji dyplomatycznej.

W RP:

• Personel dyplomatyczny: radca-minister, I radca, I, II, III sekretarz, attache

• Personel administracyjny i techniczny: personel kancelarii, czyli kierownik kancelarii, tłumacze, lekarze, radiotelegrafiści, szyfranci

• Personel służby: kierowcy, gońcy, służba

Korpus dyplomatyczny (CD)

• Wszyscy szefowie misji i ich małżonki (w państwie przyjmującym)

• Wszyscy przedstawiciele personelu dyplomatycznego i ich małżonki

• Funkcjonuj na podstawie zwyczaju międzynarodowego, nie ma charakteru politycznego ani osobowości prawnej

• Na czele korpusu stoi dziekan, czyli szef misji, który najwcześniej złoży listy uwierzytelniające

Mianowanie i objęcie funkcji przez szefa misji

• Wybór szefa misji należy do kompetencji wewnętrznej państwa wysyłającego

• Nominacji dokonuje głowa państwa w porozumieniu z Ministrem Spraw Zagranicznych

Agrement

• Z jęz. Francuskiego - zgoda, akceptacja

• Ma na celu uzyskanie wstępnej akceptacji państwa przyjmującego, co do kandydata desygnowanego na szefa misji

• Dotyczy szefów misji natomiast w stosunku do attache wojskowego używa się angielskiego słowa approval

• III klasa szefów misji wymaga jedynie notyfikacji

• Państwo wysyłające powinno najpierw wystąpić do państwa przyjmującego z pytaniem w formie noty lub ustnie do MSZ (poufnie), czy uznaje ono wskazanego kandydata za „persona grata”

• Formą ostatecznego wyrażenia zgody jest przyjęcie listów uwierzytelniających

• Państwo przyjmujące może odmówić udzielenia zgody bez podania przyczyn

Listy uwierzytelniające

• Dokonanie wręczenia listów uwierzytelniających jest drugą fazą procedury objęcia stanowiska przez szefa misji

• Przyjęcie tych listów przez głowę państwa jest równorzędne z objęciem funkcji

• Listy są dowodem mianowania przez głowę państwa danej osoby przez szefa misji

• Listy wystawione w uroczystej formie, podpisuje je głowa państwa z kontrasygnatą MSZ

• Przekazuje się państwu przyjmującemu w dwóch egzemplarzach: zapieczętowanym i nie zapieczętowanym

• Nie przyjęcie listów jest dowodem na uznanie danej osoby za persona non grata

Mianowanie członka misji

• Dobór członków nisji i ich liczba należy do kompetencji państwa wysyłającego

• Mianowanie personelu nie wymaga uprzedniej zgody państwa przyjmującego lecz jedynie notyfikacji

• Uznanie za persona non grata członka misji może nastąpić przez odmowę zarejestrowania tej osoby w Protokole Dyplomatycznym lub nie wystawienie jej legitymacji

Zakończenie funkcji szefa misji

Odwołanie przez państwo wysyłające, likwidacja misji, zawieszenie stosunków dyplomatycznych, zerwanie stosunków dyplomatycznych, tymczasowe wycofanie szefa misji (wezwanie na konsultacje) tymczasowa ewakuacja szefa misji, uznanie za persona non grata - zażądanie odwołania powinno być uzasadnione - ekspulsja - wydalenie przedstawiciela państwa, gdy ten nie pojechał, może być np. odstawiony do granicy

Listy odwołujące

• Przekazanie takich listów jest jednoznaczne z oficjalnym zakończeniem misji

• Jest to wymóg formalny, podobnie jak w przypadku listów uwierzytelniających

• Obecnie ukształtowała się praktyka że listy odwołujące przekazuje się wraz z listami uwierzytelniającymi nowego kandydata szefa misji

Funkcja ambasadora

Ustawa o służbie zagranicznej z 27 lipca 2001, art. 19:Reprezentuje RP, chroni interesy RP i obywateli zgodnie z prawem międzynarodowym, działa na rzecz promocji polskiej kultury, nauki i gospodarki, uczestniczy w czynnościach przedstawicielskich organów władzy publicznej, nadzoruje działalność placówek dyplomatycznych państwa przyjmującego.

Obowiązki personelu misji:

Obowiązek poszanowania praw państwa przyjmującego w takim zakresie, w jakim nie ogranicza ono przysługujących przedstawicielom misji przywilejów i immunitetów oraz obowiązek nie mieszania się do polityki wewnętrznej państwa przyjmującego.

Zasady niedyskryminacji

Państwo przyjmujące zobowiązane jest do jednakowego traktowania wszystkich misji w zakresie realizacji postanowień konwencji. Wyjątki: restrykcyjne stosowanie postanowień konwencji na zasadzie wzajemności, traktowanie bardziej korzystne niż wymagane przez konwencję

Przywileje i immunitety

• Przywileje = prerogatywy

• Immunitety - nie podleganie jurysdykcji państwa przyjmującego, immunitet chroni przed wytoczeniem powództwa przeciwko dyplomacie

• Służą przede wszystkim zapewnieniu skuteczności działania misji w interesie państwa wysyłającego i jego obywateli

• Immunitet nie zwalnia od jurysdykcji państwa wysyłającego

• Dyplomata może wiec we własnym państwie być pociągnięty do odpowiedzialności

• Immunitety dzielą się na rzeczowe (dotyczą np. pomieszczeń misji) i osobowe ( dotyczą personelu misji)

KW nie precyzuje immunitetu jurysdykcyjnego misji, ale ponieważ jest ona traktowana jako organ państwa wysyłającego to nie może podlegać jurysdykcji innego państwa

• Składniki mienia misji korzystają z nietykalności

Zakres osobowy immunitetów i przywilejów:

• Członkowie misji dyplomatyczny ich rodziny (tzw. I grupa) - w pełni z immunitetów i przywilejów korzysta szef misji oraz personel dyplomatyczny i członkowie ich rodzin pozostający z nimi we wspólnocie domowej

• II grupa - członkowie personelu administracyjnego-technicznego - immunitet od jurysdykcji cywilnej i karnej tylko w stosunku do czynów popełnionych w związku z pełnieniem funkcji + ograniczone przywileje celne + rodzina nie korzysta, chyba że jej członkowie są zatrudnieni w misji

• III grupa - członkowie personelu służby misji w sprawach służbowych, zwolnieni z podatku od wynagrodzenia

• I grupa prywatni służący, Zwolenie z podatku od wynagrodzeń

Zakres terytorialny: w granicach państwa przyjmującego; również w państwie trzecim, jeżeli dyplomata przejeżdża przez nie w celu objęcia lub powrotu z misji

Zakres czasowy: z chwilą przekroczenia granicy swojego państwa; jeżeli znajdują się na terytorium państwa - od chwili powiadomienia ministerstwa o nominacji w charakterze członka misji dyplomatycznej. Do chwili przekroczenia granicy państwa wysyłającego.

Nietykalność

• Najważniejszy i najstarszy immunitet

• Oznacza, że osoba przedstawiciela dyplomatycznego nie podlega zatrzymaniu lub aresztowaniu ani żadnej innej formie przymusu

• Bagaż, dokumenty, korespondencja oraz rezydencja nie podlegają rewizji

Ograniczenie nietykalności

• Obrona konieczna

• Zastosowanie innych środków, które mają zapobiec zbrodni, gdy osoba działa z bronią w ręku, pod wpływem alkoholu lub gdy jej działanie jest zagrożeniem dla bezpieczeństwa

Status pomieszczeń misji

• Budynki misji, tereny przyległe, rezydencja szefa misji od 1961 roku nie są eksterytorialne - stanowią teren państwa przyjmującego.

• Państwo wysyłające nie może bez zgody państwa przyjmującego przenieść misji do innego miasta

• Pomieszczenia misji korzystają z nietykalności

• Pomieszczenia nie mogą być użytkowane niezgodnie z funkcjami misji

• Do budynku misji służby państwa przyjmującego nie mogą wkroczyć bez zgody szefa misji lub osoby przez niego upoważnionej

• W razie pożaru lub innego zagrożenia poglądy doktryny na temat możliwości wkroczenia do budynków misji są podzielone

• Naruszenie nietykalności misji stanowi delikt międzynarodowy i pociąga za sobą odpowiedzialność międzynarodową państwa przyjmującego - obowiązek naprawienia szkody i zadośćuczynienia oraz ukarania osób winnych naruszeniu

• Np. 1999 po zbombardowaniu ambasady Chin w Belgradzie w czasie nalotów NATO na Serbie USA zobowiązuje się zapłacić 20mln dolarów jako odszkodowanie

Archiwa i korespondencja korpusu dyplomatycznego

Przysługują im nietykalność w każdym czasie i miejscu. Poczta dyplomatyczna nie powinna być zatrzymana ani otwierana bez zgody państwa wysyłającego; musi być odpowiednio oznakowana i musi jej towarzyszyć list kurierski. W niektórych państwach podlega perlustracji elektronicznej. Np. 2000r - władze graniczne Iraku otworzyły polską pocztę dyplomatyczną skierowaną do ambasadora RP w Iraku, spotkało się to z protestem polskiego MSZ.

1998 - w okolicach Warszawy doszło do kradzieży ciężarówki z austriacką poczta dyplomatyczną. Jeżeli istnieje podejrzenie że poczta zawiera elementy nie stanowiące poczty, powinna być odesłana nadawcy.

Kurierzy dyplomatyczni

Urzędnicy MSZ, wchodzący w skład służby dyplomatyczno-konsularnej. Wyróżnia się kurierów zawodowych i kurierów ad hoc (państwo może powierzyć tę funkcję kaptanowi handlowego statku powietrznego lub morskiego - musi być wyposażony w paszport dyplomatyczny i list kurierski.

Immunitet karny

• Jest najpełniejszy ze wszystkich immunitetów

• Wyjątki: zrzeczenie się immunitetu karnego przez państwo wysyłające albo po upływie terminu na opuszczenie kraju w razie uznania dyplomaty za persona non grata.

• Sąd prowadzący postępowanie, gdy stwierdzi, że sprawa dotyczy osoby korzystającej z immunitetu musi stwierdzić swoją niewłaściwość i umorzyć postępowanie.

Immunitet karny oznacza wykluczenie sankcji karnych w postaci orzeczeń sądów karnych i innych organów w sprawach w dziedzinie karnej

Immunitet w sprawach cywilnych

Wszystkie sprawy cywilne, w których przedtswiciel dyplomatyczny mógłby być spłoną, z wyjątkiem:

• Powództw dotyczących prywatnego mienia nieruchomego zlokalizowanego na terytorium państwa przyjmującego

• Posterowania spadkowego, w którym przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako osoba prywatna

• Powództw dotyczących działalności zarobkowej przedstawiciela dyplomatycznego wykonywanej poza funkcjami rzędowymi

Immunitet sprawach administracyjnych (policyjny)

• Obejmuje postępowanie administracyjne, administracyjno-karne, jurysdykcję policji

• Nie można wręczać mandatu, sprawdzać alkomatem, odebrać prawo jazdy.

• W praktyce państwa bardzo zaostrzają przepisy dotyczące parkowania samochodów korpusu dyplomatycznego

• Uchylenie może następić tylko przez państwo wysyłające

• Sprawa z 1925 Montwid - Biallozor v. Ivalalima - eksmisja z mieszkania. SN stwierdził, że immunitet sądowy nie jest przywilejem osobistym, lecz przywilejem państwa. Dyplomata nie może swobodnie rozporządzać w tej sprawie

Sposoby pociągnięcia dyplomaty do odpowiedzialności

• Uznani na persona non grata

• Wszczęcie postępowania w państwie wysyłającym

• Osądzenie w państwie wysyłającym z inicjatywy władz tego państwa

• Ugoda

• Interwencja dyplomatyczna (demarche)

• Odmowa udzielenia agrement dla kolejnego szefa misji

Zwolnienia podatkowe i celne

• Dotyczy mienia przesiedleniowego oraz towarów nabywanych do użytku osobistego

• Zwolnienie podatkowe dotyczy właściwie wszelkich podatków

• Państwa stosują zasadę wzajemności

Bagaż osobisty dyplomaty

Może podlegać rewizji osobistej tylko w obecności dyplomaty i tylko, gdy zaistnieje uzasadnione podejrzenie, że przewozi on niedozwolone towary, np. zabytkowe dzieła sztuki objęte zakazem wywozu, broń, narkotyki, a także zwierzęta domowe przewożone bez koniecznych zezwoleń

Paszport dyplomatyczny i służbowy MSZ

• Paszport dyplomatyczny otrzymują osoby ze stopniem dyplomatycznym oraz członkowie ich rodzin, jeśli towarzyszą im w wyjeździe, a służbowy członkowie personelu techniczno-administracyjnego

• Posiadanie paszportu dyplomatycznego nie jest równoznaczne z korzystaniem z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

Laissez - passer

Dokumenty podróży wystawiany funkcjonariuszom międzynarodowym przez organy międzynarodowe, np. przez ONZ lub WE

Glejty bezpieczeństwa lub listy żelazne

Wystawiane, aby zapewnić bezpieczny przejazd przez terytorium państwa i powrót do państwa wysyłającego w razie wybuchu konfliktu zbrojnego. Są wystawiane imiennie na każdą osobę i gwarantują jej nietykalność.

Okoliczności wyjątkowe: wojny, konflikty wewnętrzne:

• Państwo przyjmujące jest zobowiązane w takich sytuacjach umożliwić wszystkim członkom misji dyplomatycznej bezpieczny wyjazd z jego terytorium

• Państwo przyjmujące ma obowiązek zapewnić bezpieczeństwo misji w trakcie konfliktu

• Czasami państwa powierzają opiekę nad misją państwu trzeciemu,

• np. ataki na ambasady w Bejrucie - Iraku (w 1981), USA, Francji, Wielka Brytania; atak terrorystów peruwiańskich na rezydencję ambasadora Japonii (podczas przyjęcia); 1992 - podczas wojny w Afganistanie dyplomatów traktowano jako zakładników; 1999 - zniszczenie ambasady Chin w Belgradzie; 2007 - atak na konwój wiozący ambasadora RP w Belgradzie gen. Edwarda Pietrzyka, zginął oficer BOR-u

Misje specjalne

• mają charakter misji ad hoc (są tymczasowe)

• służą realizowaniu interesów państwa w dziedzinach gospodarczej, wojskowej.

• Organizacje w celu zawarcia traktatu omówienia kwestii z zakresu stosunków bilateralnych i multilateralnych, nawet jeśli państwa nie ustanowiły między sobą stosunków dyplomatycznych

Ich status i zadania reguluje Konwencja o misjach specjalnych z 1969

Misja specjalna jest misją czasową reprezentującą państwo; wysyłana jest przez jedno państwo do drugiego za jego zgodą w celu rozparzenia z nim określonych spraw albo wypełnienia wobec niego określonego zadania

Akty dyplomacji

• Kroki i czynności dyplomaty w ramach podejmowanych przez niego funkcji

• Mogą być ustne lub pisemne

• Każde oficjalne wystąpienie przedstawiciela dyplomatycznego wobec władz państwa przyjmującego określa się jako demarche

Dementi

• Sprostowanie - oficjalne zaprzeczenie jakieś informacji, przeważnie o charakterze politycznym

• Należy do aktów dyplomatycznych

Aktem dyplomacji jest także notyfikacja - przekazanie informacji w formie noty dyplomatycznej.

Kurtuazja międzynarodowa

Wszelkie akty grzecznościowe we wzajemnych stosunkach miedzy państwami

Protokół dyplomatyczny: zespół zasad zachowania się i postępowania - obejmuje ceremoniał państwowy, dyplomatyczny, etykietę, zasady organizowania życia dyplomatycznego (np. spotkania, przyjęcia), pecedencje, stroje

Przykłady ceremoniału:

• Odegranie hymnów krajów

• Kompanie honorowe

• Tzw. salut artezyjski, np. przy wizycie ambasadora na okręcie wojennym salut wynosi 19 strzałów

• Przemówienia okolicznościowe

• Gesty stosowane przy powitaniu wzięły się z głębokiej historii wiążącej się z bezpieczeństwem: podanie ręki miało dowieść, że nie trzymamy broni, a potrząsanie uściśniętą ręką potwierdzić, że nie chowamy noża w rękawie, po kilku energicznych potrząśnięciach musiałyby wypaść (braterskie uściski wzięły się z Egiptu z przeszukiwania powiewnych szat arabskich - to dawna nieskrywana rewizja osobista)

• Giovanni Nuvoletti o całowaniu kobiety w rękę: odiosa moda (okropieństwo)

Przykłady zastosowania etykiety przy stole:

• Posiłki podawane po 12:30 - śniadanie, obiad p 20:00

• Rodzaje przyjęć: cocktail, przyjęcie (reception), śniadanie (lunch), obiad (dinner), przyjęcie bufetowe, poranne śniadanie, lampka wina, garden party

• Dużą wagę przywiązuje się do ustawiania nakryć czy świeczników powinny stać w jednej linii, aby uniknąć chaosu

• Stół nakryty białym obrusem, ozdobiony jest kwiatami, które nie powinny być zbyt wysokie, żeby goście mogli się widzieć i swobodnie ze sobą rozmawiać

• Niedaleko siebie sadza się osoby o podobnych zainteresowaniach, czy reprezentujących podobne grupy zawodowe

• Na przyjęciu obowiązują ubrania wizytowe: (bp black tie - smoking, white tie - frak), strój kobiety w dyplomacji: strój weekendowy (sportowy), sukienka przedpołudniowa, sukienka wizytowa, kostium, sukienka wieczorowa, długa balowa sukienka - strój zawsze dopasowany do pory dnia i okazji.

WYKŁAD - 17

Prawo konsularne

Konsul:

• W starożytnej Grecji jego odpowiednikiem był „piroksen”, który sprawował opiekę nad cudzoziemskimi kupcami i urząd ten był publiczny. Słowo „piroksen” oznaczało gościnność

• W starożytnym Rzymie funkcjonowała instytucja pretora cudzoziemskiego rozstrzygającego spory między cudzoziemcami

• Konsul honorowy

• Konsul wybierany i wysyłany (zawodowy) przez kraj ojczysty - pojawiła się dopiero w XVIw głównie w miastach portowych

• Konieczna zgoda władz miejscowych na objęcie funkcji

• Konsulu ma przede wszystkim bronić praw swoich współobywateli oraz pilnować wymiany handlowej i żeglugi

• Od XVIII wieku instytucja, zarówno konsula zawodowego jak i honorowego ugruntowuje się w praktyce dyplomatycznej państw na dobre

Prawo konsularne

Jest częścią prawa międzynarodowego i określa:

• Status członków urzędu konsularnego

• Funkcje konsularne

• Zasady nawiązywania stosunków konsularnych

• Klasy konsulów

• Status prawny urzędu konsularnego

Podstawowym źródłem jest Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963r. Dodatkowo dużą grupę źródeł tworzą dwustronne konwencje konsularne.

Prawo zwyczajowe i normy wewnętrzne

Konwencja Wiedeńska potwierdziła rolę prawa zwyczajowego, szczególnie w kwestiach, które nie zostały uregulowane przez prawo traktatowe.

Np. 1974 - wspólny komunikat USA i NRD o stosowaniu norm zwyczajowych w stosunkach miedzy tymi krajami do momentu zawarcia odpowiedniego porozumienia.

Stosunki konsularne

Są to urzędowe stosunki między państwami utrzymywane za pośrednictwem urzędów konsularnych lub też przedstawicielstw dyplomatycznych. Mogą być utrzymywane także przez konsulów honorowym w państwach, które uznają tę instytucje. Ustanawiane są na podstawie wzajemnej zgody państw.

Prawo konsulatu

Analogiczne do prawa legacji jest prawo konsulatu ustanawiane na terytorium państwa przyjmującego urzędów konsularnych. Prawo legacji i prawo konsulatu wymagają jednak zgody obu państw. Zgoda wyrażona jest w różnych formach, najczęściej za pomocą tzw. konwencji konsularnych.

Przykłady regulacji

Konwencja konsularna polsko-belgijska z 1872r: „Każda z wysokich umawiających się stron ma prawo ustanowić i utrzymywać urzędy konsularne na terytorium drugiej strony”.

Lub: „Urząd konsularny może być ustanowiony w państwie przyjmującym tylko za zgodą tego państwa”

Albo „Każda umawiająca się strona może ustanowić urzędy konsularne na terytorium drugiej strony tylko za jej zgodą”

Ponadto zgoda państw obejmuje:

• Siedzibę urzędu konsularnego

• Klasę urzędu konsularnego

• Okrąg konsularny

• Wszystkie późniejsze zmiany we wcześniejszych postanowienia wymagają zgody państwa

Zgoda nie jest wymagana do tymczasowego lub definitywnego zamknięcia urzędu konsularnego.

Okręg konsularny

• Jest to część lub całość terytorium państwa przyjmującego, na którą rozciąga się kompetencja kierownika urzędu konsularnego państwa wysyłającego.

• Na tym obszarze urząd konsularny pełni soje funkcje

• Okrąg wyznacza państwo wysyłające, a państwo przyjmujące wyraża na to zgodę

• Okręg nie może rozciągać się na terytorium państw trzecich, ale kierownik urzędu konsularnego może pełnić funkcje konsularne także w państwie trzecim

Sieć konsularna i siedziba urzędu

• Jest to ogół urzędów konsularnych, które państwo posiada lub wszystkie urzędy konsularne danego państwa w jednym państwie przyjmującym

• Siedzibą urzędu jest miejscowości, w której znajdują się lokal i biura urzędu

• Przy udzielaniu zgody na siedzibę urzędu konsularnego państwa przyjmującego powinno kierować się zasadą niedyskryminacji (art. 72 KW)

Konsulat honorowy

• Konsulat honorowy powoływany jest w miejscach, w których istnieje potrzeba ochrony interesów obywateli państwa angażującego (wysyłającego)

• Ustanowienie konsulatu honorowego i mianowanie jego szefa wymaga zgody państwa przyjmującego

• Wymaga się, by konsul honorowy miał w państwie przyjmującym prawo stałego zamieszkania (może być obywatelem tego państwa)

• Konsul honorowy może być obywatelem państwa przyjmującego, trzeciego lub rzadziej bezpaństwowcem

• Ma prawo wykonywania w państwie przyjmującym wszystkich funkcji przewidzianych dla konsula zawodowego (nie pobiera jednak wynagrodzenia)

• Ma to szczególne znaczenie w krajach, w których nie ma misji dyplomatycznej lub konsula zawodowego państwa wysyłającego

• W RP instytucja ta została przywrócona w 1984. Obecnie utrzymywanych jest ok.95 konsulów honorowych RP

• Klasy honorowych urzędników konsularnych są takie same jak w przypadku konsulów zawodowych

• Konsulem honorowym zostaje z reguły osoba ciesząca się prestiżem w miejscowym środowisku oraz posiadająca odpowiednie środki finansowe, ponieważ z racji pełnienia swoich funkcji konsul honorowy nie pobiera uposażenia od państwa wysyłającego (angażującego)

• Konsul honorowy działa na podstawie umowy cywilnoprawnej określającej zakres funkcji jakie ma ta osoba pełnić. Nie jest związany z państwem angażującym umową o pracę.

• Konsulom honorowym nie przysługują przywileje i immunitety konsularne - mogą być aresztowani i więzieni z zastrzeżeniem, że podleganie jurysdykcji miejscowej nie powinno szkodzić wykonywaniu swoich funkcji

• Niezależnie jednak od jurysdykcji państwa przyjmującego względem konsula honorowego, archiwa i dokumenty konsulów honorowych są zawsze nietykalne, a lokale konsularne są chronione.

Stosunki dyplomatyczne a konsularne

• Nawiązanie stosunków dyplomatycznych często pociąga za sobą ipso facto również nawiązanie stosunków konsularnych, ale te dwa rodzaje stosunków są od siebie niezależne

• Wg KW nawiązanie stosunków dyplomatycznych oznacza milczącą zgodę na ustanowienie stosunków konsularnych

• Takie rozwiązanie zwalnia od zawierania specjalnego porozumienie w sprawie nawiązania stosunków konsularnych

Urzędy konsularne

• Występują dwie kategoria urzędów konsularnych: zawodowe i honorowe, oraz kategoria odrębna: wydział konsularny placówki dyplomatycznej.

• Klasy urzędów:

• Konsulaty generalne (honorowy)

• Konsulaty

• Wicekonsulaty

• Agencja konsularna

Konsulat nie ma podmiotowości w państwie przyjmującym - jest właściwie biurem konsula.

Za zobowiązania urzędu w sferze prawa cywilnego odpowiedzialność ponosi państwo wysyłające.

Konsulaty podlegają MSZ. Mają charakter stały, zależny jedynie od stanu stosunków konsularnych. Dysponują majątkiem.

Struktura konsulatu

• Szef urzędu konsularnego kierownik)

• Sekretariat, kancelaria

• Zastępca

• Dział paszportowo-wizowy

• Dział organizacyjny

• Dział spadkowy

• Dział ekonomiczno-handlowy

• Dział Administracyjny

Klasy szefów urzędów konsularnych

• Konsul generalny

• Konsul

• Wicekonsul

• Agent konsularny

Tytuły te nadaje się członkom personelu dyplomatyczno-konsularnego na czas pełnienia obowiązków służbowych w urzędzie konsularnym.

Exequatur

Jest to zgoda państwa przyjmującego na wykonywanie przez określoną osobę funkcji kierownika urzędu konsularnego państwa wysyłającego.

Wydawane jest w stosunku do przedstawianych przez kierownika urzędu tzw. listy komisyjne

Niekiedy może doręczyć także innych niż kierownik urzędu urzędników konsularnych.

Listy komisyjne

Pełnomocnictwa kierowników urzędów konsularnych wystawiane przez głowę państwa, szefa rządu lub MSZ, stosownie do przepisów wewnętrznych państwa wysyłającego. W Polsce - MSZ.

Zawodowi urzędnicy konsularni

Powinien posiadać obywatelstwo państwa wysyłającego i stałe zamieszkanie w tym państwie. Pozostają w stosunku służbowym z MSZ państwa wysyłającego. Nie mogą wykonywać w państwie przyjmującym żadnej działalności zawodowej lub handlowej dla zysku osobistego.

Pozostałe osoby zatrudnione w urzędzie konsularnym

• Pracownicy konsularni - każda osoba zatrudniona w ramach personelu administracyjno-technicznego

• Członkowie personelu służby - kierowcy, tłumacze, ogrodnicy

• Członkowie personelu prywatnego - zatrudnieni w służbie prywatnej członków urzędu konsularnego

Zasady pierwszeństwa

Porządek pierwszeństwa kierowników urzędów konsularnych ustala się wg daty udzielenia im exequatur. W dalszej kolejności ranga zależy od klasy. Tymczasowi kierownicy urzędów zajmują miejsce po stałych kierownikach urzędów konsularnych.

Funkcje konsularne;

Zgodnie z art. 5 KWK do funkcji urzędów konsularnych należy m.in.

• Ochrona interesów państwa wysyłającego i obywateli

• Popieranie rozwoju stosunków gospodarczych, handlowych, kulturalnych i naukowych.

• Biały wywiad - informacje o państwie przyjmującym

• Wydawanie paszportów i wiz

• Nadzór i kontrola nad statkami, samolotami, pomoc statkom i samolotom

• Pomoc własnym obywatelom

Funkcje konsularne mogą być wykonywane nie tylko za pośrednictwem samych urzędów konsularnych, ale również może je pełnić misja dyplomatyczna przez specjalne wydziały konsularne.

Konsul może wykonywać swoje funkcje tylko w okręgu konsularnym.

Przy wykonywaniu tych funkcji powinien przestrzegać prawa państwa przyjmującego oraz porozumień między państwami, a także praktyki i zwyczajów międzynarodowych.

Ochrona obywateli

• Jest jedną z najważniejszych funkcji konsula

• Dotyczy osób fizycznych, ale i prawnych

• Obywatel ma przede wszystkim prawo do widzenia się z konsulem

• Konsul pomaga w sytuacji aresztowania, skazania obywatela, śmierci

• Udziela pożyczek i zapomogi konsularnych

Funkcja o charakterze administracyjnym, sądowym, notarialnym usc.

• Sprawy z zakresu obywatelstwa

• Wystawienie paszportu i wiz

• Prowadzenie rejestru obywateli państwa wysyłającego

• Sporządza akty urodzenia i zgonów, udziela ślubów

• Pełnienie funkcji notariusza (sporządza testamenty, legalizuje dokumenty, tłumaczy dokumenty)

Nietykalność pomieszczeń urzędu

Urząd konsularny podobnie jak placówka dyplomatyczna, korzysta z nietykalności, co oznacza, że władze państwa przyjmującego nie mogą wkraczać na teren konsulatu, chyba że wyrazi na to zgodę kierownik urzędu konsularnego, osoba przez niego wyznaczona lub kierownik przedstawicielstwa dyplomatycznego państwa wysyłającego. Zgodę kierownika konsularnego można jednak domniemywać w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego niezwłocznych czynności ratowniczych.

Immunitet jurysdykcyjnych urzędników konsularnych

Immunitet im przysługujący ma charakter funkcjonalny - wskazane osoby nie podlegają jurysdykcji władz sądowych i administracyjnych państwa przyjmującego wyłącznie w odniesieniu do czynności dokonanych w wykonywaniu funkcji konsularnych. W pozostałym zakresie podlegają jurysdykcji państwa przyjmującego.

Wyjątki: immunitet nie przysługuje jeżeli przeciwko urzędnikowi konsularnemu powództwo zostało wytoczone przez inną osobę:

1. W związku ze szkodą spowodowaną w państwie przyjmującym przez pojazd, statek morski lub powietrzny (a zatem jeżeli konsul spowoduje wypadek komunikacyjny, jak jedzie na oficjalne spotkanie, to można domagać się od niego odszkodowania)

2. W związku z umową zawartą przez urzędnika konsularnego chyba, że zawierając kontrakt występował jako przedstawiciel państwa przyjmującego

Urzędnicy konsularni mogą być pozbawieni wolności nawet bez zgody państwa wysyłającego, jeżeli:

• Dopuścili się ciężkiej zbrodni, a ich zatrzymanie bądź aresztowanie następuje na podstawie postanowienia władzy sądowej państwa przyjmującego

• Odbywają karę pozbawienia wolności na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego

Ponadto:

• Urzędnicy konsularni mogą być wzywani na świadków w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, ale nie mogą być przesłuchiwani na okoliczność pełnionych funkcji konsularnych

Zakończenie funkcji urzędnika konsularnego następuje w okolicznościach:

• Zawiadomienie przez państwo wysyłające państwa przyjmującego o zakończeniu funkcji przez urzędnika konsularnego

• Cofnięcie exequatur

• Notyfikacji przez państwo przyjmujące państwu wysyłającemu, że przestało uważać daną osobę za członka personelu konsularnego

• Śmierć urzędnika konsularnego

• W wyniku zerwania stosunków konsularnych miedzy państwami

Korpus konsularny - CC

• W skład korpusu wchodzą wszyscy kierownicy i urzędnicy konsularni (zawodowi i honorowi) oraz ich małżonki, którzy posiadają siedziby w danej miejscowości państwa przyjmującego

• Korpus nie posiada osobowości prawnej i funkcjonuje na podstawie zwyczaju międzynarodowego

• Na czele CC stoi dziekan - ten kto był tam najwcześniej

ORZECZNICTWO

1. Sprawa statku Lotus -na morzu otwartym doszło do zderzenia parowca francuskiego „Lotus” i statku tureckiego. Boz Kourt, statek turecki zatonął. Turcy pociągnęli do odpowiedzialności karnej kapitana statku francuskiego. Francja zgłosiła sprzeciw powołując się na argument, że jurysdykcja państwa w stosunku do obywateli znajdujących się na statku na morzu otwartym przysługuje wyłącznie państwu bandery. - zwyczaj dotyczący jurysdykcji na morzu otwartym - Francja uważała, że państwa odstępują od ukarania sprawców kolizji na morzu otwartym, jeżeli nie są obywatelami tych państw - wyrok STSM z 1928 - „z materiałów przedstawionych przez Francję, wynika, że państwa powstrzymywały się od wdrążania postępowania karnego w podobnych sytuacjach, ale nie, że uważały się zobowiązane do takiego postępowania. Element subiektywny wystąpi tylko wtedy, gdy dane postępowanie będzie motywowane świadomością istnienia obowiązku takiego postępowania”. - Element subiektywny zwyczaju - opinio iuris.

2. Nikaragua v. USA 1986 - USA wspierały działalności nikaraguańskich contra, którzy walczyli przeciwko dyktaturze wojskowej. Nikaragua uważała, że w ten sposób USA naruszają zasady KNZ, m.in. zasadę nieingerencji i zakaz agresji itd. - wyrok MTS - „Prawo zwyczajowe istnieje niezależnie od prawa traktatowego, nawet gdy te dwa rodzaje norm mają identyczną treść” - zwyczaj a umowa międzynarodowa.

3. Charakter regionalny zwyczaju - prawo przejścia przez terytorium Indii 1969 - Portugalia posiadała na Półwyspie Dekan trzy kolonie. Domagała się uznania przez Indie prawa przejścia przez terytorium indyjskim między trzema enklawami (w tym prawa przemarszu wojsk miedzy enklawami przez Indie). - wyrok MTS - przyznał rację Portugali i stwierdził, że zwyczaj może mieć charakter regionalny i może powstać między dwoma państwami. Jednak prawo to nie obejmuje przemarszu wojsk ani transportu broni.

4. Sprawa świątyni PREAH VIHEAR - Tajlandia v. Kambodża - błąd jako podstawa nieważności traktatu 1962 - W 1904r został zawarty traktat graniczny miedzy Kambodża a Tajlandią przewidujący wyznaczenie granic działem wód. W wyniku demarkacji granicy przez komicję mieszaną, świątynia przypadła Kambodży. W 1954 Tajlandia zajęła świątynię twierdząc, że na mapach z 1904 roku był błąd (w rzeczywistości świątynia powinna należeć do Tajlandii. Kambodża wniosła sprawę do MTS opierając się na braku protestu ze strony Tajlandii wobec przedstawionych map. - wyrok MTS - powołał się na rzymską zasadę: kto milczy wyraża zgodę jeśli powinien i mógł mówić. Trybunał zaznaczył, że państwo nie może powoływać się na błąd, jeżeli okoliczności popełnienia błędu zwracały uwagę państwa na możliwość jako popełnienia - art. 48 KW o prawie traktatów.

5. Sprawa LOCKERBIE (Libia v. USA) - MTS 1986 0 Samolot Panam został rozerwany bombą podłożoną przez zamachowców libijskich i spadł na szkocką wiec Lockerbie. Rada Bezpieczeństwa zażądała od Libii wydania sprawców zamachu, Libia protestowała powołując się na Konwencję Montrealską o ruchu lotniczym, zgodnie z którą państwo ma wybór - ukarać samemu lub wydać sprawców zamach terrorystycznego. - przewaga KNZ nad innymi traktatami - MTS zgodnie z art. 103 KNZ zobowiązania wynikające z Karny maja pierwszeństwo przed innymi zobowiązaniami międzynarodowymi. Art. 26 KNZ (uprawnienia Rady Bezpieczeństwa) ma prymat nad Konwencję Montrealską.

6. Sprawa Eislera - incydent dyplomatyczny - 1949 - Eisler przebywał na polskim statku „Batory” w porcie brytyjskim i został aresztowany przez Policję brytyjską działającą w porozumieniu z USA. Kapitan statku zaprotestował, ale został poinformowany, że chodzi o ekstradycję do USA. Sprawa ta jest przykładem ingerencji w jurysdykcję karną państwa.

7. Sprawa cieśniny Korfu - dotyczy prawa nieszkodliwego przepływu i jurysdykcji na wodach wewnętrznych państwa - Potwierdzenie norma zwyczajowych zakresie prawa przypływu. Zdarzenie miało miejsce w 1946 - uszkodzenie dwóch brytyjskich torpedowców podczas przepływu przez morze terytorialne Albanii i śmierć kilkunastu marynarzy. Rozminowanie cieśniny przez UK - wyrok MTS - Albania naruszyła powszechne normy prawa międzynarodowego obowiązujące w cieśninach łączących dwie części morza otwartego. Cieśnina Korfu stanowi jednak terytorium Albanii i jej rozminowanie było czynności zbędną dla przepływu więc UK naruszyło suwerenność

8. Sprawa parowca Wimbledon - 1923 - wyrok STSM - Niemcy nie mogły przeciwstawiać uprawnień wynikających ze statusu państwa neutralnego obowiązku wynikającym z traktatu wersalskiego 380 art. ?????

9. Sprawa Canavaro - wyrok Stałego Trybunału Arbitrażowego z 3 maja 1912r. Sprawa dotyczyła skargi Włoch przeciwko Peru złożonej w imieniu braci Napoleone, Carlo i Rafaele Canevaro. Włoskie obywatelstwo dwóch pierwszych nie wzbudzało wątpliwości, ale co do obywatelstwa trzeciego powstał spór. Posiadał on podwójne obywatelstwo włoskie i peruwiańskie. Trybunał uznał, że Rafaele Canavero zachowuje się jak obywatel Peru, ponieważ bierze czynny udział w życiu państwa, na przykład kandydując w wyborach do władz W tym przypadku Trybunał zastosował zasadę efektywności obywatelstwa badając faktyczne związki osoby z państwem. Żeby państwo mogło skorzystać z opieki dyplomatycznej to obywatelstwo osoby musi być efektywne (nie tylko na papierze, ale stwierdzone przez fakty i działania).

10. Sprawa Nottebohma - Fryderyk Nottebohm był Niemcem, który całe życie mieszkał i prowadził interesy w Gwatemali. W 1939r. nabył obywatelstwo Lichtensteinu, ale nigdy tam nie mieszkał i nie pracował. W 1944 Gwatemala uznała go za obywatela niemieckiego i jego obywatela państwa wrogiego wydaliła go ze swojego terytorium. Lichtenstein zaprotestował, że Gwatemala naruszając prawo międzynarodowe nie uznała obywatelstwa Lichtensteinu nadanego Nottebohnowi.

MTS: Państwo nie może żądać uznania ze strony innych państw faktu obywatelstwa, jeśli obywatelstwo nie pozostaje w zgodzie z zasadą efektywnego związku miedzy tym państwem a jego obywatelem.

Znaczenie sprawy Nottebohna

Zasada rzeczywistej więzi z państwem obywatelstwa wpisała się do prawa międzynarodowego jako kryterium służące rozstrzygnięciu konfliktu obywatelstw oraz przy stwierdzeniu czy obywatelstwo jest efektywne i czy daje prawo opieki dyplomatycznej. Prawo do opieki dyplomatycznej

• Prawo państwa do ochrony swoich obywateli lub osób prawnych

• Regulacja zwyczajowa

• W Komisji Prawa Międzynarodowego toczy się kodyfikacja norm zwyczajowych

11. Azyl dyplomatyczny Kolumbia v. Peru - Haye Torre - Teza MTS: Instytucja azylu dyplomatycznego stanowi naruszenie suwerenności państwa przyjmującego i to odróżnia ją od odmowy ekstradycji danej osoby (odmowa ekstradycji może oznaczać udzielenie jej azylu terytorialnego)

12. Opinia doradcza w sprawie Bernadotte - MTS - ONZ ma osobowość prawno-międzynarodową i może występować z roszczeniami opartymi na prawie międzynarodowym, także przeciwko tworzącym ją państwom - ponieważ jest to konieczne dla osiągnięcia celów i zasad wyszczególnionych w KNZ (zasada efektywności). Osobowość, podmiotowość na płaszczyźnie międzynarodowej może być wywiedziona z uprawnień, celów i praktyki danej organizacji międzynarodowej.

13. Sprawa Ihlena - minister Spraw Zagranicznych Norwegoo złożył w 1919r ministrom spraw zagranicznych Danii oświadczenie (na prośbę tego ostatniego), którego przedmiotem było wyrażenie desinteressment - STSM stwierdził wypowiedź tej natury udzielona przez MSZ w imieniu rządu na prośbę przedstawiciela dyplomatycznego innego państwa w kwestii należącej do jego kompetencji jest wiążąca dla państwa które on reprezentuje

14. Sprawa Teja - sądy bryt. 1971 - sprawa dotyczy immunitetu dyplomatycznego dotyczy podróży przedstawiciela dyplomatycznego (miał paszport dyplomatyczny ale nie był akredytowany) - osoba, która nie zmierza do miejsca w której pełni funkcje dyplomatyczne i która z takiego miejsca wraca do domu nie przysługują immunitety dyplomatyczne.

---