Prawa i obowiązki personelu medycznego

Zdrowie jest najważniejszą wartością w życiu każdego człowieka. Ochronie tych wartości jest poświęcone działanie wszystkich pracowników zawodów medycznych- lekarzy, pielęgniarek, całego personelu medycznego, oraz pracowników sektora ratownictwa medycznego.

Te zawody medyczne łączy dobro i poszanowanie godności pacjenta, oraz ochrona jego zdrowia i życia, a także usunięcie lub minimalizację cierpień związanych z określoną chorobą. Medycyna- rozumiana jako służba życiu ukierunkowana na dobro osoby ludzkiej, nie może wykraczać poza zasady etyki zawodowej. Współczesny przedstawiciel zawodów medycznych przedstawia nam się jako humanista, człowiek ciągle poznający i stale pogłębiający wiedzę o człowieku. Dobrem dla człowieka były i są nauki medyczne, które wyrosły z troski i miłości człowieka do człowieka.

Najstarszym kodeksem- prawem etyki lekarskiej była Przysięga Hipokratesa, która dała początek kształtowaniu się etosu Hipokratesa. O etosie hipokratesowym piszą J. Wróbel, J. Aleksandrowicz. Ich prace związane są z analizą etosu lekarskiego, omawiają etykę lekarską, pielęgniarską, oraz zagadnienia humanizmu. Przysięga Hipokratesa jest uniwersalnym kodeksem lekarskim, wzorcem w etyce i modelem wszelkiej etyki zawodowej.

Istotną rolę w realizacji dobra i zdrowia człowieka w procesie zdrowotnej odgrywa kultura moralna, etos pracowników zawodów medycznych, a w tym szczególnie lekarzy, będących najważniejszą grupą zawodową w procesie leczenia człowieka. To, że podstawowym i ostatecznym celem działania lekarskiego jest zawsze człowiek, osoba ludzka, decyduje o godności, wartości i autorytecie lekarza. Cała moralność lekarska opiera się na szacunku dla człowieka, sprowadza się do stosunków międzyosobowych typu lekarz- pacjent i dotyczy najwyższych ludzkich wartości, czyli życia i zdrowia. Ta specyfika zawodu lekarskiego jest podstawą godności zawodu lekarza.

Od 2500 lat przysięga Hipokratesa inspiruje współczesną praktykę lekarską , ale również Deklarację Światowego Stowarzyszenia Lekarzy, Deklarację Genewską, Deklarację Helsińską, Londyński Międzynarodowy Kodeks Etyki Lekarskiej, Deklarację z Lizbony, Sydney, Oslo, Tokio, Hawajów i Wenecji. Deklaracja Genewska z 1948 r. została uzupełniona w latach 1968 i 1983. W swojej pierwszej wersji jest zbliżona do przysięgi Hipokratesa : „ Zobowiązuję się uroczyście, z chwilą podjęcia zawodu lekarza, poświęcać swoje życie służbie ludzkości. Moim nauczycielom będę okazywał należny im szacunek i wdzięczność. Będę wykonywał swój zawód sumiennie i godnie. Pierwszą moją troską będzie zdrowie moich pacjentów. Będę strzegł tajemnicy, która zostanie mi powierzona. Wszystkimi dostępnymi mi środkami będę dbał o godność i chlubną tradycję zawodu lekarza. Moi koledzy będą mi braćmi. Nie dopuszczę, by religijne, narodowościowe, rasowe, partyjne lub klasowe poglądy miały wpływ, na moje powinności, mój stosunek do pacjentów. Będę bezwarunkowo strzegł ludzkiego życia od chwili poczęcia. Żadne groźby nie skłonią mnie, bym swoją wiedzę lekarską skierował przeciw służbie człowiekowi. Ślubuję to uroczyście, bez przymusu, na mój honor.” Międzynarodowy Kodeks Etyki Lekarskiej Światowego Stowarzyszenia Lekarzy, przyjęty w Londynie w 1949 r. i zmodyfikowany w 1968 i 1983 r. wymaga między innymi przestrzegania Deklaracji Genewskiej, zachowania najwyższego poziomu zawodowego, niekierowania się motywem zysku w decyzjach klinicznych, uczciwości w kontaktach z pacjentami i kolegami lekarzami, ujawnienia przypadków lekarskiej nieuczciwości i niekompetencji. Kodeks stwierdza, że lekarz winien jest pacjentom całkowita lojalność. Deklaracja z Lizbony z 1981 r. dotyczyła praw pacjenta, respektowania jego godności, wolności, autonomii i indywidualności. Wymienia ona miedzy innymi, prawo do swobodnego wyboru lekarza, prawo do leczenia przez lekarza, prawo do zgody na leczenia lub odmowy leczenia po otrzymaniu pełnej informacji, prawo do zachowania tajemnicy, prawo godnej śmierci.

O wartości życia i postępowaniu moralnym pracowników zawodów medycznych przy ratowaniu życia i zdrowia pacjentów mówi Karta Pracowników Służby Zdrowia wydana w Watykanie w 1995 r. Jest to swoisty kodeks etyki zawodowej i opiera się w swoich założeniach na nauczaniu Kościoła i Jana Pawła II . Karta zakłada, że każdy człowiek ma prawo do życia od poczęcia do śmierci naturalnej. Dlatego też służba zdrowia powinna szanować prawo do życia każdego pacjenta. Na każdym pracowniku służby zdrowia ciąży obowiązek stosowania daleko posuniętej profilaktyki, oraz stosowania skutecznych metod terapeutycznych w stosunku do wszystkich potrzebujących pomocy lekarskiej ludzi. Personel medyczny pod żadnym pozorem nie może przyczynić się do eutanazji, czyli zabójstwa człowieka, ponieważ jest to sprzeczne z normą ogólnoludzką „ nie zabijaj „ . Celem działanie służby zdrowia jest zarówno ratowanie życia człowieka, jak i ochrona prawa do umierania z godnością. Eutanazja, będąc przestępstwem, niszczy humanistyczne i humanitarne relacje lekarz- pacjent. Jest to sprzeczne z etyką Hipokratesa. Karta pracowników służby zdrowia ze względu na wysokie walory moralne jest swoistym Kodeksem etyki zawodowej pracowników zawodów medycznych. Karta ta podkreśla, że „ to właśnie pracownicy służby zdrowia, lekarze, farmaceuci, analitycy medyczni, pielęgniarki, ratownictwo medyczne są sługami życia, a ich praca opiera się na ufnej oraz świadomej relacji osobowej.” W dzisiejszych czasach lecznictwo medyczne obejmuje wiele zawodów w ochronie zdrowia ( lekarze, pielęgniarki, farmaceuci, ratownictwo medyczne ) oni to we własnym zakresie według K. Gibińskiego opracowali własne „ kodeksy etyczne” mają też- jako samorządne organizacje, własne organy dochodzeniowe, rzeczników, sądy. Szybki rozwój nauki medycyny spowodował na całym świecie powstanie komisji etycznych. Celem komisji etycznych była ochrona życia i godności człowieka.

W Polsce w 1967 r. uchwalono „ Zbiór zasad etycznych Polskiego Towarzystwa Lekarskiego” które zostało zatwierdzone przez walne Zgromadzanie Delegatów Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, towarzystwa specjalistyczne, oraz przez Główną Sekcję Lekarską Zrzeszenia Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia. Kodeks zawiera zasady ogólne i szczegółowe, które dotyczą stosunku lekarza do chorego, do służby zdrowia, nauki medycznej, lekarza do innych lekarzy, lekarza do pracowników służby zdrowia. Po dziesięciu latach, 10. XI 1977 r. również z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, organizacji społeczno naukowej, zrzeszającej ponad jedna trzecią środowiska, zatwierdzono nowelizację kodeksu pod tytułem „ Zbiór zasad etyczno- deontologicznych polskiego lekarza”. Posiada on zasadniczy wyjątek od zasad przysięgi Hipokratesa- nie ma zapisu dotyczącego ochrony życia od początku do śmierci naturalnej. W 1989 r. rozpoczął się proces odrodzenia polskiego samorządu lekarskiego zwanego Izbą Lekarską, która to w grudniu 1989 r. zorganizowała pierwszy Krajowy Zjazd Lekarzy, gdzie poza wieloma innymi decyzjami podjął uchwałę o konieczności anulowania ustawy sejmowej z 1956 r. mówiącej o dopuszczeniu przerywania ciąży i zastąpieniu jej Ustawą O Ochronie Życia Ludzkiego Od Momentu Poczęcia. Podniesiono również sprawę konieczności opracowania nowego kodeksu etyki lekarskiej. W 1991 r. w Bielsku- Białej odbył się Nadzwyczajny II Krajowy Zjazd Lekarzy, gdzie uchwalono Kodeks Etyki Lekarskiej. Bardzo znamienne było przyrzeczenie lekarskie, w którym lekarze przyrzekali:

- obowiązki spełniać sumiennie

-służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu od chwili poczęcia

- według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać

chorobom

- chorym nieść pomoc bez żadnych różnic takich jak: rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne, stan majątkowy, mając na celu wyłącznie ich dobro i okazując należny im szacunek, nie nadużywać ich zaufania, dochować tajemnicy lekarskiej nawet po śmierci chorego

- strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić, do kolegów lekarzy odnosić się z należną im życzliwością, nie podważając zaufania do nich, jednak postępując bezstronnie i mając na względzie dobro powierzonych im chorych, stale poszerzać swą wiedzę lekarską i podawać do wiadomości świata lekarskiego wszystko to, co uda mi się wynaleźć i udoskonalić

Tekst Kodeksu Etyki Lekarskiej z 1991 r. był całkowicie zgodny z zasadami hipokratejskimi. W 1993 r. na III Krajowym Zjeździe dokonano w kodeksie zmiany. Między innymi ze zobowiązania „ służeniu życiu i zdrowiu ludzkiemu” wykreślono słowa „ od chwili poczęcia”. Znowelizowany kodeks ma umacniać w poczuciu odpowiedzialności za podjęte przez lekarza wezwanie do służby, uwrażliwić sumienie, a jednocześnie przestrzegać przed popełnieniem błędów. Kodeks Etyki Lekarskiej zawiera: przyrzeczenie lekarskie, zasady ogólne etyki lekarskiej i zasady szczegółowe. W wypełnianiu swoich zadań lekarz powinien zawsze postępować zgodnie ze swoim sumieniem. Zasady szczegółowe etyki lekarskiej zawarte w Kodeksie Etyki Lekarskiej z 1993 r. określają postępowanie lekarza wobec pacjenta, wobec innych lekarzy i wobec społeczeństwa. Relacje między lekarzem a pacjentem powinny się opierać na ich wzajemnym zaufaniu. Lekarz winien stanowić wzór osobowości prawnej, szlachetnej, wrażliwej i odpowiedzialnej. W odniesieniu do chorych powinnością moralną staje się okazywanie cierpliwości, wyrozumiałości tak bardzo potrzebnej podczas badań i stawianie diagnozy. Dobro chorego jest naczelną zasadą etyki lekarskiej. Oznacza to uznanie dla życia, zdrowia i wartości najwyższej człowieka, jego godności osobowej. Z uznania tych wartości wypływa godność lekarza. Godność przysługuje lekarzowi jako osobie, a jego godność wynika z wykonywania zawodu. Istotny zatem staje się sposób wykonywania zawodu związanego z możliwością nadawania przez lekarza różnego stopnia godności swej pracy, a to związane jest z afirmacją, lub brakiem afirmacji godności osobowej pacjenta, czyli działania zawodowego na rzecz dobra lub szkody pacjenta. Każde postępowanie lekarza, które podważa zaufanie do zawodu lekarskiego jest naruszeniem godności zawodu.

Kodeks Etyki Lekarskiej Stwierdza

Art. 1 Zasady etyki lekarskiej wynikają z ogólnych norm etycznych. Zobowiązują one lekarza do przestrzegania praw człowieka i dbania o godność zawodu lekarskiego. Naruszeniem godności zawodu jest każde postępowanie lekarza, które podważa zaufanie do zawodu.

Art. 2 Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu; lekarz nie może posługiwać się wiedzą i umiejętnością lekarską w działaniach sprzecznych z tym powołaniem. Najwyższym nakazem etycznym dla lekarza jest dobro chorego- „ salus aegroti suprema lex esto.”

Art. 3 Lekarz zarówno w czasie pokoju jak i wojny, winien wypełniać swoje obowiązki z poszanowaniem człowieka bez względu na wiek, płeć, rasę, narodowość, wyznanie, przynależność społeczną, sytuację materialną, poglądy polityczne czy inne uwarunkowania.

Art. 4 Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań zawodowych zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną.

Art. 5 Izba Lekarska jest obowiązana do czuwania nad przestrzegania zasad etyki i deontologii lekarskiej oraz zachowaniem godności zawodu przez wszystkich członków samorządu lekarskiego, a także do starań, aby przepisy prawa nie naruszały zasad etyki lekarskiej.

Art. 6 Lekarz ma swobodę wyboru w zakresie metod postępowania, które uzna za najskuteczniejsze. Powinien jednak ograniczyć czynności diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze do rzeczywiście potrzebnych choremu, zgodnych z aktualnym stanem wiedzy medycznej.

Art. 7 W szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków nie cierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej.

Art. 8 Lekarz powinien przeprowadzać wszelkie postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze z należytą starannością, poświęcając im niezbędny czas.

Art. 9 Lekarz może podejmować leczenie jedynie po uprzednim zbadaniu pacjenta. Wyjątki stanowią nagłe sytuacje, gdy doraźna pomoc lekarska w formie porady może być udzielona wyłącznie na odległość.

Art. 10 Lekarz nie powinien wykraczać poza swoje umiejętności zawodowe przy wykonywaniu czynności diagnostycznych, zapobiegawczych, leczniczych i orzeczniczych. Jeżeli zakres tych czynności przewyższa umiejętności lekarza, wówczas winien zwrócić się do bardziej kompetentnego kolegi. Nie dotyczy to nagłych wypadków i ciężkich zachorowań, gdy zwłoka może zagrażać zdrowiu lub życiu chorego.

Art. 11 Lekarz winien zabiegać o wykonywanie swego zawodu w warunkach, które zapewniają odpowiednią jakość opieki nad pacjentem.

Poszanowaniu praw pacjenta poświęcone są artykuły 12-20. W ujęciu Hipokratesa lekarz dbał o pacjenta, był za niego odpowiedzialny i w związku z tym dominował nad chorym człowiekiem, którego leczył. Jego stosunek do pacjenta miał charakter paternalistyczny, czyli ojcowski. W związku z rozwojem medycyny, wzrostem świadomości społecznej na kształt zdrowia i choroby paternalistyczny model uprawiania medycyny został zastąpiony przez system partnerski.

Art. 12 Lekarz powinien życzliwie i kulturalnie traktować pacjentów, szanując ich godność osobistą i prawo do intymności. Relacje między pacjentem a lekarzem powinny opierać się na ich wzajemnym zaufaniu, dlatego pacjent powinien mieć prawo do wyboru lekarza.

Art. 13 Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu podstawowych decyzji lekarskich dotyczących jego zdrowia. Informacja udzielona pacjentowi powinna by c sformułowana w sposób dla niego zrozumiały. Pacjent ma prawo zapoznać się ze stopniem ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych i spodziewanymi korzyściami związanymi z wykonywaniem tych zabiegów, a także z możliwościami zastosowania innego postępowania medycznego.

Art. 14 Lekarz nie może wykorzystywać swego wpływu na pacjenta w innym celu niż leczniczy.

Art. 15 Postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze wymaga zgody pacjenta. Jeśli pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażenia swej zgody, powinien ją wyrazić przedstawiciel ustawowy, bądź osoba stale opiekująca się pacjentem. Wszczęcie postępowania diagnostycznego, leczniczego i zapobiegawczego bez tej zgody może być dopuszczone tylko wyjątkowo w szczególnych przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta albo innych osób. W razie nie wyrażenia zgody na proponowane postępowanie lekarz powinien nadal, w miarę możliwości, otaczać pacjenta opieką lekarską.

Art. 16 Lekarz może nie informować pacjenta o stanie jego zdrowia bądź leczeniu, jeśli pacjent wyraża takie życzenie. Pacjent może także wskazać osoby, które w jego imieniu będą porozumiewały się z lekarzem. Informowanie rodziny, o ile to możliwe, powinno być uzgodnione z chorym. W przypadku chorego nieprzytomnego lekarz może udzielić, dla dobra chorego, niezbędnych informacji osobie, co do której jest przekonany, że działa ona w interesie chorego. W przypadku choroby dziecka, lekarz ma obowiązek pełnego informowania jego rodziców lub opiekunów.

Art. 17 W razie niepomyślnej prognozy dla chorego powinien on być o niej poinformowany z taktem i ostrożnością. Wiadomość o rozpoznaniu i złym rokowaniu może nie zostać choremu przekazana tylko w przypadku, jeśli lekarz jest głęboko przekonany, iż jej ujawnienie spowoduje bardzo poważne cierpienie chorego lub inne niekorzystne dla zdrowia następstwa; jednak na wyraźne żądanie chorego lekarz powinien udzielić pełnej informacji.

Art. 18 Lekarz leczący nie może sprzeciwić się, by chory zasięgał opinii o stanie swego zdrowia i postępowaniu lekarskim u innego lekarza. Na życzenie pacjenta powinien ułatwić mu taką konsultację.

Art. 19 Chory w trakcie leczenia ma prawo do korzystania z opieki rodziny lub przyjaciół, a także do kontaktu z duchownym. Lekarz powinien odnosić się ze zrozumieniem do osób bliskich choremu wyrażających wobec lekarza obawy o zdrowie i życie chorego.

Art. 20 Lekarz podejmujący się opieki nad chorym powinien starać się zapewnić mu ciągłość leczenia. W razie potrzeby także pomoc innych lekarzy.

Art. 21 W przypadku popełnienia przez lekarza poważnej pomyłki lub wystąpienia nieprzewidzianych powikłań w trakcie leczenia powinien on poinformować o tym chorego oraz podjąć działania dla naprawy ich szkodliwych skutków.

Art. 22 W przypadkach wymagających szczególnych form diagnostyki, terapii lub działań zapobiegawczych, które nie mogą być zastosowane równocześnie u wszystkich potrzebujących lekarz ustalający kolejność pacjentów powinien opierać się na kryteriach medycznych.

W procesie leczenia najważniejsze jest dobro pacjenta. Aby pacjentowi nie zaszkodzić w aspekcie indywidualnym, społecznym należy ściśle przestrzegać zasady tajemnicy lekarskiej, czyli zachować tajemnicy, milczenie o chorobie i leczeniu osoby chorej i cierpiącej. To właśnie jest charakterystyczne dla zawodów medycznych, to znaczy takich, dla których najważniejszy jest człowiek, jego intymność, dobro, zachowanie tajemnicy w procesie leczenia. O zachowaniu tajemnicy lekarskiej mówią artykuły:

Art. 23 Lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej. Tajemnicą są objęte wiadomości o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi. Śmierć chorego nie zwalnia od dochowania tajemnicy lekarskiej.

Art. 24. Nie jest naruszeniem tajemnicy lekarskiej przekazanie informacji o stanie zdrowia pacjenta innemu lekarzowi, jeżeli jest to niezbędne dla dalszego leczenia lub wydania orzeczenia o stanie zdrowia pacjenta.

Art. 25. Zwolnienie z zachowania tajemnicy lekarskiej może nastąpić:

- gdy pacjent wyrazi na to zgodę,

- jeśli zachowanie tajemnicy w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych osób, oraz

- jeśli zobowiązują do tego przepisy prawa.

Art. 26. Nie jest naruszeniem tajemnicy lekarskiej, jeśli po przeprowadzeniu badania lekarskiego na zlecenie upoważnionego z mocy prawa organu wynik badania zostanie przekazany zleceniodawcy; nieodzownym warunkiem jest jednak, aby lekarz przed rozpoczęciem badania poinformował o tym osobę, która ma być zbadana. Wszelkie informacje, które nie są konieczne dla uzasadnienia wniosków wynikających z badania, powinny być nadal objęte tajemnicą lekarską.

Art. 27. Lekarz ma prawo do ujawnienia zauważonych faktów zagrożenia zdrowia lub życia w wyniku łamania praw człowieka.

Art. 28. Lekarz powinien czuwać nad tym, by osoby asystujące lub pomagające mu w pracy przestrzegały tajemnicy zawodowej. Dopuszczenie ich do tajemnicy powinno obejmować wyłącznie informacje w zakresie niezbędnym do prawidłowego wykonywania ich czynności zawodowych. Lekarz musi czuwać nad prawidłowym prowadzeniem dokumentacji lekarskiej oraz zabezpieczeniem przed jej ujawnieniem. Dokumentacja lekarska powinna zawierać wyłącznie informacje potrzebne dla postępowania lekarskiego. Lekarz i współpracujące z nim osoby są obowiązane do zabezpieczenia poufności informacji zawartych w materiale genetycznym pacjentów i ich rodzin.

Lekarz bez względu na obowiązki wynikające z Kodeksu Etyki Lekarskiej winien zawsze być przy człowieku umierającym. Nakaz sumienia wskazuje lekarzowi na towarzyszenie pacjentowi, szczególnie samotnemu w tej ostatniej drodze życia, jaką jest śmierć. O pomocy chorym w stanach terminalnych mówią następujące artykuły:

Art. 29 Lekarz powinien dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić choremu humanitarną opiekę terminalną i godne warunki umierania. Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia chorych w stanach terminalnych i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość kończącego się życia.

Art. 30 Lekarzowi nie wolno stosować eutanazji, ani pomagać choremu w popełnieniu samobójstwa.

Art. 31 W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania środków nadzwyczajnych. . Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do lekarza i jest związana z oceną szans leczniczych.

Transplantacja związana jest z ewolucją terapeutyczną i jest nową metodą terapeutyczną stosowaną w medycynie. Następujące artykuły określają zasady i istotę transplantacji.

Art. 32 Lekarz może pobierać komórki, tkanki i narządy ze zwłok w celu ich przeszczepiania, o ile zmarły nie wyraził za życia sprzeciwu.

Art. 33 Lekarz, po stwierdzeniu śmierci mózgowej winien podtrzymywać funkcjonowanie komórek, tkanek i narządów, jeżeli mają one zostać przeszczepione.

Art. 34 Lekarz nie może otrzymywać korzyści majątkowej lub osobistej za pobierane lub przeszczepiane komórki, tkanki i narządy.

Art. 35 Pobranie komórek, tkanek lub narządów od żyjącego dawcy dla celów transplantacji może być dokonane tylko od dorosłego za jego pisemną zgodą, w warunkach pełnej dobrowolności, po uprzednim poinformowaniu go o wszelkich możliwych następstwach związanych z tym zabiegiem. Pobranie od żyjącego dawcy narządu niezbędnego do życia jest niedopuszczalne.

Art. 36 Pobranie szpiku od dziecka jest dozwolone za zgodą jego przedstawiciela ustawowego. W przypadku osoby niepełnoletniej, o ile jest ona zdolna do wyrażenia świadomej zgody, powinno się uzyskać również jej zgodę.

W przyrzeczeniu lekarskim lekarz przyrzeka „ służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu „

Art. 37 Lekarz powinien z poczuciem szczególnej odpowiedzialności odnosić się do procesu przekazywania życia ludzkiego. Lekarz powinien udzielać zgodnych z wiedzą medyczną informacji dotyczących procesów zapładniania oraz metod regulacji poczęć, uwzględniając ich skuteczność, mechanizm działania i ryzyko. Lekarz ma obowiązek zapoznać pacjentów z możliwościami współczesnej genetyki lekarskiej, a także diagnostyki i terapii przedurodzeniowej. Przekazując powyższe informacje lekarz ma obowiązek poinformować o ryzyku związanym z przeprowadzeniem badań przedurodzeniowych.

Art. 38 Podejmując działania lekarskie u kobiety w ciąży lekarz równocześnie odpowiada za zdrowie i życie jej dziecka. Dlatego obowiązkiem lekarza są starania o zachowanie zdrowia i życia dziecka również przed jego urodzeniem.

Kolejne artykuły mówią o wydawaniu zaświadczeń lekarskich:

Art. 39 . Wydawanie zaświadczeń lekarskich jest dozwolone jedynie na podstawie aktualnego badania lub odpowiedniej dokumentacji.

Art. 40 Każde zaświadczenie lekarskie lub inny dokument medyczny powinien umożliwiać identyfikację lekarza, który go wystawił. Treść dokumentu powinna być zgodna z wiedzą i sumieniem lekarza. Nie może być ona formułowana przez lekarza pod presją lub w oczekiwaniu osobistych korzyści.

O badaniach naukowych i eksperymentach biomedycznych czytamy w artykułach:

Art. 41 Lekarz przeprowadzający badania naukowe, a w szczególności eksperymenty medyczne, powinien przestrzegać norm i obowiązków wynikających z Kodeksu Etyki Lekarskiej oraz ogólnie przyjętych zasad etyki badań naukowych. Eksperymenty medyczne z udziałem człowieka mogą być przeprowadzane przez lekarza, o ile służą poprawie zdrowia pacjenta biorącego udział w doświadczeniu lub wnoszą istotne dane poszerzające zakres wiedzy i umiejętności lekarskich. Lekarz przeprowadzający eksperyment leczniczy powinien być przeświadczony, że spodziewane korzyści dla pacjenta przeważają w istotny sposób nad nieuniknionym ryzykiem.

Art. 42 Lekarz przeprowadzając eksperyment leczniczy nie może narażać pacjenta na ryzyko w istotnym stopniu większe niż to, które grozi osobie nie poddanej temu eksperymentowi. Lekarz przeprowadzając eksperyment badawczy z udziałem człowieka może podejmować wyłącznie ryzyko minimalne.

Art. 43 Od osoby, która ma być poddana eksperymentowi medycznemu, lekarz musi uzyskać zgodę po uprzednim poinformowaniu jej o wszystkich aspektach doświadczenia, które mogą jej dotyczyć oraz o prawie do odstąpienia w każdym czasie od udziału w eksperymencie. Osoba wyrażająca zgodę na udział w eksperymencie nie może czynić tego pod wpływem zależności od lekarza czy pozostawania pod jakąkolwiek presją. Lekarz nie może prowadzić eksperymentów badawczych z udziałem osób ubezwłasnowolnionych, żołnierzy służby zasadniczej oraz osób pozbawionych wolności, z wyjątkiem badań prowadzonych dla dobra tych grup.

Art. 44 W przypadku pacjenta niezdolnego do świadomego podjęcia decyzji i wyrażenia woli lekarz powinien uzyskać na piśmie zgodę jego przedstawiciela ustawowego lub sądu opiekuńczego. Warunkiem niezbędnym do podjęcia eksperymentu medycznego z udziałem osób wymienionych w ust. 1 jest brak możliwości przeprowadzenia badań o porównywalnej skuteczności z udziałem osób zdolnych do wyrażenia zgody.

Art. 45 Lekarz uczestniczący w eksperymentach medycznych musi je przeprowadzać zgodnie z zasadami badań naukowych. Eksperymenty z udziałem człowieka powinny być poprzedzone badaniami in vitro oraz in vivo na zwierzętach. Zwierzęta poddawane eksperymentom należy odpowiednio traktować i w miarę możliwości chronić przed cierpieniem. Lekarzowi nie wolno przeprowadzać eksperymentów badawczych z udziałem człowieka w stadium embrionalnym. Lekarz może przeprowadzać eksperymenty lecznicze z udziałem człowieka w stadium embrionalnym tylko wtedy, gdy spodziewane korzyści zdrowotne w sposób istotny przekraczają ryzyko zdrowotne embrionów nie poddanych eksperymentowi leczniczemu.

Art. 46 Projekt każdego eksperymentu z udziałem człowieka powinien być jasno określony i przedłożony do oceny niezależnej komisji etycznej w celu uzyskania jej akceptacji.

Art. 47 Eksperyment medyczny z udziałem człowieka może być przeprowadzony wyłącznie pod nadzorem lekarza posiadającego odpowiednio wysokie kwalifikacje.

Art. 48 Wszelkie odkrycia i spostrzeżenia związane z wykonywaniem zawodu lekarz winien przekazywać środowisku lekarskiemu i publikować przede wszystkim w prasie medycznej.

Art. 49 Należy ściśle przestrzegać praw autorskich w publikacjach naukowych. Dopisywanie swego nazwiska do prac zespołów, w których się nie uczestniczyło lub pomijanie nazwisk osób, które brały w nich udział, jest naruszeniem zasad etyki. Wykorzystanie materiału klinicznego do badań naukowych wymaga zgody kierownika kliniki lub ordynatora oddziału leczących pacjenta.

Art. 50 Wyniki badań przeprowadzonych niezgodnie z zasadami etyki lekarskiej nie powinny być publikowane. Wymagane jest uzyskanie zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego na udział w demonstracjach naukowych lub dydaktycznych. Należy starać się o zachowanie anonimowości osoby demonstrowanej.

O wzajemnych relacjach lekarza ze społeczeństwem i jego społeczno-zawodowych zadaniach informują: Art. 52, Art. 53, Art. 54, Art. 55 Kodeksu Etyki lekarskiej. Jest rzeczą wiadomą, że lekarz nie żyje sam i nie pracuje sam, mając tylko praktykę prywatna lub pełniąc funkcję lekarza domowego. Obok niego i w relacjach z nim pracują inni lekarze i pozostały personel. Dlatego też praca lekarzy powinna wyrażać się w duchu życzliwości, szacunku, solidarności, mającej miejsce wśród kolegów współpracowników.

Art. 56- Art. 58 stwierdzają, że podstawową gwarancję fachowości i kompetencji lekarza dają studia medyczne. Pogłębianie wiedzy w obecnych czasach odbywa się na drodze specjalizacji. Można doskonalić się intelektualnie i zawodowo w sposób indywidualny, oraz uczestniczyć w spotkaniach naukowych, kursach, sympozjach lekarskich.

Art. 71 stwierdza: „Lekarz ma obowiązek zwracania uwagi społeczeństwa, władz i każdego pacjenta na znaczenie ochrony zdrowia, a także na zagrożenie ekologiczne”.

Lekarz spełnia też funkcje wychowawcze, propaguje higienę w społeczeństwie, szkołach, zakładach pracy. Dla zachowania zdrowia propaguje również uprawianie sportu, turystyki.

Art. 73 mówi o obowiązku lekarza, jakim jest udzielanie pierwszej pomocy lekarskiej człowiekowi w każdej sytuacji.

Art. 73, Art. 74, jak i wszystkie artykuły tego kodeksu świadczą, że medycyna nie jest zwykłym zawodem, lecz szczególnego rodzaju powołaniem, u którego podstaw etycznych istnieje miłość do każdego potrzebującego pomocy człowieka, szacunek do godności i praw osoby ludzkiej, co jest właściwością etosu lekarskiego.

Art. 76, Art. 77, Art. 78 traktuje i kształceniu współczesnych i przyszłych lekarzy.

Art. 76 mówi, że w wypadkach nie przewidzianych w Kodeksie Etyki Lekarskiej należy kierować się zasadami wyrażonymi w uchwałach władz samorządu lekarskiego, w orzecznictwie sądów lekarskich, oraz dobrymi obyczajami przyjętymi przez środowisko lekarskie.

Art. 77 Lekarze nauczający studentów powinni zaznajomić ich z Kodeksem Etyki Lekarskiej. Studenci medycyny powinni przyswajać sobie jak i respektować zasady zawarte w niniejszym kodeksie.

Art. 78 Lekarze, którzy nauczają studentów lub szkolą lekarzy, powinni swoim postępowaniem stanowić przykład godny studentów i młodych lekarzy, będących pod ich opieką.

Wszystkie wyżej wymienione prawa i obowiązki lekarza są również zawarte w Ustawie z dnia 28 października o zawodzie lekarza ( Dz. U. z 1950 r. Nr 50, poz. 458 i Nr 53, poz. 489, z 1956 r. Nr 1, poz. 61 z 1989r. Nr 30, poz. 158, z 1991r., Nr 17, poz.78) z uwzględnieniem ustaw zmieniających.

T. Brzeziński uważa, że „ system partnerski” - daje pacjentowi możliwość uczestnictwa w podejmowaniu decyzji, które jego przecież dotyczą, nie zwalnia wprawdzie z odpowiedzialności lekarza, ale czyni go jedynie współodpowiedzialnym za decyzję, ogranicza jego pełną odpowiedzialność tylko do wykonawstwa.

Proces wokół tworzenia kart praw pacjenta rozpoczął się w USA gdzie w 1973 r. Amerykańskie Towarzystwo Szpitalnictwa uchwaliło przepis o prawach dla pacjentów szpitalnych. W Polsce Karta Praw Pacjenta zawiera podstawowe unormowania prawne, wynikające z ustawy zasadniczej- Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. ( Dz. U. nr 78, poz. 483) . Karta nie neguje prawdy, że nadal etyka lekarska oparta jest na przysiędze Hipokratesa, która zostaje jedynie uzupełniona przez podkreślenie prawa pacjenta w relacji lekarz- pacjent. W nowej etyce medycznej najbardziej fundamentalnym tematem jest to, że każdy człowiek posiada prawo do opieki zdrowotnej. Opieka ta nie jest już tylko przywilejem tych, których na nią stać. Ludzie chorzy mają być traktowani równo, z przestrzeganiem istoty humanizmu, a więc respektowaniem ich godności, wolności i indywidualności. Wartość innego człowieka nie może być traktowana instrumentalnie dla zaspokojenia własnych potrzeb lekarza. Zadaniem lekarza jest nie tylko leczenie, nowe badanie, a przede wszystkim łagodzenie cierpienia człowieka. To właśnie troska o zdrowie i życie powinna być współcześnie istotą poczynań zawodowych lekarza.

Pielęgniarstwo Zawodowe zaraz po zawodzie lekarza jest bardzo ważną działalnością społeczną. Zawsze i wszędzie łączy się ono z pielęgnowaniem chorych, potrzebujących pomocy, z wykonywaniem poleceń lekarza i bycia przy chorych.

Organizacje pielęgniarskie zmierzają do rozszerzonej działalności pielęgniarek związanej z pielęgnowaniem zarówno człowieka chorego, jak i zdrowego dla utrzymania równowagi między zdrowiem i chorobą. Zdaniem S. Poznańskiej: „ Sprawą bardzo ważna stała się więc działalność zmierzająca do zapobiegania chorobie i umacnianie zdrowia, podnoszenie poziomu kultury zdrowotnej, aktywizowanie ludzi do troszczenia się o swoje zdrowie oraz kształtowanie poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i innych. Wobec takiego stanu rzeczy konieczne staje się realizowanie zadań opieki zdrowotnej, poszukiwanie nowych rozwiązań i zwiększenie ról pielęgniarskich. S. Poznańska uważa, iż „ w związku ze stałym narastaniem współzależności różnych dyscyplin w rozwiązywaniu problemów opieki zdrowotnej współczesna pielęgniarka powinna odgrywać rolę praktyka specjalisty, osoby kierującej i współpartnera. W podejmowaniu samodzielnych decyzji w zakresie pielęgnowania pielęgniarka powinna korzystać z wiedzy medycznej i pielęgniarskiej, oraz z własnego doświadczenia. Rolę kierowniczą może pełnić w zespołach pielęgnujących złożonych z pielęgniarek i w zespołach interdyscyplinarnych. Zespoły pielęgniarskie składają się z pielęgniarek i personelu pomocniczego, a w ramach podstawowej opieki zdrowotnej mogą zajmować się opieką nad matka i dzieckiem, pracować w działach pielęgniarstwa klinicznego. W zespołach interdyscyplinarnych pielęgniarka jest informatorem chorego i rzecznikiem spraw pacjenta. W podstawowej opiece zdrowotnej pielęgniarka zawsze pełni funkcję pielęgnacyjną i informacyjną, będąc zaangażowaną w sprawy ochrony zdrowia i kształtowania poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i za zdrowie innych. Do rozwoju pielęgniarstwa w Polsce w sposób istotny przyczynia się Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie ( PTP ), które rozpoczęło swoja działalność w 1957 r. Od pielęgniarek wymaga się służenia ludziom w celu zapobiegania chorobom, a więc udzielanie pomocy chorym, cierpiącym i potrzebującym opieki. Jest to nie tylko opieka fizyczna polegająca na zaspokajaniu podstawowych potrzeb człowieka, ale również psychiczna wyrażająca się w dodawaniu otuchy, podtrzymywaniu na duchu osób znajdujących się w stresie, depresji, umierających i cierpiących. Pielęgniarstwo wymaga określonych cech charakteru; dobroci, życzliwości, miłości do ludzi, cierpliwości, zrozumienia istoty swojego zawodu. Od pielęgniarki wymaga się by uczestniczyła w:

- promocji dobrostanu pacjenta

- zapobieganiu chorobom

- przywracaniu do zdrowia

- podnoszeniu poziomu niezależności i zaradności pacjenta

Ważne jest też współdziałanie pielęgniarki i pacjenta, a także sama osobowość pielęgniarki w procesie pielęgnowania. Sam proces pielęgnowania wymaga ogromnej wiedzy nie tylko z dziedziny pielęgniarstwa, medycyny, ale również psychologii, socjologii i etyki. Dialog prowadzony z pacjentem staje się środkiem porozumienia, współczucia w cierpieniu. Dotyczy on również przekazywania przez pielęgniarkę wiadomości, wiedzy związanej ze sposobem leczenia, pielęgnacji, postępowania w trudnych sytuacjach. Pielęgniarki tak jak i lekarzy obowiązują normy postępowania, które są zawarte w kodeksach etyki zawodowej. Określony zespół wartości i moralności tworzy etos pielęgniarstwa. Etos ten może być również kształtowany przez zawodowe przysięgi, np. Hipokratesa, przyrzeczenia, kodeksy zawodowe. Pierwsza przysięga została opracowana w 1893 r. i mówiła o pracy pielęgniarki dla dobra pacjenta, o zaufaniu, prawości, zachowaniu tajemnicy zawodowej: „ Będę lojalnie pomagać lekarzowi w jego pracy , oraz pracować z poświęceniem dla dobra tych, którzy będą powierzeni mojej opiece”. W 1975 r. opracowano pierwszy kodeks etyki zawodowej dla pielęgniarek. Wersja ta była dwukrotnie zmieniana, po raz ostatni w 1975 r. Kodeks Międzynarodowej Rady Pielęgniarek składa się z dwóch części: I część określa szeroki zakres działania i odpowiedzialności zawodowej pielęgniarki w sprawie ochrony zdrowia człowieka, II część ustala podstawowe normy regulujące postępowanie pielęgniarek w stosunku do ludzi ( pacjentów, społeczeństwa, współpracowników), oraz w stosunku do praktyki zawodowej i zawodu. W Warszawie 2-4 grudnia 1995 r. na II Krajowym zjeździe Pielęgniarek i Położnych zatwierdzono Kodeks Etyki Zawodowej Polskiej Pielęgniarki i Położnej. Składa się on z przyrzeczenia pielęgniarek i położnych, części ogólnej i części szczegółowej, która zajmuje się następującymi zagadnieniami:

- pielęgniarka i położna a podopieczny

- pielęgniarka i położna a praktyka zawodowa

- pielęgniarka i położna a współpracownicy

- pielęgniarka i położna a zawód

Kodeks zaczyna się przyrzeczeniem pielęgniarek i położnych. Dalsza część mówi iż:

Art. 1 Działalność zawodowa pielęgniarek i położnych to świadoma i dobrowolna służba zdrowiu i życiu człowieka, spełniona jako przejaw pielęgniarskiej i położniczej troski, niezależnie od wszelkich względów takich jak: rasa, religia, narodowość, pozycja społeczna i majątkowa, płeć, wiek i stan zdrowia podopiecznych

Art. 2 Kodeks Etyki Zawodowej Polskich Pielęgniarek jest wspólnym i zgodnym zobowiązaniem przestrzegania zasad etyki zawodowej oraz kultury i tradycji humanistycznej tych zawodów.

Art. 3 Praca nad własnym rozwojem osobowym, nad kształtowaniem swojej wrażliwości etycznej i sumienia oraz nad wzbogaceniem wiedzy i umiejętności zawodowych to stała powinność każdej pielęgniarki. W stosunku do podopiecznych pielęgniarka przejawia życzliwość, takt, wyrozumiałość, cierpliwość, stwarza atmosferę wzajemnego zaufania i zrozumienia.

Art. 4 Obowiązkiem pielęgniarki jest informowanie podopiecznego o wykonywanych czynnościach pielęgnacyjnych i ich wpływie na zdrowie.

Art. 5 Świadczenia pielęgniarskie realizowane są za zgodą podopiecznego, o ile jest on zdolny ją wyrazić. W przypadku braku zgody podopiecznego, na wykonanie odpowiednich działań pielęgniarka i położna powinna poinformować go o możliwych następstwach tej decyzji.

Pielęgniarka, zaspokajając potrzeby bezpieczeństwa, miłości, wzajemnego zaufania, umożliwia choremu kontakt z rodziną, kapłanem, stwarzając ku temu ludzkie, godziwe i godne człowieka warunki chorowania, wyzdrowienia i umierania.

Podrozdział drugi Kodeksu Etyki Zawodowej Polskiej Pielęgniarki i Położnej dotyczy praktyki zawodowej.

Art. II.11 Zdobywanie i uzupełnianie kompetencji zawodowych jest dla pielęgniarki i położnej podstawowym obowiązkiem molarnym warunkującym jakość praktyki pielęgniarskiej i opieki położniczej. Z posiadaną wiedzą związane jest również promowanie zdrowia, szczególnie prowadzone przez pielęgniarstwo społeczno- rodzinne szkolne.

Art. II. 22 Pielęgniarka i położna jest zobowiązana do działalności na rzecz promowania zdrowia. Promowanie zdrowia jest podstawowym obecnie kierunkiem działalności edukacyjnej całego systemu ochrony zdrowia. Chodzi o przekonanie społeczeństwa do przyjęcia prozdrowotnego stylu życia, drogi zapobiegającej chorobom, a sprzyjającej zachowaniu kondycji zdrowotnej człowieka. Szczególną rolę w tych działaniach ma do spełnienia pielęgniarka społeczno- rodzinna i szkolna.

Art. 13 Pielęgniarce i położnej nie wolno wykonywać zleceń lekarskich bez wyraźnego zlecenia pisemnego, które umożliwi identyfikację lekarza i podopiecznego, z wyjątkiem sytuacji nagłych. Obowiązkiem pielęgniarki i położnej jest prowadzenie odpowiedniej dokumentacji pielęgniarskiej i położniczo- ginekologicznej.

Art. II. 14 Mówi, .ze istnieje możliwość np. w sytuacjach chorób zakaźnych i nowotworowych, wglądu do informacji lekarskich potrzebnych do planowania i realizowania opieki pielęgnacyjnej przez pielęgniarkę i położną. Informacje ostatnie podopiecznego są dobrem są dobrem osobistym, są prawnie chronione.

Art. II. 16. Śmierć chorego nie zwalnia pielęgniarki i położnej z dochowania tajemnicy.

Art. II. 17 Informacje o stanie chorego mogą, jeżeli to, jest konieczne być, przekazane innym członkom zespołu terapeutycznego ze względu na potrzeby leczniczo- pielęgnacyjnego i położniczego.

Art. III. 18 Zwolnienie z tajemnicy zawodowej może nastąpić tylko wtedy, gdy podopieczny wyraża na to zgodę, lub jeśli zachowanie tajemnicy zawodowej w istotny sposób zagraża jego życiu lub zdrowiu, lub życiu innych osób. Może to być związane z różnymi sytuacjami rodzinnymi, pracowniczymi, dotyczącymi przekraczania prawa, np. molestowaniem seksualnym dzieci w rodzinie lub dorosłych w pracy, narkomanią i alkoholizmem.

Art. II 19 Pielęgniarki i położne muszą przestrzegać ustaleń standardów zawodowych ustalonych przez zrzeszenie pielęgniarek i położnych dla działalności pielęgniarskiej i opieki położniczo- ginekologicznej.

Art. II 20 Przedstawiciele zawodów medycznych przeżywają niekiedy emocje związane ze swoim światopoglądem, czy też maja dylematy moralne w sprawach metod świadomego macierzyństwa, eksperymentami na embrionach, klonowaniem, pobieraniem przeszczepów, czy eutanazją. Artykuł ten mówi, że pielęgniarka i położna ma prawo do odmowy uczestnictwa w zabiegach, oraz czynnościach godzących w życie człowieka i jego godność, niezgodnych z obowiązującym prawem.

Art. II 21 Przypomina, że pielęgniarka i położna nie ma obowiązku uczestnictwa w zabiegach, badaniach naukowych i eksperymentach biomedycznych, które swoją istotą przeczą uznanym przez nią normom etycznym.

Art. II 23 Pielęgniarka i położna w przypadku zorientowania się o swym niewłaściwym działaniu, zagrażającym życiu i zdrowiu podopiecznego, niezwłocznie powiadamia o tym odpowiednie osoby z zespołu lekarsko- pielęgniarskiego i położniczego.

Rozdział trzeci Kodeksu analizuje wzajemnie relacje międzyludzkie, określone powinności pomiędzy współpracownikami zespołów terapeutycznych.

Art. III 25 Pielęgniarka i położna winna służyć radą i pomocą wszystkim koleżankom ( kolegom), wystrzegając się postępowań, które mogłyby negatywnie wpłynąć na dalszy rozwój postawy zawodowej nowo zatrudnionych.

Art. III 27 Pielęgniarka i położna przyjmuje odpowiedzialność za pracę wspólnie wykonywaną w zespołach pielęgniarskich i położniczych. Położna ponosi odpowiedzialność za wykonywanie samodzielnie opieki położniczej.

Rozdział czwarty Kodeksu zawiązany jest z wartością godności zawodu pielęgniarki i położnej.

Art. IV 28 Pielęgniarka i położna swym życiem osobistym, rodzinnym, zawodowym i społecznym powinna kształtować godność zawodu i podnosić jego znaczenie w społeczeństwie.

Art. IV 29 Praca pielęgniarki i położnej uzależniona jest od zbiorowych działań zespołów terapeutyczno- pielęgniarskich i od samych przełożonych, których powinnością jest stwarzanie godziwych warunków umożliwiających jak najwyższą jakość opieki pielęgniarskiej i opieki położniczej.

Art. IV 30 W trosce o poprawę warunków pracy, dobro pacjenta i współpracowników właściwa jest przynależność do związków, działalność w organizacjach pielęgniarskich, w celu zapewnienia godnych warunków pracy i warunków socjalno- bytowych.

Art. IV 31 W związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej konieczne jest ciągłe kształcenie, dokształcanie uczestniczenie w różnego rodzaju konferencjach, uczenie się języków obcych, co może przyczynić się do podniesienia na wyższy poziom polskiego pielęgniarstwa.

Art. IV 32 Pielęgniarka i położna powinna współ przyczyniać się do doskonalenia całego systemu ochrony zdrowia poprzez jej udział w życiu politycznym oraz poprzez nowatorskie przedsięwzięcia organizacyjne.

Kodeks ten jest uporządkowanym etosem pielęgniarki i położnej i stanowi zespół zasad i norm postępowania zawodowego. Pielęgniarki i położne mają zatem na uwadze najwyższą wartość, czyli dobro człowieka, to znaczy jego życie, zdrowie, godność, tolerancję, opiekuńczość, rzetelną informację, zaufanie i odpowiedzialność.

Ratownictwo medyczne jest w obecnych czasach jednym z najważniejszych filarów systemu ochrony zdrowia. Są one już od kilkunastu lat organizowane w wielu krajach świata., a zwłaszcza w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Idea zbudowania w Polsce nowoczesnego systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego dojrzała w naszym kraju w ostatniej dekadzie ubiegłego stulecia. Przy wykorzystaniu doświadczeń niektórych krajów Europy zachodniej i bardzo znaczącym wkładzie Polskiego Towarzystwa Medycyny Ratunkowej , oraz wsparciu innych organizacji i stowarzyszeń, powstał także projekt pierwszej polskiej ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym, uchwalonej przez Sejm RP w dniu 25 lipca 2001 r. Podejmowane były liczne inicjatywy mające na celu wsparcie rozwoju systemu ratownictwa w Polsce, tj. Krakowski Instytut Ratownictwa Medycznego, od 1998 r. prowadzący pionierskie szkolenia lekarzy, pielęgniarek, ratowników medycznych w zakresie podstawowych i zaawansowanych zabiegów reanimacyjnych, koordynacji działań ratowniczych, postępowania w wypadkach masowych i katastrofach, a także organizujący o 2001 r. ogólnopolskie mistrzostwa ratownictwa medycznego, dzięki którym mandat zaufania środowisk medycznych uzyskał nowy zawód- ratownik medyczny. Te inicjatywy i przedsięwzięcia miały wielu sprzymierzeńców, chociażby Minister Zdrowia Franciszka Cegielska, która uruchomiła pierwszy w Polsce program „ Zintegrowane Ratownictwo Medyczne”, za której kadencji przyjęty został wczesną jesienią 2000 r. projekt pierwszej ustawy uchwalonej niespełna rok później w lipcu 2001 r. Ustawa z dnia 25 lipca 2001 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym składa się z czterech rozdziałów zawierających postanowienia merytoryczne obejmujące art. 1- 36, które dopełnił rozdział 5, zawierający przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe ( art. 37- 45). Ustawa ta określiła zasady organizacji i funkcjonowania systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego i zdefiniowała szereg podstawowych pojęć tj. pojęcie stanu nagłego, pierwszej pomocy, medycznych działań ratowniczych i dysponenta jednostki. Za jednostki systemu ustawa uznała:

- Szpitalne oddziały ratunkowe: podejmowanie medycznych działań ratowniczych w warunkach szpitalnych

- Zespoły ratownictwa medycznego: działanie w warunkach przedszpitalnych w miejscu zdarzenia, w skutek którego nastąpiło nagłe zagrożenie zdrowia lub życia

Ustawa ta wyróżniła trzy grupy zawodowe, których zadaniem miało być podejmowanie i realizowanie medycznych czynności ratunkowych:

- lekarzy ratunkowych

- pielęgniarki ratunkowe

- ratownicy medyczni

Nabywanie klasyfikacji lekarza ratunkowego i pielęgniarki ratunkowej, ustawa odsyła do przepisów ustawy o zawodzie lekarza i ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej. Ustawa dopuściła też możliwość podejmowania medycznych działań ratowniczych przez lekarzy i pielęgniarki będących w trakcie zdobywania specjalizacji z medycyny ratunkowej. W przypadku pielęgniarek wymagany był co najmniej 3 letni staż zawodowy. Dnia 6 grudnia 2002 r. Sejm uchwalił zwięzłą w treści Ustawę o świadczeniu usług ratownictwa medycznego ( Dz. Nr 241, poz. 2073 ) Przełożyła ona wejście w życie ustawy o PRM z 2001 r. na 31. 12. 2005 r. Ustawa o PRM z 2001 r. stanowiła krok milowy w budowaniu nowoczesnego systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego w naszym kraju. Zawierała jednak wiele niejasności i luk prawnych. Dlatego w 2004 r. pojawił się projekt kolejnej ustawy o PRM. Tragiczne wydarzenie w Chorzowie w 2006 r. związane z zawaleniem dachu hali uświadomiły wszystkim konieczność przyspieszenia działań na rzecz zbudowania sprawnego systemu ratownictwa medycznego. Trzecią Ustawę Sejm uchwalił 8 września 2006 r.

Ustawa

z dnia 8 września 2006r.

o Państwowym Ratownictwie Medycznym

(Dz. U. Nr 191, poz. 1410; ze zm. Dz. U. z 2007r. Nr 89, poz. 590,

Nr 166, poz. 1172; z 2008 r. Nr 17, poz. 101

Art. 1 ( System Państwowe Ratownictwo Medyczne) W celu realizacji zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego tworzy się system Państwowe Ratownictwo Medyczne zwany dalej „ systemem”.

Art. 2 ( Zasady i jednostki systemu PRM )

1. Ustawa określa zasady organizacji, funkcjonowania i finansowania systemu, oraz zasady zapewnienia edukacji w zakresie udzielania pierwszej pomocy. W ramach systemu działają:

- organy administracji rządowej właściwe w zakresie wykonywania zadań systemu

- jednostki systemu, o których mowa w art. 32 ust. 1 zapewniające utrzymanie gotowości ludzi, zasobów i jednostek organizacyjnych

Z systemem współpracują jednostki, o których mowa w art. 15

Art. 3 ( Definicje systemu PRM ) Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1. Dysponent jednostki- zakład opieki zdrowotnej, w którego skład wchodzi jednostka systemu, o której mowa w art. 32 ust. 1

2. Kwalifikowana pierwsza pomoc- czynności podejmowane wobec osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego przez ratownika o którym mowa w art. 13 ust. 1

3. Lekarz systemu- lekarza posiadającego tytuł specjalisty lub specjalizującego się w dziedzinie medycyny ratunkowej, z zastrzeżeniem art. 57

4. Medyczne czynności ratunkowe- świadczenia opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, udzielane przez jednostkę systemu, o której mowa w art. 32 ust. 1 pkt. 2, w warunkach pozaszpitalnych, w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego

5. Miejsce zdarzenia- miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące stan nagłego zagrożenia zdrowotnego, i obszar, na który rozciągają się jego skutki

6. Pielęgniarka systemu- pielęgniarkę posiadającą tytuł specjalisty, lub specjalizującą się w dziedzinie pielęgniarstwa ratunkowego, anestezjologii i intensywnej opieki, chirurgii, kardiologii, pediatrii, a także pielęgniarkę posiadającą ukończony kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa ratunkowego, anestezjologii i intensywnej opieki, chirurgii, kardiologii, pediatrii oraz posiadającą co najmniej 3- letni staż pracy w oddziałach tych specjalności, oddziałach pomocy doraźnej, izbach przyjęć lub pogotowiu ratunkowym

7. Pierwsza pomoc- zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia, w tym również z wykorzystaniem udostępnionych do powszechnego obrotu wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych

8. Stan nagłego zagrożenia zdrowotnego- stan polegający na nagłym lub przewidywanym w krótkim czasie pojawieniu się objawów pogarszania zdrowia, którego bezpośrednim następstwem może być poważne uszkodzenie funkcji organizmu lub uszkodzenie ciała lub utrata życia, wymagający podjęcia natychmiastowych medycznych czynności ratunkowych i leczenia

9. Szpitalny oddział ratunkowy- komórkę organizacyjną szpitala w rozumieniu przepisów o zakładach opieki zdrowotnej, stanowiącą jednostkę systemu, o której mowa w art. 32 ust. 1 pkt. 1, udzielającą świadczeń opieki zdrowotnej osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, spełniającą wymagania określone w ustawie

10. Zespół ratownictwa medycznego- jednostkę systemu, o której mowa w art. 32 ust. 1 pkt. 2 podejmującą medyczne czynności ratunkowe w warunkach pozaszpitalnych, spełniającą wymagania określone w ustawie

Art. 4 ( Powszechny obowiązek niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia życia) Kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego

Art. 5 ( Ochrona prawna) Osoba udzielająca pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz podejmująca medyczne czynności ratunkowe korzysta z ochrony przewidzianej w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny dla funkcjonariuszy publicznych. Osoba o której mowa w ust. 1 może poświęcić dobra osobiste innej osoby, inne niż życie lub zdrowie, a także dobra majątkowe w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego

Art. 6 ( Naprawienie szkody ) Osobie, która poniosła szkodę na mieniu powstałą w następstwie udzielania przez nią pierwszej pomocy, przysługuje roszczenie o naprawienie tej szkody od Skarby Państwa reprezentowanego przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce powstania szkody. Naprawienie szkody o której mowa w ust. 1, obejmuje szkodę rzeczywistą. Naprawienie szkody o której mowa w ust. 1, nie przysługuje, jeżeli szkoda powstała wyłącznie z winy osoby, o której mowa w ust. 1, lub osoby trzeciej, za którą Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności. W zakresie nieuregulowanym w ust. 1-3 do naprawienia szkody, o którym mowa w ust. 1, stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny

Wykonywanie zawodu ratownika medycznego polega na: 1) zabezpieczeniu osób znajdujących się w miejscu zdarzenia oraz podejmowaniu działań zapobiegających zwiększeniu liczby ofiar i degradacji środowiska, 2) dokonywaniu oceny stanu zdrowia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego i podejmowaniu medycznych czynności ratunkowych, 3) transportowaniu osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, 4) komunikowaniu się z osobą w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego i udzielaniu jej wsparcia psychicznego w sytuacji powodującej stan nagłego zagrożenia zdrowotnego, 5) organizowaniu i prowadzeniu zajęć z zakresu pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz medycznych czynności ratunkowych

Ratownik medyczny ma prawo i obowiązek doskonalenia zawodowego w różnych formach kształcenia.

Zakres czynności wykonywanych przez ratownika w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy obejmuje;

- resuscytację krążeniowo- oddechową, bezprzewodową i przyrządową, z podaniem tlenu oraz zastosowaniem według wskazań defibrylatora zautomatyzowanego

- tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran

- unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz zwichnięć

- prowadzenie wstępnego postępowania przeciwwstrząsowego poprzez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, ochronę termiczną osób w stanie nagłego zagrożenie zdrowotnego

Zespoły ratownictwa medycznego dzielą się na:

- zespoły specjalistyczne, w skład których wchodzą co najmniej 3 osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym lekarz systemu oraz pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny

- zespoły podstawowe, w skład których wchodzą co najmniej dwie osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny

Jak widzimy wszystkie te zawody medyczne są niezbędne i bardzo potrzebne każdej istocie ludzkiej, począwszy od dziecka do człowieka sędziwej starości. Trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie miasta czy wioski bez opieki medycznej, bez lekarzy, którzy udzielają pierwszej pomocy choremu, poszkodowanemu na zdrowiu. W obecnych czasach, w dobie tak mocno rozwiniętego przemysłu i komunikacji, istniały i będą istnieć różnego rodzaju zagrożenia zdrowia, a nawet życia człowieka. I tu widzimy działanie pogotowia ratunkowego, lekarzy, pielęgniarek. Schylamy przed nimi czoła i oddajemy najwyższą cześć za pracę, poświęcenie i oddanie się drugiej osobie.

Bibliografia:

1. Brzeziński T., Etyka lekarska, Warszawa 2002

2. Chłap Z., Odpowiedzialność lekarska,[w:] Medycyna i prawo. Za czy

przeciw życiu?; Lublin 1999

3. Filarski T., Guła P., Kycia J., Mikos M., Pochopień P., Piździoch S.,

Waszkiewicz W. Ustawa O Państwowym Ratownictwie Medycznym,

Komentarz, Warszawa 2008

4. Molęda S.; Prawo dla lekarzy i zakładów opieki zdrowotnej, Warszawa

2008

5. Nawrocka A., Etos w zawodach medycznych; Kraków 2008

6. Nesterowicz M., Prawo medyczne; Toruń 1994

7. Poznańska S., U podstaw etyki pielęgniarskiej, cz. VIII, Świadoma

Zgoda,” Pielęgniarstwo”, Warszawa 2000

8. Skoczylas J.; Prawo ratownicze; Warszawa 2007

9. Zajdel J.; Prawo w medycynie, Łódź 2006

10. Zielińska E., Barcikowska - Szydło E., Kapko M., Majcher K., Sakowski

K., Preiss W., Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Komentarz., Warszawa 2008

---