Adam Kantanista, Michał Bronikowski, Szymon Szwed

LEKCJA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I ZDROWOTNEGO

Lekcję wychowania fizycznego należy rozpatrywać, jako obligatoryjną formę nauczania - uczenia się (ujęcie systemowe), oraz jako celowo zorganizowane sytuacje dydaktyczne i wychowawcze zmierzające do osiągnięcia zamierzonych celów (ujęcie pedagogiczne) wychowania i kształcenia fizycznego. Gdy sytuacje te mają odbywają się systematycznie mówimy wtedy o procesie wychowania i kształcenia fizycznego.

Proces wychowania fizycznego powinien przebiegać z uwzględnieniem zasad, które warunkują prawidłową realizację zadań zdrowotnych, kształcących, poznawczych i wychowawczych. Zasady nauczania - uczenia się, doboru treści i organizacji kształcenia i wychowania służą optymalnej realizacji zadań i osiągania celów założonych w poszczególnych przedmiotach szkolnych, w tym wychowaniu fizycznym. Są one szczegółowo opisane w literaturze z zakresu pedagogiki. Dlatego też w dalszej części artykułu poddamy analizie zasady ściśle związane z przebiegiem procesu wychowania i kształcenia fizycznego.

Planowanie lekcji wychowania fizycznego, formy z założenia opartej o ruch, wiąże się z uwzględnieniem zasad bezpośrednio wpływających na prawidłowość jej przebiegu. Sprawia to, oprócz wpływu na prawidłowość przebiegu procesu wychowania i kształcenia, także na bezpieczeństwo uczniów uczestniczących w zajęciach ruchowych. Do najważniejszych należą: zasada wszechstronności, natężenia wysiłku fizycznego, zmienności pracy i utylitarności.

Pomimo, ze poniżej wymienione zasady w dużej części opisują postulaty dotyczące wychowania fizycznego ukierunkowane na korzyści biologiczne, fizjologiczne to z pełną odpowiedzialnością podkreślamy nadrzędną rolę podejścia humanistycznego do procesu wychowania i kształcenia fizycznego, w którym uczeń jest wartością ponad wszystko, a cele perspektywiczne wychowania fizycznego są ważniejsze od doraźnych.

Zasada wszechstronności - wymaga od prowadzącego oddziaływania na harmonijny rozwój uczniów (sferę intelektualną, motoryczną, fizyczną, społeczną). Realizowanie tej zasady odbywa się poprzez:

• oddziaływanie wielopłaszczyznowo, poprzez przekazywanie wiadomości, nauczanie czynności ruchowych, kształtowanie sprawności fizycznej, postaw do dbałości o ciało i zdrowie,

• wpływ na różne układy organizmu (krążenia, odporności, oddechowego, układ ruchu),

• włączanie uczniów jako współodpowiedzialnych za przebieg procesu wychowania i kształcenia fizycznego,

• stosowanie różnorodnych ćwiczeń (z przyborem i bez przyboru, wpływające na wszystkie partie mięśniowe, we wszystkich płaszczyznach i kierunkach, trudne i łatwe, dynamiczne i statyczne, ale też rozwijające potencjał intelektualny itd.),

• stosowanie różnorodnych metod (w tym aktywizujących), form, sposobów organizacji zajęć,

• prowadzenie różnych form zajęć (różne dyscypliny sportowe, zmienne warunki - sala sportowa, boisko sportowe, zajęcia teoretyczne i praktyczne).

Zasada zmienności pracy - polega głównie na odpowiednim doborze ćwiczeń, które zapobiegają przeciążeniom, kontuzjom, rozwojowi tylko wybranych mięśni czy części (stron) naszego ciała. Dotyczy ona również wykorzystywania zamiennie/równolegle zadań fizycznych oraz intelektualnych. Stosowanie zmiennych środków wpływa także korzystnie na atrakcyjność lekcji. Prowadzący powinien zatem:

• różnicować formy zajęć,

• układać ćwiczenia tak, aby następne miało wpływ na inną partię mięśniową (np. podczas rozgrzewki),

• stosować różne pozycje wyjściowe,

• ćwiczenia statyczne przeplatać dynamicznymi, trudne - łatwymi, znane - nowymi, mniej atrakcyjne - atrakcyjnymi, wymagające skupienia - swobodnymi, wprowadzać liczne zabawy (szczególnie w klasach młodszych), które rozwijają potencjał zarówno intelektualny jak i emocjonalno-moralny.

Przeprowadzenie rozgrzewki w sposób interesujący dla ucznia, angażujący go na poziomie ruchowym, ale i emocjonalnym wpływa korzystnie na przebieg dalszej części lekcji. Monotonia w prowadzeniu lekcji, powtarzające się co lekcję te same ćwiczenia, szablonowość (w szczególności tzw. rozgrzewki) powodują u ucznia brak zaangażowania i obniżenie ciekawości lekcji.

Zasada stopniowego natężenia wysiłku - wskazuje na odpowiednią intensywność ćwiczeń na zajęciach (np. mierzoną częstością skurczów serca - HR lub liczbą oddechów). Maksimum intensywności powinno mieć miejsce ok. 35 minuty trwania zajęć, gdy zajęcia trwają 45 minut, a około 75 - 80 minuty, gdy zajęcia trwają 90 minut (należy jednak pamiętać, że w niektórych zajęciach wyznacznik może mieć inne zastosowania, np. podczas zajęć atletyki terenowej - marszobiegu, zajęć teoretycznych). Najczęściej krzywa przebiegu natężenia wysiłku fizycznego przebiega skokowo, a czynnikiem wpływającym na jej przebieg są: typ zajęć, dyscyplina sportowa, poziom sprawności fizycznej uczniów, poziom umiejętności ruchowych, organizacja zajęć, zakres treści teoretycznych przekazywanych podczas zajęć. Prawidłowy przebieg krzywej natężenia wysiłku fizycznego podczas typowych zajęć wychowania fizycznego przedstawiono na rycinie 1. Podanie zadań zajęć w części I powoduje pobudzenie emocjonalne. W części II, podczas rozgrzewki, natężenie wysiłku fizycznego powinno wzrastać. W dalszym przebiegu części II należy je utrzymać na jak najwyższym poziomie (w zależności od rodzaju zajęć, natężenie wysiłku fizycznego może ulegać pewnym wahaniom). W części III należy tak obniżać natężenie wysiłku fizycznego, aby doprowadzić organizm do uspokojenia - stanu zbliżonego do początku zajęć.

Proponujemy, aby kryterium intensywności wysiłku fizycznego podczas lekcji było utrzymanie jej na poziomie powyżej 140 HR przez minimum 50% trwania lekcji [Pańczyk 1999, Bronikowski 2005]. Nie jest to oczywiście cel nadrzędny. O efektywności lekcji świadczyć będą nie tylko zmiany w zakresie potencjału zdrowotnego, ale również te perspektywiczne w zakresie postaw.

Ryc. 1. Krzywa natężenia wysiłku fizycznego podczas zajęć wychowania fizycznego.

W ramach zasady stopniowego natężenia wysiłku należy uwzględnić następujące prawidłowości:

• rozpoczynamy zajęcia od zadań o małej intensywności, a następnie stopniowo przechodzimy do zadań o większej intensywności (tempo wykonania, liczba powtórzeń, czas trwania),

• ćwiczenia o znacznej intensywności powinno być poprzedzone ćwiczeniami przygotowawczymi (w aspekcie metodycznym i kształcącym, również emocjonalnym),

• prawidłowo zorganizowane zajęcia zwiększają ich intensywność,

• przekazywanie wiedzy na zajęciach, nauczanie nowego elementu zawsze obniża intensywność zajęć,

• rodzaj zajęć (dyscyplina sportowa, typ zajęć, miejsce) mogą różnicować zajęcia pod względem intensywności.

Szczególnie należy pamiętać o różnicach w poziomie intensywności lekcji ze względu na typ realizowania zadań programowych. Poniżej omawiamy wykresy przykładowych lekcji koszykówki.

Ryc.2. Przykład I - Lekcja o charakterze „podającym” (koszykówka-chłopcy 13lat).

Lekcja podająca ma przede wszystkim na celu podanie uczniom nowych ćwiczeń, elementów technicznych, wiadomości i umiejętności z zakresu realizowanej przez nauczyciela dyscypliny sportu. Nie można zapomnieć wszakże, że nadrzędnym celem takiej lekcji jest wzbudzenie zainteresowania, które ma skutkować systematycznym zaangażowaniem i trwałą postawą troski o swoje zdrowie. Zatem lekcja podająca stanowi niejako pierwszy krok w poznawaniu i przysposobieniu sobie przez wychowanków szeregu nowych nawyków. Przebieg intensywności wysiłku fizycznego ucznia podczas lekcji o charakterze nauczającym (podającym) obrazuje rycina nr 2, gdzie wartości HR przybierają adekwatny do określonej części zajęć poziom. Organizacja i ogólna rozgrzewka przypadające na nieco ponad 10 minut zajęć mają na celu wytworzenie pozytywnego stosunku do pracy oraz przygotowanie do intensywnego wysiłku, zaplanowanego w dalszej fazie lekcji. Gdy grupa uczniów jest już odpowiednio przygotowana, a także umotywowana następuje podanie przez nauczyciela nowych zadań (wyzwań do realizacji). Ta część lekcji charakteryzuję się na ogół niższą intensywnością. Oczywiście w głównej mierze wynika to z założenia, iż uczniowie muszą zapoznać się dokładnie z nowo nauczanym elementem, dążąc do jak najlepszego wyobrażenia i odzwierciedlenia przedstawionego przez prowadzącego zajęcia. Nauczanie odbywa się w warunkach zwracania szczególnej uwagi na dokładność wykonywania zadań. Kolejne minuty zajęć powinny zawierać odpowiednio dobrane przez nauczyciela formy, metody i środki uwzględniające aktualny poziom umiejętności ćwiczących, złożoność i poziom trudności nowo kształtowanej kombinacji ruchu. Na około kwadrans przed zakończeniem zajęć rozpoczyna się proces utrwalania nowych ćwiczeń. W tym fragmencie lekcji nauczyciel może wstępnie sprawdzić stopień opanowania zadań ruchowych. Po serii ćwiczeń i powtarzania tych samych elementów wskazanym wydaje się zastosowanie ulubionych, atrakcyjnych dla grupy zabaw i gier, niosących ze sobą ogromna dawkę dodatnich emocji. Ostatni element zajęć powinny stanowić ćwiczenia końcowe, gwarantujące wyciszenie i uspokojenie uczniów.

Ryc.3. Przykład II Lekcja o charakterze „doskonalącym” (koszykówka-chłopcy 13lat)

Doskonalenie wcześniej poznanych elementów technicznych, ćwiczeń oraz utrwalenie nawyków to cele nadrzędne realizowane poprzez lekcje o charakterze doskonalącym - rycina 3. Zmienne warunki wielokrotnie powtarzanych zadań ruchowych, stosowanie różnorodnych środków dydaktycznych, a także zwiększanie poziomu trudności to typowe dla nauczyciela sposoby działania mające na celu podniesienie potencjału umiejętności podopiecznych i przekształcenie ich w trwałe nawyki. W trakcie lekcji nowe treści pojawiają się rzadziej, głównie po to, by zapewnić nowy kontekst dla wykonywanych zadań ruchowych. Znajomość struktury poszczególnych nawyków powoduję, iż obserwujemy wyższe wartości intensywności wysiłków w porównaniu z lekcją o charakterze podającym. Z pewnością w dużej mierze wynika to z faktu, iż na tym etapie uczniom zdecydowanie łatwiej i szybkiej przychodzi wykonywanie określonych zadań ruchowych czy elementów technicznych. Bardzo istotną kwestią w lekcji doskonalącej jest sprawdzenie przez nauczyciela poziomu opanowania przez uczniów uprzednio przedstawianych ćwiczeń, korekta ewentualnych błędów oraz nakłonienie podopiecznych do prób samokontroli wykonywanych kombinacji ruchowych. Podstawowym zadaniem jest jednak utrwalanie nawyków oraz poszerzanie wachlarza swoich umiejętności i wiadomości. Realizacja powyższych zadań powinna stanowić niemal połowę czasu trwania lekcji. Ostatnie minuty zajęć to część końcowa, zmierzająca do obniżenia intensywności wysiłków i emocji.

Ryc.4. Przykład III - Lekcja o charakterze „sprawdzającym” oraz gra szkolna - (koszykówka-chłopcy 13lat)

Na tle wyżej opisanych lekcji - podającej i doskonalącej - lekcja typu sprawdzającego (kontrolna) może charakteryzować się zdecydowanie najmniejszą intensywnością - rycina 4. Decyduje o tym przede wszystkim stopień złożoności i trudności sprawdzanych umiejętności, nawyków, elementów technicznych. Jeżeli nauczyciel zaplanuje zajęcia, w których każdy z ćwiczących będzie miał określony czas na zaprezentowanie stopnia opanowania określonego zadania ruchowego, to automatycznie pozostali ćwiczący nie uczestniczą czynnie przez dłuższy czas trwania jednostki lekcyjnej. Rycina 4, przedstawiająca przebieg krzywej natężenia lekcji o charakterze sprawdzającym wskazuje, iż tylko w czasie próby kontrolnej oraz gry, mającej miejsce po zakończeniu czynności sprawdzających, uczeń uzyskiwał wartości HR na poziomie 160-170 ud/min. W pozostałej części zajęć intensywność była na poziomie poniżej HR 140 ud/min, co z pewnością stanowi niewystarczająca dawkę wysiłku fizycznego dla podopiecznego. Z powyższych względów powinno się unikać w wychowaniu fizycznym lekcji o takiej organizacji, w której uczeń pozostaje bierny przez większą część lekcji. Nie można pominąć kwestii zajęć sprawdzających, ale powinny one mieć raczej charakter zadań monitorujących (angażujących uczniów do współpracy we wzajemnym ocenianiu). Podsumowanie takich zajęć powinno mieć charakter indywidualnego podejścia do każdego z uczniów, w znaczący sposób ukazujące wykonaną przez niego pracę oraz poziom opanowanego nawyku ruchowego i konieczność podsumowania włożonego wysiłku i zaangażowania, czasami odzwierciedlonego oceną (choć nie zawsze stopniem szkolnym).

Zasada utylitarności

Wychowanie fizyczne, chcąc być bardzie atrakcyjne i wiarygodne dla społeczeństwa, powinno wyposażać jego członków w umiejętności, które charakteryzowałyby się pewną uniwersalnością. Pozwoli to na „wyjście” wychowania fizycznego z sali gimnastycznej i stanie się pełnowartościowym przedmiotem współczesnej edukacji. Dlatego też nauczyciel wychowania fizycznego powinien być przygotowany nie tylko w zakresie znajomości teorii czy filozofii kształcenia i wychowania, ale przede wszystkim w praktyce, „warsztatowo” do planowania, monitorowania i kontrolowania zadań, które rozwijałyby u ucznia: umiejętność podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów przy jednoczesnym braniu odpowiedzialności za swoje postępowanie, zdolność twórczego i krytycznego myślenia oraz wyrażania własnych sądów i opinii (argumentowanie za i przeciw), umiejętność radzenia sobie z emocjami, stresami i w ogóle ze zmieniającymi się bardzo szybko sytuacjami (zarówno w sensie fizycznym, jak również społeczno-moralnym, wymagającym umiejętności wartościowania moralnego) czy utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych.

Zbiór zabaw i gier rozwijających takie umiejętności społeczne jak: odpowiedzialność indywidualną i grupową, czy współdziałanie w małych bądź w licznych grupach, przewodzenie grupie i podporządkowanie w grupie zawiera nasza pozycja Wychowanie fizyczne poprzez zabawy i gry ruchowe [Bronikowski i współ. 2007]

Z uwzględnieniem powyższych zasad nauczyciel wraz z uczniami podejmują w odpowiedniej kolejności, przemyślane czynności w kierunku osiągania celów wychowania i kształcenia fizycznego. Tworzą w ten sposób tok zajęć wychowania fizycznego. Dla przejrzystości układu lekcji podzielono ją na 3 części. Zadania poszczególnych części lekcji zawarto w tabeli 1.

Tabela 1. Zadania poszczególnych części toku lekcyjnego.

W tabeli 2. przedstawiono toki wybranych rodzajów lekcji. Ich schemat jest tylko podpowiedzią dla nauczyciela wychowania fizycznego, wzorem możliwym do wykorzystania. Z kolei zbytni schematyzm i długotrwałe wykorzystanie jednego tylko schematu postępowania (tok lekcji) może być przyczyną obniżającego się poziomu motywacji i chęci do uczestnictwa w lekcji. Należy pamiętać, że prowadzący może dokonywać zmian w toku zajęć w zależności od postawionych celów, realizowanych zadań, możliwości bazowych, dostępności sprzętu sportowego, poziomu (w zakresie sprawności fizycznej, umiejętności ruchowych, poziomu intelektualnego) uczniów, ich liczebności podczas zajęć. Błędem natomiast należałoby uznać nie uwzględnienie ogólnych prawidłowości, zasad budowy lekcji, zasad przebiegu procesu wychowania i kształcenia fizycznego.

Tabela 2. Toki zajęć wybranych rodzajów lekcji.

Lekcja wychowania fizycznego i zdrowotnego

Lekcje wychowania fizycznego nigdy nie mogą być szkodliwe dla zdrowia, wręcz przeciwnie służą jego pomnażaniu. Jednak w praktyce nauczyciel wychowania fizycznego często nie zastanawia się nad zadaniami w obszarze zdrowia, nie planuje ich. Obecny stan zdrowia dzieci i młodzieży skłania nas jednak do zmiany kierunku, w jakim podąża wychowanie fizyczne. Kierunku często związanym z osiągnięciami sportowymi (chociaż działań w tym zakresie nie należy wykluczyć). W lekcji wychowania fizycznego pożądane są zadania realizujące cele zdrowotne, jednak nie w działaniu przypadkowym lecz świadomie zaplanowanym. Schemat takiej lekcji przedstawiono w tabeli 3. Podział zadań na ogólne i w zakresie zdrowia ma tylko podkreślić ważność działań prozdrowotnych (nie jest to w naszym rozumieniu alternatywa). Wiemy bowiem, że uwzględnione w tabeli zadania ogólne zawierać będą także treści związane ze zdrowiem. W odczuciu autorów lekcja w takiej postaci może zostać nazwana lekcją wychowani fizycznego i zdrowotnego.

W lekcji wychowania fizycznego i zdrowotnego można wykorzystać cykl Kolba, powodując, że przyjmie ona czasami formę zajęć z warsztatami. Cykl Kolba zawiera 4 składowe [za Krawański 2003]:

„ DOŚWIADCZANIE (I) - uczący wykonuje konkretne zadanie (ćwiczenie) samodzielnie lub w małej grupie, odwołując się do własnych zasobów wiedzy, przeżyć, doświadczeń, obserwacji (uczenie się na podstawie własnych odczuć).

REFLEKSJA I DYSKUSJA (II) - autorefleksja i dyskusja w grupie na temat problemu (zadania, ćwiczenia) - wymiana opinii, wyrażanie uczuć (uczenie się słuchanie innych i obserwacje)

POGŁĘBIANIE, PORZĄDKOWANIE LUB KOREKTA WIEDZY (III) - wykład, przeczytanie tekstu, fragmentu podręcznika - krótkie, wprowadzające lub podsumowujące „mini-wykłady.

WŁASNE EKSPERYMENTOWANIE (IV) - uczący się planuje jak wykorzystać uzyskaną wiedzę lub nowe umiejętności w codziennym życiu; samodzielne, podjęcie zobowiązań, zajęcie stanowiska (uczenie się przez działanie).”

Włączenie ucznia w proces nauczania i wychowania powoduje, że czuje się on odpowiedzialny za swoje czyny, sam dochodzi do opinii, wniosków. Stwarza to szansę na emocjonalne zaangażowanie się ucznia w problematykę poruszaną podczas lekcji, a tym samym zmiany w świadomości wychowanka. Bliższa staje się wtedy droga do podjęcia działań przez uczniów w trosce o swoje zdrowie.

Przeprowadzenie zajęć w przedstawionym kształcie wymaga od prowadzącego również znajomość różnych aktywnych technik nauczania - uczenie się. W swoim założeniu włączają one ucznia w proces edukacji. Stawia edukatora i edukowanego w relacji partnerskiej. Postępowanie zgodnie ze sowami Konfucjusza Słyszę i zapominam, Widzę i pamiętam, Robię i rozumiem czyni nauczanie - uczenie się bardziej efektywnym.

Propozycję włączenia składowych cyklu Kolba w lekcję wychowania fizycznego i zdrowotnego przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Lekcja wychowania fizycznego i zdrowotnego.

Zaplanowanie lekcji wychowania fizycznego wiąże się również z wyznaczeniem celów lekcji. Powinny być one sprecyzowane przede wszystkim w zakresie postaw (m.in. w kierunku dbałości o swoje zdrowie i rozwój społeczno-moralny), ale przy wsparciu o cele z zakresu sprawności fizycznej (głównie ukierunkowanej na zdrowie, z ang. health-related fitness), umiejętności (ruchowych, organizacyjnych, życiowych - z ang. life-skills) i wiadomości. Aby wykluczyć stanowienie celów tylko dla samych siebie wskazane byłoby, aby w fazie planowania celów dokonać doboru do nich konkretnych zadań, poprzez które cele te będą osiągane. W związku z tym proponujemy, aby zapis celów lekcji, ujęty w konspekcie, osnowie, planie metodycznym czy scenariuszu lekcji, przyjął schemat umieszczony poniżej. Zadanie zaplanowane w kierunku osiągnięcia danego celu (zapisane w konspekcie) nie musi być jedynym zadaniem wyznaczonym do jego osiągnięcia. W toku lekcji mogą przecież wystąpić inne dodatkowe zadania, które również będą wspomagać osiąganie tego celu.

Zapis schematu konspektu lekcji.

Temat lekcji:

Informacje o warunkach realizacji (klasa, miejsce, sprzęt, czas)

Cele lekcji w zakresie:	Główne zadanie realizujące postawiony cel - działania nauczyciela i uczniów
1. Postaw: -	- -
2. Umiejętności: -	- -
3. Sprawności fizycznej: -	- -
4. Wiadomości: -	- -

Tok lekcji	Nazwa zabawy, ćwiczenia, gry	Czas trwania/liczba powtórzeń	Wskazówki metodyczne	Uwagi
-	-	-	-	-

Piśmiennictwo:

1. Bronikowski M. (2005): Wysiłki fizyczne stymulujące pracę układu krążeniowo-oddechowego w lekcjach wychowania olimpizmu 13-letnich olimpizmu chłopców. Antropomotoryka, 29, s.31-41.

2. Bronikowski M. (2006): Profiles of intensity loads in physical education classes in Poland. Gymnica - Acta Univ.Palacki Olomuc, 36 (1), s.47-59.

3. Bronikowski M., Śleboda R., Bronikowska M., Janowska M. (2007): Wychowanie fizyczne poprzez zabawy i gry ruchowe. Seria: Skrypty AWF nr 148, AWF Poznań.

4. Osiński W. (1996): Zarys teorii wychowania fizycznego. AWF, Poznań.

5. Pańczyk W. (1999): Biologiczno-zdrowotne i wychowawcze efekty lekcji wychowania fizycznego w terenie i w sali. PTNKF Zamość.

6. Strzyżewski S. (1986): Proces wychowania fizycznego w kulturze fizycznej. WSiP, Warszawa.

7. Umiastowska D. (1998): Lekcja wychowania fizycznego. Uniwersytet Szczeciński

8. Lachowicz L. (1995): Metodyka wychowania fizycznego część I. AWF, Gdańsk

Ryc. 1. Krzywa natężenia wysiłku fizycznego podczas zajęć wychowania fizycznego.

Ryc.2. Przykład I - Lekcja o charakterze „podającym” (koszykówka-chłopcy 13lat).

Ryc.3. Przykład II Lekcja o charakterze „doskonalącym” (koszykówka-chłopcy 13lat)

Ryc.4. Przykład III - Lekcja o charakterze „sprawdzającym” oraz gra szkolna - (koszykówka-chłopcy 13lat)

Tabela 1. Zadania poszczególnych części toku lekcyjnego.

Część zajęć/czas trwania	Zadania
Cześć I (wstępna) 3 - 7 minut	1. Zorganizowanie grupy: - zbiórka, powitanie, raport, sprawdzenie obecności i gotowości do zajęć. 2. Podanie tematu zajęć: - przekazanie celów i zadań zajęć. 3. Motywacja do zajęć: - wywołanie pogodnego nastroju, - przekazanie wiadomości (np. dotyczące wykorzystania nauczanych umiejętności w działaniach wojskowych, znaczenia aktywności fizycznej dla zdrowia itd.), - przygotowanie do świadomego i aktywnego uczestnictwa w zajęciach. 4. Kształtowanie postaw.
Cześć II (główna) 30 - 35 minut (dla zajęć 45 minutowych) 75 - 80 minut (dla zajęć 90 minutowych) w tym rozgrzewka 10 - 20 min	1. Wszechstronne przygotowanie organizmu: - rozgrzewka w postaci zabaw, gier, ćwiczeń kształtujących (z przyborem lub bez przyboru), elementów musztry, 10 - 20 minut - przygotowanie emocjonalne. 2. Realizacja zadań szczegółowych zajęć: - nauczanie i doskonalenie umiejętności, - kształtowanie sprawności fizycznej, - przekazywanie wiadomości, - kształtowanie postaw. 3. Czynności kontrolno - oceniające (np. sprawność fizyczną, umiejętności ruchowe, wiadomości). 4. Wdrażanie do samooceny i samokontroli (np. nauczenie żołnierzy w jaki sposób mogą sami ocenić swoją sprawność fizyczną, określić jej poziom).
Część III (końcowa) 5 - 15 minut	1. Uspokojenie organizmu (fizjologiczne i emocjonalne): - ćwiczenia w miejscu lub marszu, truchcie, w pozycjach przyśpieszających wypoczynek. 2. Czynności organizacyjne i wychowawcze: - uporządkowanie miejsca ćwiczeń, - ocena zaangażowania na zajęciach, - ocena poziomu realizacji zadań zajęć, - zachęcenie do podejmowania aktywności fizycznej w czasie wolnym. 3. Kształtowanie postaw, przekazywanie wiadomości. 4. Czynności w ramach higieny osobistej.

Tabela 2. Toki zajęć wybranych rodzajów lekcji.

Tabela 3. Lekcja wychowania fizycznego i zdrowotnego (z wykorzystaniem cyklu Kolba)

Części lekcji oraz zadania ogólne	Zadania w zakresie edukacji zdrowotnej (EZ)	Etapy cyklu Kolba
Wstępna Czynności organizacyjne Przedstawienie celów, zadań lekcji	Przedstawienie celów w zakresie EZ
Główna Przygotowanie do zadań głównych lekcji (ćwiczenia kształtujące), realizacja zadań głównych lekcji	Doświadczanie z zastosowanie aktywnych technik nauczania - uczenia (I) Refleksja, dyskusja (II)	I i II
Końcowa Uspokojenie organizmu Podsumowanie lekcji, nastawienie do podejmowania aktywności na rzecz zdrowia w czasie pozalekcyjnym, pożegnanie	1) Pogłębianie, porządkowanie lub korekta wiedzy (wskazanie materiałów) (III) Własne eksperymentowanie (IV) lub 2) Punkt III i IV jako praca domowa	III, IV

CZĘŚCI ZAJĘĆ

NATĘŻENIE WYSIŁKU FIZYCZNEGO

Części zajęć/ czas trwania (min)	Gimnastyka	Lekkoatletyka	Zespołowe gry sportowe / gry drużynowe
Zadania w poszczególnych rodzajach lekcji służące osiąganiu celów w zakresie postaw, umiejętności, sprawności fizycznej i wiadomości
I 3 -5	1. Czynności organizacyjne. 2. Przekazanie informacji o celach i zadaniach zajęć.
II 10 - 20	1. Rozgrzewka ( (w zależności o typu zajęć funkcjonuje jako ćwiczenia kształtujące, utylitarno - kondycyjne; przeprowadzona jest w rożnych ustawieniach; z przyborem lub bez przyboru; indywidualnie, w parach, trójkach itp.)
II 30 - 35 (75 - 80)	2. Ćwiczenia użytkowe i sportowe: - zwinnościowe, - akrobatyczne, - równowagi, - ćwiczenia w zwisach i podporach, - skoki.	2. Ćwiczenia (zabawy, gry) zawierające elementy: - skoku, - rzutu, - biegu.		2. Ćwiczenia (zabawy, gry) nauczające i doskonalące elementy techniki i taktyki danej gry zespołowej lub gry drużynowej. 3. Zespołowa gra sportowa lub gra drużynowa: - uproszczona, szkolna lub właściwa.
III 5 - 15	1. Ćwiczenia uspokajające Czynności organizacyjne i wychowawcze.
		Nastawienie do podejmowania aktywności na rzecz zdrowia w czasie pozalekcyjnym.

Rozgrzewka

CZĘŚĆ II

CZĘŚĆ III

CZĘŚĆ I

---