Współczesne systemy polityczne

Istota systemu politycznego

Adam Łopatka: system polityczny składa się z 3 elementów:

1. Idee i wartości polityczne (mają charakter polityczny, mają wpływ na życie polityczne, które się na nich opiera i uznaje je. Życie polityczne społeczeństwa demokratycznego opiera się na idei demokracji, idei państwa prawa, suwerenności narodu, społeczeństwa obywatelskiego, samorządności, podziału władzy - trójpodział władzy, rozdziału kościoła od państwa, cywilnej kontroli nad służbami mundurowymi itp.); (wartości, na których opierało się życie polityczne w PRL - państwa niedemokratycznego - przewodnia rola partii, państwo socjalistyczne, władza ludu pracującego miast i wsi, sojusz robotniczo-chłopski, przyjaźń z ZSRR, itp.);

2. Organizacje i instytucje polityczne (mają charakter polityczny, działają w sferze życia politycznego i za ich działaniem ludzie mają dostęp do życia politycznego i w nich uczestniczy np. Partie polityczne, stowarzyszenia, każda inna organizacja, jeśli realizuje swoje cele poprzez wywieranie wpływu na władzę polityczną, formalne i nieformalne, PAŃSTWO - najważniejsza organizacja polityczna (jest to organizacja przymusowa, dysponuje środkami przymusu bezpośredniego);

3. Normy polityczne (normy mające charakter polityczny, które regulują życie polityczne i są uznawane w życiu politycznym. Normy prawne stanowione przez państwo - część, normy polityczne mają charakter pisany i nie, ale także normy zwyczajowe też mają wpływ na system polityczny).

Jest to pojemna kategoria, składa się na nią de facto to samo, co na życie polityczne społeczeństwa.

Populizm

Jest to pojęcie absolutnie niejednoznaczne. Wśród koncepcji dążących do objaśnienia zjawiska istnieją tezy, że jest to min. ideologia - raczej błędna interpretacja, ruch polityczny. Kolejną ideą jest uznawanie populizmu, jako retoryki, typu dyskursu.

Konstytucje

Państwa, gdzie nie ma typowej konstytucji:

1. Wielka Brytania - brak typowego dokumentu konstytucyjnego, ustrój jest określony na podstawie różnych aktów prawnych, ustaw.

2. W państwach o ustroju monarchii absolutnej: Arabia Saudyjska, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie (7), Katar, Kuwejt, Suazi, Watykan.

3. W państwach rządzonych przez reżimy, które zdobyły władzę przez zamachy stanu. Np. Fidżi , Niger, Gwinea, Madagaskar.

Konstytucja - najważniejszy rangą akt prawny, ustawa zasadnicza, podstawowa. Łać Konstituto / Konstitue - ustanawiać, urządzać. Konstytucja jest to akt prawny, który o traktuje i ustanowieniu i urządzeniu państwa. Słowo konstytucja jest zarezerwowane dla najważniejszego dokumentu państwa. Wyróżnia się na tle innych aktów prawnych ze względu:

1. 
   Szczególny tryb stanowienia,

2. Szczególna treść,

3. Szczególna systematyka,

4. Szczególna moc,

5. Podlega szczególnej ochronie.

Ad. 1.

Szczególne kworum i liczba głosów w celu jej ustanowienia, referenda w celu zmian w konstytucji, posiedzenia obu izb parlamentu. Kworum wymagane przy zmianie konstytucji jest zawsze większe od wymaganego przy zwykłych ustawach. Większość wymagana przy konstytucji zwykle jest kwalifikowana i większa niż w przypadku normalnych ustaw.

Ad. 2.

Konstytucja określa ustrój państwa. Piszę się ją sposób dostojny, podniosły, korzystając z zwrotów, terminów, ozdobników podkreślających wyjątkowość tego aktu prawnego. Pisze się ją w sposób ogólnikowy. Aby zapobiec jej częstym zmianom. Oraz po to, aby można ją było uchwalić.

Ad. 3.

Konstytucję pisze się według pewnego porządku, kolejności. Większość współczesnych konstytucji składa się z:

1. Preambuła - nie jest to normatywna część konstytucji. Jest to deklaracja woli. Nie mają jej zwykle konstytucje powstające z dużymi trudnościami.

2. Zasadnicza część składająca się z rozdziałów apotem artykułów:

1. Ustrój polityczny

2. Ustrój społeczno-gospodarczy

3. Prawa, wolności i obowiązki obywatelskie

4. Organizacje i zasady funkcjonowania władz państwowych

5. Tryb zmiany konstytucji

Ad. 4.

Jest to akt prawny najwyższego rzędu, wszystkie pozostałe akty prawne muszą być zgodne z konstytucją i z niej wynikać.

Ad. 5.

Podlega szczególnej ochronie. W XX wieku ochrona konstytucji zwyczajowo została powierzona specjalnie do tego powołanemu trybunałowi/sądowi. Ich orzeczenia mają charakter ustawowy.

Typologia konstytucji:

1. Czas obowiązywania i treść

1. Konstytucje małe - jest stanowiona na czas określony, z reguły na czas do ustanowienia konstytucji pełnej, ma ona charakter tymczasowy. Jest ona z reguły krótka i dotyczy najwyższych władz państwowych.

2. Konstytucje pełne - nie ma określonego czasu trwania. Musi ona określać przynajmniej: ustrój polityczny, społeczno-gospodarczy, prawa, wolności i obowiązki obywatelskie, organizację i zasady funkcjonowania władz państwowych i zasady zmiany konstytucji.

Prawa obywatelskie wynikają zawsze z prawa stanowionego, oznacza to, że państwo stanowiąc ustawy nadaje im prawa. W przypadku praw, obywatel ma prawo wybory sposobu postępowania - może, ale nie musi z nich korzystać. W sytuacji konfliktowej to obywatel musi wskazać normę prawną, z której dane prawo mu przysługuje.

Wolności nie wynikają z prawa stanowionego przez państwo, ale mogą być przez nie ograniczone. Są to predyspozycje, z którymi się rodzimy. Są one ograniczane, aby korzystanie z wolności przez jedną osobę nie godziło w drugą. Obywatele mają także wybór sposobu postępowania, nie ma przymusu korzystania z wolności. W przypadku wolności to organ państwowy musi wskazać normę prawną, na mocy której dana wolność została ograniczona.

Obowiązki zawsze wynikają z norm stanowionych przez państwo, w państwach demokratycznych obowiązki nakłada się poprzez ustawy o randze co najmniej zwykłej. W przypadku obowiązków obywatel nie ma prawa wyboru, bez względu jaki ma do niego stosunek. Państwo ma odpowiednie instrumenty, przy pomocy których jest w stanie wymusić wypełnienie obowiązków przez obywatela. Sama wiedza na temat tych instrumentów wymusza wypełnianie obowiązków. W sytuacji konfliktowej to organ państwowy musi wskazać normę prawną z której dany obowiązek obywatelski wynika.

2. Sposób zmiany konstytucji:

1. Konstytucja sztywna - to taka, której tryb zmiany jest bardzo czasochłonny i trudny do przeprowadzenia. Konstytucje, które mogą być zmieniane wyłącznie w drodze referendum. Kilkadziesiąt państw np. Japonia.

2. Konstytucja elastyczna - to taka, której tryb zmiany nie różni się od trybu zmiany ustaw zwykłych. Głównie w państwach, w których nie ma podziału na ustawy konstytucyjne i zwykłe. Kilka państw np. Wielka Brytania.

Instytucje demokracji bezpośredniej

Demokracja:

1. Skonsolidowane demokratyczne systemy polityczne - urzeczywistniona idea państwa prawa, życie społeczne jest oparte na prawie, które jest przestrzegane i zgodnie z procedurami jest sprawowane. Trybunał konstytucyjne nie ma zbyt wiele pracy. Duże tradycje demokratyczne. Demokracja wykształciła się dawno temu, a jej instytucje sprawnie funkcjonują, a obywatele potrafią z nich korzystać. Ustabilizowany system partyjny. W walce o władzę liczą się partie wyborcom znane. Oznacza to, że wyborcy głosując wiedzą co robią. Brak sił politycznych, które mogą zagrozić demokratycznej władzy, lub skuteczna ich izolacja. Duża frekwencja wyborcza. Rozwinięta samorządność, władza lokalna należy do samorządu lokalnego, ale rozwinięty jest także samorząd zawodowy i gospodarczy. Brak problemów z alternacją u stery władzy, rotacją władzy. Wyniki wyborów są uznawane i nie są kwestionowane, dochodzi do legalnej wymiany ekipy rządzącej bez problemów. Urzeczywistniona jest idea neutralności służb mundurowych. Służby specjalne nie są używane do zbierania „haków na przeciwników politycznych”. Brak konfliktów kompetencyjnych, każdy urzędnik wie, co ma robić (np. Wielka Brytania, państwa europy zachodniej, północnej, USA i Kanada, Japonia i Izrael, Australia i Nowa Zelandia).

2. Nieskonsolidowane demokratyczne systemy polityczne - małe tradycje demokratyczne lub nawet ich brak. Nieurzeczywistniona lub nie w pełni, idea państwa prawa. Są problemy z stanowieniem prawa i jego egzekwowania. Nieustabilizowany system partyjny, brak partii z dużymi tradycjami, każde wybory prowadzą do istotnych zmian na scenie politycznej. Problemy z alternacją władzy (rotacją), przegrani nie chcą pogodzić się z przegraną. Urzędników z przegranej partii trudno usuwać z stanowisk. Częste widoczne spory kompetencyjne, obywatele nie potrafią korzystać z instytucji demokratycznego państwa. Nierozwinięte społeczeństwo obywatelskie, mała liczba organizacji społecznych, niska frekwencja wyborcza, wielu obywateli mało identyfikuje się z swoim państwem. Nierozwinięta samorządność. Wykorzystywanie służb specjalnych do walki politycznej (np. państwa europy środkowej, wschodniej bez Białorusi, państwa ameryki łacińskiej za wyjątkiem Kuby i Haiti, RPA, Namibia, Angola, Mozambik, Botswana, Wyspy Świętego Tomasza, Indie, Turcja, Mongolia, Korea Południowa, Tajwan, Bangladesz, Oceania za wyjątkiem Fidżi).

Instytucje demokracji bezpośredniej

1. Referendum: jest najczęściej spotykaną instytucją demokracji bezpośredniej. Referendum łać. Refero i referendare - odwołanie, odwoływać się/odnosić się. Referendum jest to forma odwołania się organu państwowego do opinii lub woli obywateli.

Referenda dzielimy na:

1. Opiniodawcze (1946 „3 x tak”, 1987 „reforma gospodarcza”, 1996 „powszechne uwłaszczenie”, 2003 „UE”)

2. Prawodawcze (obywatele głosują nad gotowym projektem aktu prawnego, decydują, czy może on stać się obowiązującym aktem prawnym):

1. Ustrojodawcze:

1. Obligatoryjne (musi się odbyć, jest obowiązkowe; 29 V 1997 - przyszłość konstytucji uchwalonej przez zgromadzenie narodowe)

2. Fakultatywne (nieobowiązkowe, może się odbyć, ale nie musi, istnieją dwie drogi stanowienia prawa - 1. Głosowanie w parlamencie, najczęściej stosowane, 2. Referendum - zwykle, jako „droga zapasowa”)

2. Ustawodawcze:

1. Obligatoryjne (musi się odbyć, jest obowiązkowe)

2. Fakultatywne (nieobowiązkowe, może się odbyć, ale nie musi)

2. Inicjatywa obywatelska: polega ona na tym, że określona w konstytucji liczba obywateli może zgłosić projekt zmiany konstytucji lub ustawę zwykłą. Np. głowa państwa, rząd, posłowie parlamentu, obywatele.

3. Zgromadzenie ludowe/ogółu pełnoprawnych obywateli: zebranie ogółu pełnoprawnych obywateli, w celu stanowienia prawa i wybranie egzekutywy, tych, którzy to prawo wprowadzą w życie. Obecnie praktycznie niestosowane, ze względu na ilość pełnoprawnych obywateli. Obecnie spotykamy je niektórych państwach demokratycznych, ale tylko na poziomie lokalnym. Przykład - dwa kantony w Szwajcarii, gdzie lokalne zgromadzenia ludowe odbywają się od lat. W niektórych gminach w Szwajcarii także odbywają się zgromadzenia ludowe. W gminach w Portugalii, parafiach w Wielkiej Brytanii (najmniejsze jednostki administracyjne w WB - dystrykty > parafie). W USA w północno-wschodnich stanach.

Demokracja pośrednia

Ta forma demokracji wymaga rywalizacyjnych i systematycznych wyborów, zgodnie z upływem kadencji, a różne partie muszą mieć swobodę startowania w wyborach. Celem zróżnicowania dat wyborów spowodowany jest tym, że przede wszystkim zapobiega to paraliżowi państwa po wyborach i zmianie całej ekipy rządzącej. Także istotnym aspektem jest fakt, że gdyby wybory odbywały się na wszystkich szczeblach w tej samej dacie istniałoby duże prawdopodobieństwo przejęcia pełni władz przez jedno ugrupowanie polityczne. W demokracji żadne ugrupowanie/partia nie powinno mieć pełni władz.

Systemy wyborcze:

1. Czteroprzymiotnikowe: powszechne, równe, bezpośrednie/pośrednie, tajne (głosowanie) i większościowe.

2. Pięcioprzymiotnikowe: powszechne, równe, bezpośrednie/pośrednie, tajne (głosowanie), większościowe i proporcjonalne.

3. +/- System mieszany - np. Niemcy - Bundestag, Litwa, Węgry, Włochy - wykorzystanie obu powyższych systemów. Nie jest to jednak typowy trzeci system właśnie ze względu na wykorzystanie równoczesne dwóch wcześniejszych systemów wyborczych a nie jakiegoś innego systemu.

Omówienie zasad:

1. Zasada powszechności: zasada ta określa krąg osób upoważnionych do udziału w wyborach. Jedynym warunkiem udziału w wyborach jest osiągnięcie odpowiedniego wieku, obywatel powinien uzyskać prawo wyborcze równocześnie z uzyskaniem zdolności do czynności prawnych. Cenzusy to ograniczenia zasady powszechności wyborów spowodowane względami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi. Partie Lewicowe - socjalistyczne, socjaldemokratyczne są odpowiedzialne właśnie zaniesienie cenzusów. Przykłady cenzusów:

1. Rasowy (RPA do 1994 roku, Australia do 1964, USA do 1870 roku),

2. Zawodowy (przedwojenna Polska żołnierze, stosunkowo popularny jeszcze w okresie powojennym, obecnie obowiązuje np. Singapurze, Malezji i na Filipinach),

3. Majątkowy (dotyczył największej grupy społecznej, był on bardzo popularny do połowy XIX wieku, głównie kwestia posiadania nieruchomości, od drugiej połowy XIX wieku prawem wyborczym dysponowali obywatele płacący podatek 1964 roku cenzus majątkowy zniesiono w USA, wyjaśniano, że jedynie osoby łożące na państwo mają prawo decydować o państwie),

4. Płci (kobiety nie miały praw wyborczych, uważano, że kobiety są ”zbyt delikatne”, aby brać udział w polityce, 1902 rok, Australia - pierwsze państwo, w którym zniesiono ten cenzus, Finlandia 1906, Polska 1918, Niemcy 1918, Francja 1946, Lichtenstein 1984, w Afganistanie w 1998 roku przywrócono ten cenzus),

5. Religijny

6. Zamieszkania - domicylu (prawo wyborcze mają tylko obywatele danego okręgu wyborczego mieszkający w danym okręgu przez określony czas, stosunkowo popularny w USA i Wielkiej Brytanii),

7. Polityczny (np. Polska po II Wojnie Światowej, a dotyczył polskich obywateli współpracujących z Niemcami),

8. Wykształcenia (jedynie ci, którzy potrafili się podpisać, np. do 2004 roku na Łotwie i Estonii obowiązywał ten cenzus i jedynie osoby mające certyfikat znajomości języka urzędowego miały prawa wyborcze, w konstytucji Nebraski - USA - cenzus ten dotyczy osób, które potrafią przeczytać konstytucję USA i ją zinterpretować - martwy przepis, jest on także często spotykany Afryce i Azji),

9. Do 1936 roku w ZSRR prawa wyborczego nie mieli posiadacze najemników, pracowników najemnych, funkcjonariusze i agentura carskiej policji, duchowni,

Uważa się, że ograniczenie praw wyborczych powszechnych codo osób prawnie ubezwłasnowolnionych i osób skazanych prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia praw publicznych lub konkretnie praw wyborczych nie jest problemem i jest zgodne z zasadą powszechności. Prawo wyborcze dzieli się na czynne i bierne.

2. Zasada równości - równość formalna i materialna. Równość w znaczeniu formalnym - każdy wyborca ma jeden głos, lub taką samą ilość głosów. W znaczeniu materialnym - siła głosów każdego wyborcy jest taka sama. W Polsce nie ma problemów z równością w znaczeniu materialnym, jedynie wybory do senatu stanowią pewien problem. Po zmianach w 2001 roku sytuacja nieznacznie się polepszyło.

3. Zasada bezpośredniości lub pośredniości - współcześnie głównie występują wybory bezpośrednie, aniżeli pośrednie. Wybory bezpośrednie to takie, w których wyborcy bezpośrednio głosują na kandydatów. W wyborach pośrednich wyborcy wybierają elektorów, którzy wybierają kandydatów. W przeszłości tłumaczono wyższość wyborów pośrednich tym, że w społeczeństwie istnieje znaczna liczba osób niezorientowanych politycznie, które mogą zostać zmanipulowane. Elektorzy byliby na pewno lepiej zorientowani ich decyzja będzie bardziej przemyślana. Przykładem wyborów pośrednich obecnie mogą być Stany Zjednoczone i wybory prezydenckie, gdzie wybiera się 538 elektorów (pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada roku parzystego przestępnego), którzy wybierają prezydenta. Także wybory do senatu we Francji są wyborami pośrednimi, gdzie wyborcy wybierają „wyborców kwalifikowanych”, którzy wybierają senatorów.

4. Zasada tajnego głosowania - głosowanie jest tajne, gdy nie ma prawa ani możliwości sprawdzenia, w jaki sposób głosował wyborca. Tajność głosowania jest różna w różnych państwach - w wielu państwach tajność jest prawem wyborców, a w innych obowiązkiem. W Wielkiej Brytanii tajność jest obowiązkiem.

5. Zasada większości - zasada ta określa sposób wyłonienia zwycięzców, sposób ustalenia wyników wyborów. W świetle tej zasady wygrywa wybory kandydat, który zdobywa większość głosów. Istnieją 3 rodzaje większości:

1. Większość względna - największa ilość głosów, chociaż mniej niż połowa (wybory na niej oparte zawsze kończą się ostatecznym wynikiem, minusem takiej większości jest to, że zwykle wybory wygrywa kandydat, na którego głosowała mniej niż połowa wyborców)

2. Większość bezwzględna zwykła - 50% + 1 (w takich wyborach mandat uzyskuje zawsze kandydat, na którego głosowała ponad połowa wyborców, minusem jest to, że głosowanie zwykle odbywa się w dwóch turach, tego typu wybory są też droższe - dwie tury, „dwie kampanie”)

3. Większość bezwzględna kwalifikowana - 50% +1 + n głosów.

Obecnie w wyborach powszechnych stosuje się głównie większość względną lub bezwzględną zwykłą. Papieża wybiera się większością 2/3 głosów. Tak samo wybiera się prezydenta Włoch - 3 tury, w 4 turze obowiązuje się większość zwykła. Wadą takich wyborów może być znacząca różnica w podziale mandatów. Także duże grupy społeczne pozostają bez należytej reprezentacji w organie przedstawicielskim. Po trzecie w wyborach większościowych możliwe jest, że partia, która w skali wygra uzyska większość głosów wybory przegra, ponieważ otrzyma mniejszość mandatów. W Wielkiej Brytanii dwukrotnie doszło do takiej sytuacji, także w 2000 roku w USA w wyborach prezydenckich ogólnie 11 razy tak się stało w USA (nazywa się takich prezydentów prezydentami mniejszościowymi).

6. Zasada proporcjonalności - pojawiła się w okolicach rewolucji francuskiej. Występują tylko w okręgach wielomandatowych. Najważniejsza jest metoda dzielenia głosów. Przykładowo:

1. Metoda d'Hondta - liczbę głosów, jakie oddano napo szczególne partie dzielimy przez kolejne liczby naturalne, po drugie otrzymane w ten sposób ilorazy porządkujemy od największego do coraz mniejszego, po trzecie kolejne mandaty przyznajemy partiom, przy których wystąpiły coraz mniejsze ilorazy. W Polsce ustala się wyniki wyborów do rad gmin powyżej 20 tyśmieszkańców, po drugiewyboryradpowiatów, po trzeciewyborysejmikówwojewódzkich wybory dosejmu i wybory deparlamentu europejskiego.

Przykład:

Mamy 8 mandatów, 5 partii (I - 42 tyś, II - 18 tyś, III - 9 tyś, IV - 32 tyś, V - 24 tyś) dzieli się następnie liczby przez kolejne liczby naturalne:

(1 2 3 4)

I	II	III	IV	V
42	18	9	32	24
21	9	4,5	16	12
14	6	3	10,6	8
10,5	4,5	2,25	8	6

I - 3

II - 1

III - 0

IV - 2

V - 2

2. Metoda Sainte Lague - różnica polega tym, że kolejnymidzielnikamisą liczby nieparzyste.MEtodatasprzyjamniejszympartiom.

Przykład:

(1 3 5 7)

I	II	III	IV	V
42	18	9	32	24
14	6	3	10,6	8
8,4	3,6	1,8	6,4	4,8
6	2,5	1,2	4,5	3,4

I - 3

II - 1

III - 1

IV - 2

V - 1

Między system wyborczym a partyjnym są znaczne związki. Wybory większościowe wspierają duże partie i prowadzą do powstania systemu dwupartyjnego, wielopartyjnego dwu blokowego lub system partii dominującej itp. Przykład Francji, USA czy Wielkiej Brytanii. Wybory większościowe zabezpieczają duże partie przed rozłamami, stabilizują sytuację polityczną.

Wybory proporcjonalne prowadzą do wykształcenia systemu wielopartyjnego. W takim systemie często występują zmiany systemie partyjnym. Często powstają nowe partie, a w istniejących często dochodzi do zmian, rozłamów itp.

Wybory kończą się wyłonieniem zwycięzców i otrzymują mandaty. Istnieją dwa rodzaje mandatów:

1. Wolny - polega na tym, że poseł nie jest prawnie związany instrukcjami wyborców i nie może być przez nich odwołany.

2. Imperatywny - Związany - poseł ma kierować się dobrze rozumianym interesem państwa. Jest prawnie związany instrukcjami wyborców i mogą go oni odwołać. Głównie występują w państwach niedemokratycznych. Przykładowo Bundesrat w Niemczech. Są oni prawnie związani instrukcjami władz kraju pochodzenia. Występował on też w Polsce Ludowej. 10% wyborców danego okręgu wyborczego mogło wyjść z inicjatywą odwołania posła.

Udział obywateli w wyborach może być ich prawem lub obowiązkiem. W większości państw udział w wyborach jest prawem. 32 państwa na świecie stosują obowiązek udziału w wyborach. W przypadku braku udziału w wyborach obywatel musi przedstawić wytłumaczenie. Obowiązkowe wybory obowiązuje w Belgii, Luksemburgu, Grecji, Lichtensteinie, Turcji, Singapurze, Australii, Nowej Zelandii, Wenezueli, innych państwach ameryki łacińskiej.

Sposoby finansowania kampanii wyborczej

Koszty kampanii wyborczych są coraz większe. Fundusze mogą być zbierane poprzez zbiórkę, darowizny itp. System taki powoduje jednak, że politycy stają się „więźniami” swoich dobroczyńców, którzy oczekują rekompensaty za swój wkład. Sposobem walki z tego typu problemami są ustawy określające wielkość takiego wsparcia, ich źródło itd. Coraz więcej państw stosuje subwencje na działalność partii. Taki system jest jednak nielubiany przez wyborców. Od 1953 roku w RFN stosuje się subwencje. Także zwroty kosztów kampanii wyborczej. W Polsce działa podobny system. Partia musi zdobyć 3%, aby uzyskać subwencje.

Problematyka wyborcza jest coraz częściej podejmowana w literaturze, pojawiła się subdyscyplina nazywana marketingiem politycznym.

Cechy idealnego kandydata

1. Dobra prezencja

2. Musi być osobą medialną

3. Uregulowane życie osobiste i rodzinne

4. Wykształcenie, inteligencja

5. Odpowiednie podejście do wiary

6. Status materialny

7. Powinien być człowiekiem sukcesu

8. Doświadczenie w kierowaniu i zarządzaniu

9. Powinien być lojalny

10. Musi mieć poparcie tych, „którzy mają kasę”

Partie polityczne

Nie ma partii w monarchiach absolutnych, takich jak Arabia Saudyjska, Emiratach Arabskich, Suazi, Brunei. Także w państwach, w których władzę objęto w wyniku zamachu stanu nie ma partii. We wszystkich pozostałych państwach partie istnieją.

Partią jest organizacja dobrowolna, dążąca do władzy i jej utrzymania oraz posiada program integrujący jej członków. Nazwa partii nie jest znacząca, ani to czy nazywa się partią, ruchem, ligą itd. Ważne, aby uwzględniać owe 3 kryteria powyższe.

• Deklaracja ideowa - dokument, który opisuje idee, pod którymi dana partia się podpisuje i do których zobowiązuje się dążyć.

• Program - zbiór zadań do realizacji w najbliższej przyszłości. Partie obecnie przygotowują programy na potrzeby najbliższych wydarzeń, nie są to programy wizjonerskie. Spowodowane to jest szybkimi zmianami w życiu a także faktem, że obywatele „pamiętają”. Jest to rzeczywisty program.

• Program wyborczy - przygotowywany jest pod elektorat i jego oczekiwania, przygotowywany jest na czas wyborów, często niemożliwy do wypełnienia.

Funkcje partii

1. Organizują społeczeństwo do udziału w życiu politycznym

2. Reprezentują interesy poszczególnych grup społecznych na forum politycznym

3. Kształtują opinie i postawy

4. Wyborcza - opracowywanie programów wyborczych, selekcja kandydatów

5. Rządzenie, tę funkcję wypełniają partie rządzące - poprzez opracowanie programu rozwoju państwa i jego realizację oraz poprzez selekcję kandydatów na stanowiska państwowe. Program partii rządzącej programem państwa.

Funkcje opozycji

1. Opracowują alternatywne programy rozwoju państwa

2. Stara się tworzyć zaplecze kadrowe zdolne do przejęcia władzy po najbliższych wyborach.

3. Krytykuje rząd i go kontroluje „wszystko krytykować, niczego nie proponować”.

Typy partii

Założenia ideowo-programowe - lewicowe, centrowe i prawicowe.

„Wszelkie rewolucje i przewroty rodzą się w biedzie”

• Skrajna lewica - anarchiści i różne ugrupowania związane z ruchem komunistycznym, maoistyczne, trockistowskie, generalnie partie komunistyczne - np. z Korei Północnej, Ameryka łacińska z powodu kontrastów społecznych itd. (akceptacja dla skrajnych metod działania, potrzeby wywołania rewolucji, terroryzm, „każda metoda jest dobra, jeśli prowadzi do celu”, szczególnego rodzaju mesjanizm - wyzwolenie społeczne wyzyskiwanych i wykluczonych, potrzeba wyeliminowania z społeczeństwa wyzyskiwaczy, wrogów ludu (niezgadzających się na ich idee) wojowniczy i zdecydowany antyklerykalizm, przekonanie o wyższej efektywności własności uspołecznionej, likwidacja własności prywatnej, nacjonalizacja bez odszkodowania, kolektywizm, „dobro jednostki można poświęcić dla dobra ogółu”).

• Umiarkowana lewica - partie pacyfistyczne i zielonych (pojawiły się w latach 60-tych, cieszą się sympatią wśród lepiej wykształconej części młodego pokolenia, mają specyficzne metody działania, chętnie odwołują się do demonstracji, wieców itp. (Marsze wielkanocne, Łańcuchy żywych serc) dla nich najważniejszą wartością jest wolność jednostki, ale zagrożenia widzą różnie - pacyfiści widzą zagrożenie w sile państwa, sił mundurowych itd. Zieloni natomiast widzą zagrożenie w niekontrolowanym postępie, chcą rządu światowego, są jednak przeciwni globalizacji.

• Partie socjalistyczne, socjaldemokratyczne - partie z dużymi tradycjami, głównie powstawały w XIX wieku, cieszą się dużym powodzeniem głównie w Europie. Na innych kontynentach mają mniejsze wpływy. Wolność, równość, braterstwo, solidarność. Rozdwajają wolność na polityczną i ekonomiczną. Człowiek musi mieć środki do życia, aby korzystać z wolności politycznych. Równość szans i niwelowanie różnic społecznych. Partie te promują równość dla różnych grup społecznych. Uważają, że każda forma własności może być efektywna, akceptują umiarkowany interwencjonizm, socjalną funkcję państwa, trudnym tematem dla nich są podatki, ponieważ zwykle podnoszą je, aby finansować swoją politykę. Świecki charakter państwa, niechęć do kościoła w życiu publicznym, przeciwni karze śmierci, są przeciwni podwyższaniu wymiaru kar.

• Partie centrowe - wyróżnia je to, że mają „mieszane programy”, zawierające hasła umiarkowanej lewicy (gospodarka) i prawicy (życie polityczne), umiarkowany interwencjonizm państwowy, różne formy własności, socjalny charakter państwa, wzrost podatków, niechętnie patrzą na stwarzanie preferencji dla mniejszości, mają zdolność do zawierania koalicji z obiema stronami. W europie głównie partie ludowe i chrześcijańsko-demokratyczne. Partie ludowe powoli odchodzą w niebyt, ponieważ zmniejsza się ich potencjalny elektorat, natomiast partie chrześcijańsko-demokratyczne głównie rozwijają się w Ameryce łacińskiej, gdzie istnieje odpowiednia baza wyborcza, skupiają one zarówno katolików i protestantów.

• Prawica - głównie partie konserwatywne, liberalne i neoliberalne (sami orientują się w centrum) są oni obecni na wszystkich kontynentach, głównie preferują prywatyzację, niechęć do interwencjonizmu państwowego i obniżenie podatków. Liberałowie chętnie mówią o tym, o czym socjaldemokracji nie mówią za to niechętnie mówią o tym, o czym socjaldemokraci mówią chętnie. Liberałowie ograniczają socjalną część państwa. Partie konserwatywne, zdecydowanie prawicowe, przywiązane są do tradycji narodowej i państwowej, przywiązanie do kościoła, są niechętni preferencjom dla grup społecznych, główne wartości to rodzina, ale są przeciwni gwałtownym reformom, odrzucają rewolucje jako metody zmian w życiu politycznym. Partie narodowe, cieszą się popularnością podczas budowy zrębów państwowości. Równouprawnienie narodów, prawo narodów do własnego państwa, rodzina i własność rodzinna są również istotnymi wartościami. Rodzina wychowująca, szkoła edukująca, kult munduru i armii.

• Skrajna prawica - akceptacja dla skrajnych metod działania, „jak ktoś czegoś nie rozumie to podłożyć mu bombę, jak przeżyje to się zmieni”, szczególnego rodzaju mesjanizm z reguły skrajna prawica twierdzi, że ich zadaniem jest eliminacja obcych z społeczeństwa - wystarczy się z nimi nie zgadzać. Wyróżnia ich także to, że wiążą się z takimi partiami wyborcy słabo wykształceni i zorientowani politycznie, ponieważ przedstawiają rzeczywistość bardzo prosto. Głównie partie nacjonalistyczne, klerykalne, neofaszyści. Obecnie w Europie skrajna prawica zwiększa swoje wpływy. W Polsce np. ONR, PWN Tejkowskiego Bolesława.

Typy systemów partyjnych

System partyjny - forum rywalizacji lub współpracy ogółu legalnie funkcjonujących partii politycznych. Liczba partii relewantnych - zdolnych do koalicji, liczących się w walce o władzę.

Systemy rywalizacyjne - partie mogą ze sobą legalnie rywalizować, legalna opozycja i rotacja u władzy. Systemy wielopartyjne, dwupartyjne i systemy partii dominującej.

Systemy nierywalizacyjne - partie nie mogą ze sobą rywalizować, niema legalnej opozycji ani rotacji u władzy. Systemy jednopartyjne i system partii hegemonicznej.

1. System wielopartyjny - legalnie działa wiele partii, ale żadna z nich nie może zdobyć więcej niż połowy mandatów w parlamencie, przez co nie jest w stanie przejąć władzy i utworzenia rządu większościowego, stąd też ważne są koalicje. Koalicje powstają w oparciu o umowę partyjną, koalicyjną. W takiej umowie znajduje się: program wspólnego koalicyjnego rządu, podział stref wpływów, podział odpowiedzialności za sfery życia społecznego, ustalenia, co do polityki obronnej, polityka zdrowotna i społeczna, rolna (Polska jest wyjątkiem!) nie są preferowanymi kierunkami, ponieważ nie przynoszą korzyści, podział stanowisk państwowych, sposób współdziałania na forum parlamentu. Istnieje wiele systemów wielopartyjnych - system rozbicia wielopartyjnego, gdzie do utworzenia rządu większościowego potrzebne jest wiele partii; system wielopartyjny dwu-blokowy, scena polityczna dzieli się na dwa bloki, zwykle prawicowe i lewicowe, brak partii centrowych, powstają one często przedwyborami lub podczas wyborów - np. Francja; system kooperacji partii - Szwajcaria, każda partia prowadzi wybory samodzielnie, ale po wyborach współpracują ze sobą; system „dwóch i pół partii” - Niemcy, scena polityczna zdominowana jest przez dwie partie, ale żadna z nich nie może zdobyć ponad połowy mandatów, więc potrzebuje koalicji z jakimś małym państwem.

2. System dwupartyjny - partia, która wygrywa wybory zwykle zdobywa ponad 50% mandatów, przez co może rządzić samodzielnie, taki rząd zwykle przetrwa do kolejnych wyborów. Stabilizacja polityczna. Przykładowo USA, dawniej Wielka Brytania, Portugalia, Grecja, głównie państwa „pochodzące z Wielkiej Brytanii”.

3. System partii dominującej - działa kilka partii, ale jedna jest na tyle silna, że wygrywa kolejne wybory od dłuższego czasu. Przykładem może być Szwecja do 2006 roku, Japonia do 2009, RPA, Angola, Mozambik, Namibia. System ten nie jest preferowany, ponieważ szybko się wypatrza.

4. System jednopartyjny - Kuba, Wietnam, Laos, Turkmenia.

5. System partii hegemonicznej - legalnie działa kilka partii, ale jedna tylko rządzi, kieruje, reszta partii się ma to godzi, brak legalnej opozycji - KRLD (Korea Północna), ChRL, Uzbekistan, Syria.

Forma rządu

1. Monarchia - jest to zanikająca forma państwa, swoją świetność miała podczas rewolucji feudalne, obecnie po rewolucji burżuazyjnej system ten upada. Na chwilę obecną mamy 45 monarchii. Jest to państwo na czele, którego stoi dożywotni władca. Istnieje kilka typów monarchii, różniących się sposobem wyboru władcy - elekcyjne (obecnie istnieją tylko 3 takie monarchie - Watykan i Andora (prezydent Francji i biskup Turgell) w Europie i Malezja -króla wybiera 8 sułtanów i 5 gubernatorów. Malezja jest federacją, w każdej takiej monarchii występuje ustawa albo normy zwyczajowe określające zasady zachowania podczas wyboru władcy) i dziedziczne (w każdej takiej monarchii występuje ustawa albo normy zwyczajowe określające zasady zachowania podczas wyboru władcy | monarchie dziedziczne w Europie - Wielka Brytania, Norwegia, Szwecja, Dania, Holandia, Belgia, Luksemburg, Lichtenstein, Monako i Hiszpania).

Drugim kryterium podziału jest zakres władzy panującego - monarchie absolutne (cała władza państwowa jest w rękach panującego, nie może być ograniczona, nie ma konstytucji, zakaz działania partii politycznych, najważniejsze urzędy państwowe piastują członkowie rodziny panującej - Arabia Saudyjska, Oman, Emiraty Arabskie, Kuwejt, Katar, Brunei, Suazi, Watykan), konstytucyjny (jej istotą jest to, że władza jest ograniczona konstytucją, zwykle ogłaszaną przez króla, władca ma realną władzę, zdarza się, że staje się on szefem rządu - Maroko, Jordania, Bhutan, Monako) i parlamentarne (władza panującego ograniczona jest parlamentem, konstytucją, rządem i uprawnieniami innych organów - „władca panuje, ale nie rządzi” - Szwecja itp.).

2. Republika - takich państw jest najwięcej. Na jego czele stoi jedno lub wieloosobowa władza, która sprawuje władzę przez kadencje. Obecnie zwykle jest to prezydent. W Europie istnieją 3 państwa, w których władzę stanowią organy kolegialne - Szwajcaria (7 - osobowa rada związkowa/federalna), San Marino (dwóch kapitanów-regentów), Bośnia i Hercegowina (3 - osobowe prezydium), głowa państwa jest kadencyjna, jednakże są wyjątki - Turkmenia z dożywotnim prezydentem w latach 2000-2006.

Podział państw ze względu na ustrój terytorialny

1. Unitarne - na obszarze całego państwa istnieje jeden i taki sam ustrój administracyjny. Wszyscy obywatele mają takie same obowiązki i przywileje na terytorium całego państwa. Jest to zawsze bardziej scentralizowane. Są jednak różnice między państwami unitarnymi. Istnieją bowiem państwa unitarne na terytorium których znajdują się autonomie (prawo do szczególnie rozwiniętego samorządu). Grenlandia i Wyspy Owcze, Finlandia i Wyspy Alandzkie, Ukraina i Krym, Wielka Brytania i Wyspy Normandzkie.

2. Związkowe - w państwie związkowym istnieją rządy lokalne (stany, kantony itp.), które stanowią samodzielne rządy. Federacje - państwo związkowe, które realizuje wiele zadań wspólnych dla swoich podmiotów, cechą tego państwa jest to, że organy tego państwa są rozbudowane. Polityka zagraniczna, obronna, monetarna, emisja wspólnego pieniądza, polityka ochrony handlowej, ochrona granic zewnętrznych należą do obowiązków politycznych władz centralnych. Pozostałe kwestie należą do obowiązków podmiotów związkowych. Federacje w Europie - Belgia, RFN, Szwajcaria, Austria, Bośnia i Hercegowina i Rosja.

Konfederacje - szczególnego rodzaju związek państw, a nie typowe państwo związkowe. Realizuje ona szczególne zadania. Szwajcaria oficjalnie nazywa się konfederacją. Jest to luźny związek państw realizujący niewielkie działania. Współcześnie konfederacją jest Związek Białorusi i Rosji oraz Związek Stanów Zjednoczonych z wyspami Marshalla i Mikronezją (wspólna polityka zagraniczna, obronna i walutowa)

Unie - personalna - wspólna głowa państwa (15 unii personalnych Wielkiej Brytanii -królowa brytyjska jest głową państwa w 16 krajach - Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Grenada, Barbados, Tobago, Wanuatu itd.), realna - państwo związkowe, którego podmioty połączone są głową państwa, wspólną polityką, parlamentem, armią itd. (Wielka Brytania - Anglia z Szkocją, później Irlandia).

Obecnie możemy wyróżnić państwa dwu- (Dania, Szwecja itp.) lub trój- (Polska, Francja itp.) stopniowym podziale administracyjnym.

Wzajemne relacje między najwyższymi władzami państwowymi

1. Podział władzy, równowagi władzy - koncepcja ta narodziła się w Anglii pod koniec XVII wieku - John Lock. Koncepcję tę Montesqiue rozwinął w pracy „O duchu praw”. (1. Władza państwowa powinna być podzielona na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą, 2. Władze te powinny być wyraźnie od siebie oddzielone, 3. Wymienione władze powinny być sobie równoważne, każda władza powinna mieć kompetencje, które nie sprawią, że będzie ona miała przewagę nad innymi, 4. Władze muszą się wzajemnie kontrolować i uzupełniać). Władza wykonawcza zwykle należy do dwuczłonowego parlamentu. Dwuczłonowa egzekutywa. (Zasady typowe dla systemów politycznych). Osoby sprawujące ponoszą odpowiedzialność polityczna i konstytucyjną. Odpowiedzialność polityczna - rząd ponosi odpowiedzialność kolegialną i solidarną oraz indywidualną. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Wotum nieufności (wniosek złożony z żądaniem odsunięcia rządu/ministra, ustąpienie całego rządu to „przesilenie gabinetowe” - trwa ono do powołania nowego, Konstruktywne wotum nieufności - musi wyznaczać nowego kandydata.), wotum zaufania (nowo powołane rządy wyrażają wnioski o wotum zaufania, expose premiera rozpoczyna debatę nad wotum zaufania) i kontrasygnata - podpisanie aktu głowy państwa przez ministra i to on odpowiada politycznie zamiast głowy państwa. Przykładowo w Wielkiej Brytanii mianowanie nowego premiera nie wymaga kontrasygnaty poprzedniego premiera.

2. Jedność władzy

Mogą istnieć rządy - większości, mniejszości parlamentarnej (istnieją, kiedy opozycja jest zbyt rozbita aby porozumieć się w sprawie wotum nieufności dla rządu, kiedy opozycja nie chce nowych wyborów, kiedy do podjęcia w państwie są trudne i nie popularne decyzje, w sytuacjach trudnych, zagrożenia wojennego, klęski żywiołowej itp.) i pozaparlamentarny (rząd fachowców, jest to rzadki twór, tworzony zwykle w okresie dużego zagrożenia dla kraju - wojny, kryzysy ekonomiczne, klęski itp. W Polsce tylko raz w okresie międzywojennym działał rząd Władysława Grabskiego - reforma walutowa i wyprowadzanie z kryzysu lat dwudziestych i wprowadzenie złotówki itp.).

Rządy prezydenckie - brak funkcji premiera, szefem rządu jest prezydent. Pochodzi on wyborów bezpośrednich. Ponosi tylko odpowiedzialność konstytucyjną, nie ma wotum zaufania, nieufności i kontrasygnaty. Prezydent nie ma możliwości rozwiązania parlamentu itp. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje tylko posłom. Nie można łączyć funkcji w rządzie i parlamencie. Prezydent określa zakres samodzielności ministrów, którzy tylko przed nim ponoszą odpowiedzialność.

System pół-prezydencki - dwuczłonowa egzekutywa. Rząd ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, rząd ma prawo do inicjatywy ustawodawczej, prezydent może rozwiązać parlament podczas jego kadencji. Prezydenta wybiera się w wyborach powszechnych, ma on prawo weta, ma szereg uprawnień własnych, z których może korzystać bez kontrasygnaty ministrów, zakaz łączenia funkcji między rządem a posłem.

System kanclerski to odmiana systemu parlamentarno-gabinetowego. Jego cechą jest szczególna pozycja szefa rządu, wyboru kanclerza dokonuje parlament na wniosek prezydenta, kanclerz określa program rządu - jednoosobowo, ministrowie ponoszą odpowiedzialność wyłącznie przed kanclerzem, pozycja głowy państwa jest znacząco zmniejszona.

Konfederacja Szwajcarska

Jest to państwo z dużymi tradycjami. 1 sierpnia 1291 roku 3 górskie kantony (leśne) zawarły sojusz, którego celem było zorganizowanie wspólnej obrony i zobowiązanie tych kantonów do współpracy. Uznaje się to za początek istnienia Szwajcarii. Z czasem ten związek się powiększał. Kolejnym istotnym wydarzeniem było w 1499 pokój w Bazylei, który doprowadził do uznania Szwajcarii przez Cesarstwo. Dalej pokój Westfalski i uznanie Szwajcarii, jako państwa. W 1813 roku Związek Szwajcarski ogłosił wieczystą neutralność. W 1815 roku podczas Kongresu Wiedeńskiego uznano Szwajcarię i jej neutralność. W jej skład wchodziły 22 kantony. Obecnie jest 26 kantonów. W 1977 roku związek powiększył się o kolejny - 23 kanton, który powstał w wyniku podziału kantonu Berno. 1 Stycznia 2000 roku nowa konstytucja przekształciła półkantony w kantony. Do 1848 roku Szwajcaria była konfederacją. Jedynym organem było Zgromadzenie z jednym głosem dla każdego kantonu. Zgromadzenie zajmowało się jedynie o wspólnej polityce obronnej. W tym samym roku konstytucja zabroniła służby w armiach innych państw.

Szwajcarska federacja powstawała poprzez konstytucje związkowe. Za początek uznaje się 1848 rok, kiedy to weszła w życie konstytucja przekształcająca ją w federację. Powołała ona dzisiejsze organy rządowe. Kolejna konstytucja weszła w 1884 roku, poszerzała ona kompetencje władz federalnych o kompetencje w zakresie polityki gospodarczej. Obowiązywała ona do końca 1999 roku. Zmieniano ją 150 razy. W kwietniu 1999 roku odbyło się referendum w sprawie nowej konstytucji. Poszerzała ona zakres praw i wolności obywatelskich.

Zasada federalizmu, suwerenności narodu, republikańskiej formy rządów, państwa prawa i państwa socjalnego. Federacja Szwajcarska jest stosunkowo zdecentralizowana. Konstytucja mówi, że kantony są suwerenne w zakresie, który nie jest ograniczony przez konstytucję. Obowiązuje domniemanie kompetencji. Związek zajmuje się tylko tym, co wyraźnie należy od jego uprawnień, reszta należy do kantonów. Kantony mogą zawierać porozumienia z innymi państwami. Do właściwości kantonów należą istotne dziedziny życia społecznego, takie jak sądownictwo (trybunał związkowy jest tylko dla związku, reszta dla kantonów), brak policji federalnej, jest tylko policja kantonowa, polityka oświatowa należy także do kantonów. Kwestie gospodarcze również należą do kompetencji kantonów. Konsekwencją tego jest to, że przeciętny Szwajcar zainteresowany jest jedynie sprawami swojego kantonu. Zmiana konstytucji dokonuje się za zgodą większości obywateli i kantonów. Przystąpienie Szwajcarii do Organizacji międzynarodowych również następuje za zgodą większości obywateli i kantonów.

Rada kantonów jest izbą parlamentu, która reprezentuje interesy kantonów. Obie izby parlamentu są równouprawnione.

Kantony pod względem administracyjnym są podzielone na gminy (3052). Ustrój gmin również jest demokratyczny, władza często jest sprawowana w drodze demokracji bezpośredniej. Najważniejszą instytucją jest więc zgromadzenie gminne. Wybierana jest Rada Gminy, będąca organem wykonawczym z 3-9 członkami, a na jego czele stoi syndyk, zmieniany co roku. W około 30% gmin, władza lokalna sprawowana jest w drodze demokracji mieszanej. Gminna inicjatywa ustawodawcza, parlament gminny itp. Rada Gminy jako organ wykonawczy itd. Gminy są zwykle samowystarczalne pod względem finansowym. Aby uzyskać obywatelstwo kantonu trzeba uzyskać obywatelstwo gminy. Powoduje to utrudnienia w uzyskaniu obywatelstwa w Szwajcarii.

W 24 kantonach mamy demokrację mieszaną - wybór parlamentów kantonalnych , w dwóch bezpośrednią - zgromadzenie kantonalne. Landaman - premier kantonalnego rządu. Każdy kanton ma konstytucję a zmienia się ją w drodze referendum. Każdy kanton ma własne sądownictwo, sędziów wybiera się w wyborach powszechnych na kadencje od 2 do 10 lat.

Zasada suwerenności, na szczeblu związku realizowana jest na podstawie demokracji mieszanej - inicjatywa obywatelska i referendum. Obligatoryjne referenda dotyczą zmiany konstytucji, przystąpienia do organizacji międzynarodowych i w sprawie ustaw nie mających podstaw konstytucyjnych. Referendum fakultatywne na życzenie 50 000 obywateli lub 8 kantonów. W Szwajcarii miało miejsce 569 referendów. 381 razy korzystano z inicjatywy obywatelskiej.

Zasada republikańskiej formy rządów. Brak tradycji monarchistycznych. Zasada państwa socjalnego była nowością w 2000 roku. Oznacza ona, że państwo jest zobowiązane do udzielenia wsparcia obywatelowi. Zasada jedności władzy w stosunkach między organami. Zgromadzenie związkowe ma władzę najwyższą, konstytucja upoważnia parlament do nadzoru nad pozostałymi organami. Brak instytucji ograniczających władzę parlamenty. Konstytucja nie dokonuje precyzyjnego podziału władzy.

Parlament dwu izbowy - Rada Narodowa i Rada kantonów - (opisać!)

15	Współczesne systemy polityczne

Współczesne systemy polityczne prof. Tadeusz Wallas Strona 15

---