Teresa Orzeszko

UE we Wrocławiu WEZiT w Jeleniej Górze

Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone.

Rozpowszechnianie bez zgody autora zabronione.

ANALIZA BILANSOWA - PODSTAWY

Jedną z determinant kontynuowania działalności (kontynuacji działania) przez podmiot gospodarujący oraz jego rozwoju jest adekwatność majątku (aktywów) i kapitału (pasywów) do jego potrzeb, tj. przede wszystkim do charakteru i zakresu (rozmiarów) prowadzonej działalności.

Żeby dokonać oceny adekwatności majątku (aktywów) i kapitału (pasywów) podmiotu gospodarującego należy majątek i kapitały poddać analizie.

Analiza majątku i kapitału podmiotu gospodarującego (analiza aktywów i pasywów; analiza bilansu; analiza bilansowa, czytanie bilansu):

1. Wchodzi w zakres analizy finansowej, która jest elementem analizy ekonomicznej.

2. Jej podstawę stanowi bilans, który jest podstawowym i obligatoryjnym sprawozdaniem finansowym podmiotów gospodarujących, prowadzących rachunkowość w postaci ksiąg rachunkowych (bilans - podstawowe źródło danych do analizy bilansowej),

3. Obejmuje dwa etapy (rodzaje analizy):

• wstępna analiza bilansu: pozioma, pionowa

• wskaźnikowa analiza bilansu

BILANS ANALITYCZNY - przykład

MAJĄTEK (AKTYWA)				KAPITAŁ (PASYWA)
dzień bilansowy	31.12.2007 r.	31.12.2008 r.	31.12.2009 r.	dzień bilansowy	31.12.2007 r.	31.12.2008 r.	31.12.2009 r.
wartość	w zł			wartość	w zł
A Aktywa trwałe	600	1700	1100	A Kapitał własny	450	1700	1200
I Wartości niematerialne i prawne	15	200	50	I Kapitał podstawowy	300	680	680
II Rzeczowe aktywa trwałe	400	700	500	II Należne wpłaty na kapitał podstawowy	-100	0	0
III Należności długoterminowe	100	400	150	III Udziały własne	0	0	0
IV Inwestycje długoterminowe	80	300	400	IV Kapitał zapasowy	100	200	200
V Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe	5	100	0	V Kapitał z aktualizacji wyceny	30	100	100
B Aktywa obrotowe	400	1300	900	VI Pozostałe kapitały rezerwowe	50	120	120
I Zapasy	200	600	350	VII Zysk (strata) z lat ubiegłych	20	0	0
II Należności krótkoterminowe	100	650	300	VIII Zysk (strata) netto	50	600	100
III Inwestycje krótkoterminowe	90	50	200	IX Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego	0	0	0
IV Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe	10	0	50	B Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania	550	1300	800
				I Rezerwy na zobowiązania	70	190	90
				II Zobowiązania długoterminowe	150	500	200
				III Zobowiązania krótkoterminowe	300	600	500
				IV Rozliczenia międzyokresowe	30	10	10
Razem (Suma bilansowa)	1000	3000	2000	Razem (Suma bilansowa)	1000	3000	2000

WSTĘPNA ANALIZA BILANSU (MAJĄTKU I KAPITAŁU)

Pozioma analiza bilansu (aktywów i pasywów) jednostki gospodarującej ma charakter analizy dynamicznej i polega na badaniu zmian w czasie:
sumy bilansowej (majątku ogółem, kapitału ogółem)	w ujęciu bezwzględnym/absolutnym (przyrost/spadek w wartościach pieniężnych) w ujęciu względnym/relatywnym: dynamika w procentach tempo zmian w procentach	Podstawę odniesienia (bazę) dla badania zmian w czasie może stanowić: poprzedni rok (baza zmienna). wybrany rok (baza stała).
poszczególnych pozycji aktywów
poszczególnych pozycji pasywów

Badanie zmian w czasie sumy bilansowej oraz poszczególnych pozycji majątku i kapitału podmiotu gospodarującego pozwala na wstępną i ogólną ocenę jego stanu oraz charakteru zmian - rozwój/stagnacja/”kurczenie się”.

Zróżnicowanie tempa zmian poszczególnych elementów aktywów i pasywów prowadzi do zmian ich struktury.

Analiza zmian wielkości bilansowych może obejmować badanie:

• absolutnej (bezwzględnej) zmiany stanu, stanowiącej różnicę między poziomami badanego zjawiska w różnych momentach (danym i bazowym), np. aktywa obrotowe w firmie X na początek roku wynosiły 110 mln zł, zaś na koniec roku 135 mln zł, co oznacza, że aktywa te wzrosły o 25 mln zł,

• wskaźników dynamiki, które stanowią relację poziomu badanego zjawiska w danym okresie do poziomu zjawiska w okresie bazowym (stanowiącym podstawę porównań), np. dynamika aktywów obrotowych z poprzedniego przykładu wynosi 122,7% (135 mln/110 mln) x 100%=122,7%)

• tempa zmian, które oblicza się jako stosunek zmiany bezwzględnej (zmiany stanu) badanego zjawiska w danym okresie do poziomu tego zjawiska w okresie bazowym i najczęściej wyraża się w procentach, np. wykorzystując wielkości z poprzedniego przykładu, tempo wzrostu aktywów obrotowych wynosi 22,7% (25 mln/110 mln) x 100%=22,7%).

Zarówno zmiana stanu, jak i dynamika oraz tempo zmian mogą być obliczane w relacji do:

• zmiennej bazy porównań - badaną wielkość zawsze porównuje się do wielkości z okresu poprzedniego; np. przyjmując zmienną bazę porównań, przy badaniu zjawiska w latach w latach 2001-2005 będziemy ustalać relacje:

• w przypadku badania zmiany stanu: 2002-2001, 2003-2002, 2004-2003, 2005-2004

• w przypadku badania dynamiki: 2002/2001, 2003/2002, 2004/2003, 2005/2004

• w przypadku badania tempa zmian: (2002-2001)/2001, (2003-2002)/2002, (2004-2003)/2003, (2005-2004)/2004

• stałej bazy porównań - badaną wielkość porównuje się cały czas do wielkości z innego okresu przyjętego do porównań (cały czas tego samego); np. jeżeli przy badaniu zjawiska w latach 2001-2005 przyjmiemy jako bazę porównań 2001 rok to będziemy ustalać relacje:

• w przypadku badania zmiany stanu: 2002-2001, 2003-2001, 2004-2001, 2005-2001

• w przypadku badania dynamiki: 2002/2001, 2003/2001, 2004/2001, 2005/2001,

• w przypadku badania tempa zmian: (2002-2001)/2001, (2003-2001)/2001, (2004-2001)/2001, (2005-2001)/2001

Budowa wskaźników stosowanych w analizie poziomej bilansu

W - wartość składnika (wskaźnika) majątku/kapitału w zł (w %, w jednostkach naturalnych)

r - dany okres

r-1 - okres poprzedni, stanowiący bazę zmienną

r = const - wybrany okres (inny niż dany okres), stanowiący bazę stałą

Wskaźniki zmian wartości bezwzględnych

• baza zmienna

• baza stała

Wskaźniki dynamiki

• baza zmienna

• baza stała

Wskaźniki tempa zmian

• baza zmienna

• baza stała

Przykład 1. Badanie zmian wartości majątku ogółem (aktywów ogółem) w czasie

Przyrost/spadek aktywów (A)

• baza - rok poprzedni

2008 r. - aktywa (wartość aktywów) wzrosły o 2000 (3000-1000=2000) w stosunku do roku poprzedniego

2009 r. - aktywa zmalały o 1000 (2000-3000=-1000) w stosunku do roku poprzedniego

• baza - rok 2007

2008 r. - aktywa wzrosły o 2000 (3000-1000=2000) w stosunku do roku bazowego - 2007

2009 r. - aktywa wzrosły o 1000 (2000-1000=1000) w stosunku do roku bazowego - 2007

Dynamika aktywów (A)

• baza - rok poprzedni

2008 r. - dynamika aktywów wyniosła 300% [(3000/1000)x100%=300%], czyli aktywa (wartość aktywów) wzrosły trzykrotnie w stosunku do roku poprzedniego

2009 r. - dynamika aktywów wyniosła 66,7% (2000/3000)x100%=66,7%), czyli aktywa zmalały - stanowiły 66,7% aktywów roku poprzedniego

• baza - rok 2007

2008 r. - dynamika aktywów wyniosła 300% [(3000/1000)x100%=300%], czyli aktywa (wartość aktywów) wzrosły trzykrotnie w stosunku do roku bazowego - 2007

2009 r. - dynamika aktywów wyniosła 200% (2000/1000)x100%=200%), czyli aktywa wzrosły dwukrotnie (podwoiły swoją wartość) w stosunku do roku bazowego - 2007

Tempo zmian aktywów (A)

• baza - rok poprzedni

2008 r. - tempo przyrostu aktywów wyniosło 200% [(3000-1000/1000)x100%=200%] w stosunku do roku poprzedniego

2009 r. - tempo spadku aktywów wyniosło 33,3% (2000-3000/3000)x100%=33,3%) w stosunku do roku poprzedniego - aktywa zmniejszyły swoją wartość o 33, 3% w stosunku do roku poprzedniego

• baza - rok 2007

2008 r. - tempo przyrostu aktywów wyniosło 200% [(3000-1000/1000)x100%=200%] w stosunku do roku bazowego - 2007

2009 r. - tempo przyrostu aktywów wyniosło 100% [(2000-1000/1000)x100%=100%] w stosunku do roku bazowego - 2007

Pionowa analiza bilansu (majątku, kapitału) jednostki gospodarującej polega na badaniu:

1. Struktury aktywów:

• udziału poszczególnych rodzajów aktywów w ich ogólnej wartości

• udziału poszczególnych rodzajów aktywów w wartości grupy aktywów, której część stanowią

• Relacji aktywów

• wzajemnych relacji między poszczególnymi rodzajami aktywów

• Struktury pasywów:

• udziału poszczególnych rodzajów pasywów w ich ogólnej wartości

• udziału poszczególnych rodzajów pasywów w wartości grupy pasywów, której część stanowią

• Relacji pasywów

• wzajemnych relacji między poszczególnymi rodzajami pasywów

Analiza pionowa bilansu ma charakter statyczny - dotyczy badania majątku i kapitału (struktury, relacji) w wybranym momencie (np. na koniec roku).

Ustalone statyczne wskaźniki struktury i relacji majątku/kapitału mogą być poddane analizie dynamicznej, czyli analizie poziomej, która pozwala oceniać zmiany w strukturze i relacjach majątku oraz w strukturze i relacjach kapitału w czasie. Wartość poznawcza analizy dynamicznej jest znacznie większa.

Analiza struktury bilansu i relacji bilansowych dostarcza cennych informacji na temat sytuacji majątkowej (aktywa) i finansowej (pasywa) podmiotu gospodarującego.

Struktura aktywów informuje o sposobie zaangażowania kapitałów podmiotu gospodarującego.

Struktura pasywów informuje o źródłach pochodzenia majątku podmiotu gospodarującego.

W badaniu struktury aktywów podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w określone środki gospodarcze.

Budowa wskaźników struktury i relacji stosowanych w analizie pionowej majątku i kapitału (bilansu)

A - wartość aktywów ogółem lub grupy aktywów ogółem w zł

P - wartość pasywów ogółem lub grupy pasywów ogółem w zł

m, n - rodzaj aktywów/pasywów (lub ich grupy)

Wartości składnika aktywów i aktywów ogółem lub grupy aktywów ogółem powinny być ustalone na ten sam moment.

Wartości składnika pasywów i pasywów ogółem lub grupy pasywów ogółem powinny być ustalone na ten sam moment.

Wskaźnik struktury aktywów

(Udział danego rodzaju aktywów (A^m) w aktywach ogółem (A) lub w grupie aktywów, których element one stanowią)




Wskaźnik relacji aktywów

(Relacja danego rodzaju/grupy aktywów (A^m) do innego rodzaju/grupy aktywów (Aⁿ))




Wskaźnik struktury pasywów

(Udział danego rodzaju pasywów (P^m) w pasywach ogółem (P) lub w grupie pasywów, których element one stanowią)




Wskaźnik relacji pasywów

(Relacja danego rodzaju/grupy pasywów (P^m) do innego rodzaju/grupy pasywów (Pⁿ))




Najpopularniejsze wskaźniki struktury i relacji majątku

Ogólne wskaźniki struktury majątku (wyposażenia podmiotu gospodarującego w środki gospodarcze)

Lp.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Udział aktywów trwałych w aktywach ogółem	aktywa trwałe/aktywa ogółem x100%
2.	Udział aktywów obrotowych w aktywach ogółem	aktywa obrotowe/aktywa ogółem x100%
3.	Udział wartości materialnych i prawnych w aktywach ogółem	wartości materialne i prawne/aktywa ogółem x 100%
4.	Udział rzeczowych aktywów trwałych w aktywach ogółem	rzeczowe aktywa trwałe/aktywa ogółem x 100%
5.	Udział należności długoterminowych w aktywach ogółem	należności długoterminowe/aktywa ogółem x 100%
6.	Udział inwestycji długoterminowych w aktywach ogółem	inwestycje długoterminowe/aktywa ogółem x 100%
7.	Udział długoterminowych rozliczeń międzyokresowych w aktywach ogółem	długoterminowe rozliczenia międzyokresowe/aktywa ogółem x 100%
8.	Udział zapasów w aktywach ogółem	zapasy/aktywa ogółem x 100%
9.	Udział należności w aktywach ogółem	należności krótkoterminowe/aktywa ogółem x 100%
10.	Udział inwestycji krótkoterminowych w aktywach ogółem	inwestycje krótkoterminowe/aktywa ogółem x 100%
11.	Udział krótkoterminowych rozliczeń międzyokresowych w aktywach ogółem	krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe/aktywa ogółem x 100%

Najistotniejsze spośród wskaźników struktury majątku to wskaźniki wyposażenia podmiotu gospodarującego w majątek trwały i majątek obrotowy.

Udział aktywów trwałych w aktywach ogółem, determinujący wyniki finansowe, w istotny sposób zależy od specyfiki branży, stosowanej technologii wytwarzania oraz struktury asortymentowej produkcji. Jest on relatywnie duży w branżach kapitałochłonnych, takich jak górnictwo, hutnictwo, energetyka, chemia ciężka, budownictwo itp.

Im większy jest udział aktywów trwałych w aktywach ogółem, tym większe są koszty stałe wiązane z ich utrzymaniem (np. amortyzacja środków trwałych) i większe ryzyko zmiany cen posiadanych długoterminowych aktywów finansowych.

Niski udział aktywów trwałych przekłada się na elastyczność podmiotu gospodarującego wobec zmian koniunktury gospodarczej i związanego z nimi ryzyka działalności operacyjnej, co oznacza, że pozwala łatwiej reagować na zmiany koniunktury i związany z nią poziom sprzedaży.

Analizę ogólnej struktury aktywów podmiotu gospodarującego można poszerzyć o badania bardziej szczegółowe, dotyczące struktury wewnętrznej aktywów trwałych i aktywów obrotowych.

Głębokość badania struktury aktywów trwałych i obrotowych zależy od potrzeb podmiotu gospodarującego.

Wskaźniki struktury majątku trwałego

Pozwalają odpowiedzieć m.in. na pytanie: Jaki jest udział w aktywach trwałych podmiotu gospodarującego wartości niematerialnych i prawnych, rzeczowych aktywów trwałych, należności długoterminowych, inwestycji długoterminowych, długoterminowych rozliczeń międzyokresowych?

Struktura aktywów trwałych informuje o stopniu związania kapitałów przez poszczególne rodzaje aktywów trwałych. I tak np. wysoki udział inwestycji długoterminowych wskazuje na możliwość łatwiejszego odzyskania środków, niż w przypadku, gdyby podmiot gospodarujący wykazywał duży udział rzeczowych aktywów trwałych.

Wskaźniki struktury majątku obrotowego

Pozwalają odpowiedzieć m.in. na pytanie: Jaki udział w aktywach obrotowych mają zapasy, należności, inwestycje krótkoterminowe, rozliczenia międzyokresowe krótkoterminowe?

Analiza wewnętrznej struktury aktywów obrotowych jest wykorzystywana do oceny płynności finansowej podmiotu gospodarującego, czyli możliwości/łatwości/szybkości zamiany tych aktywów na gotówkę.

Wskaźniki relacji aktywów

Wskaźnik unieruchomienia majątku	=	majątek trwały
				majątek obrotowy

Wskaźnik produkcyjności majątku	=	majątek rzeczowy
				majątek finansowy

Najpopularniejsze wskaźniki struktury i relacji kapitału

Ogólne wskaźniki struktury pasywów

(Wskaźniki wyposażenia podmiotu gospodarującego w kapitał własny i obciążenia go obcymi źródłami finansowania)

Ogólną pionową strukturę źródeł finansowania majątku podmiotu gospodarującego można właściwie ustalić posługując się w zasadzie dwoma wskaźnikami:

• wskaźnikiem wyposażenia w kapitał własny oraz

• wskaźnikiem obciążenia przedsiębiorstwa zobowiązaniami.

Pozostałe wskaźniki struktury pasywów mają charakter uzupełniający.

Wskaźnik udziału kapitałów własnych (Stopień wyposażenia w kapitał własny)	=	Kapitały własne	x 100%
					Kapitały całkowite (Pasywa)

Wysoki udział kapitałów własnych w pasywach ogółem zapewnia przedsiębiorstwu suwerenność wobec otoczenia i stabilność oraz zapewnia wierzycielom wypłacalność.

Zbyt wysoki udział kapitałów własnych w strukturze źródeł finansowania może prowadzić do obniżenia rentowności kapitałów.

Trudno jest jednak mówić o optymalnym udziale kapitału własnego w łącznych źródłach finansowania. Generalnie przyjmuje się, że kapitały własne winny stanowić około 1/3 (33, %) pasywów ogółem - dla wielu podmiotów gospodarujących, zwłaszcza generujących niski poziom gotówki i mających niską rentowność jest to udział wystarczający.

Wskaźnik udziału kapitałów obcych (Stopień obciążenia zobowiązaniami)	=	Kapitały obce (Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania)	x 100%
					Kapitały całkowite

Udział zobowiązań w pasywach ogółem ukazuje stopień obciążenia przedsiębiorstwa kosztami korzystania z obcych źródeł finansowania.

Bardziej szczegółowa analiza pasywów, potrzebna np. w celu wyjaśnienia przyczyn kształtowania się niektórych wskaźników oceny kondycji finansowej, wymaga badania wewnętrznej struktury kapitałów własnych oraz zobowiązań (kapitałów obcych).

Wskaźniki struktury kapitału własnego

Analiza wewnętrznej struktury kapitałów własnych pozwala na ocenę trwałości tej struktury.

Analiza wewnętrznej struktury kapitałów własnych polega przede wszystkim na badaniu udziału poszczególnych rodzajów kapitałów własnych (pozycje wymienione w bilansie - A.I - A.IX) w kapitałach własnych ogółem, w tym zgłasza:

• udziału kapitału własnego wniesionego przez akcjonariuszy

• kapitału z przeszacowania aktywów trwałych

• kapitału wygospodarowanego (zrealizowanego zysku) w okresie bieżącym oraz w poprzednich okresach

Kapitał wygospodarowany może być uszczuplony poprzez wypłaty dywidend dla akcjonariuszy, tantiem dla zarządu i rady nadzorczej, nagród dla załogi, poprzez zasilenie funduszu świadczeń socjalnych oraz poprzez przeznaczenie inne cele. Wytransferowany z podmiotu gospodarującego kapitał wygospodarowany obniża trwałość struktury kapitałów własnych.

Wskaźniki struktury zobowiązań (kryterium bilansowe)

Np. ustala się udział rezerw na zobowiązania, zobowiązań długoterminowych, zobowiązań krótkoterminowych i rozliczeń międzyokresowych w zobowiązaniach ogółem.

Istotne znaczenie ma tu udział zobowiązań krótkoterminowych w zobowiązaniach ogółem, który wskazuje na poziom obciążeń płatniczych przedsiębiorstwa w roku obrotowym.

Przyjmuje się, że im wyższy jest udział zobowiązań długoterminowych w zobowiązaniach ogółem, tym mniejsze jest ryzyko utraty płynności finansowej. Jednak w pewnych sytuacjach może on prowadzić do tzw. nadpłynności, czyli zbyt ostrożnego finansowania majątku i wzrostu kosztów obsługi kapitałów długoterminowych, co obniża wyniki finansowe przedsiębiorstwa.

Wskaźniki relacji kapitałów (pasywów)

Wskaźnik relacji kapitałów własnych do kapitałów obcych	=	Kapitały własne
				Kapitały obce

W literaturze przedmiotu zaleca się dotrzymywanie tzw. złotej reguły finansowa (reguły bilansowej), według której nie powinno się zadłużać przedsiębiorstw w stopniu większym, niż 50%, czyli: wskaźnik relacji kapitałów własnych do kapitałów obcych powinien utrzymywać się na poziomie ≥1

Oznacza to, że kapitał własny powinien finansować około 50% aktywów przedsiębiorstwa. Taka struktura źródeł finansowania majątku pozwala utrzymać długoterminową płynność finansową (wypłacalność). Również przez potencjalnych kapitałodawców taka struktura oceniana jest korzystnie i zwiększa szanse przedsiębiorstwa na pozyskanie kapitału zewnętrznego. W praktyce przedsiębiorstwa rzadko dotrzymują warunków złotej reguły finansowania.

Przykład 2. Analiza struktury i relacji majątku (aktywów) / kapitału (pasywów)

Udział aktywów trwałych (A^t) w aktywach ogółem (A)




2007 r. - udział aktywów trwałych w aktywach ogółem wyniósł 60% [(600/1000)x100%=60%]

2008 r. …..

2009 r. …..

Relacja aktywów trwałych (A^t) do aktywów obrotowych (A^o)




2007 r. - stosunek aktywów trwałych do aktywów obrotowych (wskaźnik unieruchomienia aktywów) wyniósł 1,5 (600/400=1,5)

2008 r. …..

2009 r. …..

Udział kapitału własnego (P^w) w pasywach ogółem (P)




2007 r. - udział kapitałów własnych w pasywach ogółem wyniósł 45% [(450/1000)x100%=45%]

2008 r. ….

2009 r. ….

Relacja danego kapitału obcego (P^o) do kapitału własnego (P^w)




2007 r. - stosunek kapitału obcego do kapitału własnego (wskaźnik zadłużenia) wyniósł 1,2 (550/450=1,2)

2008 r. …..

2009 r. …..

WSKAŹNIKOWA ANALIZA MAJĄTKU I KAPITAŁU (BILANSU)

Wskaźnikowa analiza bilansu i oparta jest na badaniu wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi elementami majątku (aktywów) i kapitału (pasywów).

Wskaźnikowa analiza bilansu (majątku i kapitału):

• stanowi rozwinięcie analizy wstępnej

• polega na badaniu wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy określonymi składnikami majątku (aktywów) i kapitału (pasywów)

• może mieć charakter analizy statycznej (ustalanie wskaźników na określony moment) i analizy dynamicznej (ustalanie zmian w wartości wskaźników ustalonych dla różnych momentów)

Przykładowe wskaźniki

Stopień pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym




2007 r. - stosunek kapitału własnego (K^W) do aktywów trwałych (A^t) wynosił 0,75 (450/600=0,75), tzn., że kapitał własny finansuje tylko 75% aktywów trwałych

2008 r. …

2009 r. ….

Wskaźnik zaangażowania kapitałów obcych




2007 r. - stosunek kapitału obcego (K^o) do aktywów obrotowych (A^o) wynosił 1,38 (550/400=1,38), tzn., że kapitał obcy finansuje w całości aktywa obrotowe oraz część (550-400=150/600=0,25, czyli 25%) aktywów trwałych

2008 r. …

2009 r. ….

24

13

---