Prawo konstytucyjne znajduje się w ramach dogmatu prawa.
Prawo konstytucyjne możemy rozumieć w wąskim i szerokim znaczeniu.
W wąskim znaczeniu jest to zespół norm zawartych w konstytucji i innych ustawach a w szerokim są to wszelkie przepisy i normy prawne, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa niezależnie od tego gdzie te przepisy się znajdują. Termin prawo konstytucyjne powstał pod koniec XVIII w. we Francji.
Termin prawo państwowe przyjął się w Niemczech i we wszystkich krajach niemieckojęzycznych. W Polsce oprócz nazwy prawo konstytucyjne, prawo państwowe obowiązywała jeszcze nazwa prawo polityczne. Są państwa w których obok prawa konstytucyjnego wykładane jest również prawo parlamentarne. Ma miejsce to tam, gdzie parlament odgrywa bardzo dużą rolę w życiu politycznym państwa (Włochy). Prawo parlamentarne powstało na podstawie prawa konstytucyjnego.
Prawo parlamentarne może być rozumiane na dwa znaczenia: *w znaczeniu wąskim - prawo zawarte w wewnętrznych przepisach parlamentu (regulaminy sejmu i senatu) *w szerokim znaczeniu - zajmuje się wszystkimi przepisami prawnymi odnoszącymi się do funkcjonowania parlamentu niezależnie od tego w jakich aktach są one zawarte.
KONSTYTUCJA
Termin konstytucja jest znany od bardzo dawna. Już w starożytnym Rzymie rozróżniano "rem publica constituele" - czynności organizacyjne i prawodawcze państwa zmierzające do określenia ustroju politycznego kraju, i "leges dare" - prawo łączące się nie z ustrojem politycznym ale innymi dziedzinami życia.
Znaczenia pojęcia "konstytucja": *znaczenie faktyczne - konstytucja to faktycznie istniejący ustrój państwa nie zależnie od tego w jakim akcie prawnym jest określony i czy w ogóle jest określony w jakimś akcie. Jest to jakikolwiek akt prawny lub funkcjonujące normy określające jak postępować w pewnych sytuacjach (Wielka Brytania nie posiada Konstytucji pisemnej) *znaczenie prawne - jest to pojęcie późniejsze.
Dwa rodzaje Konstytucji: *w sensie materialno-prawnym - ten akt prawny który nazywany jest najczęściej konstytucją lub ustawą zasadniczą. Ten akt prawny bardzo wyróżnia się od innych. *w sensie formalno-prawnym- kilka aktów prawnych z których żaden nie nosi nazwy "Konstytucja" ale w sumie regulują one sprawy dotyczące ustroju politycznego państwa.(np. W.B.)
Polska w latach 1992-1997 - przykład na konstytucję w sensie materialno-prawnym.
Elementy tej konstytucji: *"Mała Konstytucja" - 17.X.1992 *przepisy konstytucyjne z 1952r. *ustawy konstytucyjne z 23.IV.1992 o trybie uchwalenia Konstytucji
W sensie formalno-prawnym Konstytucja to: *ustawa zasadnicza w państwie *ustawa zawierająca normy wyposażone w najwyższą moc prawną *normy, które regulują postawy ustroju politycznego państwa
Pierwsza konstytucja pisemna była to Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787r. Drugą Konstytucją była Polska Konstytucja z 3.V.1791r. Następnie konstytucje Francuskie.
Konstytucje zaczęto uważać za postać odnowionej umowy społecznej wg. której państwo powinno funkcjonować. Konstytucja jako akt prawny pisany różni się od innych aktów prawnych, ustaw, rozporządzeń.
* Konstytucja wyróżnia się szczególną treścią. * Konstytucja wyróżnia się szczególną formą. * Konstytucja wyróżnia się szczególną mocą prawną.
* Szczególna treść Konstytucji.
Akt prawny rozbudowany treściowo - dotyczy funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Konstytucjonaliści starają się stworzyć minimum materii konstytucjonalnej.
Elementy minimum materii konstytucjonalnej: *podmiot władzy w państwie i sposób jej realizacji *uregulowanie podstaw istniejącego w państwie ustroju gospodarczego *ustalenia dotyczące struktury aparatu państwowego z zakresu kompetencji władz i konstytucyjnych organów państw *uregulowanie sytuacji prawnej jednostki (sfera praw, wolności i obowiązków obywatelskich) *uregulowania trybu zmiany konstytucji
* Szczególna forma Konstytucji.
Konstytucja od innych aktów prawnych różni się: a)szczególnym sposobem uchwalania b)szczególnym trybem zmiany konstytucji c)szczególną rolą systematyki d)nazwą
Ad. a) Sposób uchwalania zależy od tego kto w państwie jest suwerenny, kto posiada władzę ustrojodawczą. Dopóki atrybut suwerenności przyznawano panującemu * konstytucje oktrojowane - nadawane (panujący tworzył konstytucję i nadawał ją narodowi).
Trzy rodzaje uchwalenia konstytucji: *bezpośrednio (lud) *pośrednio (przez przedstawicieli) - najczęściej występująca *mieszane
Konstytucja może być uchwalana przez: *rząd (K. V rep. francuskiej) *parlament (K. z 1997r.) *konstytuantę
Konstytuanta - "ciało" wybierane aby opracowało i uchwaliło Konstytucję
Sejm ustawowy - w Polsce 1921-1952; sejm, którego głównym zadaniem było opracowanie i uchwalenie konstytucji. Miał działać tak długo aż k. zostanie opracowana i uchwalona. Konstytucja uchwalana w sposób pośredni zatwierdzana jest w sposób bezpośredni przez referendum narodowe.
Ad. b) Rozróżniamy konstytucje: *sztywne - tryb zmiany tych k. jest trudniejszy w stos. do trybu zmiany ustaw zwykłych *elastyczne - tryb zmiany jest taki sam jak tryb zmiany ustaw zwykłych
Zmiana konstytucji: *zastąpienie jednej konstytucji inną *zmiana podstawowych zasad zawartych w konstytucji * rewizja konstytucji *nowelizacja konstytucji (zmiana pewnych mniej ważnych przepisów)
Problem niezmienności konstytucji - konstytucja wprowadza przepisy o zakazie zmiany pewnych przepisów w konstytucji.
Dwa stopnie utrudnienia zmiany konstytucji w Polsce: *I, II, XII rozdział - zmiana w sposób szczególnie trudny *reszta - trudniej niż ustawy zwykłe
Systematyka Konstytucji ma szczególne znaczenie. Przy interpretacji przepisów konst. bierze się pod uwagę w jakim miejscu przepis konstytucyjny się znajduje. Im rozdział jest bliżej początku tym jest ważniejszy.
Systematyka konstytucji: *ogólna - polega na podzieleniu konstytucji na rozdziały. Jest ona dokonywana w oparciu o pewien system wartości (kryteria aksjologiczne, ideologiczne) *szczegółowa - układ treści w ramach rozdziałów (tu decydują kryteria logiczne)
* Szczególna moc Konstytucji
Konstytucja ma najwyższą moc prawna spośród wszystkich aktów prawnych.
Moc obowiązująca jest taka sama dla wszystkich aktów prawnych.
Moc prawna - jeśli akt prawny, który stoi wyżej w hierarchii źródeł prawa eliminuje przepisy niżej umieszczone, które są sprzeczne z tymi wyższymi.
Hierarchia źródeł prawa: I.Konstytucja II.Ustawy III.Umowy międzynarodowe IV.Rozporządzenia
Nie wolno wydawać aktów prawnych sprzecznych z konstytucją, a jeśli to się zdarzy to trzeba ten akt prawny uchylić. Parlament ma obowiązek wydawania aktów prawnych konkretyzujących i rozwijających.
W państwach realnego socjalizmu do lat 80-tych uważano, że żadna instytucja sprawdzająca zgodność ustaw z konstytucją nie jest potrzebna. Sam parlament tylko mógł sprawdzać to co uchwalił. W latach 80-tych wprowadzono Trybunał Konstytucyjny. parlament powinien sprawdzać czy uchwala ustawę zgodną z konstytucją czy też nie. Tu kontrola była mało efektywna. Liczyła się tu liczba głosów za i przeciw, a nie to czy ustawa jest zgodna czy nie.
Powstała kontrola poza parlamentarna. Została ona wprowadzona najwcześniej w USA w I połowie XIX w. Polegała na tym, ze sąd federalny miał prawo i obowiązek sprawdzania czy ustawa uchwalana przez parlament jest zgodna z konstytucją amerykańską czy nie.
W Europie w latach 20-tych XX w. wprowadzono kontrolę poprzez organy specjalnie powołane do takich kontroli. Te instytucje to Trybunały Konstytucyjne (Polska), albo Sądy Konstytucyjne (Niemcy, Włochy).
W Polsce Trybunał Konstytucyjny powstał za czasów istnienia państwa realnego socjalizmu (1985r.). Ten Trybunał początkowo był nieco ograniczony w swoich kompetencjach. Jego decyzje nie były ostateczne. Decyzje Trybunału Konstytucyjnego trafiały do sejmu i sejm ostatecznie decydował o tym czy Trybunał Konstytucyjny miał rację czy też nie. Jeśli racji nie miał to wtedy parlament mógł utrzymać w mocy te przepisy.
tak było do czasu uchwalenia nowej Konstytucji z 1997r. i nowej ustawy o trybunale Konstytucyjnym. Wtedy przyznano Trybunałowi Konstytucyjnemu ostateczność jego decyzji.
Konstytucja 3-go Maja 1791r.Pierwsza w Europie konstytucja pisana. Nie wprowadziła ona jeszcze nowych porządków społecznych. Była to Konstytucja symboliczna. Nie zaistniała w praktyce bo doszło do rozbiorów i państwo polskie przestało istnieć na 123 lata. Dopiero w 1918r. Polska odzyskała niepodległość.
Mała Konstytucja 1919r. W 1919r. uchwalono Małą Konstytucję. Dotyczyła ona naczelnika państwa J. Piłsudskiego.
Konstytucja Marcowa 1921r. Uważana ona była za jedną z bardziej demokratycznych, postępowych konstytucji. Parlament miał największą władzę, a prezydent miał niewielkie kompetencje. Pierwszym prezydentem był Gabriel Narutowicz.
Od 1922r. kiedy Konstytucja Marcowa weszła w pełni w życie do Zamachu Majowego 1926r. Polska była rządzona przez wiele rządów. W wyniku tego zamachu faktyczną władzę przejmuje Piłsudski, zostaje szefem GISZ-u (Głównego Inspektoratu Sił Zbrojnych).
W 1926r. zostaje wprowadzona Nowela Sierpniowa. Ona w istotny sposób osłabia rolę parlamentu, a wzmacnia rolę prezydenta. Tworzona jest silna władza wykonawcza kosztem władzy ustawodawczej.
Konstytucja Kwietniowa 1935r. Dawała silną władzę prezydentowi "Odpowiedzialny przed Bogiem i historią.". Prezydentem pozostał J. Mościcki. Ta konstytucja uchwalona została przy znaczącej nieobecności posłów.
W okresie wojny władze londyńskie kierowały się zasadami Konstytucji Kwietniowej. Po wojnie władza moskiewska stwierdziła, że w swych działaniach opierać się będzie na Konstytucji Marcowej. Wystąpiła potrzeba uchwalenia nowej konstytucji.
Sejm ustawodawczy wybrany w 1947r. uchwala nową Konstytucję państwa socjalistycznego (dyktatury proletariatu) w 1952r.. Zawiera ona szereg przepisów , deklaracji politycznych. Ta konstytucja była złą konstytucją. Trwała od 22.VII.1952r do 17.X.1992r.., kiedy to uchwalono Małą Konstytucję.
Rozpoczęły się obrady Okrągłego Stołu.
Okrągły Stół obradował od 6.II. do 5.IV.1989r. i zakończył się kilkoma decyzjami istotnymi dla rozwoju wypadków w Polsce.
Przyjęto zasadę, że ustrój polityczny Polski będzie stopniowo ewaluował od dyktatury proletariatu do państwa demokratycznego. Uzgodniono, że w dniach 4-18.VI.1989r. odbędą się wybory do sejmu i senatu. Wybory do sejmu były wyborami kontraktowymi, a do senatu demokratycznymi. Przy okrągłym stole wyrażono zgodę na ewolucyjny charakter przemian. Premierem zostaje Tadeusz Mazowiecki.
Układ warszawski stworzony został jako siły zbrojne stanowiące przeciwwagę do NATO.
Utworzenie komisji konstytucyjnej sejmu i senatu 7.XII.1990r.
HISTORIA KONSTYTUCJONALIZMU 1989 - 1997.
8.XII.1989r. powstała Komisja Konstytucyjna sejmu i senatu. Rozpoczęły się prace nad nową Konstytucją. Plany były takie, że nową Konstytucję uchwali się tak aby na 3-go maja 1991r. była już gotowa, czyli w 200 lat po uchwaleniu Konstytucji 3-go Maja. Jednak jej uchwalenie zakończyło się dopiero 2.IV.1997r..
Trzy etapy uchwalania Konstytucji: *etap I - 1989 - 1991 *etap II - 1991 - 1993 *etap III - 1993 - 1997
Etap I 1989 - 1991 Etap pierwszy uchwalania Konstytucji rozpoczął się 7.XII.1989r. i już wtedy rozpoczęły się kontrowersje polegające na tym, że obowiązująca Konstytucja nie przewidywała istnienia senatu. W zmianie Konstytucji miał, według dotychczas obowiązującej, udział brać tylko sejm. Senat stwierdził jednak, że sejm nie może uzurpować sobie prawa do uchwalenia nowej Konstytucji. Senat wówczas powołał własną Komisję Konstytucyjną i rozpoczął własną pracę nad Konstytucją. Te prace toczyły się w Komisjach Konstytucyjnych sejmu i senatu. Obok prac nad tymi zagadnieniami pracowano również nad innymi projektami Konstytucji zgłaszanymi przez różne partie polityczne. Komisje sejmu i senatu brały pod uwagę również prywatne projekty Konstytucji (prof. Zawadzki, prof. Szyszkowski). Trzeba było te projekty ujednolicić. Komisja Konstytucyjna sejmu przyjęła uchwałę w której 22.X.1991r. uznano, że nową Konstytucję opracuje parlament wybrany w demokratycznych wyborach, a te projekty, które już są, będą materiałem wyjściowym do prac nad Konstytucją. Senat 24.X.1991r. uchwalił podobną uchwałę. Te uchwały doprowadziły do przyjęcia opinii, że ten sejm kontraktowy powinien ulec samo-rozwiązaniu się, aby umożliwić demokratyczne wybory i wybrać sejm i senat. Kadencja sejmu i senatu została więc skrócona o 2 lata (do 1991r). w 1991r. podjęto uchwałę o samo-rozwiązywaniu się sejmu i tym samym skończyła się kadencja senatu. Senat nie może istnieć po rozwiązaniu sejmu. Odbyły się w tym roku w pełni demokratyczne wybory do sejmu i senatu. Przyniosły one rezultat, który dawał niewielką szansę na opracowanie nowej Konstytucji, ponieważ ten nowy sejm był bardzo rozbity, a do uchwalenia konstytucji potrzebne było minimum 2/3 głosów.
Etap II 1991 - 1993 Trwały prace nad Konstytucją, jednak nie da się stworzyć nowej Konstytucji w oparciu o art. 106. Powstało zadanie uchwalenia przepisów na podstawie których będzie się uchwalało nową Konstytucję. To jednak wymagało zmiany art. 106 Konstytucji, a do tego była potrzebna większość 2/3głosów. Sukcesem było uchwalenie ustawy z 23.IV.1992r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP. Ta ustawa zakładała, że prace nad nową Konstytucją będą trwały na forum Zgromadzenia Narodowego. Nie określała jednak w jakim terminie nowa Konstytucja ma być uchwalona.
Prawo inicjatywy ustrojodawczej przyznawała: *Komisji konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego (56 osób - 46 posłów, 10 senatorów) *Grupie 56 członków tego zgrupowania *Prezydentowi RP
Przewidywano 2 czytania projektów Konstytucji i ewentualnie 3 jeśli Prezydent wniósł by jakieś poprawki do projektu. Po ostatnim czytaniu tekst Konstytucji uchwalony przez Zgromadzenie Narodowe musiał być poddany Referendum Konstytucyjnemu.
W X.1992r. powstała Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego i rozpoczęła prace nad projektami, które wpłynęły przez 6 miesięcy.
Siedem projektów: *senatu *Unii Demokratycznej *KPN *Porozumienia Centrum *Prezydenta *PSL i Unii Pracy *SLD
Sejm Krótki zdawał sobie sprawę z tego, że nie będzie w stanie uchwalić Konstytucji. Trzeba było uchwalić akt prawny, który unormuje funkcjonowanie podstawowych organów państwowych. 17.X.1992r. uchwalono Małą Konstytucję (ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz Samorządem Terytorialnym). Ta Konstytucja i ustawa z 23.IV.1992r stanowiły Konstytucję w sensie materialno prawnym. Komisja rozpoczęła pracę nad tymi ustawami. 31.V.1993r. upadł rząd Suchockiej, prezydent mógł wtedy na podstawie Małej Konstytucji rozwiązać parlament. Tak też zrobił (zwykłe votum nieufności) i w 1993r. były nowe wybory do sejmu i senatu.
Mała Konstytucja wprowadziła dwa rodzaje votum nieufności:*zwykłe votum nieufności *konstruktywne votum nieufności - instytucja nakazująca zawarcie we wniosku nazwisko nowego premiera)
Etap III 1993 - 1997 Sejm wybrany w 1993r. był wybrany według nowej ordynacji wyborczej wprowadzającej 5% próg (5% w skali kraju aby mogła partia wejść do parlamentu). Najsilniejszy komitet wyborczy to SLD, potem PSL, UW, KPN. Partie nie wchodzące w koalicje nie weszły do parlamentu. Ludzie się buntowali, że jest większość lewicy w parlamencie i sejm nie odzwierciedla w pełni poglądów prawicowego społeczeństwa polskiego.
22.IV.1994r. przystąpiono do nowelizacji konstytucyjnej ustawy z 23.IV.1992r..
1. Chodziło o los siedmiu projektów Konstytucji zgłoszonych za poprzedniej kadencji sejmu. Złamano istniejącą zasadę dyskontynuacji i uznano, że te stare projekty będą uważane za oficjalnie rozpatrywane. Zasada dyskontynuacji prac sejmu polega na tym, że z końcem kadencji sejmu trzeba zacząć pracę nad wszystkimi uchwałami od nowa (z formalnego punktu widzenia). 2. Wprowadzenie Referendum Konstytucyjnego. 3. Wprowadzono możliwość przedstawienia projektu obywatelskiego (ważny gdy podpisany jest przez co najmniej 5000 tyś. obywateli).
W X.1993r. Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego na czele z Kwaśniewskim przeprowadzała korekty ustawy z 1992r.. Prace nad Konstytucją zostały podjęte z rocznym opóźnieniem w X.1994r.. Oficjalne projekty: UW, SLD, PSL + Unii Pracy, KPN, senatu, Prezydenta, obywatelski.
Pierwsze czytanie odbyło się 21-23.IX.1994r. na forum Zgromadzenia Narodowego. Komisja miała utworzyć z tych 7 jeden projekt. Te prace trwały do I.1995r.. Wtedy przedstawiono jednolity projekt Konstytucji. Na początku prace nad Konstytucją szły niemrawo.
W I.1997r. powstała nieformalna Koalicja Konstytucyjna składająca się z: *SLD *PSL - wniosek o szereg przepisów chroniących najuboższych *UP - wniosek o szereg przepisów chroniących najuboższych *UW - przeciwko wpisywaniu do Konstytucji prawa do pracy i mieszkania, ponieważ nikt nie był w stanie tego zagwarantować
Partie te doszły do kompromisu. Maksymalne zwiększenie zatrudnienia i zmniejszenie problemów mieszkaniowych.
W III.1997r. rozpatrzono sprawozdanie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. 22.III.1997r odbyło się drugie czytanie. 24.III uchwalono Konstytucję. Prezydent wprowadził 41 poprawek. Zrobił to w 2 dni, a nie w 60 - tyle mu przysługiwało.
Trzecie czytanie odbyło się 2.IV.1997r.. Wtedy zaaprobowano 31 z 41 poprawek.
2.IV.1997r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Konstytucję III RP. ZA było 451, PRZECIW 40, WSTRZYMAŁO SIĘ 6.
25.V.1997r. odbyło się Referendum zatwierdzające w którym brało udział 43% uprawnionych do głosowania. ZA było 54%, PRZECIW 46%.
15.VII.1997r. Sąd Najwyższy stwierdził ważność Referendum zatwierdzającego.
16.VII.1997r. prezydent podpisał Konstytucję
17.VII.1997r. Konstytucja została opublikowana w Dzienniku Ustaw
17.X.1997r. Konstytucja weszła w życie.
KONSTYTUCJA 2.IV.1997r.
Konstytucja ta ma określoną systematykę. Składa się z preambuły i tekstu konstytucyjnego. Preambuła jest to nawiązane do tradycji, są ukazane cele konstytucyjne.
Najpierw chciano ułożyć tekst Konstytucji, a później wrócić do preambuły. To czy Konstytucja ma preambułę czy jej nie ma jest kwestią tradycji i ewentualnie potrzeby. Walka toczyła się o "invocatio Dei" czyli odwołanie do Boga. byli ludzie, którzy chcieli aby ono znalazło się w preambule ale byli i ludzie przeciwni temu. Osiągnięto jednak porozumienie i w Konstytucji jest odwołanie się zarówno do uczuć ludzi wierzących jak i niewierzących.
Problem polegał na tym czy preambuła ma charakter jurydyczny, czy charakter literackiego wstępu. Chodziło tu o to czy można np. podczas wydawania wyroku powołać się na preambułę. Cała Konstytucja, łącznie z preambułą, ma charakter aktu normatywnego. W preambule jest zasada subsydiarności.
Konstytucja składa się z 13 rozdziałów. O ich kolejności decydują względy aksjologiczne - względy ważności. Na końcu znajdują się przepisy przejściowe i końcowe.
Rozdziały IV - IX są poświęcone sprawom mniej ogólnym, a mianowicie organizacji aparatu państwowego. Rozdziały I, II, XII podlegają trudniejszej procedurze zmiany niż pozostałe rozdziały. Jest to Konstytucja sztywna czyli jej zmiana jest trudniejsza niż zmiana ustaw zwykłych.
Cechy Konstytucji: *Jest to Konstytucja kompromisu. Trzy zespoły wartości Konstytucji: *wartości socjaldemokratyczne *wartości chrześcijańskie *wartości liberalne *Nadanie Konstytucji charakteru normatywnego *Konstytucja ta nawiązuje do tradycji polskiego konstytucjonalizmu. Dwuizbowość polskiego parlamentu. *Konstytucja nawiązuje do standardów ogólnoeuropejskich (UE), (Art. 90). Zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej można uzyskać bezwzględną większością głosów Sejmu i Senatu, bądź przez referendum zatwierdzające. *Obszerność Konstytucji. Aby jak najmniej można było dokonywać zmian, jak najmniej można było się odwoływać do innych ustaw, które łatwiej można zmienić.
Zasady Konstytucji RP: *12 podstawowych zasad politycznych państwa: *Suwerenności narodu *Republikańskiej formy państwa *Demokratycznego państwa prawnego *Podziału władzy i równowagi władz *Reprezentacji politycznej *Dwuizbowości parlamentu *Pluralizmu politycznego *Wzajemnej niezależności i współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych *Wolności i praw człowieka i obywatela *Decentralizacji władzy publicznej i samorządu *Parlamentarnej formy rządu *Odrębności władzy sądowej oraz niezawisłości sądów i trybunałów *3 zasady dotyczące ustroju społeczno gospodarczego państwa: *Społecznej gospodarki rynkowej *Wolności gospodarczej *Ochrony własności
Zasada suwerenności narodu - (Art.4 §1) "Władza zwierzchnia RP należy do Narodu". Pojęcie "Narodu" odnosi się do wszystkich ludzi posiadających obywatelstwo polskie, niezależnie od narodowości. Wyrazem wprowadzenia w życie tej idei są powszechne wybory. Konstytucja polska używa pojęcia "Naród" w sensie: *politycznym (prawnym) - Obywatele Polski *etnicznym - Polacy
Zasada republikańskiej formy państwa - "res publica" - republika (Nie ma króla, ale za to jest parlament).
Zasada demokratycznego państwa prawnego - Została wprowadzona w XII.1989r. w wyniku rewizji Konstytucji z 1952r.. Przepisy w państwie muszą być odzwierciedleniem demokracji. Trzeba postępować zgodnie z prawem.
Zasada podziału władzy i równowagi w państwie - Wprowadzona została w 1989r., zastąpiła zasadę jednolitości władzy państwowej z Konstytucji 1952r.. Według niej Parlament ma najwyższą władzę. W socjalizmie zasiadała w Parlamencie jedna partia komunistyczna. Za twórcę tej zasady uchodzi Monteskjusz (trójpodział). Ta zasada istnieje w Art. 10 obecnej Konstytucji - istnieje podział władzy. Sprzyja ona demokracji w państwie.
Zasada reprezentacji politycznej - (zasada przedstawicielska). Dotyczy systemu przedstawicielskiego. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli demokracja pośrednia. Cały naród uważany jest za naród polityczny i cały wybiera swoich przedstawicieli politycznych. Partie polityczne wyłaniały przedstawicieli narodu do parlamentu, zaczęły się tworzyć partie polityczne.
Zaczęły kształtować się 2 rodzaje mandatów: mandat imperatywny (związany) - Wybrany jest rodzajem "pasa transmisyjnego", przekaźnika informacji; miał być przedstawicielem wyborcy, a jeśli ten nie realizowałby swoich zadań wobec wyborcy, to wyborca mógł go odwołać. mandat wolny - Wyborcy wybierają swoich przedstawicieli i już nie mają wpływu na ich decyzje ani nie mogą ich odwołać. Przedstawiciele są w pełni niezależni od wyborców, nie istnieje żadna więź.
Trzy formy demokracji bezpośredniej: plebiscyt - Wyborcy decydują o przynależności państwowej jakiegoś skrawka terytorium. Obecna Konstytucja nie przewiduje takiej formy demokracji bezpośredniej. inicjatywa ludowa - Umożliwia wyborcom występowanie z projektem ustawy, przyznanie wyborcom prawa inicjatywy ustawodawczej. Jest to zawarte w obecnej Konstytucji. Minimum 100 tyś ludzi musi się podpisać pod projektem. referendum - Może być przeprowadzone w sprawach ważnych dla państwa - referendum ogólnokrajowe. Zarządzone może być przez Sejm lub Prezydenta za zgodą Senatu. O jego ważności decyduje Sąd Najwyższy, a jego wyniki ogłaszane są w dzienniku ustaw. Referendum jest fakultatywne. Rodzaje referendum: zatwierdzające konstytucyjne lokalne
Zasada dwuizbowości parlamentu. Nie jest zasadą powszechnie obowiązującą. Dwuizbowość parlamentu powinna istnieć tam gdzie mamy do czynienia z państwem złożonym (federacją). W jednej izbie - państwo reprezentowane jako całość, w drugiej - reprezentowane społeczeństwo.
To czy parlament jest jedno czy dwuizbowy zależy od tradycji państwa. Dwuizbowość powoduje rozległy przebieg prac legislacyjnych. W Polsce istnieje model dwuizbowości nie równoprawnej czyli: Sejm i Senat nie są równoprawne. Przewagę posiada Sejm (spełnia on funkcję kontrolną).
Zasada pluralizmu politycznego. W danym państwie dopuszcza się istnienie wielu, na równych prawach partii politycznych. W Polsce istnieje system ewidencjonowania - partie ewidencjuje się w sądzie okręgowym w Warszawie. Konstytucja zakazuje istnienia partii, które w swoich programach odwołują się do komunizmu, totalizmu, które w swoich programach przewidują stosowanie przemocy, utajnienie członkostwa i swoich struktur. Program ten sprawdza sąd.
Zasada wzajemnej niezależności i współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych. wzajemne relacje między państwem a kościołami kościół rzymskokatolicki - 85% wyznawców (ogółu społeczeństwa) dawniej ta zasada istniała, ale w mniejszym stopniu, w zależności od tego jaką religię wyznawał monarcha taka była uznawana, obowiązywała zasada "czyja wojna tego władza" problem zaczął się od rewolucji francuskiej. Powstało państwo świeckie - ponad religijne.
Modele państwa: świeckie, wyznaniowe.
Państwa wyznaniowe: Wielka Brytania - anglikanizm; Głowa państwa, głową kościoła. Szwecja do 01.01.01r. również wyznaniowe Watykan
Konstytucja 3 Maja - sankcjonowała uprzywilejowaną pozycję kościoła rzymskokatolickiego.
Konstytucja z 1821r. - przyznawała kościołowi rzymskokatolickiego naczelną pozycję wśród innych wyznań.
Konstytucja z 1935r. - stanowisko dominacji religii rzymskokatolickiej.
Konstytucja z 1952r. - przyjęto zasadę rozdziału kościoła od państwa; zależność kościoła od państwa, co powodowało ograniczenie swobody i wolności wyznania.
Konstytucja z 1997r. - określa to w Art. 25 ust.3. Zasada poszanowania; wszystkie kościoły, związki wyznaniowe są autonomiczne do państwa. Podpisany Konkordat.
Zasada instytucji (praw), wolności i praw człowieka i obywatela - Rozdz. II Konstytucji Art.30-86 i części rozdziału II 1.zasady ogólne 2.wolności i prawa osobiste 3.wolności i prawa polityczne 4.wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne 5.środki ochrony wolności i praw 6.obowiązki
Zasada ta dotyczy nie tylko obywateli polskich, ale wszystkich ludzi, którzy znajdują się pod jurysdykcją polska, każdy jest zobowiązany - chodzi o wszystkich ludzi.
Art. 36 - prawo do ochrony obywatela polskiego na terenie innego kraju, ten artykuł dotyczy tylko Polaków.Obywatel może wnieść skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego.
Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu (art.15 Konstytucji) Rząd i inne władze centralne są zobowiązane zapewnić decentralizację władzy, przekazywać możliwie jak najwięcej władzy samorządom. Istnieje wieloszczeblowa struktura państwa tzn. istnieją władze centralne, wojewódzkie, powiatowe i gminne. We władzach centralnych nie ma samorządu.
Władza centralna (rządowa) Władza wojewódzka (rządowa + samorządowa) Władza powiatowa (starosta na czele Zarządu) Władza gminna (wójt lub burmistrz na czele Zarządu)
Zasada ta polega na ustanowieniu władzy terenowej.
Zasada parlamentarnej formy rządów. 1. system parlamentarno - gabinetowy - władza ustawodawcza jest w pewnym sensie dominującą w stosunku do innych. 2. system prezydencki - znacznie większą rolę odgrywa prezydent - podstawowy człon władzy wykonawczej. Oba systemy oparte na zasadzie systemu podziału władz.
Od II wojny światowej ma miejsce proces racjonalizacji systemu parlamentarno - gabinetowego. W Niemczech wprowadzono konstruktywne votum nieufności.
Innym przykładem procesu racjonalizacji są powszechne wybory prezydenta.
System dwupartyjny sprzyja stabilizacji władzy w państwie; system wielopartyjny nie sprzyja tej stabilizacji.
W procesie racjonalizacji odgrywa ważną rolę osobowość prezydenta. Proces ten prowadzi do wzmocnienia władzy wykonawczej w ramach tego systemu.
W Polsce jest system parlamentarno - gabinetowy, w którym władza prezydenta została wzmocniona. Prezydent jest głową państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, odpowiada za państwo. Wszystkie akty prezydenta muszą być kontrasygnowane przez premiera, bo prezydent nie jest odpowiedzialny. Prezydent może zwoływać Radę Gabinetową. Prezydent odgrywa decydującą rolę w procesie tworzenia rządu. Nowa konstytucja dopuszcza tylko konstruktywne votum nieufności.
Zasada odrębności władzy sądowniczej i niezawisłości sądów i trybunałów (Art.173). Wiąże się ona z zasadą podziału władz. Orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego nadano walor ostateczności.
Zasady dotyczące ustroju społeczno - gospodarczego: Zasada społecznej gospodarki rynkowej opiera się na 3 koncepcjach: wolność działalności gospodarczej dominująca rola własności prywatnej w działalności gospodarczej solidarność partnerów społecznych, dialogu i współpracy wszystkich stron procesu gospodarowania. Zasada wolności działalności gospodarczej (Art.22 Konstytucji) Ograniczenie wolności gospodarczej w zasadzie jest niedopuszczalne, a jeśli jest dokonane to tylko w drodze ustawy i ze względu na interes publiczny. Zasada ochrony własności (Art.21 Konstytucji) Maksymalna ochrona własności prywatnej, bowiem wywłaszczenie jest dopuszczalne, ale tylko pod ściśle określonymi warunkami: dopuszcza się wywłaszczenie jedynie na cele publiczne musi się to odbyć na zasadzie zwrotu kosztów wartości rynkowej np. gruntu.
ZRÓDŁA PRAWA II
Przyczyny wydzielania tego rozdziału jako odrębnego są przed wszystkim historyczne, chciano ubezpieczyć państwo przed tworzeniem prawa w sposób nazbyt łatwy i przez organy niekoniecznie do niego upoważnione.
W PRL-u Konstytucja tylko z nazwy była najważniejszą ustawą w państwie. W rzeczywistości im niższy organ wydawał jakiś akt prawny miał on na ogół większe znaczenie. Nie przejmowano się tym co głosi Konstytucja. Ze względu na niski szczebel prawa nazywano je prawem powielaczowym - często prawo to było sprzeczne z Konstytucją , w rzeczywistości jednak odgrywało ono istotną rolę. Nazwa pochodzi stąd, że większość przepisów powielano (kopiowano) na specjalnych maszynach i rozprowadzano poprzez urzędników. Było to możliwe ponieważ nie było odpowiednich aktów prawnych regulujących kwestie kto jakie akty prawne może wdawać.
Rozdział III miał stanowić zamknięty system źródeł prawa, który: wymienia wyczerpująco formy norm prawnych czyli rodzaje aktów prawnych w Konstytucji (rozporządzenia itd.) wskazuje jakie podmioty są wyposażone w kompetencje do wydawania określonego aktu prawnego np. rozporządzenia może wydawać prezydent, RM, itd. określa jakie sprawy mogą być normowane przez poszczególne rodzaje aktów prawnych ustala hierarchię w ramach całości źródeł prawa, czyli ustala, jakie źródło ma najwyższą moc prawną
moc prawna - np. Konstytucja ma najwyższą moc prawną
moc obowiązująca - dotyczy wszystkich aktów w równym stopniu.
ZMIANA KONSTYTUCJI XII
Rodzaje źródeł prawa: powszechnie obowiązujące (Art. 87) o charakterze ogólnokrajowym np. Konstytucja, ustawy, itd. o charakterze prawa miejscowego np. ustawa o prawie miejscowym akty prawa o charakterze wewnętrznym (Art. 93) obowiązują w ramach tych instytucji, które je wydają, nie obowiązują powszechnie np. uchwały RM nie mogą stanowić podstawy do podejmowania jakichkolwiek decyzji wobec obywateli i osób prawnych np. uchwały RM, zarządzenie poszczególnych ministrów muszą być zgodne z całym porządkiem prawnym np. Konstytucja
Rozporządzenia z mocą ustawy (Art. 234 ust. 1): są aktami prawnymi prezydenta mają moc prawną ustawy.
Zasada jawności i powszechności dostępu do źródeł prawa (Art. 88): wprowadza wymóg ogłaszania aktów prawnych jako warunek wejścia ich w życie nie mogą istnieć tajne akty prawne
Art. 90: przewiduje możliwości przekazania organom międzynarodowym i organizacjom o określonych kompetencjach, organów władzy państwowej w niektórych sprawach kolejne ustępy mówią w jaki sposób można zawrzeć taką umowę, Sejm i Senat muszą zaaprobować taką umowę, większością 2/3 głosów przy obecności 1/2 członków wyrażenie zgody może być uchwalone za sprawą referendum może być jako: ustawa referendum (decyduje o tym Sejm bezwzględna większością głosów (50%+1) np. sprawa przystąpienia do UE)
ZRÓDŁA PRAWA
1. Konstytucja: określana jako najwyższe prawo RP po raz pierwszy w Polsce przyjęto zasadę, że jest ona bezpośrednio stosowana: można się bezpośrednio na nią powołać sędziowie podlegają konstytucji i ustawom jest konstytucją sztywną (jej sposób zmiany jest utrudniony w stosunku do zwykłych ustaw)
Jeśli konstytucja zmienia się w sposób taki sam jak ustawa zwykła to mamy do czynienia z konstytucją elastyczną, jeśli zmienia się ona trudniej niż ustawa zwykła to znaczy, że mamy do czynienia z konstytucją sztywną.
Trzy podmioty mogące występować z inicjatywą zmiany konstytucji: 1/5 członków Sejmu cały Senat prezydent
Prawo inicjatywy ustawodawczej mają: Rząd RM 100 tyś. obywateli
Te dwa podmioty nie mogą jednak występować z inicjatywą zmiany konstytucji.
Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie, w terminie nie dłuższym niż 60 dni, przez Senat. Treść decyzji zarówno w Sejmie jak i w Senacie musi być taka sama.
2. Ustawy - najbardziej fundamentalne źródło prawa. Muszą one być zgodne z konstytucją. Są najbardziej popularnym źródłem prawa. Ustawa zawiera normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.
Prymat ustawy nad innymi aktami prawnymi.
Materie ustawowe: nowa konstytucja przyjmuje, że cała sfera praw, wolności i obowiązków obywatela może być regulowana tylko w drodze ustawy, nie mogą być regulowane w drodze aktów prawnych niższego rzędu w drodze ustawy mogą być regulowane sprawy dotyczące aparatu państwowego konstytucja umacnia rolę ustawy tak, że ponad 100 art. konstytucji przewiduje konieczność uregulowania określonych spraw w drodze ustawy zrezygnowanie z utrzymywania przez konstytucję aktów prawnych z mocą ustawy (Konstytucja '97 likwiduje rozporządzenia z mocą ustawy jeśli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie to wtedy Prezydent może, na wniosek RM, wydać rozporządzenia z mocą ustawy w czasie trwania stanu wojennego można wydawać rozporządzenia z mocą ustawy ustawa powinna stanowić podstawę wszystkich aktów prawnych w Polsce
Ustawy: konstytucyjne zwykłe (uchwalane przez Sejm i Senat i podpisywane przez Prezydenta)
W niektórych państwach (Francja): ustawy ograniczone, które są w randze ustaw pomiędzy ustawami konstytucyjnymi i zwyczajnymi
Jeśli Sejm uchwala ustawę to przesyła ją do Senatu. Senat ma 30 dni na ustosunkowanie się do niej (może nic nie zrobić = akceptacja, może wnieść poprawki, a wtedy ustawa wraca do Sejmu) Jeśli Sejm zaakceptował ustawę idzie ona do Prezydenta, który może:
W ciągu 21 dni ustawę podpisać Ustawę zawetować (weto zawieszające), ustawa wraca wtedy do Sejmu. Sejm jednak może odrzucić weto Prezydenta jeśli przeciw wetu opowie się 3/5 posłów Odesłać ustawę do Trybunału Konstytucyjnego w celu sprawdzenia czy ustawa jest zgodna z Konstytucją. Jeśli TK stwierdzi, że ustawa nie jest zgodna z Konstytucją to jest to decyzja ostateczna i ustawa nie wraca już do Sejmu. Przestaje ona istnieć. Jeśli natomiast uznana zostaje za zgodną z konstytucją to wtedy prezydent musi podpisać tę ustawę.
3. Umowy międzynarodowe
W świetle konstytucji normy prawa międzynarodowego z chwilą ich publikacji wchodzą w skład prawa krajowego. Źródłami prawa powszechnie obowiązującymi w RP są: Konstytucja ustawy ratyfikowane umowy międzynarodowe rozporządzenia
Umowy międzynarodowe wymagają ustawowej zgody na ich ratyfikację jeśli dotyczą: pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji członkostwa RP w organizacjach międzynarodowych znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy Są takie umowy międzynarodowe, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, ale nawet wtedy powinno się powiadomić Sejm o jej zawarciu i przekazać jej treść.
Hierarchia źródeł prawa: Konstytucja ustawy rat. um. międzynarodowe rozporządzenia
Zmiana hierarchii źródeł prawa: Art. 91.2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Art. 91.3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Pięć podstawowych rodzajów wybierania organów państwowych: wybory mianowanie kooptacja losowanie dziedziczenie
Prawo wyborcze: w znaczeniu przedmiotowym - ogół norm prawnych określających procedurę wyborczą, regulują sposób wybierania organów państwowych w znaczeniu podmiotowym - ogół norm prawnych, które obejmują uprawnienia obywateli do udziału w wyborach
Funkcja wyborów: kreowanie (tworzenie) określonych organów państwowych (sejm, senat, prezydent, organy stanowiące samorząd terytorialny) stworzenie okazji wyborcom do wyrażenia swoich preferencji politycznych (stopień zróżnicowania politycznego) wybory parlamentarne udzielają ograniczeń legitymacji do sprawowania władzy wyłonienie stabilnej większości rządowej
Funkcja wyborów prezydenckich kreowanie organu państwowego - prezydenta (słabsza jest rola prezydenta nie wybranego w wyborach prezydenckich)
Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce:
Wybory pięcioprzymiotnikowe: powszechne równe bezpośrednie tajność głosowania podział mandatów (proporcjonalność, system większościowy, mieszany) Wybory do sejmu są pięcioprzymiotnikowe, a wybory do senatu są czteroprzymiotnikowe (nie są równe wybierano wszędzie taką samą liczbę senatorów ze wszystkich województw). W wyborach prezydenckich stosuje się zasady: powszechności równości bezpośredniości tajności głosowania Wybory do rad gmin, powiatów, sejmiku: powszechność równość bezpośredniość tajność głosowania podział mandatów (mieszany system)
Zasada powszechności W wyborach w praktyce bierze udział całe społeczeństwo (cenzus wieku). Wcześniej istniały inne cenzusy: majątkowy, płci, zasług dla państwa itd.
Posiadanie prawa wyborczego: ukończenie 18 lat posiadanie obywatelstwa posiadanie pełni praw politycznych
Nie posiadają prawa wyborczego: osoby ubezwłasnowolnione prawomocnym wyrokiem sądu osoby pozbawione praw politycznych osoby pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu
Prawo wyborcze bierne umożliwia kandydowanie do Sejmu (211), Senatu (312), na prezydenta (351).
Zasada równości Aspekt formalny - każdemu obywatelowi przysługuje ta sama liczba głosów Aspekt materialny - równa jest faktyczna siła głosów, głosy są takie same
Zasada bezpośredniości Wyborcy wybierają bezpośrednio organ na który wyborcy głosują.
Zasada pośredniości Ma ona miejsce gdy głosujemy na organy, które dopiero same dokonują wyboru np. na rektorów. W Polsce osłabieniem zasady bezpośredniości jest istnienie listy ogólnopolskiej. Służy ona zabezpieczeniu wejścia do parlamentu osób na których partii szczególne zależy (bo w swoim okręgu mogą nie otrzymać odpowiedniej ilości głosów). Im partia otrzyma więcej głosów tym więcej kandydatów ze swojej listy może do parlamentu wprowadzić. Ważniejszy od ogólnopolskiej listy jest wynik wyborów do okręgu.
Zasada tajności głosowania Dotyczy ona tego, aby głosującemu zabezpieczyć tajność jego głosu.
Zasady rozdziału mandatów: proporcjonalnie (do ilości uzyskanych przez partie głosów) 5% dla partii politycznych 8% dla koalicji wyborczej 7% przy wyborze z listy ogólnopolskiej większości - wchodzi ten kto zajął pierwsze miejsce w okręgu - sprzyja tworzeniu się systemów dwupartyjnych mieszany - w różnych okręgach różnie
Rozdział IV - APARAT PANSTWOWY
W latach 1946 - 1989 parlament polski był parlamentem jednoizbowym. Od roku 1989 mamy parlament dwuizbowy składający się z Sejmu i Senatu. Kompetencje Sejmu i Senatu są w Polsce różne. Zdecydowaną przewagę ma Sejm. Senat uważany jest za izbę refleksji - jego zadaniem jest wprowadzanie poprawek do ustaw uchwalanych przez Sejm.
Parlament dzieli się na Izbę I (Sejm)- szersze kompetencje i Izbę II (Senat)- znacznie węższe kompetencje.
Zgromadzenie Narodowe = Sejm + Senat obradujące razem.
Za tym, że Zgromadzenie Narodowe to oddzielny organ przemawia to, że ma ono swoje własne kompetencje: tylko przed Z.N. prezydent składa przysięgę tylko Z.N. może postawić prezydenta w stan oskarżenia prezydent może wygłosić orędzie tylko przed Z.N.
Sejm i Senat obradujące wspólnie mogą występować jako połączone izby sejmu i Senatu lub Z.N. Przeciwko temu, że Z.N. to oddzielny organ przemawia to, że w konstytucji rozdział zatytułowany jest "Sejm i Senat", w tytule IV rozdziału nie wyróżnia się Zgromadzenia Narodowego.
Sejm składa się z 460 posłów. Mandat poselski jest wolny - poseł nie jest związany instrukcjami swoich wyborców. Kadencja Sejmu i Senatu trwa 4 lata. Może ona jednak zostać skrócona. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza skrócenie kadencji Senatu. Kiedyś mówiono o rozwiązaniu Sejmu (zakończenie pracy parlamentu w dniu kiedy prezydent podjął decyzję o jego rozwiązaniu), teraz o skróceniu kadencji Sejmu (w myśl nowej Konstytucji jeśli prezydent, na skutek np. nie uchwalenia budżetu na czas, rozwiąże Sejm to ten stary Sejm działa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się na obrady nowo wybranego parlamentu).
Skrócenie może nastąpić: obligatoryjnie - prezydent musi skrócić kadencję parlamentu gdy powołany przez niego rząd nie uzyskał w Sejmie wotum zaufania nawet zwykłą większością głosów fakultatywnie - prezydent może skrócić kadencją parlamentu gdy ten nie zdoła w ciągu 4 miesięcy uchwalić budżetu w przypadku samorozwiązania się Sejmu większością 2/3 głosów (w 1989r. rozwiązał się Sejm Kontraktowy) Kadencja parlamentu może ulec wydłużeniu na skutek wprowadzenia któregoś ze stanów nadzwyczajnych.
Organy parlamentu: (art.110) Marszałek Sejmu i Senatu Komisje (stałe, nadzwyczajne, śledcze)
Pozostałych organach tejże izby parlamentu: Marszałek Sejmu Prezydium Sejmu (marszałek + wicemarszałkowie) Komitet Seniorów(prezydium i szefowie poszczególnych klubów i kół poselskich (reprezentacje polityczne osób: jeśli 3 osoby - koło poselskie, jeśli 15 - klub poselski) Komisje Sejmowe (odgrywają bardzo dużą rolę w pracach legislacyjnych - blisko 30 w Sejmie, 15 w Senacie)
Tryb pracy Sejmu i Senatu: Tryb Sesyjny - do kompetencji głowy państwa należy zwoływanie parlamentu na sesje (2 razy do roku). Taki parlament był w czasach PRL-u. Jego posiedzenia mogły odbywać się tylko w sesjach Tryb permanentny - parlament jest ciągle gotów do odbywania posiedzenia. Tylko I posiedzenie zwoływane jest przez głowę państwa, a potem parl. już sam decyduje o posiedzeniach. Powoduje to, że nie ma takich źródeł prawa, które są wydawane przez rząd w czasie kiedy parl. nie obraduje. Parl. powinien obradować jawnie, lecz może uchwalić tajność głosowania bezwzględną ilością głosów.
3 grupy kompetencji Sejmu: k. ustawodawcza - uchwalanie ustaw i innych aktów prawnych (dotyczy Sejmu i Senatu) k. kontrolna - (przypisana tylko Sejmowi) k. kreacyjna - funkcja tworzenia innych organów (dotyczy bardziej Sejmu niż Senatu)
PREZYDENT Prezydent obok Sejmu i Senatu pochodzi z wyborów powszechnych.
Funkcja Prezydenta
W Polsce f. prezydenta ma dość długą tradycję. USA jako pierwsze bo już w XVIII w. miało swojego prezydenta - Jerzy Warszyngton, później Francja w XIX w.. W Polsce pierwszy prezydent został wybrany w 1921r. przez Zgromadzenie Narodowe - Gabriel Narutowicz, potem Wojciechowski, Mościcki. Piłsudski był również prezydentem, ale przez bardzo krótko. Nie przyjął tej funkcji. Bolesław Bierut był również przez b. krótko prezydentem ponieważ konstytucja z '52r. likwidowała stanowisko prezydenta i utworzyła stanowisko Kolegialnej Głowy Państwa. '88 - '89 Prezydent ma być instytucjonalnym gwarantem ustroju państwa. Rewizja konst. dawała prezydentowi znaczne kompetencje.
Wałęsa dążył do silnej prezydentury. Chciał dla Polski ustroju prezydenckiego, jednak większość parlamentarna była przeciwko. Konstytucja tworzona po '89r. była tworzona przeciwko Wałęsie. Utworzono system parlamentarno-gabinetowy z pewnymi kompetencjami dla prezydenta.
Konstytucja '97 stwierdziła, że prezydent RP jest: "...jest najważniejszym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej. ...czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji...(art.126)" "... jest najwyższym zwierzchnikiem Sił zbrojnych RP. (art. 134)"
Konstytucja '97 jest zracjonalizowaną konstytucją. Rola prezydenta jest wzmocniona w stosunku do roli odgrywanej przez prezydenta w klasycznym systemie parlamentarno-gabinetowym. Klasyczny system p-g mają Niemcy, Włochy. Tam prezydent nie odgrywa praktycznie żadnej roli politycznej, co najwyżej cieszy się szacunkiem i powodzeniem w społeczeństwie. We Włoszech prezydent desygnuje premiera. Prezydent posiada pewne kompetencje władzy wykonawczej i ustawodawczej. Prezydent jest tak jakby arbitrem nad władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Z punktu widzenia prawa (Konstyt.) prezydent jest organem władzy wykonawczej. Posiada on prerogatywy osobiste powodujące iż jego pozycja w Polsce jest silniejsza niż w klasycznym systemie p-g.
Dwa elementy umacniające władzę prezydenta: prerogatywy osobistepochodzenie z wyborów powszechnych
Wybory w Polsce są: powszechne równe bezpośrednie tajne
Kandydat na prezydenta musi: mieć ukończone 35 lat w pełni możliwość do korzystania z praw wyborczych poparcie 100tyś obywateli (podpisy)
Wybory mogą być w: jednej turze (gdy jeden kandydat uzyska więcej niż 50% głosów) dwóch turach (jeśli żaden nie ma więcej niż 50% głosów, to dwóch z czołówki przechodzi do drugiej tury i głosowanie jest powtarzane)
Kadencja prezydenta trwa 5 lat od dnia objęcia urzędu czyli od momentu złożenia przysięgi. tylko 2 kadencje pod rząd są dozwolone.
Kompetencje prezydenta
Kompetencje prezydenta w Konstytucji '97 uległy zmniejszeniu w stosunku do Małej Konstytucji z '92r.
Grupy kompetencji:
k. prezydenta jako głowy państwa: Klasyczne kompetencje prezydenta, najważniejsze to: ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące przedstawicieli innych państw w Polsce jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych, mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Z. ma komp. w wprowadzaniu Stanów Nadzwyczajnych. Może je wprowadzać na wniosek RM ma k. do powoływania Rady Bezpieczeństwa Narodowego w sprawach szczególnej wagi P. może zwoływać Radę Gabinetową, którą tworzy RM obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP do P. należy: prawo łaski nadawania i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa nadawanie orderów i odznaczeń prawo do orędzia mianuje sędziów nadaje tytuły profesorskie
k. prezydenta w stosunku do Sejmu i Senatu: zarządza wybory parlamentarne (nie później niż na 90 dni przed upływem kadencji parlamentu, odbyć się one muszą w ciągu 30 dni przed końcem kadencji - jeśli kadencja parlamentu jest skrócona to nie później niż na 45 dni) zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu powołuje "marszałka seniora" - ten otwiera obrady pierwszego posiedzenia Sejmu, w jego obecności wybiera się marszałka Sejmu ma prawo skracania kadencji parlamentu ma 3 wyjścia: może w ciągu 21 dni podpisać ustawę zawetować u., która wraca wtedy do Sejmu, który jednak może odrzucić weto Prezydenta jeśli przeciw wetu opowie się 3/5 posłów odesłać u. do Trybunału Konstytucyjnego w celu sprawdzenia czy u. jest zgodna z Konstytucją. Jeśli nie jest zgodna z K. to jest to decyzja ostateczna i u. nie wraca już do Sejmu (przestaje ona istnieć); jeśli zgodna z konstytucją to wtedy prezydent musi podpisać tę u. zgłasza kandydata na prezesa NBP może zażądać za zgodą Senatu referendum ogólnokrajowego NIE MA PRAWA DO WNOSZENIA POPRAWEK DO KONST.
k. prezydenta w stosunku do RM: ma decydujące znaczenie w powoływaniu RM Desygnuje osobę na stanowisko Prezesa RM (konsultuje się przy tym z Sejmem, który decyduje o tym czy powołany przez prezydenta rząd uzyska wotum zaufania) W ciągu 14 dni od dnia I posiedzenia Sejmu, p. odbiera przysięgę od członków RM, którzy zobowiązani są przedstawić sejmowi expose . W zależności od wyniku głosowania nad expose RM dostaje votum zaufania od Sejmu (50% + 1 - rząd większościowy) lub nie. Jeśli rząd nie uzyska votum zaufania i Sejm nie wyłoni nowego rządu to prezydent podejmuje decyzję o skróceniu kadencji parlamentu. 3 możliwości tworzenia rządu: I krok - Prezydent (desygnuje premiera) II krok - sejm (wybiera premiera) III krok - prezydent (desygnuje premiera aby utworzyć mniejszościowy rząd). Jeżeli żaden z kroków się nie powiedzie to prezydent podejmuje decyzję o skróceniu kadencji parlamentu. p. nie dysponuje żadnymi środkami prawnymi do rozwiązania rządu ma prawo do przyjmowania dymisji ministrów. Jeśli prezes RM składa dymisję to prezydent nie musi jej przyjąć, inne dymisje muszą być przyjęte. A 162 - złożenie rezygnacji przez p. RM z własnej inicjatywy albo w wyniku stanowiska rządu Rząd powołany pierwotnie może ulec całkowitej wymianie z wyjątkiem prezesa RM. p. ma możliwość zwoływania Rady Gabinetowej (rząd w konstytucyjnym składzie obradujący pod przewodnictwem prezydenta) zwoływany w b. ważnych sprawach.
k. prezydenta wobec władzy sądowniczej: może wpływać na kształt władzy sądowniczej ma prawo powoływania sędziów; Krajowa Rada Sądownictwa przygotowuje wnioski o powoływanie sędziów powołuje I prezesa SN i prezesów poszczególnych izb SN powołuje prezesa i wice-prezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje prezesa i w-prez. NSA wybiera kandydatów na prezesa i vc-prez., wysuwa Zgromadzenie Ogólne, a spośród 2 kandydatów wybiera jednego ma minimalny udział w kształtowaniu Krajowej Rady Sądownictwa (ma tam 1 przedstawiciela) odpowiada za delikty konstytucyjne i za pospolite przestepstwa tylko przed sądem Powszechnym
inne k. prezydenta: ma prawo do inicjatywy ustrojodawczej (zmiany w Konstytucji) Prawo do tego mają: Sejm Senat Prezydent [Inicjatywę ustawodawczą mają: Sejm Senat Prezydent rząd 100 tyś obywateli prawo do inicjowania referendum ogólnokrajowego (jednak musi uzyskać na to zgodę Senatu) podpisuje ustawy, zarządza jej ogłoszenie w dzienniku ustaw powołuje część członków KRRiT(3) wspólnie z Sejmem (4) i Senatem (2) mianuje 3 członków Rady Polityki Pieniężnej powołuje członków Rady bezpieczeństwa Narodowego
RADA MINISTRÓW
RM jest organem władzy wykonawczej, nie jest organem ustawodawczym. Rząd = RM. Po 89r wszystkie rządy miały charakter koalicyjny. Obecnie rząd jest rządem o jednym komitecie wyborczym.
A 146 RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP. Do niej należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i sam. ter.
DOMNIEMANIE WŁASCIWOSCI RM
Domniemanie wł. RM w sprawach polityki państwa jeśli nie została ona wyraźnie zastrzeżona dla innych organów. RM może zająć się prawie wszystkim z wyjątkiem tego co jest zastrzeżone dla innych organów.
Tylko RM może wnieść projekt budżetu państwa, projekt ustawy o prowizorium budżetowym, o zmianie budżetu, o zaciąganiu długu publicznego. Tylko RM może wnosić "pilny projekt ustawy" - rozpatrywany poza kolejnością + skrócone są stadia procesów legislacyjnych.
Skład RM: prezes RM (Premier; Kanclerz) członkowie RM (ministrowie i wice-ministrowie - ich ilość nie jest określona w K. i powołanie wc-p. nie jest obowiązkowe; często funkcję wc-p. łączy się ze stanowiskiem ministra. Ministrowie są członkami RM, a z drugiej strony są organem jednoosobowym stojącym na czele jakiegoś resortu) przewodniczący określonych komitetów
Premier składa dymisję na ręce prezydenta: na I posiedzeniu nowo wybranego parlamentu dymisję składa szef starego rządu dym. składa premier gdy Sejm nie uchwali rządowi wotum zaufania uchwalenie wotum nieufności dla rządu - wtedy szef tego rządu musi złożyć dym. nie uzyskanie absolutorium (rozliczenie polityki finansowej za rok) przez rząd.
Zmiana w składzie RM
Premier może bez zgody parlamentu wymienić cały skład rządu. Parlament może składać wotum nieufności wobec konkretnego ministra. Jeśli większość zagłosuje za to musi minister podać się do dymisji.
Rodzaje wotum nieufności: konstruktywne - wobec rządu musi podpisać 10% czyli co najmniej 46 posłów zwykłe - wobec ministrów musi podpisać co najmniej 69 posłów
Dwie formy odpowiedzialności rządu w systemie parlamentarno-gabinetowym: odp. parlamentarna - ma charakter: polityczny - polega na tym, że rząd i jego członkowie są narażeni na to, że grupa posłów wystąpi z wnioskiem o wotum nieufności i ten zostanie przegłosowany. Ocena rządu ministrów. solidarny - przedmiotem wniosku o wotum n. jest cały rząd indywidualny - przedmiotem wotum n. jest 1, 2 czy 3 ministrów tego rządu. odp. konstytucyjna - ma charakter:prawny - warunkiem jej zastosowania jest naruszenie przez członka rządu Konstytucji lub ustaw (popełnienie deliktu konstytucyjnego), a skutkiem jest postawienie go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. Mamy tu do czynienia z odpowiedzialnością zindywidualizowaną. Odp. konstytucyjna dotyczy: *premiera *vice premiera *ministrów
Wniosek o wszczęcie odp. konst. musi złożyć prezydent albo co najmniej 115 posłów. Zgłasza się go do Sejmu. Rozpatruje go Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która bada zasadność zgłoszenia wniosku. Jeśli nieuzasadnione - sprawa zanika. Jeśli uzasadnione - KOK podejmuje uchwałę o wystąpieniu do Sejmu w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej. Żeby dana osoba stanęła przed Trybunałem Stanu to Sejm musi poprzeć ten wniosek większością 3/5 głosów. Podjęcie tego wniosku stanowi podstawę do przekazania tego wniosku Trybunałowi Stanu.
Delikt konstytucyjny - naruszenie w lżejszym stopniu Konstytucji.
Kary za delikt konstytucyjny: utrata czynnego i biernego prawa wyborczego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk w organach państwowych lub organizacjach społecznych utrata niektórych lub wszystkich orderów i odznaczeń państwowych i możliwości otrzymania następnych
WLADZA SADOWNICZA
Organy wymiaru sprawiedliwości: Sąd Najwyższy sądy powszechne sądy administracyjne sądy wojskowe Trybunał Stanu
Zadania organów sprawiedliwości: wymierzanie sprawiedliwości (Sądy) badają zgodność aktów normatywnych (Trybunał Konstytucyjny, NSA - zgodność aktów prawa miejscowego z konstytucją i ustawami.) rozstrzygają spory kompetencyjne bądź między naczelnymi organami władzy w państwie (Trybunał Konstytucyjny, NSA - spory między organami samorządu) rozpatrywanie skargi konstytucyjnej (Tryb. Konst.) ustalanie wykładni prawa (NSA)
Organy wymiaru sprawiedliwości powinny przestrzegać dwuinstancyjności postępowania, aby można było odwołać się do wyższej instancji.
Jeśli chodzi o Sądy powszechne to mamy do czynienia z trójinstancyjnością
W sprawach bardzo istotnych sprawa trafia od razu do sądu okręgowego. gdy ma miejsce apelacja to wtedy sprawia trafia do sądu apelacyjnego, a jeśli jesteśmy nie zadowoleni z wyroku to możemy złożyć kasację do SN. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór w zakresie orzekania sądów wojskowych i powszechnych.
Sądy powszechne: sądy rejonowe sądy okręgowe sądy apelacyjne
Organami tych sądów są prezesi i zgromadzenie ogólne. Prezesów powołuje prezydent.
Krajowa Rada Sądownictwa składa się z sędziów o przedstawicieli władzy ustawodawczej i wykonawczej.
Sądy administracyjne:NSA - zajmuje się kontrola adm. publicznej, orzeka o zgodności z ustawami aktów prawa miejscowego. Prezesa NSA powołuje prezydent na 6 letnią kadencję spośród kandydatów zgłoszonych przez sędziów. W skład NSA wchodzą także prezesi ośrodków zamiejscowych.
Do SN należy: badanie protestów wyborczych orzekanie o ważności wyborów
Skład Sądu Najwyższego: I prezes SN (powołuje prezydent na 6 lat) 4 prezesów SN (powołuje prezydent na 6 lat) Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Na czele tych izb stoją prezesi.
Sądy wojskowe - powołane do orzekania wyłącznie w sprawach karnych jeśli te zostały popełnione przez żołnierzy lub osoby cywilne. W razie wybuchu wojny muszą sądy wojskowe prowadzić sprawy. I instancja - sąd garnizonowy II instancja - sąd okręgu wojskowego
SADY VIII, II
Zasady organizacji i działania sądownictwa: niezawisłość sędziów sądów (sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom) Dwa aspekty niezawisłości: niezależność sądu jako instytucji niezależność sędziów jako ludzi. Na straży tego stoją gwarancje materialne oraz formalne: *sposób powoływania sędziów na czas nieokreślony (179) *zasada nieusuwalności (180) *z. nieprzenoszenia sędziego z sądu do sądu *immunitet sędziowski *stanowiska sędziego nie można łączyć z innym stanowiskiem *sędziowie muszą być apolityczni instancyjność (wyrok sądu III instancji jest prawomocny) udział obywateli w działalności sądów (ławnicy - działają tylko w sądzie I instancji, wybierają ich Rady Gmin na 4 letnią kadencję) jednolitość sądów (wyroki wymierza się w imieniu RP prawo do sądu (A.45u.1 podmiotowe prawo człowieka) jawności (A.45u.2 ) prawo do obrony (A.47 obrońca prywatny lub z urzędu) domniemanie niewinności oskarżonego nullum crimen sine lege = nie ma przestepstwa jeśli nie ma prawa uznającego dany czyn za przestępstwo in dubio pro reo = wątpliwości tłumaczone są na dobro oskarżonego