Budowa tkanek
Tkanka - zespół komórek o podobnej strukturze i podobnych funkcjach wraz z wytworzoną przez nie substancją międzykomórkową.
Histologia (gr. histos = utkanie; łac. textus = utkanie, tkanina, plecionka) jest nauką o budowie i czynnościach tkanek.
Wyróżnia się histologię ogólną - naukę o ogólnej budowie i funkcjach podstawowych tkanek organizmu; histologię szczegółową - naukę o mikroskopowej budowie poszczególnych narządów i układów narządów; histofizjologię - naukę o czynnościach tkanek, w powiązaniu jednak z ich strukturą; histochemię - naukę o metodach wybarwiania i wykrywania (reakcje barwne) substancji chemicznych zawartych w poszczególnych tkankach oraz badającą w pewnym zakresie procesy biochemiczne w tkankach; histopatologię - naukę o budowie i funkcjach tkanek organizmu w stanie chorobowym (mikroskopowe badanie zmian chorobowych = patologicznych w narządach).
Podział tkanek
Obecnie tkanki dzielimy następująco:
Tkanka nabłonkowa:
1. 1. Tkanka nabłonkowa płaska jednowarstwowa;
1. 2. Tkanka nabłonkowa płaska wielowarstwowa;
1. 3. Tkanka nabłonkowa sześcienna jednowarstwowa;
1. 4. Tkanka nabłonkowa sześcienna wielowarstwowa;
1. 5. Tkanka nabłonkowa walcowata jednowarstwowa;
1. 6. Tkanka nabłonkowa walcowata wielowarstwowa;
1. 7. Tkanka nabłonkowa walcowata wielorzędowa;
1. 8. Tkanka nabłonkowa przejściowa.
Tkanka łączna właściwa:
2. 1. Tkanka łączna właściwa luźna;
2. 2. Tkanka łączna właściwa zbita:
- Tkanka łączna właściwa zbita regularna
(o utkaniu regularnym);
- Tkanka łączna właściwa zbita nieregularna
(o utkaniu nieregularnym).
Tkanka tłuszczowa:
3. 1. Tkanka tłuszczowa żółta;
3. 2. Tkanka tłuszczowa brunatna.
Tkanka chrzęstna:
4. 1. Tkanka chrzęstna szklista;
4. 2. Tkanka chrzęstna sprężysta;
4. 3. Tkanka chrzęstna włóknista.
Tkanka kostna:
5. 1. Tkanka kostna grubowłóknista;
5. 2. Tkanka kostna drobowłóknista:
- Tkanka kostna drobnowłóknista gąbczasta;
- Tkanka kostna drobnowłóknista zbita.
Krew, limfa i szpik kostny.
Tkanka mięśniowa:
7. 1. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa;
7. 2. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana swoista serca (sercowa);
7. 3. Tkanka mięśniowa gładka.
Tkanka nerwowa.
Tkanka nabłonkowa
Tkanki nabłonkowe leżą na warstwie tkanki łącznej właściwej, z którą kontaktują się przez błonę podstawną membrana basalis. Błona podstawna łączy nabłonek mechanicznie, transportuje substancje odżywcze i metabolity do i z tkanki łącznej. Dzięki temu dany nabłonek jest odżywiony (brak przecież w nabłonkach naczyń krwionośnych).
Grubość błony podstawnej wynosi 0,2 um. W skład błony podstawnej wchodzą:
blaszka jasna (wnikają do niej wypustki cytoplazmatyczne dolnej warstwy komórek nabłonkowych)
blaszka gęsta (zbudowana z kolagenu; przymocowuje błonę podstawną do tkanki łącznej).
Tkanki nabłonkowe zbudowane są z komórek ściśle do siebie przylegających. Ubogie są w istotę międzykomórkową. Okrywają ciało, wyścielają jamy i przewody ciała. Mogą wywodzić się ze wszystkich listków zarodkowych.
Pod względem czynnościowym można wyróżnić nabłonek:
gruczołowy,
zmysłowy,
powierzchniowy.
Ze względu na kształt komórek (powierzchniowych), nabłonki dzieli się na:
płaski (pęcherzyki płucne, wyściela jamę opłucnej, naczynia krwionośne i limfatyczne - jako endothelium = śródbłonek),
sześcienny (w kanalikach nerkowych, części wydzielnicze gruczołów),
walcowaty (błona śluzowa żołądka).
Nabłonek jednowarstwowy płaski pełni funkcje filtracyjne, transportujące (transport bierny, endo- i egzocytoza).
Nabłonek jednowarstwowy sześcienny (wysokość komórek jest równa szerokości) pełni funkcje wydzielnicze i funkcje czynnego transportu jonów.
Nabłonek jednowarstwowy walcowaty zbudowany jest z komórek palisadowych o biegunowym ułożeniu organelli. Jądra leżą przy podstawie, a aparat Golgiego nad jądrem. Pełni funkcje wydzielnicze i chłonne.
Nabłonek wielorzędowy składa się z komórek o różnych wysokościach, dlatego daje obraz pozornej wielowarstwowości (rzekomowielowarstwowy). Na wolnej powierzchni posiada rzęski lub stereocylia (duże mikrokosmki - wypustki cytoplazmatyczne z mikrofilamentami aktynowymi) (np. przewody oddechowe, jajowód).
Nabłonek wielowarstwowy płaski oddziela tkanką łączną od środowiska zewnętrznego. Pokrywa powierzchnię ciała, wyściela jamę ustną, przełyk i odbytnicę. Składa się z 6-20 warstw komórek. Nazwa pochodzi od kształtu komórek warstwy zewnętrznej. Głębiej położone komórki są bowiem sześcienne, a warstwa podstawna zbudowana jest z komórek walcowatych.
Wierzchnia warstwa jest zrogowaciała (komórki są wypełnione białkiem keratyną, filagryną i inwolukryną) - nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.
Nabłonek przejściowy wyściela pęcherz moczowy i cewkę moczową. Zmienia grubość zależnie od stopnia wypełnienia pęcherza moczem. U człowieka jest wielowarstwowy sześcienny.
Z nabłonkami ściśle powiązane są gruczoły.
Gruczoły (glandulae) to struktury wydzielnicze zbudowane z komórek receptorowo-wydzielniczych. Receptory zapewniają reagowanie na bodźce nerwowe i humoralne, regulujące intensywność wydzielania Secretio jest procesem polegającym na syntezie związków drobno- lub wielkocząsteczkowych z substratów dostarczanych do komórek. Związki te są segregowane w aparacie Golgiego, zagęszczone w pęcherzykach wydzielniczych i uwolnione na zewnątrz komórki. Intensywność sekrecji jest regulowana na drodze humoralnej (układ dokrewny) i nerwowej.
Oddziaływanie hormonów również odbywa się poprzez receptory. Lokalizacja receptorów w komórkach gruczołowych zależy od budowy chemicznej hormonów na nie działających. Hormony sterydowe wiązane są przez receptory cytozolowe, natomiast hormony białkowe przez receptory błonowe. Kompleks hormon sterydowy + receptor cytozolowy związany zostaje przez akceptor genomowy. Wyzwala to transkrypcję i translację odpowiedniego białka-enzymu.
W drugim mechanizmie regulacji molekularnej czynności gruczołów, hormon białkowy wiążąc się z receptorem błonowym powoduje zmianę konformacji białka G i jego uaktywnienie. Białko G uaktywnia cyklazę adenylową, guanylową lub cytydylową, syntetyzującą odpowiednie cykliczne związki wysokoenergetyczne: cAMP, cGMP, cCMP. Te substancje odpowiedzialne są za aktywację kinaz białkowych. Kinazy białkowe przeprowadzają fosforylację enzymów i substratów, co nasila metabolizm komórki gruczołowej. Następuje ekspresja genów, transkrypcja i translacja odpowiednich enzymów niezbędnych do procesu wydzielania.
Gruczoły występują w dwóch postaciach: zgrupowanie komórek zajmujące wspólne terytorium - gruczoły zwarte (ślinianki, gruczoły łojowe); pojedyncze komórki wydzielnicze rozproszone wśród innych komórek (komórki endokrynowe przewodu pokarmowego).
Wyróżnia się gruczoły zewnątrzwydzielnicze (posiadają przewody wyprowadzające) i wewnątrzwydzielnicze (pozbawione przewodu wyprowadzającego; wydzielinę oddają wprost do krwi).
Sposoby wydzielania gruczołów są następujące: merokrynowe = ekrynowe (gruczoły endokrynowe, ślinianki; fuzja pęcherzyków wydzielniczych z błoną komórkową i uwalnianie wydzieliny; sam proces wydzielania nie zmienia budowy gruczołu), apokrynowe (gruczoły egzokrynowe, np. mlekowy, potowy wonny; fuzja pęcherzyków wydzielniczych z zewnętrzna błoną - następuje przy tym skracanie komórek wydzielniczych), holokrynowe (gruczoł łojowy; cała zawartość komórek ulega przekształceniu w wydzielinę i jej wydaleniu; gruczoł utrzymuje się dzięki proliferacji komórek obwodowych i przesuwanie się ich ku światłu).
Odnowa nabłonków. Z powodu dużej aktywności fizjologicznej, tkanki nabłonkowe ulegają szybkiemu zużyciu. Odnowa nabłonków odbywa się dzięki komórkom macierzystym mającym zdolność dzielenia się (proliferacji). W nabłonkach jednowarstwowych komórki macierzyste rozmieszczone są wśród komórek zróżnicowanych. W nabłonkach wielowarstwowych komórki macierzyste są w warstwie podstawnej.
Tkanka łączna właściwa
Tkanka łączna pełni trzy zasadnicze funkcje:
stanowi zrąb i ochronę mechaniczną dla innych tkanek i narządów;
transportuje substancje odżywcze i metabolity;
chroni organizm przed obcymi związkami chemicznymi i patogenami.
Posiada ona obfitą substancję międzykomórkową (substantia intercellularis), zbudowaną z istoty podstawowej oraz włókienek białkowych. W substancji międzykomórkowej obecne są naczynia krwionośne i wyspecjalizowane komórki.
Komórki tkanki łącznej właściwej:
1. Fibroblasty - najliczniejsze komórki tkanki łącznej. Produkują włókienka i proteoglikany. Mają kształt wrzecionowaty
z wypustkami, jedno jądro z jąderkiem. Wykazują zdolność ruchu. Mogą przeobrażać się w komórki tłuszczowe.
2. Miofibroblasty, czyli perycyty - podobne do poprzednich; w cytoplazmie struktury aktynowe i miozynowe. Mają zdolność kurczenia się Występują w kosmkach jelitowych, pomiędzy naczyniami krwionośnymi i włóknami kolagenowymi. Regulują światło naczyń.
3. Melanofory - komórki fibroblastyczne zawierające ziarna melaniny. Substancja ta dostaje się do nich z melanocytów (endocytoza). Występują w tęczówce i w skórze narządów płciowych.
4. Histiocyty (makrofagi) - komórki polimorficzne, średnicy 15-30 μm. Powstają w szpiku kostnym z monoblastów, potem z monocytów wędrujących z krwi do tkanki łącznej, gdzie dojrzewają w histiocyty. Wykazują zdolność fagocytozy i ruchu. Wydzielają monokiny (interleukina) biorące udział w reakcjach immunologicznych.
5. Komórki tuczne (mastocyty) - powstają w szpiku. Wykazują polimorfizm, przybierają kształt wrzecionowaty, owalny lub pełzakowy. Wytwarzają heparynę, histaminę, serotoninę, enzymy proteolityczne i prostaglandyny.
Heparyna - to mukopolisacharyd zbudowany z kwasu D-glukoronowego i z glukozaminy. Substancja przeciwzakrzepowa, aktywator lipazy lipoproteinowej, przeciwdziała więc miażdżycy
Histamina powstaje przez dekarboksylację tlenową histydyny; powoduje rozszerzanie światła naczyń, ponadto zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych; przyciąga granulocyty kwasochłonne i leukotrieny (skurcz mięśni gładkich). Nasila proliferacje komórek tkanki łącznej i zwiększa wrażliwość receptorów czuciowych (świąd, ból). Należy do substancji hormonalnych (autakoidy) regulujących lokalne krążenie krwi (serce, żołądek, płuca, mięśnie szkieletowe). Wydzielana w nadmiernych ilościach jest powodem poważnych objawów patologicznych. Oddziałuje przez receptory H1 i H2. Receptory H1 występują w mięśniach gładkich dróg oddechowych, tętnicy płucnej, przewodu pokarmowego, macicy oraz w drobnych naczyniach krwionośnych (np. jama nosowa). Histamina przez receptory H1 zwiększa produkcje cGMP. Nadmierne ilości histaminy powodują zwiększenie przepuszczalności śródbłonków, gromadzenie wysięków, powstanie obrzęku, miejscowego stanu zapalnego i wysypki skórnej.
Receptory H2 zlokalizowane są głównie w przewodzie pokarmowym, w sercu i w mózgu (histamina rozszerza naczynia opon mózgowych, ponadto jest neuromodulatorem impulsów nerwowych). Powoduje aktywacje syntezy cAMP. Pobudzenie receptorów H2 w żołądku prowadzi do zwiększenia produkcji soku trawiennego (kwasu solnego).
Leki miejscowe zawierające histaminę są stosowane w celu wywołania miejscowego rozszerzenia naczyń krwionośnych i przekrwienia (rumień) skóry przy bólach kostno-stawowych i mięśniowych.
Leki przeciwhistaminowe łączą się odwracalnie z receptorami H1 lub H2 uniemożliwiając wiązanie histaminy; znoszą więc objawy patologiczne związane z działaniem histaminy (objawowe leczenie przeciwalergiczne).
6. Komórki plazmatyczne - plazmocyty. Mają kształt owalny, jajowaty lub okrągły. Najliczniej występują w miejscach narażonych na kontakt z antygenami (przewód pokarmowy, oddechowy, układ rozrodczy). Gromadzą się przede wszystkim wokół naczyń krwionośnych. Powstają z limfocytów B. Produkują immunoglobuliny przeciwko określonym antygenom.
W obrębie tkanki łącznej występują także limfocyty, leukocyty i granulocyty migrujące z krwi i limfy.
Rodzaje tkanki łącznej
Tkanka łączna właściwa luźna wypełnia wolne przestrzenie między komórkami miąższowymi narządów, jest w tkance podskórnej, w błonach śluzowych i surowiczych. Otacza i ustala położenie przełyku i naczyń krwionośnych.
Tkanka łączna właściwa zbita (dawniej zwana spoistą) zawiera więcej włókienek niż tkanka łączna luźna. Włókienka są ściśle upakowane, np. warstwa siateczkowata skóry, torebki narządów, ścięgna, więzadła (ligamentum).
Dzieli się na tkankę łączną właściwą zbitą o utkaniu regularnym i tkankę łączną zbitą o utkaniu nieregularnym.
Tkanka łączna zbita nieregularna występuje w warstwie siateczkowatej skóry w torebkach narządowych, w otoczkach nerwowych. Włókna kolagenowe występują w pęczkach biegnących w różnych kierunkach. Włóknom kolagenowym towarzyszą włókna sprężyste.
Tkanka łączna zbita regularna wchodzi w skład ścięgien (tendo). Ścięgno zbudowane jest z równoległych do siebie pęczków włókien kolagenowych (typ I) zatopionych w skąpej istocie podstawowej.
Istota podstawowa tkanki łącznej. Zbudowana z proteoglikanów (glikozaminoglikany + białko, a także z glikoprotein (kompleksy cukrów i białek, np. fibronektyna, laminina). Przybiera postać żelu.
Włókna tkanki łącznej. Włókna kolagenowe (dawniej zwane klejodajnymi) zbudowane są z fibrylarnego białka kolagenu.
Włókna sprężyste występują w formie sieci budując tętnice, płuca, małżowinę uszną. Są elastyczne i rozciągliwe. Zbudowane są z białka elastyny i mikrofibryliny.
Tkanka tłuszczowa
Główną masę tej tkanki stanowią komórki tłuszczowe, kształtu jajowatego, okrągłego lub wielościennego, średnicy około 100 μm. Istota międzykomórkowa jest skąpa. Obecne są w niej nerwy i naczynia krwionośne oraz tkanka łączna właściwa. Występuje w obrębie tkanki podskórnej, wokół narządów (serce, nerki). Stanowi rezerwę energetyczną organizmu. Wiąże również sporo wody. Podlega regulacji nerwowej i humoralnej. Wyróżnia się tkankę tłuszczową żółtą i brunatną.
Tkanka tłuszczowa brunatna rozwija się w ostatnich dwóch miesiącach życia płodowego i w okresie niemowlęctwa, potem zanika. Występuje pod skórą, wokół dużych tętnic brzusznych i nerek. Produkuje ciepło. Obfita u zwierząt przechodzących hibernacje w okresie zimy.
Tkanka tłuszczowa żółta zawiera barwnik lipochrom (karotenoid). Komórki zwie się adipocytami. Komórki zawierają jedną dużą kroplę tłuszczu, cytoplazma peryferyjnie, pasemkowa.
Tkanka chrzęstna
Jest to tkanka podporowa. Wyróżnia się tkankę chrzestną szklistą, sprężystą i włóknistą.
Tkanka chrzęstna szklista występuje na powierzchniach stawowych kości, w ścianie tchawicy, oskrzeli i krtani. Okryta jest tkanką łączną właściwą włóknistą - ochrzęstną (perichondrium). Komórki chrząstki to chondrocyty i leżą w jamkach (chondrocel) istoty międzykomórkowej pojedynczo lub po kilka. Istota podstawowa zbudowana jest z makrocząsteczek proteoglikanów i kwasu hialuronowego. W ochrzęstnej znajdują się kanały, w których leżą naczynia krwionośne. Odżywianie chrząstki odbywa się przez dyfuzję z naczyń krwionośnych kanałów ochrzęstnej.
Chrząstka sprężysta zawiera chondrocyty zlokalizowane w jamkach chrzęstnych oraz istotę międzykomórkową. W istocie tej obecne są włókna sprężyste. Włókna kolagenowe typu II występują w niewielkiej ilości i gromadzą się przede wszystkim wokół chondroceli; włókienka nie są zorientowane. Występuje w małżowinie usznej, w nagłośni i w krtani. Przybiera zabarwienie żółtawe i nie kostnieje.
Chrząstka włóknista zbudowana jest głównie z włókienek kolagenowych typu I, zebrane w pęczki i równoległym przebiegu (są zorientowane). Sporo objętości tej tkanki zajmuje także galaretowata istota międzykomórkowa. Chondrocele z chondrocytami są oddalone od siebie. Występuje w miejscach połączeń ścięgien i więzadeł z kośćmi, w krążkach międzykręgowych i w spojeniu łonowym.
Tkanka kostna
Jest to tkanka o istocie międzykomórkowej przepojonej solami mineralnymi, dzięki czemu zyskuje twardość, sztywność i wytrzymałość na odkształcenia. Tkanka kostna dzięki zaplanowanej charakterystycznej organizacji przestrzennej, może tworzyć kość os. Pełni funkcje ochronne
i rolę dźwigni dla mięśni; ponadto jest rezerwuarem wapnia i fosforu.
Zbudowana jest z komórek (osteoblasty, osteocyty, osteoklasty) - 5%, i z istoty międzykomórkowej.
Osteoblasty (dawniej: komórki kościotwórcze) - syntetyzują składniki organiczne istoty międzykomórkowej kości. Komórki maja średnicę około 15-20 μm, posiadają wypustki cytoplazmatyczne, którymi się wzajemnie łączą. Wytwarzają tropokolagen I i proteoglikany, osteonektynę i osteokalcynę (regulują proces mineralizacji), kolagenazę i prostaglandynę E2.
Na powierzchni osteoblastów znajdują się receptory dla parathormonu i witaminy D3. Proteoglikany wchodzą w skład istoty międzykomórkowej - osteoid = osseina (część organiczna).
Osteocyty (dawniej: komórki kostne) - są to przekształcone osteoblasty, które zostały otoczone zmineralizowaną istotą międzykomórkową. Wyposażone są w wypustki protoplazmatyczne. Osiągają średnicę 50 μm. Dzięki wypustkom tworzą zespólnię, czyli syncytium. W bezpośrednim sąsiedztwie ciała każdego osteocytu znajduje się pusta przestrzeń - jamka kostna (osteocel), podobnie jest w pobliży wypustek (kanaliki kostne).
Osteoklasty (dawniej: komórki kościogubne) - to wielojądrowe owalne makrofagi, średnicy 30-100 μm, wywodzące się ze szpiku. Ich działalność polega na degradacji struktury kostnej, poprzez wydzielanie hydrolaz i fagocytowanie. Biorą udział w modelowaniu kości. Posiadają receptory dla hormonu przytarczyc i tarczycy - kalcytoniny. Pod wpływem kalcytoniny osteoklasty redukują wypustki i zmniejszają swój degradujący wpływ na kości. Powoduje to zmniejszenie stężenia wapnia we krwi (hipokalcemia). Parathormon (drugi hormon przytarczyc) poprzez osteoblasty pobudza osteoklasty do enzymatycznego degradowania kości i uwalniania wapnia do krwi (hiperkalcemia).
Istota międzykomórkowa tkanki kostnej: osteoid jest zbudowany z włókien kolagenowych i z białek niekolagenowych (czynniki wzrostu, osteokalcyna, osteonektyna, proteoglikany). Substancję nieorganiczną stanowi hydroksyapatyt w formie kryształów i wodorofosforan wapnia uwodniony.
Mineralizacja polega na przesycaniu włókienek białkowych (kolagenowych) solami mineralnymi.
Rodzaje tkanki kostnej:
Grubowłóknista tkanka kostna - występuje w życiu płodowym. U człowieka dorosłego znajduje się w miejscach przyczepu ścięgien do kości, w miejscach reperacji kości i w szwach kości czaszki. Zawiera grube włókna kolagenowe (pęczki włókienek) o nieregularnym przebiegu.
Drobnowłóknista tkanka kostna - dojrzała forma tkanki kostnej, wchodząca w skład kości długich i płaskich. Zbudowana z blaszek kostnych. Wyróżnia się kość gąbczastą i zbitą:
Kość gąbczasta - zbudowana z blaszek kostnych tworzących beleczki. Przestrzenie między beleczkami wypełnia szpik kostny. Kość gąbczasta znajduje się w nasadach i przynasadach kości długich i wypełnia wnętrze kości płaskich. Wewnątrz beleczek leżą osteocyty. Na powierzchni beleczek leżą osteoblasty i osteoklasty.
Tkanka kostna zbita - zbudowana z blaszek kostnych ściśle upakowanych. Wchodzi w skład zewnętrznych warstw kości płaskich oraz w trzonów kości długich. Jednostka strukturalną kości zbitej jest system Haversa: układ 4-20 blaszek kostnych (rurkowych) systemowych. W centrum systemu znajduje się kanał Haversa do którego wnika naczynie krwionośne i nerw. Naczynia krwionośne wszystkich systemów łączą się ze sobą za pomocą bocznych kanałów Volkmanna. Przestrzenie między systemami wypełnione są blaszkami międzysystemowymi.
Okostna (periosteum) otacza kości. Jest przymocowana do niej za pomocą włókien Sharpeya wnikających w głąb kości. Pełni funkcje troficzne w stosunku do tkanki kostnej i szpiku kostnego. Poprzez kanały Volkmanna przenikają do wnętrza kości naczynia krwionośne i nerwy. Periosteum jest również unerwione.
Okostna aktywnie uczestniczy w osteogenezie i w regeneracji kości po złamaniu (fractura).
Śródkostna pokrywa kość od strony jamy szpikowej. Obejmuje jednowarstwową strefę nabłonkową, powierzchniową warstwę tkanki kostnej gąbczastej i proliferujące komórki macierzyste, mogące przekształcać się w osteoblasty oraz w komórki zrębowe szpiku. Śródkostna bierze udział w regeneracji kości po złamaniu.
Wzrost kości. Kości mogą wzrastać na długość w płytkach nasadowych dzięki podziałom chondroblastów od strony nasady. Równocześnie odbywa się ich kostnienie od strony trzonu. Następuje w ten sposób przesuwanie się strefy wzrostowej. Zamknięcie wzrostowych płytek nasadowych następuje u kobiet w około 18-19 r.ż., a u mężczyzn w około 20-21 r.ż. Wzrost na szerokość i grubość odbywa się poprzez działalność twórczą osteoblastów okostnej i równoczesną degradację kości od strony jamy szpikowej. Kości płaskie przyrastają na obwodzie w symetrii promienistej. W przypadku kości czaszki kostnienie odbywa się w ciemiączkach. Tkanka łączna zawarta w szwach również kostnieje. Szwy kostnieją do ok. 30 r.ż.
Tkanka mięśniowa
Tkanka mięśniowa zbudowana jest z wydłużonych komórek (miocytów), otoczonych blaszką podstawną, która wspólnie z tkanką łączną tworzy zrąb. Wyróżnia się tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną szkieletową, tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną sercową i tkankę mięśniową gładką.
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana zbudowana jest z długich cylindrycznych komórek - włókien (miocyty). Średnica włókien wynosi od 10 do 100 μm, a długość od 1 mm do kilkudziesięciu cm. Włókna są owalne (obłe), na końcach zwężone lub rozdwojone. Każde włókienko okryte jest blaszką łącznotkankową - śródmięsną. Pączek kilku lub wielu włókien okryty jest omięsną. Zespół pączków tworzy mięsień, okryty warstwą łącznotkankową - namięsną. Każde włókno zbudowane jest z elementarnej błony komórkowej (cytolemmy, plazmolemmy) - sarkolemmy, z cytoplazmy - sarkoplazmy (wypełniającej wnętrze komórki), z jąder komórkowych (od kilku do kilkuset), z sarkosomów (mitochondria), z retikulum sarkoplazmatycznego SR (retikulum endoplazmatyczne ER) i z włókienek kurczliwych - miofibryli. Zatem miocyty szkieletowe to polikariocyty. Jądra leżą obwodowo, przy sarkolemmie.
Miofibryle mają średnicę 1-2 μm. W mikroskopie polaryzacyjnym oraz w elektronowym, miofibryle wykazują naprzemienne poprzeczne prążkowanie (smugi jasne i ciemne), które udziela się całej komórce mięśniowej. Prążkowanie wynika z molekularnej budowy miofibryli. Prążki ciemne określa się mianem odcinków anizotropowych (odcinki A, długości 6-14 nm), które są ciemniejsze optycznie, ponieważ załamują podwójnie światło. Prążki jasne noszą nazwę odcinków izotropowych (odcinki I, długości około 4 nm) i załamują pojedynczo światło, są więc optycznie jaśniejsze. Miofibryle zbudowane są z miofilamentów, ułożonych równolegle względem siebie. Wyróżniamy miofilamenty cienkie i miofilamenty grube. Każdy miofilament gruby otoczony jest przez 6 miofilamentów cienkich. W określonych odcinkach oba typy miofilamentów wchodzą między siebie. Miofilamenty grube zbudowane są z miozyny. Miofilamenty cienkie zbudowane są z aktyny. Linie Z zbudowane są z białka alfa-aktyniny i deminy. Odcinek A obejmuje więc miofilamenty grube (miozynowe) i miofilamenty cienkie aktynowe. Odcinek I utworzony jest tylko przez miofilamenty cienkie (aktynowe). Prążek H obejmuje tylko miofilamenty grube (nie dochodzą tam miofilamenty cienkie!). W prążku M. znajdują się miofilamenty grube połączone ze sobą mostkami “m” (o właściwościach kinazy kreatynowej).
Tkanka mięśniowa gładka zbudowana jest z komórek wrzecionowatych. Komórki mają jedno jądro, leżące w środku komórki. Komórki - miocyty występują pojedynczo lub grupowo w tkance łącznej różnych narządów. Mogą też tworzyć duże mięśnie (ściana żołądka). Sarkolemma (błona komórkowa) wytwarza wgłębienia nazwane jamkami, odpowiedniki kanalików T w komórkach mięśniowych szkieletowych.
Tkanka mięśniowa serca - zbudowana jest z komórek wydłużonych oraz z istoty międzykomórkowej utworzonej przez tkankę łączna właściwą. Komórki mięśniowe niekiedy ulegają fuzji przez co stają się dwujądrowe. Na powierzchni styku komórek mięśniowych ułożonych szeregowo jedna nad druga tworzą się wstawki. Ponadto komórki tworzą boczne odgałęzienia łączące się wzajemnie (szeregi połączone ze sobą bocznymi odgałęzieniami). Cytoplazma wypełniona jest miofibrylami i licznymi mitochondriami. Jądro leży centralnie. Mięsień sercowy posiada własne miogenne ośrodki bodźcotwórcze i bodźcoprzewodzące.
Tkanka nerwowa
Tkanka nerwowa zbudowana jest z komórek nerwowych - neuronów (= neurocyty) i z komórek glejowych.
Komórki glejowe wyścielają różnego rodzaju jamy i kanały w układzie nerwowym, ponadto stanowią rusztowanie dla neuronów. Tworzą osłonki dla neuronów. Ogólnie ujmując można stwierdzić, że neuroglej (zespół komórek glejowych) pełni funkcje podporowe, ochronne i odżywcze w stosunku do komórek nerwowych.
Komórki glejowe wykazują zróżnicowanie strukturalno-funkcjonalne, dlatego też niekiedy wydziela się je z tkanki nerwowej właściwej tworząc dodatkowo tkankę neuroglejową.
Komory i kanały w układzie nerwowym wyścielają ependymocyty, tworzące wyściółkę - ependymę. Ependyma ma charakter nabłonka sześciennego wyposażonego w rzęski i kosmki. Komórki ependymy mają zdolność pompowania sodu, za którym podąża chlor i woda. Dzięki temu tworzy się płyn mózgowo-rdzeniowy.
Mezoglej (zwany dawniej mikroglejem) zbudowany jest z komórek drobnych, tworzących wypustki cytoplazmatyczne. Mają zdolność fagocytozy. Zawierają lizosomy, drobne jądra, mitochondria i diktiosomy.
Astrocyty to komórki z licznymi wypustkami, dzięki czemu przybierają formę gwiazd. Transportują składniki pokarmowe z krwi do komórek nerwowych oraz pełnia funkcje ochronne. Występują w istocie białej układy nerwowego.
Astrocyty protoplazmatyczne posiadają wypustki grube i silnie rozgałęzione. Występują w istocie szarej układu nerwowego.
Drobne komórki z wypustkami, skupiające się wokół włókien nerwowych to oligodendrocyty. Wytwarzają osłonki mielinowe w ośrodkowym układzie nerwowym.
W obwodowym układzie nerwowym występują nerolemmocyty, czyli komórki Schwanna. Syntetyzują mielinę. Otaczają włókna nerwowe.
Typowy neuron zbudowany jest z perykaryonu (z ciała komórki), z dendrytów i z neurytu (akson). Neurony powstają z komórek młodocianych - z neuroblastów. Neuroblasty mają zdolność poruszania się wzdłuż komórek glejowych i wzajemnego łączenia.
Perykarion to obszar komórki nerwowej, obejmujący jądro z rąbkiem protoplazmy, od której odchodzą wypustki. Perykaryon może być trójkątny, gruszkowaty lub gwiaździsty. Jego średnica waha się w szerokich granicach i wynosi od 4 do 120 μm.
W obszarze pozbawionym tigroidów, w tzw. podstawie aksonalnej (dawniej wzgórek aksonalny) bierze początek neuryt. Neuryt ma średnicę 1-20 μm (do 1 mm) i dorasta do 1 m. długości (neurony ruchowe rdzenia kręgowego). Neuryt jest równej grubości. Boczne odgałęzienia aksonu noszą nazwę kolateralii (l. poj. Kolateralium, l. mn. kolateralia). Koniec aksonu również rozgałęzia się drzewkowato, tworząc telodendron. Końcówki telodendronu często są rozszerzone, tworząc kolbki synaptyczne. Wewnątrz aksonu przebiegają neurofilamenty i neuromikrotubule zatopione w cytozolu - aksoplazmie. Wzdłuż filamentów i tubul transportowane są pęcherzyki z peptydami i z mediatorami. Błona komórkowa otaczająca akson to aksolemma. Aksolemma jest częścią neurolemmy, okrywającej cała komórką nerwową. Impulsy nerwowe są przekazywane od perykaryonu do telodendronu (końcowe synapsy aksonu) - odśrodkowo.
Dendryty (gr. dendros - drzewo, dendrologia - nauka o drzewach) są wypustkami perykaryonu. Dendryty mają nierówną grubość i są rozgałęzione oraz krótsze od aksonu. Przewodzą impulsy do perykaryonu (dośrodkowo). Zgrubienia (pączki, gemmule dendrytyczne) dendrytów są synapsami. Wypełnione są neurotubulami i neurofilamentami.
Synapsy to połączenia międzykomórkowe. W synapsie można wyróżnić błonę presynaptyczną, szczelinę synaptyczną i błonę postsynaptyczną. W kolbkach (presynaptycznych !) występują pęcherzyki mediatorowe wypełnione neurotransmiterem (neuroprzekaźnik, mediator chemiczny) oraz mitochondria. Szerokość szczeliny synaptycznej wynosi około 20 nm. W błonie postsynaptycznej zlokalizowane są receptory wiążące wyzwolony mediator.