SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol życia, życiodajnej energii (patrz - krew, czerwony), emocji, natchnienia. Źródło miłości, intuicji, mądrości, gniewu, radości. Jako iż umieszczone jest w środku ludzkiego ciała oznacza także centrum, czyli miejsce służące do kontaktu z Absolutem, a przez to same staje się sacrum. Przez serce prowadzi droga do Innego Świata. Co ciekawe w wielu ludowych dziełach sztuki duszę umieszczano z lewej strony - strony serca. Także w sercu bogów powstał świat (egipski Ptah najpierw stworzył ziemię we własnym sercu), w chrześcijaństwie właśnie z serca Chrystusa płynie łaska zbawienia. W sercu człowieka umieszczano najważniejsze jego cechy, tak więc kiedy tylko składano ofiarę z ludzi zwykle najpierw wyrywano mu serce, by potem albo je zjeść albo w rytualnym geście ofiarować Bogu. Jadano także serca najdzielniejszych wojowników, króli, jak i niektórych zwierząt - wierząc iż wraz z tym posiłkiem przejmie się ich moc i siłę (co zresztą jest całkowicie zgodne z myśleniem symbolicznym); w wypadku konsumpcji serca króla przejmowano także jego władzę królewską a spożywający był automatycznie utożsamiany z władcą. Była to więc próba tworzenia swego rodzaju dynastii władców. Każdy następny król zawierał w sobie moc i władzę wszystkich poprzednich. Takie myślenie bardzo często występowało w magii miłosnej - np. doskonałym sposobem na zdobycie miłości ukochanego miało być ugotowanie w cieście serca gołębia ("posłańca miłości"). Słowianki chętnie nosiły ze sobą serce jaskółki - miało to wzbudzić miłość chłopaków. W "Królowej Śniegu" w sercu Kaja utkwił kawałek lustra i to rozpoczęło całą historię. Serce w tej baśni jest więc tym, co zostało zarażone "zimnem" (nieczułością i egoizmem). Zraniony Kaj stał się innym człowiekiem. Został odcięty od swojej dziecinności, naiwności i intuicji. Zranienie serca, będącego instrumentem służącym zarówno do kontaktu z bóstwem jak i z nieświadomością, spowodowało zablokowanie tej "bramy". Kaj nie potrafił już skontaktować się ze sobą. Dopiero pocałunek Gerdy spowodował iż szkło opuściło serce chłopca. Tak więc skaleczenie spowodowało, iż serce Kaja bijące dotąd dla Gerdy, zaczęło bić dla Królowej Śniegu. Dopiero pocałunek przywrócił serce Kajowi i dziewczynce. Serce występujące w baśniach może wskazywać na to, iż jest to historia o miłości, seksualności albo o podróży do wewnątrz.

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol męskości, symbol fallusa, opieki, kontroli, rozróżnienia, otwarcia - zamknięcia, wyzwolenia, a także wtajemniczenia. Klucz występujący w chrześcijaństwie otwiera bramy zarówno do nieba, jak i do piekła (Ap.1,18 oraz Ap. 20,1). Oddawany jest symbolem przekazania władzy. Klucz jako amulet bronił przed czarownicami, "złym okiem", a także wzmacniał energię seksualną i pamięć. W baśniach opiekun klucza (klucznik) był tym, który posiadał wiedzą i władzę. Często jest to postać Starca, Wiedźmy, Matki czy Ojca. W zależności od rodzaju postaci posiadającej klucz odczytuje się jego symboliczne znaczenie. I tak np. ojciec (Król) mający klucz jest najczęściej strażnikiem wiedzy męskiej, a przekazanie klucza synowi oznacza, że ojciec uznał, iż jego syn jest już gotowy do stania się mężczyzną. Taka sytuacja może to być też odczytana w konwencji inicjacji seksualnej. Noszenie klucza przez klucznice w dawnej Polsce jest doskonałym przyczynkiem do zastanowienia się nad rolą klucza jako symbolu władzy domowej - bowiem czas, kiedy kobiety zaczęły nosić klucze, zbiegł się z czasem wielkich wojen, kiedy to mężczyzn (ojców) nie było w domu, a nauczaniem chłopców zajęły się kobiety. Był to więc czas utraty wzorca męskiego dla chłopców. (Co ciekawsze, w tym czasie sanktuarium na św. Krzyżu, związane z energią męską, utraciło swój prymat na rzecz kobiecej Jasnej Góry). Zardzewiały kluczyk do skrzynki występujący w niektórych wersjach baśni o "Śpiącej Królewnie" (w innych wersjach ten kluczyk tkwi w drzwiach do wieży, gdzie siedzi staruszka przędząca wełnę) może oznaczać, iż księżniczka zatraciła swoją umiejętność do samoistnego wyzwolenia się (także spod kurateli rodziców) i jedynie przy pomoc mężczyzny (kluczyka) może się wyzwolić, czyli dorosnąć. Ten kluczyk otwiera także jej bramę do Wielkiej Matki (kobiecości). W baśni o Sinobrodym kluczyk otwiera drzwi do tajemniczej komnaty Sinobrodego - tutaj jest to symbol kolejnych etapów wtajemniczenia, przez które muszą przejść ci, którzy pragną stać się oświeceni. W baśniach symbolem oświecenia, całości, jaźni, najczęściej jest małżeństwo Królewicza i Królewny: animy i animusa.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol jaźni, wieczności, śmierci i zmartwychwstania, kobiecości, dziewictwa, miłości, prostytucji, energii seksualnej, doskonałości, kultury Zachodu, liczby pięć etc. Występuje w wielu baśniach i podaniach i ma tam właściwości magiczne - czyni jej posiadacza osobą godną miłości. Róża jest też bardzo popularna w symbolice chrześcijańskiej i starożytnej, Jej pięć płatków było według Arystotelesa symbolem pięciu stałych elementów w przyrodzie (piąty eter) i niezmiennego ruchu kosmosu. Jest więc ona zarówno symbolem wieczności, jak i upływu czasu. Pięć płatków było też związane z pięcioma ranami Chrystusa. Inne bardzo popularne znaczenie róży to tajemnica - jeśli w rysunku jej rzutu poziomego połączymy punkty środkowe co drugiego płatka, to otrzymamy obraz gwiazdy pięcioramiennej (pentagramu) - symbolu tajemnicy, magii i czarów. Bardzo istotne są ciernie występujące w róży - są one symbolem cierpienia, bólu, grzechu i kary za niego. Do róży bez kolców jest porównywana Matka Boska. Co więcej, czwarta niedziela Wielkiego Postu zwana była Niedzielą Róż. Róża była jednocześnie symbolem prostytutek i symbolem cnoty - w niektórych europejskich parafiach najcnotliwsze dziewczęta obdarowywano różami. Róża byłą także związana z bogiem wina i winnego szału, Dionizosem (Rzymianie uznali ją za doskonałe lekarstwo na... kaca). Co do bajki o "Śpiącej Królewnie" (w oryginale tytuł tej baśni, to "Różyczka") - róże symbolizują zarówno dziewictwo (księżniczka jest dziewicą), tajemnicę (nikt nie wie, jak działają czary złej wróżki), upływ czasu ("...i po stu latach"), seksualność (pocałunek księcia) jak i raj (księżniczka zamyka się w swoim wymyślonym świecie, zamyka się na innych, na życie zewnętrzne - a to zamknięcie przypomina świat autystyków). Róże obrastające zamek i związane z tym "zastygnięcie w czasie" przypomina świat bohatera "Blaszanego bębenka" Grassa oraz Nibylandię Piotrusia Pana. W tych wszystkich przypadkach chodzi o utworzenie swojego własnego tajemniczego i ukrytego świata. Z punktu widzenia psychologii jest to raczej ucieczka związana z lękiem przed światem. Królewna odgradza się kolcami, ale jednocześnie wysyła sygnał: "zobacz: jestem różyczką, piękną, wartą zachodu". Królewna krzyczy o wyzwolenie. Róża krzyczy o pomoc. Biorąc pod uwagę tylko róże, wrzeciono i trzynastkę, można pokusić się o stwierdzenie, iż "Śpiąca Królewna" jest baśnią o dojrzewaniu do kobiecości i do miłości.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol kobiecości, przeznaczenia (Mojry, Parki), stwarzania życia... W baśni o śpiącej królewnie bohaterka wypełnia przeznaczenie kłując się wrzecionem - warto zwrócić też uwagę na to, że wrzeciono zostało jej przekazane przez starszą kobietę (symbol Wiedzy, Kobiecości, Mądrości, Matki Ziemi). Ukłucie jest symbolicznym... zapłodnieniem, Królewna traci dziewictwo, pojawia się pierwsza krew związana z przebiciem błony dziewiczej. Ale w tym wypadku tym, kto dokonuje defloracji jest Wielka Matka (podobnie było w wypadku niektórych starożytnych kultur, kiedy defloracji dokonywał kapłan). Jednocześnie taki "pierwszy raz" był symbolicznym powtórzeniem gestu wykonywanego przez Boga stwarzającego świat, a dziewczęta, które brały udział w takim rytuale, były często traktowane jako wybrane - "zapłodnione" do innego życia. Zgodnie z prawem działania symbolu drugie znaczenie spotkania Królewny z wrzecionem odnosi się do pierwszej menstruacji. Wielka Matka (Prządka Życia) uczy dziewczynkę o tym, czym jest kobiecość - wprowadza ją więc w ból związany z rodzeniem i miesiączkami. Ale dziewczynka nie jest w stanie tego przetrzymać i przyjąć, wycofuje się więc w swój na poły autystyczny świat. Aby dorosnąć do kobiecości, potrzebuje mężczyzny... Zresztą także wszelkiego rodzaju mity, religie (a także psychologia) mówią, iż do stworzenia pełnego człowieka potrzebna jest "druga połowa". Echo tej wiary możemy odnaleźć w "Uczcie" Platona, a także w Biblii: "... na swoje podobieństwo ich stworzył, kobietą i mężczyzną ich stworzył". Wypędzenie z Raju związane jest m.in. z rozdzieleniem płci, ludzie od tego czasu przestali postrzegać siebie jako całość. Tak więc stara prządka inicjuje pierwszy krok do tego, by dziewczynka stała się pełnią. Większość bajek mówi właśnie o tym, co zrobić, aby stać się w pełni człowiekiem, np. Głupi Jaś zabija smoka, by móc zdobyć Królewnę. Drugi krok na tej drodze należeć będzie do Księcia. Wrzeciono (kołowrotek) w "Śpiącej Królewnie" znajduje się na szczycie wieży (w niektórych wersjach bajek jest on ukryty w małej szafce, którą można otworzyć jedynie małym zardzewiałym kluczykiem), co może oznaczać oderwanie od aktywnego życia, a także rozdźwięk pomiędzy myśleniem a czuciem.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol nieszczęścia, zdrady, niewierności i nieszczęśliwego zakończenia. W sabacie tradycyjnie bierze oddział 13 czarownic. Jest to więc liczba niewątpliwie związana z magią. Związana jest z nią największa liczba przesądów i złych wróżb. Na przykład we Francji nie ma domów z tym numerem (są zastąpione przez 12 i pół), w Ameryce istnieje wiele wieżowców bez 13. piętra, w samolotach wielu linii lotniczych nie ma foteli z tym numerem, a w niektórych europejskich krajach istnieją nawet ludzie, którzy wynajmują się za stosowną opłatą jako czternasty gość. Prawdopodobnie powody "przekleństwa" tej liczby wywodzą się z czasów babilońskich - kiedy to trzynastka zburzyła harmonijny system dwunastkowy. Także na uczcie w Walhalii (mitologia germańska) zostało zaproszonych 12 bogów - jako trzynasty zasiadł przy stole niezaproszony przez nikogo złośliwy Loki (tradycja obwinia go o śmierć łagodnego Baldera - odpowiednika Chrystusa, tak więc Loki był więc swego rodzaju Judaszem). Również w tradycji chrześcijańskiej trzynastka jest pechowa - na Ostatniej Wieczerzy było 13 uczestników - jednym z nich okazał się Judasz zdrajca. W numerologii 13 jest tzw. podliczbą i jako taka jest związana z przeobrażeniem, ale także z pracą, długiem karmicznym, cierpliwością - zapowiada transformację poprzez... miłość. W religiach liczba ta była święta, np. dla niektórych plemion Ameryki Północnej (u Indian Kiowa występuje Trzynaście Pierwotnych Matek Klanu) oraz dla Żydów, u których związana jest ona z kardynalnymi zasadami judaizmu. Często uważa się, iż trzynastka ma właściwości przemieniania (12 uczniów i, jako trzynasty, Chrystus, który odmienił świat). Co więcej: zakładając, że 12 oznacza koniec cyklu, to 13 jest początkiem czegoś nowego. Dlatego też ta liczba, występująca w baśniach oraz snach, może oznaczać początek czegoś nowego, może też być zapowiedzią, iż ten nowy etap jest hamowany przez ciężar przeszłości. W "Śpiącej królewnie" trzynastka jest liczbą związaną z księżycem i rokiem księżycowym, i jest zapowiedzią przemiany. Królewna spotyka 13 wróżek i to spotkanie zapowiada nieszczęście, ale jednocześnie niesie ze sobą nadzieję - wyzwoleniem okaże się miłość. Wydaje się więc, że dar trzynastej czarownicy jest najistotniejszy: jest to cierpliwość i nadzieja. W Tarocie arkan XIII to Śmierć, czyli symbol nieodwracalnej transformacji, przemiany karmicznej - karta często niełatwa do zaakceptowania, jednak bez jakości, które niesie, nie byłoby rozwoju. Tak więc w swojej istocie trzynastka daje nam szansę na Przemianę.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol życia, krwi, ognia, ciała ludzkiego, namiętności, płodności, podniecenia, losu, grzechu, odwagi, rewolucji, rytualnej ofiary, słońca, radości... W języku symboli rozróżnia się dwa rodzaje czerwieni - męską (związaną z dniem, ruchem odśrodkowym) i żeńską (nocną, dośrodkową). W starożytności była ona związana z męskimi bogami słonecznymi. A w tym samym czasie czerwień była kolorem magii, demonów, wróżek i krasnali ("krasny" to czerwony). Jednocześnie zgodnie z zasadą magii: "podobne zwalczaj podobnym", była ona kolorem chroniącym przed demonami. W początkach medycyny konwencjonalnej wierzono w uzdrawiającą moc tego koloru (czerwień miała leczyć ospę, zapalenie gardła, gorączkę i zwichnięcia). Co więcej: także współczesna medycyna odkryła, iż "elektryczna reakcja mózgu na czerwień jest reakcją zaalarmowania i pobudzenia" (badania B. Brown z 1988 roku). Początkowo chrześcijaństwo kojarzyło ten kolor z Duchem Świętym (św. Hildegarda(?)), w rytuałach i sztuce ten kolor był najczęściej przypisywany Chrystusowi. Ciekawostką jest, że jest to kolor zarówno książąt Kościoła (kardynałów), jak i księcia piekła (Mefistofelesa). W alchemii pojawienie się czerwieni w czasie tworzenia złota było zapowiedzią zakończenia procesu (także kamień filozoficzny miał kolor czerwony). Zaś C.G. Jung - który zajmował się też alchemią i mandalami - twierdził, iż jest to kolor związany z odczuwaniem. Bliskie to było temu, co twierdzili Czirokezi, dla których czerwień była reprezentantem wewnętrznego ognia związanego z wyborami czynionymi przez człowieka. W astrologii jest to kolor Marsa (Mars włada Skorpionem i Bykiem) i jako taki odpowiada za lekkomyślność i namiętność. W psychologii czerwień często kojarzona jest z libido. Czerwień (także pomarańcz, purpura i róż) pojawiająca się w baśniach i snach, czy w terapeutycznych rysunkach, może mieć zarówno znaczenie pozytywne, jak i negatywne. W pierwszym przypadku może to być zapowiedzią transformacji, a w drugim - symbolem destrukcji i głębokiego wewnętrznego zranienia. Kiedy czerwień (symbol energii) występuje w pobliżu błękitu (matka) warto się zastanowić nad tym, w jaki sposób jesteśmy związani z matką, i na ile jej postać wpływa na nasze zachowania - czy ona nas przypadkiem nie tłamsi, nie ogranicza. W baśniach i mitach czerwień jest związana z duchami ognia, które występują albo w czerwonych szatach albo przynajmniej w czerwonych nakryciach głowy. Czasami czerwień jest samym ogniem, jak np. w "Pierścieniu Nibelungów", gdzie Zygfryd przechodzi przez pierścień ognia, by potem uwolnić Brunhildę, z którą ma stworzyć nowy świat. W wypadku "Czerwonego Kapturka" już sam tytuł bajki świadczy o tym, iż ten kolor jest w tej historii bardzo istotny. Czerwień czapeczki danej dziewczynce przez babcię prawdopodobnie świadczy o... przekazaniu jej przez staruszkę seksualnego uroku (seksualnego uświadomienia?). Jednocześnie dziewczynka wydaje się być niedojrzała do rozpoczęcia życia seksualnego (flirtuje z wilkiem mężczyzną bez myślenia o konsekwencjach) i jej pierwsza przygoda kończy się... skonsumowaniem. Tu czerwień jest związana przede wszystkim z seksem i płciowością, ale jest to także kolor buntu (rewolucji) przeciwko rodzicom (zastanemu systemowi). Czerwony Kapturek wydaje się więc być zbyt wcześnie dojrzałą dziewczynką o buntowniczej naturze. A tym, co stanowi dla niej największe niebezpieczeństwo jest jej własna płciowość.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol nieświadomości, ciemności, odosobnienia, zasady kobiecej, medytacji, miejsce przebywania istot bajkowych, nadprzyrodzonych, błądzenia, świętości... Las, uważany za pierwsze schronienie ludzi, często jest symbolem świątyni, miejsca odosobnienia i kontemplacji. Jest on także związany z tajemnicą i ciemnością (zagubieniem ludzkiej duszy). Zgodnie z paradoksalnym prawem symboli jest on związany zarówno z zasadą kobiecą (symbol Matki Ziemi), jak i z męską podświadomością - tak więc Głupi Jasio zanurzając się w lesie uświadamia sobie swoją kobiecość (animusa) i męskość (animę). Co ciekawsze, często zarośnięte wzgórki w lesie mogą być symbolem kobiecego łona - tak więc kiedy sen albo baśń dzieją się w takich miejscach, możemy uznać, że wydarzenie związane jest z narodzinami, z Matką, z płodnością. Często las jest symbolem duszy i czasu. Warto zwrócić uwagę na początek wielu bajek: "za górami, za lasami...". Las jest tutaj symbolem "Nibylandii" - miejsca istniejącego "gdzieś tam", czyli także koło nas, a całe to wprowadzenie (i przez to sam las) jest związane z upływem czasu. W bajkowym lesie przebywają zarówno jednorożce, krasnale, pustelnicy, wypędzeni królowie, przepiękne księżniczki, jak i czarownice, diabły, i demony. Las przyjmuje ich wszystkich. Przez las przedziera się i książę, i Jaś z Małgosią. Las jest pełen życia, a jednocześnie jest nieokiełznany. Jest niezdobyty. Bajkowego lasu nie da się opisać, narysować na mapie. W lesie może przydarzyć się wszystko: bohater może spotkać mądrego nauczyciela pustelnika, a także groźną czarownicę. Las jest więc jak ludzka nieświadomość - nieznany, potencjalny. Kiedy baśniowy bohater zanurza się w las, oznacza to zanurzenie we własną duszę i psychikę - spotyka on tam takie stwory i przeżywa takie przygody, które niezbędne do jego wzrastania. Las zawiera w sobie całe doświadczenie ludzkości.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol ciemności, świata podziemnego, nocy, żarłoczności, agresji, przebiegłości, początku życia i płodności (patrz: legenda o Romulusie i Remusie), nędzy i opieki. W folklorze germańskim był on symbolem Czasu pożerającym sześć owieczek - Dni. W kulturze morza śródziemnego Hades, Bóg podziemi, ubrany był w skórę wilka, a gromowładny Bóg German, Odyn, występował w otoczeniu wilków. W baśniach wilk zwykle jest przedstawiany jako bohater negatywny, choć jednocześnie, np. jako bohater bajek Ezopa, jest nosicielem takiej pozytywnej wartości jak spryt. Jako iż często utożsamiany był z mieszkańcami Zaświatów, pojawiał się w bajkach jako odpowiednik Smoka, który z punktu widzenia psychologii bajki jest Jungowskim "cieniem", czyli tą ciemną częścią naszej natury, która nie pozwala nam stać się w pełni zintegrowaną jednostką. Będąc Cieniem wilk jest jednocześnie nosicielem wszystkich naszych lęków i wad, dlatego też zgodnie z "prawem baśni" widzimy w nim to, czego sami najbardziej się boimy i czego sami w sobie nie akceptujemy. Dlatego też, kiedy w baśni pojawia się wilk, warto się zastanowić, jakie cechy mu przypisujemy: bo to mogą być nasze cechy. Wilk stał się więc nosicielem najgorszych cech - jest postacią negatywną i odpowiednikiem postaci kojota w tradycji indiańskiej, tego, który (jak wierzą niektóre plemiona) przyniósł śmierć. Jednocześnie wilk, jak każda postać negatywna jest niezbędny w bajce, ma on bowiem do spełnienia bardzo istotne zadanie: musi doświadczać i nauczać Bohatera. Jest on więc nauczycielem i mistrzem. A uczy między innymi o komplementarności, czyli dopełnianiu się światów. Wilk jako przedstawiciel świata podziemnego, sacrum (natury, świata nieprzetworzonego) wchodzi w relacje z człowiekiem, przedstawicielem świata ludzkiego, profanum (kultury, świata przetworzonego) i uczy go, że życie nie może istnieć bez śmierci, męskość bez kobiecości, a bez nocy dzień.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Lustro jest symbolem świata, nieba, Słońca, ognia, życia, przeznaczenia, proroctwa i wróżb, a także kobiecości, kurtyzany, próżności, miłości i przyjaźni, kruchości, widzenia i wizji, wzroku, ideału, wyobraźni, dwoistości, ego, kontemplacji, świadomości, wiedzy i prawdy. Będąc atrybutem Najświętszej Marii Panny symbolizuje dziewictwo i nieskazitelność. Jako atrybut Afrodyty, syren i rusałek symbolizuje miłość, piękno i kobiecość. Sokrates radził młodym, by przyglądali się sobie w lustrze i jeśli są piękni, starali się być godni swej urody, a jeśli nie - by w inny sposób zyskali urodę, bo to piękno ducha ich opromieniało i czyniło pięknymi. Może być też jednak lustro narzędziem Szatana, którym to mami ludzi, to wprawia ich w samozachwyt i samouwielbienie, czyni ich dumnymi i próżnymi (jak w przypadku Narcyza, który zakochał się w swoim wizerunku i umarł z tęsknoty). Zwierciadło mówi nam prawdę o nas samych i w zależności od tego, w jaki sposób w nie patrzymy, może stać się dla nas albo źródłem samopoznania i sukcesu, albo osobistej klęski. Pokazując nam nasze odbicie zwierciadło ukazuje nam naszą dwoistą naturę: naszą ciemną i jasną stronę. Według ludowych wierzeń lustro może nas też chronić, gdyż ma moc odbijania złych mocy, np. złego wzroku bazyliszka. Przy jego pomocy próbuje się wywoływać duchy, widzieć przyszłość i przeszłość. W legendach i bajkach najczęściej służy do ukazywania odległych miejsc i sytuacji; pomaga wejrzeć w to, co nieznane. Na przykład w "Królewnie Śnieżce" macocha dowiaduje się od magicznego zwierciadła, gdzie skrywa się Śnieżka. W bajce "Królowa Śniegu" lustro ma właściwości niszczące - to, co piękne i dobre, rozpływa się w jego odbiciu, a to, co brzydkie, nabiera wyrazistości; gdy stłuczone zwierciadło wpada do ludzkiego serca, zamienia je w bryłę lodu.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol zniewolenia, oczyszczenia, ewolucji, śmierci, zbawienia, ołtarza, człowieka, skarbu, obserwacji, sumienia. Trójcę Świętą nazwano "wieżą o trzech oknach" - człowiek także przypomina wieżę (oczy to okna). Wieża zawsze oznaczała święte dążenie ku najwyższym wartościom, ku Stwórcy tego świata. Czasem sama w sobie symbolizowała najwyższe bóstwo. Wspięcie się wyżej, na kolejne jej poziomy pozwala zobaczyć nowe widnokręgi, uzyskać lepszą perspektywę i orientację. I tak na przykład wieża Babel, która "sięgała nieba" wzniesiona była nie mocą, dążeniami natury duchowej, ale także wzniesiona została z ludzką pychą i zarozumiałością. Inne wieże wznoszono w celach obronnych; od starożytności miasta otaczano murem obronnym z wieżami, w których uzbrojeni strażnicy czuwali nad bezpieczeństwem ludności. Często w przypadku najazdu na gród wieża stanowiła ostatnie miejsce schronienia. Chronić miały również wieże strażnicze - te miały ustrzec plony przed zwierzętami i złodziejami, jeszcze inne: latarnie morskie, miały ratować życie żeglarzy, którzy zgubiwszy właściwy kurs nie mogli dotrzeć na ląd. Te ostatnie na starochrześcijańskich kamieniach nagrobnych symbolicznie przedstawiały "wieczny cel", do którego płynie "łódź życia" i stały się symbolem zbawienia. Także niemal od początków chrześcijaństwa w wieżach budowanych w pobliżu kościołów umieszczano dzwony, które rozbrzmiewały, by z daleka wskazywać ludziom święte miejsce. Ze względu na swą niedostępność wieże stały się idealnym miejscem odosobnienia i służyły jako dobrowolne schronienie pustelników, a także jako przymusowa separatka dla więźniów czy też nieposłusznych księżniczek. W baśniach wieże występują bardzo często, nieraz są tylko fragmentem dekoracji, ale zwykle są miejscem przebywania Mistrza, Animy lub Animusa. Czasami jest to miejsce ukrycia skarbu. Zawsze jednak wieże symbolizują coś bardzo istotnego: bohater musi wspiąć się tam, aby zdobyć to, co warte jest zdobycia. Nie jest więc wieża celem samym w sobie, ale istotne jest to, co ukrywa. Bardzo ważna jest także droga, jaką musi pokonać bohater, aby dotrzeć na szczyt. W baśni, gdzie królewna jest uwięziona na szczycie przez złego Ojca, Macochę lub Czarownika, bohater musi okazać się godnym uwolnienia Pięknej. Co więcej, przeszkody, które stają mu na drodze, są archetypowe i dotyczą każdego z nas. Wieża związana jest też z upływem czasu - wędrówka bohatera na wieżę symbolizuje upływ czasu. Wieża przez swoją wysokość jest związana z bóstwem, tak więc kiedy pojawia się w baśni, możemy przyjąć za pewnik, iż chodzi tam o dojrzewanie nie tylko do dorosłości, ale także do Boga. Miłość w baśniach z Wieżą jest pomostem do Boga, zaś ten, który wszedł na szczyt, jest pielgrzymem wędrującym w poszukiwaniu sacrum. Ten lub ta, kiedy schodzą z wieży, są już "wiedzącymi" - poruszają się pewnie w świecie, rozumieją go i mogą mieć nawet zdolności czarodziejskie. Jednocześnie Wieża mówi nam o tym, iż tylko wtedy będziemy godni stania się Królami (co jest równoznaczne z osiągnięciem Jaźni), kiedy wespniemy się na górę. Ta podróż jest więc tak samo istotna jak spotkanie ze smokiem, choć smok jest bardziej związany z działaniem na zewnątrz, zaś wieża oznacza zanurzenie się w sobie, kontemplację.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol życia, życiodajnej energii (patrz - krew, czerwony), emocji, natchnienia. Źródło miłości, intuicji, mądrości, gniewu, radości. Jako iż umieszczone jest w środku ludzkiego ciała oznacza także centrum, czyli miejsce służące do kontaktu z Absolutem, a przez to same staje się sacrum. Przez serce prowadzi droga do Innego Świata. Co ciekawe w wielu ludowych dziełach sztuki duszę umieszczano z lewej strony - strony serca. Także w sercu bogów powstał świat (egipski Ptah najpierw stworzył ziemię we własnym sercu), w chrześcijaństwie właśnie z serca Chrystusa płynie łaska zbawienia. W sercu człowieka umieszczano najważniejsze jego cechy, tak więc kiedy tylko składano ofiarę z ludzi zwykle najpierw wyrywano mu serce, by potem albo je zjeść albo w rytualnym geście ofiarować Bogu. Jadano także serca najdzielniejszych wojowników, króli, jak i niektórych zwierząt - wierząc iż wraz z tym posiłkiem przejmie się ich moc i siłę (co zresztą jest całkowicie zgodne z myśleniem symbolicznym); w wypadku konsumpcji serca króla przejmowano także jego władzę królewską a spożywający był automatycznie utożsamiany z władcą. Była to więc próba tworzenia swego rodzaju dynastii władców. Każdy następny król zawierał w sobie moc i władzę wszystkich poprzednich. Takie myślenie bardzo często występowało w magii miłosnej - np. doskonałym sposobem na zdobycie miłości ukochanego miało być ugotowanie w cieście serca gołębia ("posłańca miłości"). Słowianki chętnie nosiły ze sobą serce jaskółki - miało to wzbudzić miłość chłopaków. W "Królowej Śniegu" w sercu Kaja utkwił kawałek lustra i to rozpoczęło całą historię. Serce w tej baśni jest więc tym, co zostało zarażone "zimnem" (nieczułością i egoizmem). Zraniony Kaj stał się innym człowiekiem. Został odcięty od swojej dziecinności, naiwności i intuicji. Zranienie serca, będącego instrumentem służącym zarówno do kontaktu z bóstwem jak i z nieświadomością, spowodowało zablokowanie tej "bramy". Kaj nie potrafił już skontaktować się ze sobą. Dopiero pocałunek Gerdy spowodował iż szkło opuściło serce chłopca. Tak więc skaleczenie spowodowało, iż serce Kaja bijące dotąd dla Gerdy, zaczęło bić dla Królowej Śniegu. Dopiero pocałunek przywrócił serce Kajowi i dziewczynce. Serce występujące w baśniach może wskazywać na to, iż jest to historia o miłości, seksualności albo o podróży do wewnątrz.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Biel jest barwą nierozszczepionego światła - zawiera wszystkie jego widma i jako taki może potencjalnie wyrażać wszystko, co dobre, całkowite, czyste. Jest symbolem początku, nowych możliwości. Jest więc biały symbolem duchowości, mistycyzmu, ofiary, dnia, porządku, czystości, dziewiczości, Księżyca, ale także płodności i kreatywności. Białe jest światło, które było dobre i stało się dniem w opowieści o stworzeniu świata. Jest przy tym metaforą ludzkiej czystej, uniwersalnej świadomości. W chrześcijaństwie symbolizuje niewinność nowo narodzonych i tych, którzy narodzili się dla Kościoła. Tu niemal wszystkie świąteczne szaty są białe: habity w niektórych zakonach, sutanna papieża, suknia ślubna panny młodej, sukienka do pierwszej komunii, uważa się też, że aniołowie noszą się w bieli. W tradycji indiańskiej biały ma szczególne znaczenie - przypisany jest północy i głębokiemu zrozumieniu rzeczy wynikającemu z doświadczenia, poznania i wewnętrznego spokoju. W starożytnym Rzymie białe konie ofiarowywano Słońcu, w Syjamie białe słonie uważano za święte. Jako że biel to kolor niebytu, prochu i kości, w Azji istnieje tradycja noszenia białych szat żałobnych. Bywał więc biały kolorem żałoby, śmierci, widm i duchów nie tylko na Wschodzie, ale i w krajach słowiańskich, a także na dworze francuskim. Używano go w podczas najróżniejszych ceremonii. Srebrzystobiała jest poświata Księżyca, który związany jest z kobiecą energią. Biały to także kolor nasienia, czyli tworzenia (według egipskich legend to właśnie wytrysk boga Atuma zapoczątkował wszelakie życie na ziemi), i pokarmu dla nowego życia: mleka. W bajkach ten kolor symbolizuje najczęściej tak wyjątkowe stworzenia, jak wróżki, elfy, króliki, ptaki, konie - istoty będące pośrednikami pomiędzy różnymi światami. Biały królik przeprowadza Alicję na drugą stronę lustra, a ideał czystości i niewinności prezentuje w bajkach Królewna Śnieżka.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol życia, przemijalności, nieczystości, płodności. W przeciwieństwie do wody, będącej symbolem kobiecości, krew jest zwykle w baśniach i ceremoniach kojarzona z męską energią życia. Często także uważana jest za siedlisko duszy i życia ("życie wszelkiego ciała jest we krwi jego" - Kpł 17, 14), a jednocześnie, będąc związana ze śmiercią, budziła lęk. Wierzono, że ten, który wszedł z nią w kontakt, stawał się automatycznie nieczysty (dlatego oczyszczano wojowników po walce, nie wolno było kochać się z "krwawiącymi" kobietami, a kapłan składający krwawe ofiary był zaliczany do świata "obcego", sfery Natury, podobnie traktowano katów). Nieczystość ta, mimo iż przynosiła skazę śmierci, niosła ze sobą również błogosławieństwo; ten, który spożył krew zwierzęcia, człowieka ("Jedzcie i pijcie , oto ciało i krew moja" mówił Chrystus do swoich wyznawców) automatycznie przejmował siłę, moc tej istoty - na planie symbolicznym stawał się nią. Uczniowie Chrystusa stawali się Nim. Zygfryd zaś (bohater starogermańskiej legendy) po wypiciu krwi smoka wykracza poza swoje człowieczeństwo. Staje się tym, który przekracza dualizm śmierci i życia - jest zarówno przedstawicielem świata Natury, jak i świata Kultury. James Frazer, pisząc o inicjacjach w afrykańskich plemionach, wspomina, iż w jednym z nich po zakończeniu ceremonii kapłani pełniący rolę Obrzędowych Ojców (taki Ojciec pełnił na poziomie symbolicznym rolę zarówno matki, jak i ojca, był tym, który dawał inicjowanemu-myście życie i który wprowadzał go w świat dorosłych), rozmazują sobie na twarzy zabarwioną na czerwono wodę-krew. Ma to symbolizować krwawienie spowodowane przerwaniem błony dziewiczej albo też ciężkim porodem. U Anapeszów, a także u Kikujów z Afryki, Obrzędowy Ojciec nacina sobie ramię, a wypływającą z niego krew miesza z mlekiem kokosowym i podaje do wypicia myście. Mysta bierze więc do ręki szarą tykwę wypełnioną do połowy krwią z mlekiem i niczym chrześcijanin - który w świętą niedzielę "je i pije" ciało i krew Chrystusa - unosząc dłonie, pije dar Ojców. Odradza się do nowego życia. Gdy Jowisz przygniótł górą Ossa zbuntowanych Gigantów, krew ich wraz z ziemią zmieszała się i przemieniła w ludzi. Jahwe, bóg Izraela, namaszczając kapłanów, kazał smarować krwią baranią ołtarz, a także uszy, palce i szaty kapłana (Ex. 29.12-21). Aby dostąpić zaszczytu rozmowy z duchami, Odyseusz zwabia ich do siebie zapachem krwi zarżniętych owiec (Odyseja, ust. 11) - krew jest tutaj pokarmem zmarłych, ponieważ zawiera w sobie to, czego zmarli nie mają - esencję życia). Inicjanci w kultach Kybele i Mitry byli chrzczeni krwią ofiarnego byka i, podobnie jak w późniejszych czasach rzymscy legioniści, poddawali się oczyszczającemu prysznicowi z krwi świętego cielca. W baśniach krew smoka ma właściwości ochronne, heros obmyty jego posoką staje się nieśmiertelny. Wróżbici i szamani często pili krew, by wprowadzić się w stan ekstazy. Mojżesz pokropił lud wybrany krwią, mówiąc: "To jest krew przymierza, które Pan ustanowił z wami" (Ex. 24,8). Tak więc Ojciec Obrzędowy zawiera ze swoim "Synem" przymierze" In Sanguine foedus - przypieczętowane krwią, krwią która jest symbolem życia, oczyszczenia, wtajemniczenia, płodności i pokrewieństwa (bohater "Księgi dżungli" wznosi okrzyk "Ty i ja jesteśmy jednej krwi."). I tak jak matka karmi dziecko mlekiem swoich piersi, tak Obrzędowy Ojciec częstuje chłopca "ciałem swego ciała" oddając mu życiodajną krew. Chłopiec, aby stać się dorosły musi się narodzić powtórnie, ale teraz jego "Matką" jest mężczyzna. Te wszystkie wątki możemy na różnych poziomach zaobserwować w baśniach i snach. Tam, gdzie się one pojawią, warto przyjrzeć się czy przypadkiem nie chodzi o ponowne narodziny bohatera albo o proces dojrzewania - takim doskonałym przykładem tego ostatniego jest "Śpiąca Królewna" i jej zranienie się wrzecionem (tylko, że tutaj krew jest związana z dojrzewaniem do kobiecości), a jej krew jest jednocześnie symbolem pierwszej miesiączki jak i ponownych narodzin - narodzin z Obrzędowej Matki - prządki. Inaczej to wygląda w tych baśniach, w których występuje smok i walka z nim. Bohater po zabiciu smoka i obmyciu się w jego krwi staje się godnym królewny (nieraz zaczyna po tym wydarzeniu rozumieć głosy zwierząt). I tutaj najpierw należy się zastanowić jakie konsekwencje ma zabicie smoka w naszym życiu. Po pierwsze stajemy się tak silni jak demony, smoki, które pokonamy, a po drugie, jeśli tylko ten smok jest naprawdę potężny, to rozpoczynamy nowe życie. Jest więc tak, że spotkanie z krwią smoka jest związane z przejęciem jego siły i z rozpoczęciem nowego życia. Życia poza podziałami, życia boskiego, mitycznego. Trzy krople krwi występujące w "Królewnie Śnieżce" są przede wszystkim symbolem seksualności i początku nowego życia. Takie znaczenie krwi niosą nam same słowa Królowej tłumaczącej Śnieżce, że bez takiego krwawienia nie może dojść do narodzenia dziecka (warto także zwrócić tu uwagę na liczbę trzy). Może być też tak, że krew będzie występowała jako atrybut złego bohatera - i wtedy niesie ona w sobie przekaz związany ze śmiercią i diabłem, albo z nieopanowaniem seksualnym. Często jako substytut krwi pojawia się w bajkach kolor czerwony.

Bajka

SŁOWNIK SYMBOLI BAŚNIOWYCH

Symbol Jabłko symbolizuje Ziemię; wieczność; całość; życie, zdrowie, nieśmiertelność; mądrość, wiedzę; miłość, radości doczesne, płodność, a także niebezpieczeństwo, oszustwo. Jabłko mające niemal idealny kształt kuli było w starożytności traktowane jako symbol wieczności. W grece i łacinie odpowiedniki naszego słowa "jabłko" znaczą tyle co "większy owoc", tak więc jabłko, szczególnie jabłko granatu w starożytności symbolizowało płodność i miało nie małe znaczenie podczas uroczystości weselnych. Bogini odradzającej się przyrody - Persefona - została żoną Hadesa tylko dlatego, że pod naciskiem zjadła w jego królestwie tylko jedno ziarenko granatu. Natomiast w biblijnej historii kuszenia Ewy przez Węża to, co zwyczajowo uważa się za jabłko jest "owocem poznania dobra i zła" - może być równie dobrze winogronem czy też figą. Jako że przyjęło się uważać jabłko za symbol pierworodnego grzechu, szczególnie wydatną u mężczyzn grdykę nazwano "jabłkiem Adama" - na pamiątkę po niecnym spożycia "owocu wiedzy", którego część utkwiła mu na zawsze w gardle. Choć w chrześcijaństwie jest jabłko symbolem Ziemi i zaspokajania ziemskich, niskich pobudek (także seksualnych), w rękach Chrystusa i Jego Matki nabiera nowego znaczenia - symbolizuje odkupienie grzechów i nadejście nowej, czystej Ewy. W wielu przekazach, legendach, baśniach na całym świecie pojawia się jabłko, które odmienia losy historii danego ludu. Czasem niesie ze sobą nadzieję - jako symbol nieśmiertelności jabłkowy sad jest miejscem spoczynku bohaterów, władców, itp., którzy śpiąc oczekują momentu powrotu, gdy to ich ukochany naród będzie w potrzebie. Innym razem - jak przypadku wojny trojańskiej, rzucone między boginie z napisem "dla najpiękniejszej" - staje się jabłko "kością niezgody" i początkiem działań wojennych. Jedno z najsłynniejszych baśniowych jabłek występuje w "Królewnie Śnieżce", gdzie podobnie jak w innych bajkach, jabłko jest symbolem zarówno płci jak i miłości - ale jest to symbol wieloznaczny, ponieważ obejmuje sobą zarówno pozytywny jak i negatywny aspekt miłości. Kiedy wzięła je Afrodyta rozpoczęła się wojna, gdy Ewa podała je Adamowi rozpoczął się upadek człowieka i pierwsi rodzice zostali zmuszeni do opuszczenia raju. Tutaj warto skupić się na hebrajskim słowie "poznać" ("... i wtedy Adam poznał Ewę ..."), które oznacza oprócz "poznania" także seksualny stosunek. Tak więc w tych wypadkach jabłko było nosicielem pożądania i niszczącej energii seksualnej. Jednocześnie warto wspomnieć o tym iż często w religijnej ikonografii jabłko było symbolem matczynej piersi. A pierś jest związana nie tylko z opieką matczyną, ale także z pożądaniem. Tym ciekawiej wygląda więc ten fragment historii o Śnieżce, kiedy je ona wraz z Macochą te same jabłko. Macocha podzieliła jabłko na dwie części - białą (w niektórych wersjach bajki żółtą) i czerwoną. Tą czerwoną podała swojej pasierbicy, a ta zjadła ją i upadła na ziemię - ten który mógł ją potem uratować to był książę (energia męska). W tej historii bardzo istotny jest kolor jabłka - świadczy on nie tylko o seksualnej rywalizacji pomiędzy Macochą i Śnieżką, ale także, że spróbowanie jabłka miało te same konsekwencje co w raju - było związane z utratą niewinności. Krasnoludki jako istoty niewinne nie mogły pomóc Śnieżce. Tylko mężczyzna (królewicz) mógł ja obudzić (rozbudzić?). Jabłko w innych baśniach, kiedy to jest przekazywane przez Matkę Głupiemu Jasiowi oznacza ciągłe utrzymywanie więzi pomiędzy matką i synem, a przez to mówi nam o niedojrzałości bohatera. W innych baśniach może być ono symbolem pragnienia i wiedzy. Kiedy bohater decyduje się ukraść je z sadu albo wręcz przeciwnie kiedy jest on strażnikiem ogrodu to oznacza to albo poszukiwanie wiedzy, albo nieumiejętność jej zachowania

---