SZTUKI PLASTYCZNE

RYSUNEK

• od renesansu oddzielna dyscyplina

• zdobył miejsce naczelne

• operuje kreską, linią, choć może też stosować plamę

• Sztuka Daleko-wschodnia: jedwab, tusz, stemple

• Kaligrafia

• Malarstwo wazowe - operuje głownie linią jak rysunek

• Mit o pochodzeniu rysunku/malarstwa/sztuk wizualnych, XVIII - mit odgrzebany: dziewczyna z Koryntu odrysowała zarys cienia ukochanego przed odejściem - jego rysy twarzy

• Opis dzieła - pocz.: Czym dzieło jest materialnie, autor, tytuł, datowanie, - jeśli jest dane w sposób zew. Technika, podłoże, wymiary (wysokość/szerokość) metryczna jednostka, sygnatura, obecne miejsce przechowywania,

• Opis dzieła - nie powinno być określeń: jak gdyby, nie mogą to być uczuciowe refleksje, autor, widz nie może być interpretowany,

• Analiza - pytanie jak/ w jaki sposób?

• Kompozycja dzieła sztuki - symetryczna/otwarta..

• Kolorystyka

• Malarstwo okresu - sposób przedstawienia szczegółów, chodzi o warsztat, np. o fakturę, o precyzję opracowania i rozplanowanie elementów

• Interpretacja - pytanie o treść, przekaz, połączenie z elementami estetycznymi dzieła sztuki

• Jeśli dzieło zaginęło - odnotowujemy kiedy i gdzie

• RAMA - jeśli dołączono do dzieła wtórna, piszemy o niej, gdy mamy pewność, że autentyczna jest

ENKAUSTYKA

Enkaio -

Jako spoiwo wykorzystywany jest wosk.

• Należy do najstarszych technik, np. staro-eg. kamienne reliefy

• IV pne - rozpowszechniona w Grecji (polichromie wykonywane w technice enkaustycznej), portrety wykonywano w czasach hellenistycznych, odkryto Fajum - wówczas ta tech. w malarstwie sztalugowym. Portrety wykonywane były na drewnie (cienkie deski cedrowe, grubsze dęby, sykomorowe)

Pliniusz (Historia naturalna) - deski tą tech. cięte na 3 ze wg na używane narzędzie:

• Cestrowa: centrum (narzędzie), in.: versuculum, viriculum, kestron (gr.)

Rodzaj rylca (metalowy, drewniany) z jednej zaostrzony i paski.

Spoiwo - wosk z dod. żywicy, rozrzedzony olejkiem tempertynowym.

Farby o konsystencji ciasta rozprowadzone na twardym podobraziu, a następnie na zimno rylcem wykonywano rysunek, zdrapywano warstwę farby, odkrywając tło. Pokrycie werniksem malowidła - utrwalało.

Tech. przybyła do Europy z Egiptu, Azji Mn do Gr. stosowano do koń. V w.pne.

• Kauteriowa: Gr. ok. V w pne, jako podobrazie stosowano drewno, płótno,

Szybka metalowa, z jednej strony w kształcie łyżeczki, 2. koń. Spłaszczony w kształcie liścia, końcem liściowym wkładano do pieca enkaustycznego. Pod wpływem ciepła farba ze spoiwem woskowym ogrzewała się

Pienia - rodzaj skrzynki podzielonej na 4-cz. komory. Po jednej wrzucano rozrzedzony węgiel

• Pędzlowa: stosowana do malarstwa okrętów, ok. XVw pne - w malarstwie sztalugowym. służy do wykonywania tła

Stosowano ich w portretach z Fajum

Ta technika zanika wraz z upadkiem kultury antycznej

Ikony w klasztorze św. Katarzyny na G. Synaj VI - VIIIw

Przedstawienie św. Piotra VIII/IX

Od VI - wypiera ją tempera

XVI - pierwsza próba rekonstrukcji enkaustyki

• Farby enkaustyczne - stopienie barwników ze spoiwem, ważne przy mieszaniu wosku z pigmentem, szeroka paleta barwników (pigmenty musza być dobrze zmielone, odporne na światło na temp. - ok. 80⁰C, przed sporządzeniem farb podgrzewamy pigmenty, by nie zawierały wilgoci

• Stosowano wosk pszczeli, dod.: olej, balsamy. Wosk jest trwały, w odróżnieniu od oleju nie utlenia się (nie będzie żółknął) - powinien być wybielony na słońcu, rozpuszczony w zbyt szybko wysycha (topi się w temp. 62-68⁰C) próbowano to podnieść do 100⁰C, wielokrotnie łączono wosk z nitrum i wodą morską

• Podobraziem: każde stabilne podłoże (kamienne, wapniowe, marmur, alabaster, pergamin, płótno, drewno, kość słoniowa), musi być suche

• Można malować laserunkowo albo kryjąca, może być stosowana w malarstwie sztalugowym - odznacza się duża trwałością, jest odporna na wilgoć, nie pęka. Wosk jest wrażliwy na wysoką temp.

TECHNIKA OLEJNA

• do spoiwa dod. się oil., oil schnący, lniany, makowy

• Poza oil.: balsamy, wosk, żywice (olejno-żywiczna)

Oil. do farb - X/XI - najstarsze źródła

XIV - oil do górnych warstwa

XV - najstarsze recepty sporządzania farb oil.

R.van Eyck - wynalazca tech. oil. - stosował tempery żywiczne i balsamy

Dod. oil do farb temperowych

XV - powszechne stosowanie farb oil. - do podmalunku stosowano temperę

XVII - mal.sztalugowe - oil.

alla prima, prima vista - od razu wykonywano malowidła

XVIII - ton galeryjny\

XVIII/XIX - tech oil dominuje w malarstwie sztalugowym

• Wykonanie dod. rys. na papierze

• Przenosi go na zaprawę

• Podmalowanie rys., by pokazać światłocień

• Długi proces podkolorowania (jednocześnie malowani kilka obrazów)

Po 1830 - zmiany w sposobie malowania: podmalunek robi się w kolorach, a nie monochromatycznie

1.poł XIX - elementy malowane są fakturowo, a tło laserunkowo

po II woj. - farby akrylowe wypierają oil.

• farby oil - zawierają koloidalne barwniki dobrze zmielone ze schnącym oil. Barwy organiczne (nieorganiczne - odporne na światło)

oil w temp. Pokojowej jego twardnienie odbywa się poprzez utlenianie i tworzy się oxyna.

Barwniki są w niej zatopione

• W procesie schnięcia oil - temp. < 3⁰C, światło, tlen. Jakość oil wpływa na jakość farb (oil wytłoczone na zimno - najlepsze) z dod. nasion. Oil odstały i odbielony i wystawiony na słońcu

• Najczęściej stosowano oil lniany, konopny, makowy, słonecznikowy, orzechowy

• Sykutowy - przyspiesza wysychnie farb

• Przy malowaniu używa się terpentyny (ułatwia rozprowadzenie farb)

Ręczne ucieranie pigmentów - są b. ziemiste,

Farby oil nie rozdzielają się, kleją się drewno - rozprowadzić po podłożu

Podobrazie: tworzywo, mocne, trwałe, czyste, odpowiednio przymocowane, karton, metal (np. polskie portrety trumienne)

Od XVIII - płótno przeważa nad drewnianym podobraziem

Płótna wykonuje się z włókien lnu (a także konopi, jedwabiu), lniane, konopie są sztywne, odporne na rozrywanie. Płótno musi być mokre

Im większy format - tym grubsze płótno

Płótno znane już w starożytnym Egipcie, było naklejane na drewno, stosowane też w średniowieczu.

XV - dominuje jako podobrazie w Włoszech

XVII - Niderlandy - płótno w Niderlandach było drobniejsze i delikatniejsze

D e k a t y z a c j a - sparzenie gorącą wodą płótna (przed naciągnięciem płótna)

Metalowe: miedź, cyna, rzadziej żelazo

Może ulegać korozji, reagują na zmiany temp.

Zaprawy: tłuste, chude, półtłuste spoiwa

klejowa, kazeinowa, olejna

kredowe gipsowe bollusarz - wypełniacz

gładkie, szorstkie - wg. faktury

(mniejsze) (większe)

większa ilość spoiwa - spowalnia schnięcie, zmniejsza przyczepność farb

techniki malowania:

• laserunkowa - warstwę nakłada się etapami

rys. pod malowidło na zaprawie lub na kartonie

• alla prima (za pierwszym razem)

Od razu wykonujemy malowidło, barwność warstwy malarskiej nie powinny przekraczać 5 mm.

Sztuka tablicowa, pracowniana, plenerowa

Laska malarska:

• Pędzle szczecinowe (świni, dzika, szczecina) - raczej techniczne

• Szpachla - pocz do przenoszenia farby - potem do malowania, nóż malarski

• Krosna malarskie - większe formaty powinny zawierać listwy poprzeczne

Gotowe malowidło werniksuje się!

Werniksy

Naturalne Syntetyczne

Miękkie Twarde żywicy akrylowej

(oil) (bursztyny, konopie)

chude tłuste

spirytusowa i temperowa oil

jest 1.z najtrwalszych tech. malarskich

jest odporna na przejściowe zawilgocenia, może być stosowana n wielkich podobraziach

Bogata skala tonów

Pertimenti - podmalunki, poprawki

Wady:

Różna warstwy farby mogą mieć różny czas wysychania

Mogą pękać farby

Laserunek można po wyschnięciu farby

Potrafi żółknąć malarstwo oil

Ma skłonność do łuszczenia się, powstają spękania

Techniki o spoiwach mineralnych

• Tech. wapienne - stosuje się spoiwo wapienne, fresk mokry, suchy, tech. pompejańska i sgraffito

• Tech. krzemianowe - stereochromia, tech. keima

• Tech na gorąco - witraż, emalia, na szkle i metalu, tech. naszkliwne i podszkliwne

F R E S K (AL. FRESCO, BUON FRESCO)

• na świeżo, maluje się na mokrym

„buon fresco”, czyli mokry, świeży;

„fresco a secco”, czyli suchy, na wyschniętym tynku;

„metoda freskowa”, czyli połączenie fresku z temperą.

Potocznie mianem „fresku” określa się malarstwo ścienne bez względu na technikę wykonania. Terminologia ta nie jest słuszna, gdyż słowo „fresk” oznacza specyficzną technikę ścienną wykonywaną na świeżym, mokrym tynku.

Malarstwo monumentalne polichromowane - ścienne, freskowe

Tj. tempera klejowa/kazeinowa

Fresk krzemieniowy - tylko na chwilę

Malarstwo monumentalne - rozmiarem malarstwa ściennego: tech. olejna na płótnie

Fresk - używa farb o spoiwie mineralnym

Istotą fresku - malowanie na tynku mokrym, śnieżnym - zanim on zaschnie, wł. fresco - al fresco - na świeżo

Ściana nie powinna być kamienna, optymalną jest ceglana, murowana

Tą warstwę murarską się pokrywa wapnem - wysycha ono i jest podłoże - ostatnia warstwa tynku nie może wyschnąć

XVIII i XVIII - tynk trwa nadal

Poł. XVIII - fresk suchy - nowa tech. b. biała pastelowa, cz. wapna się nie wytrąca

al. secco - na sucho stosowano wtedy, gdy rozpada się technika tynkowa

XIX - nie będzie fresków , będzie al secco, malarstwo '60 - prześwity muru

Intonacjo - wł. ostatnia warstewka

Wilgotność średnia, późną jesienią malarstwa

Parę godzin w ciągu miesiąca, w ciągu roku, trzeba często przewidzieć gdzie będzie schło, synopia na murze - projekt 1:1

Giornata - dniówka - oznaczała te partie, które zakładano tyle ile dziennie malowano. Malarz - musiał dysponować pracą. Wszystko wiążę się ze sobą chemicznie = odporność na wilgoć

Malarstwo freskowe może mieć przesycone barwy - nie zmienia koloru

Margiel - powoduje strzelanie tynku, wiele pigmentów było wykorzystanych

Fresk organiczny w środkach wyrazu

Malowanie pigmentami rozrobionymi i wodą na zaprawie wapiennej

Proces karbonizujący, na skutek którego powstaje kalcyt

Wapno palone + wypełniacz

Zatopiony wodą - wapno powinno być jak najczystsze

Wapno mineralne po wypaleniu - palone - należy je później zgasić (lasowanie wapna)

Na dnie ubija się piasek, boki oszalowane freskami, wapno palone zalewa się wodą - niedużo, potem uzupełnia się - wapno palone łączy się z woda i wydziela duże ilości ciepła

Wapno:

Tłuste Chude

wydzieli większe ilości ciepła (odpowiednie pod fresk)

Jakość piasku - najlepszy o ostrych krawędziach, bez zanieczyszczeń, np. bez domieszek glinu. Trzeba przepłukać, wysuszyć, przesiać

Inne wypełniacze: tłuczona cegła, mączka marmurowa oraz wapienna

Piasek zwiększa porowatość zaprawy. Lepsze jest wiązanie pigmentu z podłożem

Technika fresku wymaga zapraw wielowarstwowych, skład (co najmniej):

1. arriciato

pierwsza warstwa nałożona bezpośrednio na ścianę (opus tectorium - po rzymsku), wyrównuje powierzchnię muru. Wypełniacz o większej niż kolejne warstwy, jest grubszy od pozostałych. Na rok lub dłużej przed kolejnymi warstwami

nakłada się systemem dniówkowym (giornato)

nakładano taką powierzchnię ile można namalować w ciągu 1 dnia. Tę cz. nie zamalowywano frabami trzeba było zdjąć

szwy - portale - miały być niewidoczne, umieszczane na linii konturów, linie poszczególnych łączeń tynków, dniówek

nakłada się cieniem drobniejszy piasek. ”Mokre na mokre” - mocowano akciato i na to intonaco

2. intonacjo - można było malować n szorstkim albo wygładzić

im bliżej drzew/widzowi - tym bardziej gładzono - zaprawy cementowej

nie powinno się używać cementu do fresku, zawiera związki - silnie alkaliczny - powstają różne wykwity

im grubszy mur - tym dłużej utrzymywał wilgoć. Zbyt gruby tynk miał tendencję do pękania i odpryskiwania

najstarsze freski: Egipt - nowe państwo, kultura mykeńska i kreteńska

na pewno (fresk suchy): Grecja - Vw. pne,

malowidła późno rzymskie i wczesnochrześcijańskie

nie wygładza się zaprawy - są cienkie

3-etapy pracy:

wykonanie rysunku

delikatne pokrycie farbą

uproszczenie, modelunkowanie

okres romański - podział na tech wsch , środ i zach Europ

zach Europ - zupełnie nie występuje wypełniacz w postaci włókien (jak na wsch) - raczej stosowano piasek,

na przełomie XIII i XIV - moda na fresk mokry - b. mały - nie powoduje łuszczenia się farb. Niektórzy badacze uważają że wtedy powstał fresk mokry

fresk mokry wykończano na sucho

Giotto - uważany za wynalazcę fresku

XIV - fresk mokry na dwuwarstwowej zaprawie

Synopsis - rysunek, szkic, który wykonywano bezpośrednio na warstwie tynku. Nazwa ta pochodzi od słowa: synopsis (czerwony, ugier, określenie na różne czerwienie), używano też węgla. Trudno stwierdzić czy synopsis wykonywano na mokrym czy na suchym

Intonacjo - tylko na wybrany fragment

2 poł. XIII - nastraszy synopsis

Giornato XIIIw. podzielił kompozycje na pionowe i poziome kwadraty, z czasem starano się, ny kontury dniówek przebiegały po rysunku figur

XV - wprowadzenie siatki kwadratów, która ułatwiała przenoszenie

Zanikają synopsis - pojawia się karton z rysunkiem naturalnej wielkości

Często karton wycinano w formie dniówki

Można było odcisnąć linie na mokrym intonacjo, np. mokrym końcem palca albo metodą przegruchy

XV - 2-traktaty na temat fresku mokrego

Cenino Cenina

XVII - moment, kiedy fresk mokry jest najdoskonalszy w swojej technice

Zanika lasenkowość tech. fresku pastoso

Artyści - częściej mieszają z freskiem suchym, kładą cięższe warstwy

Im większa płaszczyzna tym warstwa szorstka

Od koń XVII - fresk mokry wypierany przez inne tech. np. kazeina wapienna

Mieszanie Zin. Technikami, np. wykończenie na pocz XIX - sucho farbami oil, tempera

Próbuje się odtworzyć, ale bez skutku

XX - sporadycznie

Jakość muru - ściana powinna być odstała, ważna jakość cegły (najlepsza wiśniówka)

Barwy do Fresku mokrego - odporne na światło i alkaliczne, dodawanie wapna

Najlepsze komponenty pochodzenia mineralnego

Farby sporządza się przez utarcie z czystą wodą

Malowanie zaczyna się od góry. Może być wykonywane laserunkowo albo kryjąco

Modelunek osiąga się przy tech szlafowania

Fresk pakułowo - wapienny (bizantyjski, ruski) im bliżej pow. - tym drobniejsze włókna

Wypełniacze włókna (rozdrobniona słoma, włókna lnu, końskie, świńskie włosie)

Wymaganie dobrego wapna, włóknisty wypełniacz podtrzymywał wilgoć. Dla zwiększenia wilgotności wiązanych dodawano spoiwo organiczna

Rysunek na wygładzonej powierzchni malowano w formie prostokątów często odciskano

Fresk można było pozłocić:

1.Podmalówka

2.Warstwa właściwa

3.Wykończenia

fresk wschodni

kompozycyjny wykonywał mistrz

tech sprawy pomocnicy

al. secco - na sucho

Fresk suchy fresco secco

Wykonywany na suchej zaprawie.

Zaprawa jest już związana, tylko ją przygotowano przez suchym malowaniem nie stosujemy systemu dniówki

Wiązanie barwników następuje przez karbonizację

Proces ten jest słabszy, płytszy, farby mogą się niszczyć

Siłę wiązania pigmentów można zwiększyć przez dodawanie spoiw organicznych.

Łatwiej jest tu wykonywać poprawki, barwy nie są tak żywe, przy wyschnięciu jaśnieją

Znana tech w Egipcie

Tech mieszaną zaczęli stosować Giotto i Cimabue

XV - Cenino Cenini - można było malować tempera na ścianie

XVI tech mieszana, tech fresku mokrego

Sucha powstała w okresie rokoka (preferowano jaśniejszą gamę)

XV - dekorowaną nią wnętrza mieszkalne

Podobrazie: ściana drewniana

Niekiedy stosowano fleutowanie - zobojętnianie alkalów w zaprawie. Wygładzano powierzchnie przez szutowanie

Można malować kryjąco lub laserunkowo (lepiej laser., bo farby się łuszczą)

Fresk mokry	Fresk suchy
Powierzchnia namoczona Połyskująca, świetlista	Nie ma
b. przypomina akwarelę	mniej
Występują portale	mniej
Wciśnięty rysunek w zaprawę	mniej

Sgraffitto

Sgraffiaro - skrobać

Tech dekoracyjna, mniej malarska, dominuje kontur niż przejścia walorowe

Tj wydrapywanie rysunku na tynkach

Tech odporna na wpływy atmosferyczne

Może być jedno-barwne lub wielo-barwne

Łączy się z mozaiką, freskiem mokrym albo suchym

Najpierw zastosowano efekt Sgraffito w mozaice

XII - dekoracja Sgraffito XV - Wł rozprzestrzenia się potem,

1. rysunek w tynku jednokolorowym, ryty zabarwiają się farbami

w okresie renesansu stanowi konkurencję dla fresku

w Polsce: rozkwit XVII

XVIII - zanika zainteresowanie tą tech

2 poł XIX - odkryta na nowo

pocz XX - wynaleziono Sgraffito na zaprawie cementowej

podobraziem może być mur ceglany albo kamienny

Liczba tynków zaprawy wynosi 2-3. grubość zapraw przekraczająca 3 cm wymaga specjalnych wzmocnień

• Warstwa wyrównawcza

Obróbkę należy rozprowadzić równomiernie

2-sposoby nakładania zapraw

wszystkie warstwy nakłada się systemem dniówkowym

na wyschniętą warstwę wyrównującą nakłada się kolorowe tynki

• Warstwa barwna 2-5 mm - długości, musi dobrze przylegać do warstwy wyrównującej. Nie może zawierać zbyt wiele barwników bo zagraża to trwałości Sgraffito

Po wykonaniu Sgraffita stosuje się narzędzi używanych przez sztukatorów

Najpierw zdejmuje się ryz. A potem płaszczyznę

Nie należy ciąć do ostatniej głębokości. W tech Sgraffiato należy uważać na wypukłości

XVI - znane Sgraffito negatywowe.

۞ MOZAIKA

- powstaje przez ułożenie obok siebie drobnych barwnych elementów

mogą to być kamyki, kawałki szkła lub ceramiki

jej barwne płaszczyzny należy oglądać z pewnej odległości

stanowi dekorację archt. Mebli, przedmiotów użytkowych

• materiał; kamyki, ceramika

• lokalizacja: ścienne, podłogowe

• sposób sporządzania: stałe, przenośne

• instrument i wielkość elementów (testery Δ□, sztyfty)

• forma dzieła: płaszczyznowe, trójwymiarowe

wywodzi się z Gr.; mousa, arab.: musaikalbo lub musauwak

arabowie przejęli tech z Bizncjum

mozaika wzięła swe początki z chęci utwardzenia podłoża, a z czasem zaczęto kamyki układać we wzory, mozaika narodziła się w Azji Mn (najstarszy opis o wykorzystaniu tech

Est 4,6 - ....stały na posadzce z kamieni koloru szmaragdu, białego marmuru, masy perłowej i na mozaice.

Najstarsze zachowane mozaiki: wykonane z wypalonej gliny, najstarsze ścienne - pochodzą z IV/IIIw. pne - Uruk, mury i filary świątyni, to była mozaika sztyftowa (układano różne wzory)

Poza funkcją ochronną pełniła rolę ochronną przetrwały do 539r.. zmienia się zaprawa z glina na gips.

W starożytnym Egipcie tech mozaiki nie była popularna. Stosowano raczej inkursje (dekoracje przedmiotów drewnianych innymi kawałkami drewna), bo marketera weszła później inkrustacją przedmiotów od (incrusratio)

Z kultury egejskiej pochodzi wiele przykładów, pocz. był to bruk. Posadzki mozaikowe VI. V w pne. Do najstarszych należy posadzka świątyni Ateny w Delfach.

V przedstawienia figuralne, III - rodzaj mozaik z prostych kamieni otoczaków

ten rodzaj mozaiki opus burbuncum - mozaika wykonywana ze zwykłych kamieni

opus tenalatum - z kostek wykonywanych przez człowieka

tesselae, tesserae - mała kostka, stosowano wino - kolorowe marmury, ceramikę, szkło

łatwiej naśladuje malarstwo

powstawały specjalizacje wśród artystów

• emdema - figury i tło - wstawia ozdoby - ma wydzielone pole kompozycyjne

• vermiculus - robaczki, kompozycja

• opus vermiculatum - b. małe kamyki, często wykonywane w pracowni

ok. II w. pne - opus sectile - pojawiają się mozaiki wykonywane tą tech. (od Seco, cere - ciąć), płytki kostki będą większe + wstawka emblemat w formie opus lenurum

używa się cienkich płytek kamiennych, różne kształty (m.in. we fragm.. posadzki)

opus signum - zatopienie kamyka w zagęszczonej zaprawie

w Rzymie stosowno

opus sectile, inaczej opus alexandrinum -> pochodzi od miasta Aleksandrii - od Ces. 222-235

stosowana od II w pne

wykonywana w barwach zielonej i czerwonej

opus tenalalum - przeniesiony przez artystów Greckich 2poł. II w.pne - sporządzana z różno-kolorowych marmurów

2.poł I w.ne - wykorzystywanie czarno-białego, opus tenalatum - tłumaczy się to chęcią obniżenia kosztów - zaczęto używać coraz większych kostek

embema vermatalum - z bardzo drobnych kostek

w końcu I w. pne - za pośrednictwem Egiptu w Rzymie powtarzają się mozaiki na ścianach. Od III w ne ścienne przeżywają w Rzymie rozkwit. Przeznaczone na ściany zew., wnętrza ścian zdobiono malowidłami. Stosowano do nich kostki, szkło i wylewano mury na płaską płytkę marmuru,

w całym imperium artysta posługiwał się wzornikami

tech mozaik stosują artyści wczesnochrześcijańscy

dopiero 313 możliwość wprowadzenia znanych motywów

od IV - mozaika gł. tech dekoracji ściennych

Kodeks Teodozjusza II 401-450 - zakazał umieszczania symboli,

438 - stąd pochodzi, rekonstrukcja na posadzce

Mozaiki antyczne	Mozaiki wczesnochrześcijańskie
podłogowa	Ścienna
Ścienna małego formatu, wiszą	Dużego formatu
Wykonywano z minerałów	Masy szklane
Szkło było białe	Niebieskie żółte i złote
Przedstawienia monumentalne	Motywy figuralne, przedstawienia religijne, znna martwa natura, ornament jako dekoracja wielka scena

Od IV - dominuje szkło, zerwanie kontrastu ze wsch. (kamienie)

Ulepszono tech. wykonywania szklanych kostek

V-VI - ok. 50 kolorów kostek

Prace zaczynano od zatwierdzenia projektu, ścianę pokrywano warstwą materiału

Zaprawę nakładano w 3-warstwach

Prace zaczynano od góry ściany w dół,

Tech mozaiki miała rozkwit: XVI - XVII, Włochy - Ruś - zachód Europy

Arabowie dowiadują się od Bizancjum

Obok szkła stosowano płytki ceramiczne, tendencja upodobnienia mozaiki do malarstwa,

XII/XIII - z Konstantynopola przedostaje się do Włoch

Szkoła wenecka: XII - kamienne, XIII - szkło

Przeniesiona do Florencji i Rzymu

XIII - XIV - maesti cosmatinata - wywodzi się stąd, ze byli spokrewnieni ze sobą - dekoracja przedmiotów, ambony, kolumny -był to rodzaj tech. kamiennej

Od XV - mozaika pod wpływem malarstwa,

XVI - wypierana przez malarstwo olejne i freski, które lepiej naśladują rzeczywistość

Poł. XVI - mozaika in preturo dura (rodzaj inkrustacji) - zw. Florencką lub Toskańską

Stosowana do zdobienia płyt stołowych i innych mebli

Klemens XI - smalty - różne kolory szkła (28 tys kolorów) - powołuje warsztat

XVIII - tech mozaiki sporządzane są ozdoby

Opus plumurum - mozaika z płaskich pól

Ok. 1700 - Włochy

XVIII i XIX - warsztaty watykańskie - pracują na eksport

Licemna - podkład papierowy za pomocą masy przyklejana, przenoszono na miejsce, wtłoczono w zaprawę - metoda ta bardzo ułatwiła transport mozaiki

Zaprawy - oil. (na suchym alicato nanoszonym oil lnianym)

WITRAZ

VITER - SZKLIĆ

Tech na gorąco

Wypełniając oprawy okienne - nawiązuje do tech olejnych w architekturze, witraż przepuszcza przez siebie światło

Okna płn - szkoło

Płd - ciemniejsze

Paleta nie powinna być duża, ale intensywna i skonturowana

Barwione szkło jest ołowiane listwy i konturówka

Komponenty witraża

Listwy - łączą poszczególne szyby - stanowią element przytrzymujący kompozycje

Konturówka - wykonano ornament barwa służąca przeniesienia rysunku na płaszczyznę

Ewolucja: zwiększona po dodaniu kolorowych szybek

Od XVI - szkło cięte, wcześniej rozgrzanym prętem żelazowym

Wywodzi się od tech mozaiki

Nazywana wcześniej (wzmianka) - o witrażach - selenit (odmiana)

405 - u pieta Prudencjusza, kolorowe szkło wprowadzone w kościele św. Pawła w Rzymie

IX - virteari - vitri factores

Pojawiają się ok. VIII - często byli to zakonnicy

Witraż figuralny - koń. X w - Reims - wzmianka z klasztoru 995 - ozdobienie okien scenami historycznymi,

1050 - 70 - Weissenburg w Eisass

przedstawienie głowy Chrystusa (muzeum w Stresburgu)

Frankonia jako stolica witrażu

XII - typ ognia mediolańskiego, maswerk odtwarza promieniste koło

Fenestrutor - nadal wytwarzał i wykorzystywał witraż

XII - dwie odmienne tendencje podejścia do witrażu

Suger - op. Saint Denis - bogactwo, przepych - świątynie powinny być bardzo udekorowane

Św. Bernard z Clairvaux - odmienne podejście, zakaz przedstawień figuratywnych op. cystersie

Tylko postać Chrystusa,

XIII - 2-typy kompozycyjne

Typ wykonywany we Francji - zajmujące większą powierzchnię okna, bogata tematyka ikonograficzna, duze postacie i formy archt.

Formy pośrednie

Polska - głw. ośrodek witraż wzornictwa

XIV - witrażystów zastępują cechy,

pod wpływem malarstwa - artyście dochodzą do efektów malarskich

XV - oświetlone okna o świeckich przestawieniach

XVI - witraż zanik a znajomość tech zanika/upada

2 poł XVIII - próby odwzorowania witraży, rozwój w sztuce secesyjnej (karton) Kraków

1. wykonanie projektu 1:10; 1:20

2. wykonanie kartonu - o oryginalnym wymiarze ostrołuku, nastraszy z XIV

3. sporządza się szablony na podstawie szkło docina się potem maluje się przy konturach

po wysuszeniu naklejamy

najlepsze wymiary kwater to 100/60 cm

GRAFIKA

• Grafeo - przyrząd do pisania

• grapho/grapheion - piszę

technika graficzna

przenoszenie rysunku na powierzchnię - matryce = materiał

to poddanie obróbce - dla odbitki

rycina odwrócona - obraz lustrzany

sztuka: czarno-biała, wiele odcieni szarości

są też ryciny barwne - gdzie do każdego koloru oddzielna matryca

bywa: kontur czarny, a wypełnienie kolorem

liczba z płytek odbitek - zależy od rodzaju matrycy

różnice w odbitkach zależ od: nacisku, farby, rodzaju papieru

stan / zmiany ryciny - wszelkie zmiany dokonane w rysunku w obrębie marginesów

• materiał: drewno, kamień, metal...

• sposób opracowania: rylce, trawianie

techniki graficzne:

• wg użytego materiału

• wg sposobu opracowania płyty

• wg. tech. druku (4-rodz)

rodzaje druków:

1. wypukły - tylko miejsca wypukłe (drzeworyt, gipsoryt, linoryt)

2. wklesły - farba jest wybierana - musi tu być silna prasa

tech ryte (miedzioryt, suchoryt, mezzotinta, sucha igła)

tech trawione (aquaforta, aquatinta, miękki werniks, kredkowa, kalografia)

tech strukturalne (calografia)

3. płaski - płaski rysunek, np. litografia

4. oddzielnie - sitodruk = farba przechodzi przez matryce

prasy

• pionowa - 1 cz. opuszczana

• pozioma - walcowa lub łuseczką (praca ręczna)

• do litografii

HISTORIA:

W Europie od XV w.

+ papier

+ drzeworyt, potem miedzioryt

Albrecht Dürer

nowożytne książkowe druku (np. Biblia Guntenberga)

½ XV (1450-1460) - szlafirunek krzyżowy - szlafuje się, to daje różne stopnie szarości

XVI - naturalne reprodukowanie dzieła

Chiaroscuro - drzeworyt światłocieniowy - dodatkowy klocek

XVIII - upada drzeworyt. Wzrost zainteresowania tech. wodnymi, np. aquaforta i miedziorytem, pacz Flandria (Rembrant, Rubens)

XVIII - to tech wiek niezależnych artystów/ we Fr - warsztaty książkowe

Powstaje miękki werniks, metoda kredkowa, mezzotinta

ustala się zasady nowoczesnego drzeworytu

1820 - wprowadza się płyty stalowe - staloryty

XIX - tech użytkowa (reprodukcja reklamy, znaczek pocztowy), a obok artystyczna

XX - udoskonalenie druku

Ok. 1939 - fotografia wypiera tech druku

Techniki

Druk wypukły

drzeworyt - znany w starożytności, np. do ozdabiania tkanin

I w. pne - Pomponius w Imagines - na papierowych zwojach,portrety

Od XIV - W Europ upowszechniony, np. w Burgundii

1418 - Bruksela, np. św. Madonna

1423 - św. Krzysztof

langowy - wzdłużny, wycinany wzdłuż słojów, (np. lipa, jabłoń, grusza... - miękkie)

XIX - storczowy/sztorcowy - cięte w poprzek

Różne rodzaje dłut

1779 - Thomas Bewick - sztorcowy druk - precyzyjne kreski (drewno bukowe, wiśnia... - mocne)

pocz. XVI - druk światłocieniowy - te same klocki a różne kolory

• 1508 - Niemcy

• 1516 - Włochy

ważne - aby dobrze położyć papier

barwy mogły się mieszać - przejścia światłocieniowe

drzeworyt biało liniowy - białoryt (negatyw druku)

gipsoryt - z gipsu

od XIX, '30-te XX - rozpowszechnione

linoryt - wycina się rysunek w linoleum linum deum - gruba tkanina pokryta, oil lniany, tj. sprężyste, b. wytrzymałe od gipsu, 3,5-4 mm rysunek

rysunek wykonywany: nożyczkami, igłami, nożykami

Druk wklęsły

miedzioryt - długa, cienka, ostra kreska, b. precyzyjna

tech stosowana już w XV w

Płn Europy `20/'30-te XV w

XV/XVI - rozwój

XVI - rozkwit, wyparł drewno do iluminacji

od XVI - miedzioryt punktowy - przez nakładanie punktów (jak piksele)

modelunek o drobnych przejściach - przy pomocy, np. ruletki, przez wybijanie

stemple wybijały dobrze punkty

XVIII - łączono z suchą igłą lub aquafortą

XVIII - wyparto miedzioryt

Odbitki - na wygładzonej płytce metalowymi narzędziami (rylec, ruletki, itp...)

bez chropowatych, ostrych brzegów - defekt usuwa się w kierunku cięcia kreski - wtedy się zasklepia

farba w druku wklęsłym - większy naciska na powierzchnie - aby wyciągnąć farbę z „luk”,

stosuje się rylce rąbkowe, pół-okręgłe

(dawne nazwy sztych, kopersztych, łac. cuprum - miedź, niem. Kupferstich)

Wywodzi się prawdopodobnie z próbnych odbitek otrzymywanych przy stosowaniu techniki niella

zadziory powstają po rytowaniu - ale się je usuwa

nadmiar farby na płycie usuwa się - ważne, aby była w rowkach

można sporządzić - niewiele, może kilka-set odbitek

suchoryt - sucha igła, stosowana już w XV w - np. tzw. Mistrz Księgi Domowej - rytował w miękkim metalu (np. ołów, cyna), potem Rembrant

od XVII - do retuszu aquarta

sucha igła tworzy zadziory - dają efekt rozmazania, najlepsze początkowe odbitki

ok. 12 odbitek, bo pod siła nacisku niszczą się zadziory, wiórki

mezzotinta: sztuka czarna, fr. maniere noire, wł. mezzotinto - półton,

nie jest tu ważna linia, ale płaszczyzna

Stosowany do reprodukcji lub obrazów - dużo obrazów (kopia światłocieni)

1640 - Druk metodą mezzotinty został wynaleziony przez Ludwiga von Siegena (1609-1680) w pierwszej połowie XVII w. Jego najwcześniejsza zachowana praca pochodzi z roku 1642 i jest portretem Amelii Elizabeth, księżnej Hessen-Kassel.

Największy rozkwit techniki nastąpił w Anglii i Wiedniu pod koniec wieku XVIII.

Potrzeba kilku płyt

Jako 1. - 1720 - Jacob Christoflel le Blon

W Anglii rozpowszechnia się

Nóż - chwiejak, pyta zachwiana, na zwilżony papier

Inne narzędzia, np. ruletka

Techniki trawione (kwasoryty)

AQUAFORTA - wł. acquaforte - mocna woda czyli kwas azotowy) - technika graficzna wklęsła,

Akwaforta - Adua Fortis - określenie na kwas

1513

np. Ussagraf - sztykarz

XVII - popularyzacja, np. Jacques Callot (francuski rysownik i grafik z Lotaryngii, tworzący w stylu manierystycznym)

Kompozycja długo trawione - głębokość, długo regulowane

Wypolerowaną płytkę metalu pokrywa się kwasoodpornym werniksem akwafortowym (+asfalt) - coś co nie ulega trawieniu, nie ryje się bezpośrednio w płycie - to wrzucone do kwasu:

Kwas azotowy lub chlorek żelazowy,

Usuwa się werniks

Farba trafia w głębienia wyżarte przez kwas

AQUATINTA - Akwatinta - odmiana techniki druku wklęsłego zbliżona do akwaforty, niegdyś stosowana jako jedna z metod odtwarzania obrazów i rysunków,

Tzw. barwiona woda, rysunek wykonywany pędzlem - w różnym natężeniu plam barwnych - wg regulacji czasu kwasowania

Kwasuje się płaszczyznowo,

1. - Jean-Baptiste Le Prince w Paryżu

1768 - zastosowano światłocień

od XVI - efekty światłocieniowe

Daniel Hoffer - korodował metal

XVIII - rozwój, np Francisco Goya (mistrz łączenia)

Trawiona całą powierzchnią płyta

Nakłada się kalafonie (żywica) - sproszkowane grudki

Jasne pkt na ciemnym tle + temp - rozpuszcza

Odwrotnie (negatyw) - zastosować sół kuchenną + temp - potem łatwo

• Trawienie stanowe - pokrywanie

• Trawienie roztwory kwasu - pędzlem (tworzywo) - na pkt

• Pasty oksydujące (utleniające)

Technika miękkiego werniksu (fr. vernis mou) jest techniką druku wklęsłego.

Technika miękkiego werniksu została wynaleziona (Zurych XVI/XVII)

Szwajcar/geograf Ditrich Meyer

Rozpowszechniona w połowie XVIII w. (Anglia)

Metalowa płyta +werniks + łój = tam rysunek (metalowym sztyftem, ołówkiem przez kalkę...)

(papier lub tkanina)

cz. miękkiego werniksu przylega do płyty

potem trawienie

efekt: rysunek + różnymi strukturami (tkanina, papier)

Formę drukową wykonuje się z metalowej płytki (np. cynkowej, miedzianej), która jest polerowana, a następnie dokładnie odtłuszczana. Pokrywa się ją, zazwyczaj za pomocą wałka, miękkim werniksem będącym odmianą werniksu akwafortowego. Odmienność w składzie polega na dodaniu 3 części łoju baraniego do 1 części werniksu akwafortowego, co nadaje mu dużą lepkość. Następnie na płytkę przykładany jest arkusz gruboziarnistego papieru, na którym wykonuje się rysunek za pomocą różnych narzędzi (ołówek, igła, ruletka, szmatka itp.). Dzięki posiadanej lepkości werniks przywiera do kartki odsłaniając te miejsca, które mają być poddane trawieniu. Na koniec blacha jest bardzo ostrożnie i powoli trawiona w roztworze kwasowym.

sposób kredkowy - daje efekt imitacji sangwiny maniere de crayon

1.1740 - Jean Charles Frangois

ulepszył: Gilles Demarteau

przy pomocy ruletek - kropkami

na metalową płytkę + werniks przenosi się ruletką rysunek - przypomina jakby kredką - sposób pastelowy (kilka płyt) - na kolorowym papierze

odprysk - tech cukrowa

1. Francja: Henri Braoquemond

na metalową płytkę - maluje się atramentem odpryskowym, atrament z wodą, cukier, guma za pomocą piórka, oówka

rysunek + werniks + woda z cukrem

cukier + temp. - rozpuszcza i odkrywa powierzchnię - tam trawienie

druk płaski - monotypia

(gr. monos = jeden, typos = odbicie) - artystyczna technika graficzna wyróżniająca się tym, że

pozwala na uzyskanie tylko jednej odbitki.

XVII - Giovani Benedetto castylione

wymaga rozprowadzenia farby po metalowej lub szklanej powierzchni/przypomina to litowanie

Na płycie maluje się oil lub drukuje - odbitka ręczna

Farba w całości z płyty na kartkę

Litografia - technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym, także odbitki wykonane tą techniką.

1798 - wynalazł Alojzy Senefelder (muzyk, potrzebował druku do nut)

z kamienia litowanego (kamienia wapiennego, ok. Monachium)

na wyszlifowanym kamieniu rysuje się wyżłobienia, werniksuje się, trawi

rysuje płynnym tuszem lub kredką

odbitka na suchym papierze

szereg oddzielnych płyt

W klasycznej litografii rysunek nanosi się zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym na kamień - gładko wypolerowany lub przetarty ostrym piaskiem, co daje efekt gruboziarnistej faktury na odbitce. Po wykonaniu rysunku powierzchnia kamienia jest zakwaszana słabym roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej. Dzięki temu nie zarysowane partie zostają uodpornione na zatłuszczenie farbą - stają się oleofobowe, a zarazem pozostają hydrofilne, czyli przyjmujące wodę. Wtedy właśnie rysunek zwilża się wodą, po czym nanosi się na niego farbę drukarską, którą przyjmują tylko niewytrawione, zatłuszczone wcześniej kredką lub tuszem, fragmenty. Odbitki wykonuje się przykładając zwilżony papier do kamienia stanowiącego matrycę i odbijając na prasie litograficznej, która ze względu na kruchość kamienia skonstruowana jest inaczej niż prasa używana w technikach metalowych.

1818 - płyta cynkowa = cynkografia

1830 - wielobarwna - chronolitografia

barwna litografia - dawna technika wielobarwnego druku litograficznego, w której każdy kolor na wielobarwnej odbitce uzyskiwany by z innej płyty litograficznej. Wynaleziona w XIX w. W następnym stuleciu wyparta przez offset. Terminem tym określa się także wielobarwną odbitkę wykonaną tą techniką.

Niello - metoda zdobienia przedmiotów metalowych, stosowana w złotnictwie. Wzór wyryty w metalu wypełnia się pastą złożoną z siarczków srebra, miedzi i ołowiu, a następnie poddaje polerowniu w celu uzyskania granatowego, czarnego lub szafirowo - czarnego rysunku, kontrastującego z tłem. Tech znana od starożytności, szczególnie popularna w średniowieczu.

Niello/nielno -

Nigellus - czerwony, ciemny

Niem.: Blachmal - Blachmalen

Do inkaustyki, złota

Egipt XVI w pne

Rzym

Z Bizancjum do Europy Zach

XV/XVI - Europa

XVI i XVII - w Polsce

Jest to dekoracyjny rysunek - wyryty (na 0,5 mm), wypełniony masą nielno (spoiwa metali, srebro, miedź, ołów) + siarka + boruks

Próbne odbitki - czy rysunek dobry, b. poszukiwane, bo zawierają fragm.. metali, które odzyskiwano i przetapiano - zysk

Dłutem - drzewort

Rylcem - miedzioryt

Wtłaczanie sztancą - sztancowanie

Masa - proszek, grawerunek b. obfity, nanoszony pędzlem, szpachelką, potem wypalane (by się przyłączyło), słaby ogień - masa nielno topi się po ostudzeniu - szlifowanie, połysk

Podobna, ale inna od emalii

Niello	EMALIA
Siarczki metali	Szkliwo-barwione
elastyczne	krucha
rozciągliwa	łamliwa, odpryskuje
matowe	szklisty połysk
wrażenie inkrustacji	nałożona
subtelniejszy rysunek, ciemniejszy	tendencja do prześwitywania

EMALIA

émail - szkliwo

pocz od Limoges., szkliwo mozaiki, wcześniej od szkła nieprzezroczystego

udawało enkaustykę, kameryzacje - drogie kamienie

V-VI popularna w Bizancjum.

(dawniej: szmelc, smalc) - technika zdobienia wyrobów metalowych, najczęściej złotych lub miedzianych, za pomocą szklistych powłok składających się z mieszaniny sproszkowanych minerałów (piasek, kreda, glina) oraz topników (boraks) z dodatkiem pigmentów, stopionej w temperaturze ok. 800-900°C w specjalnym piecu.

Niezbędny jest dobór odpowiedniego metalu, na którym będzie kładziona emalia. Temperatura topnienia tego metalu musi być wyższa, niż emalii oraz musi mieć współczynnik rozszerzalności cieplnej zbliżony do współczynnika emalii. Warunki te najlepiej spełnia złoto oraz miedź, natomiast srebro jest raczej rzadko stosowane z powodu dużej rozszerzalności.

Metal musi być odpowiednio opracowany poprzez wykonanie w różny sposób komórek i zagłębień, które wypełni się emalią. Następnie dokładnie się go oczyszcza, gdyż zabrudzenia i pozostałości kurzu mogą spowodować odpryśnięcie emalii. Sproszkowaną emalię miesza się z wodą, nanosi na metal i wypala. Następnym etapem jest powolne schnięcie wyrobu i polerowanie; czasem wypala się po raz kolejny.

Rodzaje emalii

Techniki emalierskie rozpowszechniły się we wczesnym średniowieczu, w Europie zachodniej rozwijały się głównie między XI a XIV wiekiem, przede wszystkim w ośrodkach nad Mozą i Renem oraz w Limoges.

W historii emalierstwa powstały liczne sposoby zdobienia tą techniką, m.in.:

• emalia drutowa, (emalia węgierska, siedmiogrodzka) z XIV w.

• na powierzchni przedmiotów układano wzory ze skręconych drutów, potem nakładano kolor, po wypaleniu - barwne wypełnienie, szkliwie wklęsły menisk

• - podobna do komórkowej, ale tutaj rysunek tworzy się z odpowiednio powyginanego drutu. Pola wypełnia się tylko do połowy wysokości, w efekcie czego druciane przegródki lekko wystają ponad powierzchnię emalii. Ten typ emalii powstał w XIV wieku, był bardzo popularny na terenie Siedmiogrodu od XV do XVII wieku (stąd jego nazwa).

• emalia komórkowa (przegródkowa, fr. cloisonné)

• - rysunek tworzy się na podłożu z przylutowanych pionowo cienkich blaszanych listewek. Pasta emalierska wypełnia wew. W efekcie powstają komórki, ograniczone ściankami blaszek, które wypełnia się różnymi kolorami. Odmiana ta była popularna w Bizancjum.

• emalia żłobkowa (zdobinowa, rowkowa, fr. champlevé)

• - komórki nie są tworzone na powierzchni metalu, ale są w nim wycinane w głąb. Emalia ta była popularna w XII i XII wieku, a głównymi ośrodkami jej produkcji były warsztaty w Limoges, nad Mozą i Renem. Wada - farba pęka

• czarna emalia - podobna do niella

• emalia nieprzeźroczysta: emalia drutowa, emalia komórkowa, emalia żłobkowa

• miejscami przylutowywano inną emalię - emalia mieszana

rubiny - kameryzacja

gwiazda - wycinane i wypełniane, przez wytrawienie, przy pomocy sztancy

• emalia reliefowa, przejrzysta, przeźroczysta - to prześwituje

• Komórka nierównomierna, różne efekty barwne, relief wgłębny:

• ciemniejsze - głębiej, b. kolorowe

• jaśniejsze - płyciej, mniej kolorowe

przejścia walorowe - emalia XIIIw Włochy, złotnictwo w XIV i XV - aż do dziś

• emalia ażurowa - b. przeźroczysta, jak witraż

• listwy jak do emalii komórkowej, położone na płytce, obustronnie szlifowana

• różnobarwne szkło

• emalia en sile sur verre - płytka kryształu, szkło przeźroczyste,

• drążono ją, potem wyściełano złotą płytką, a potem emalią (przeźroczystą lub nieprzeźroczystą), wypaloną szlifowano, złoty rysunek wypełniony kolorem - różny walor

• ok.1600 Nadreński warsztat - 1.mistrz

• emalia korpusowa - en rounde - Basse - obustronnie malowana, pokryta z ze. I dookoła,

• XV Burgundia

• pocz. w Polsce biżuteria renesansowa

• Do małych pełnoplastycznych korpusów figurek (ludzi, zwierząt), w obramowaniu ornamentalnym

• emalia limuzyńska (malarska) - metal pokrywany jest warstwą nieprzejrzystej, zazwyczaj ciemnej emalii i wypalany. Na taki podkład nakładano rysunek inną emalią, często przejrzystą i o różnej grubości. Uzyskiwano efekty bardziej malarskie.

• XV (ok.1400) Burgundia

• XV/XVI rozkwit

• Drobne - biżuteria i duże płaszczyzny

• Uformowany podkład z blachy, n to rysunek - kontrastowy kolor

• Na koniec - przeźroczyste - zabezpiecza - dodawano płatki złota - efekt błyszczenia

• XVIII - popularna: modne dekoracje przedmiotów użytkowych + miniatury

• Jasne tło (białe nieprzexroczyste) - malowano cienkim pędzelkiem, farby z czystych tlenków, na koniec warstwa zabezpieczająca

Metal - temperatura topienia metalu wyższa od skliwa

Rozszerzalność cieplna = równa rozszerzalni emalii

Najlepiej złoto, miedź, srebro - niewskazane, bo ma duża rozszerzalność cieplną - zły podkład

Powierzchnia metalu - barwny stop szkła + boraks + tlenek ołowiu

---