PRAWO KANONICZNE - ĆWICZENIA

1. Pojęcie prawa kanonicznego

W znaczeniu przedmiotowym to zbiór ustaw wydanych przez kompetentną władzę kościelną.

W znaczeniu podmiotowym to uprawnienie, jakie przysługuje wspólnocie Kościoła i jej członkom na podstawie kanonicznego prawa przedmiotowego.

2. Etymologia nazwy „prawo kanoniczne”

Nazwa ta pochodzi od słowa „kanon”, pierwotnie wyraz ten oznaczał sznur używany przy wznoszeniu budowli, w przenośni to `norma', `wzorzec'.

3. Cel prawa kanonicznego

• Strzec porządku w Kościele

• Pomagać Kościołowi realizować naczelną zasadę: „Zbawienie dusz najwyższym prawem”.

Usamodzielnienie się kanonistyki

Kanonistyka to nauka prawa kanonicznego. Przez długi czas była uprawiana razem z nauką teologii. Dekret Gracjana powstały ok. 1140 roku stanowi początek wyodrębniania się prawa kanonicznego, jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Uniwersytety zaczęły się mnożyć w różnych krajach począwszy od XIII wieku (Bolonia, Paryż, Akademia Krakowska). Następnie nauka prawa kanonicznego rozwijała się w seminariach duchownych, które zakładano z polecenia Soboru Trydenckiego (1545-1563). I Seminarium duchowne w Polsce założył w 1565 w Braniewie Sługa Boży Kardynał Stanisław Hozjusz.

5. KPK z 1917 roku

Dzieło kodyfikacyjne papieży Piusa IX, Piusa X i Benedykta XV, stąd KPK Pio-Benedyktyński. Promulgował go papież Benedykt XV 27. maja 1917 roku. Wszedł w życie 19 maja 1918. Przepisy w Kodeksie ujęto w krótkie i jasne normy. Liczył on 2414 kanonów.

6. KKKW z 1990 roku

Został opublikowany na wzór KPK z 1983. Zawiera on normy wspólne dla wszystkich obrządków wschodnich. Został on ogłoszony przez Jana Pawła II 18 października 1990 roku. Wszedł w życie 1 października 1991 roku. Obowiązuje on wszystkich katolików obrządków wschodnich, gdziekolwiek mieszkają w świecie.

7. KPK z 1983 roku

Dzieło kodyfikacyjne papieży Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła I i Jana Pawła II. Kodeks ten promulgował Jan Paweł II 25 I 1983, wszedł w życie 27 listopada 1983 roku. Nowy KPK opiera się na założeniu, że Kościół to cały lud boży (nauczanie Soboru Watykańskiego II (1962-1965). Uwzględniał hierarchiczną strukturę Kościoła, pojawiły się nowe instytucje, np. konferencje biskupów, rady kapłańskie czy duszpasterskie. Nowy KPK odwołał całkowicie KPK z 1917 roku. Zmniejszyła się liczba kanonów z 2414 do 1752. KPK z 1983 zakłada istnienie ustaw pozakodeksowych, np. dotyczących wyboru papieża. Zwiększono swobodę kościołów partykularnych. W wielu przypadkach KPK odsyła do prawa świeckiego danego kraju, jeżeli przepisy nie sprzeciwiają się prawu bożemu a prawo kanoniczne inaczej nie postanawia.

8. Struktura KPK z 1983 roku

• Konstytucja Apostolska - Sacrae disciplinae leges

• Wstęp

• VII Ksiąg:

• Normy ogólne

• Lud Boży

• Nauczycielskie zadanie Kościoła

• Uświęcające zadanie Kościoła

• Dobra doczesne Kościoła

• Sankcje w Kościele

• Procesy

• Spis Treści

Kanony w Kodeksie dzielą się na paragrafy a te na numery.

9. Źródła prawa kanonicznego

Źródła prawa kanonicznego

↓

↓

Istnienia (wewnętrzne, materialne) powołują prawo do życia, są jego przyczyną sprawczą (prawodawcy)

Poznania (zewnętrzne, formalne)

↓

↓

↓

↓

↓

I-wszo rzędne Boże

II-rzędne Ludzkie

- systemowe (wg zagadnień) - chronologiczne (wg dat)

- prywatne - publiczne (urzędowe) (mają zatwierdzenie władzy publicznej)

- prawdziwe - fałszywe (podpisane in. nazwiskiem)

↓

↓

powszechne

partykularne

10. Źródła ludzkie prawa powszechnego w Kościele:

1. Apostołowie

2. Papieże (kolejni biskupi Rzymu)

3. Stolica Apostolska (Biskup Rzymu i Kuria Rzymska)

4. Kolegium Biskupów

11. Źródła ludzkie prawa partykularnego w Kościele:

5. Konferencje biskupów

6. Synody partykularne (plenarne i prowincjonalne)

7. Biskupi diecezjalni

8. Sądy kościelne

9. Wyżsi przełożeni zakonu i kapituły generalne instytutów życia konsekrowanego

10. Społeczność ludzi wierzących

11. Osoby prawne (kapituły i uniwersytety kościelne)

12. Znaczenie opinii uczonych prawników

Ad. A. Apostołowie

Byli podstawą pierwotnej działalności Kościoła, posiadając prawdziwą jurysdykcję, wydawali zarządzenia dotyczące życia chrześcijańskiego i karności kościelnej.

Ad. B. Papieże (kolejni biskupi Rzymu)

Na mocy swego urzędu papież posiada w Kościele władzę najwyższą, pełną, bezpośrednią i powszechną - stanowi najważniejsze ludzkie źródło prawa kanonicznego, jedynie prawo boże (naturalne) i pozytywne ogranicza jego władzę.

Ad. C. Stolica Apostolska (biskup Rzymu i Kuria Rzymska)

Kuria Rzymska to ogół kongregacji, trybunałów i urzędów, którymi posługuje się papież w zarządzaniu całym Kościołem.

Styl Kurii Rzymskiej - stały sposób załatwiania i rozstrzygania przedłożonych jej spraw, czy to na drodze sądowej, czy administracyjnej, wprowadzony drogą praktyki lub zwyczaju.

Ad. D. Kolegium Biskupów

W sposób zwyczajny sprawuje swoja władzę, gdy biskupi działają rozproszeni po świecie, zachowując jednak łączność miedzy sobą i z papieżem, w sposób zaś uroczysty - zebrani na soborze powszechnym.

Sobór powszechny - to uroczyste zebranie biskupów, wchodzących w skład Kolegium Biskupiego, zwołane i kierowane przez Biskupa Rzymu i obradujące nad sprawami całego Kościoła, uchwały soboru powszechnego (deklaracje, dekrety, konstytucje) uzyskują moc obowiązującą po zatwierdzeniu i promulgowaniu przez papieża.

Dotychczas odbyło się 21 soborów powszechnych:

- 8 na Wschodzie

- 13 na Zachodzie

Najważniejsze z nich: Laterański III (1179), Laterański IV (1215), Trydencki (1545-63), Watykański II (1962-63)

Ad. E. Konferencje biskupów

Konferencja biskupów jest instytucją stałą, gromadzi biskupów jakiegoś kraju lub określonego terytorium w sprawach, w których obowiązuje prawo powszechne, albo określa szczególne polecenia Stolicy Apostolskiej, może wydawać dekrety ogólne: dekrety te otrzymują moc obowiązującą po przejrzeniu przez Stolicę Apostolską z chwilą prawnej promulgacji.

Ad. F. Synody partykularne

Synody partykularne to organ kolegialny mający władzę ustawodawczą w odniesieniu do własnego terytorium (synod plenarny - zebranie biskupów kliku prowincji kościelnych lub wszystkich prowincji danego kraju; synod prowincjonalny - zebranie biskupów jednej prowincji kościelnej); uchwały wydawane przez synod są promulgowane po uzyskaniu aprobaty Stolicy Apostolskiej.

Ad. G. Biskupi diecezjalni

Swoją władzę ustawodawczą wykonują w diecezji poprzez synody diecezjalne lub poza synodem diecezjalnym. Mogą wydawać ustawy partykularne wszelkiego rodzaju w granicach prawa powszechnego.

Synod diecezjalny to zebranie wybranych kapłanów oraz innych wiernych kościoła partykularnego, którzy świadczą pomoc biskupowi diecezjalnemu w sprawach władzy ustawodawczej. Przewodniczącym synodu jest biskup diecezjalny i jest on wyłącznym ustawodawcą synodu, pozostałe osoby posiadają tylko głos doradczy.

Ad. H. Sądy kościelne

Orzeczenie sądu ma moc wiążącą w stosunku do określonych osób w konkretnej sprawie.

Ad. I. Wyżsi przełożeni zakonni i kapituły generalne instytutów życia konsekrowanego.

Wyższy przełożony zakonu ma władzę wobec członków własnego instytutu.

Kapituła generalna to najważniejsza władza w instytucie zakonnym, ma moc stanowienia przepisów własnego prawa zakonnego, dokonywania modyfikacji w dziedzictwie i duchowości zakonu, podejmowania rozstrzygnięć w sprawach istotnych dla całego zakonu. W zakonach i zgromadzeniach kleryckich posiada władzę rządzenia.

Ad. J. Społeczność ludzi wierzących ustalająca zwyczaj prawny

Zwyczaj to prawo niepisane, norma prawna powstała w drodze uznania przez prawodawcę istniejącej, długotrwałej praktyki wiernych.

Ad. K. Osoby prawne (kapituły i uniwersytety kościelne)

Osoba prawna to zespół osób lub rzeczy, które na mocy ustawy lub nadania kompetentnej władzy ma zdolność prawną, czyli jest podmiotem praw i obowiązków. W kościele jest skierowana do celu odpowiadającego misji Kościoła, przekraczającego cel poszczególnych jednostek (np. klasztory, kapituły, uniwersytety, kościoły, fundacje, itp.)

Ad. L. Opinia uczonych prawników

Uczeni prawnicy nie sprawują władzy ustawodawczej, jednak ich opinia w interpretowaniu ustaw, w wyprowadzaniu z nich wniosków i opracowywaniu systemów prawnych była zawsze wysoko ceniona (kan. 19 KPK 1983)

12. Źródła poznania

Źródła poznania są to wszelkie środki służące do poznania prawa kanonicznego, a więc różnego rodzaju ustawy, dokumenty pisane, które zawierają przepisy kościelne.

1. Pisma papieskie, np. orędzia, encykliki, listy, bulle

2. Dokumenty soborowe: konstytucje, dekrety, deklaracje

3. Zbiory pseudoapostolskie, np. Didache, czyli Nauka 12 Apostołów

4. KPK 1917

5. KPK 1983

6. KKKW 1990

7. Corpus Iuris Canonici:

• Dekret Gracjana z ok. 1140 roku

• Dekrety Grzegorza IX

• Księga IV Grzegorza IX

• Klementyny (papież Klemens V)

• Ekstrawaganty Jana XXII

• Ekstrawaganty powszechne

8. Akta Stolicy Apostolskiej

9. Oficjalne orzeczenia Urzędu Nauczycielskiego Kościoła

10. Zbiory prawa rzymskiego

Konstytucje Apostolskie - Sacrae Disciplinae Leges

25 I 1959 rok - papież Jan XXIII ogłasza zamiar zreformowania kodeksu kanonicznego

1962-65 - Sobór Watykański II

Kościół diecezjalny

13. Pojęcie Kościoła partykularnego

Kościół partykularny (lokalny) - część Kościoła powszechnego, wyodrębniona część Ludu Bożego na czele z biskupem diecezjalnym, jako Pasterzem.

Kościół partykularny to przede wszystkim diecezja. Nazwa `diecezja' została przyjęta z prawa rzymskiego, gdzie oznaczała `zarządzać', `administrować'. W prawie z diecezją są zrównane:

• Opactwo terytorialne

• Prałatura terytorialna

• Wikariat apostolski | tereny

• Prefektura apostolska | misyjne

• Administratura apostolska erygowana (utworzona na stałe)

14. Kryteria, jakimi Stolica Apostolska kieruje się przy tworzeniu Kościołów partykularnych:

1. terytorium

2. obrządek (np. diecezja grecko-katolicka)

3. racje personalne (np. ordynariat wojskowy)

Kościoły partykularne tworzy władza najwyższa (papież i Kolegium Biskupów). Kościoły partykularne powinny być podzielone na parafie i dekanaty (kilka sąsiadujących ze sobą parafii). Kościoły partykularne uzyskują osobowości prawną z chwilą erygowania ich przez Stolicę Apostolską.

15. Pojęcie `biskupa'

Nazwa `biskup' pochodzi od greckiego słowa `episkopatus', czyli `patron', `obrońca', `nadzorca'.

1. biskup diecezjalny

Jego opiece powierzona została jakaś diecezja, (jeżeli została przyjęta jego rezygnacja z urzędu po ukończeniu 75 lat lub wcześniej z innych powodów, np. choroby, nosi on tytuł biskupa emeryta lub biskupa seniora)

2. biskup tytularny

Pełnią różne funkcje w Kościele, np. sekretarza konferencji biskupów, legata papieskiego, biskupa pomocniczego czy biskupa koadiutora.

16. Zasady dotyczące wyboru kandydata na biskupa

1. Zasada niezależności papieża przy mianowaniu biskupów.

2. Zasada obowiązku sporządzania listy kandydatów zdatnych na urzędy biskupie (lista powinna być przesyłana co 3 lata do Stolicy Apostolskiej)

3. Zasada procesu informacyjnego dotyczącego wyznaczonego kandydata na biskupa

4. Zasada wolności papieża wobec ewentualnej interwencji władzy świeckiej.

17. Wymagania na urząd biskupa

• Szereg przymiotów: niezachwiana wiara, dobre obyczaje, pobożność, pasterska mądrość i roztropność.

• Dobra opinia

• Przynajmniej 35 lat życia

• Przynajmniej 5 lat kapłaństwa

• Doktorat lub przynajmniej licencjat z Pisma Świętego, Teologii lub Prawa Kanonicznego

Zadania biskupa diecezjalnego

• Roztaczanie opieki pasterskiej nad wszystkimi wiernymi

• Troska o powołania kapłańskie i zakonne

• Troska o misje

• Czuwanie nad przestrzeganiem ustaw kościelnych

• Występowanie w imieniu diecezji

• Rezydowanie w diecezji (miesiąc urlopu)

• Wizytowanie diecezji (wizytacji podlegają osoby świeckie i duchowne, instytucje katolickie, np. stowarzyszenia i szkoły katolickie, obrazy świętych i miejsca święte znajdujące się w obrębie diecezji oraz księgi parafialne)

• Składanie papieżowi sprawozdań o stanie diecezji, co 5 lat

• Odwiedzanie Progów Apostolskich co 5 lat tzw. wizyty ad limina apostolorum (nawiedzanie grobu Św. Piotra i Pawła, spotkanie z papieżem, przedłożenie papieżowi sprawozdania oraz wizyta w kongregacjach i trybunałach Kurii Rzymskiej)

• Nauczanie (głoszenie homilii), uświęcanie (udzielanie sakramentów świętych, także odprawianie mszy świętej za powierzoną diecezję), rządzenie (wykonywanie władzy: ustawodawczej (osobiście), wykonawczej (osobiście lub prze wikariuszy generalnych lub biskupich), sądowniczej (osobiście lub przez wikariusza sądowego i sędziów)

19. Biskup pomocniczy i koadiutor

Biskupów pomocniczych (jednego lub kilku) Stolica Apostolska ustanawia zwykle na wniosek biskupa diecezjalnego, natomiast biskupa koadiutora z urzędu.

Biskupowi koadiutorowi przysługuje prawo następstwa, czyli w razie wakatu stolicy biskupiej staje się on od razu biskupem diecezji, dla której został ustanowiony, jeżeli zgodnie z przepisami prawa objął swój urząd.

20. Metropolita

Stoi na czele prowincji kościelnej. Jest arcybiskupem diecezji, którą kieruje. Powierzona mu diecezja jest kościołem metropolitalnym. Pozostałe diecezje, wchodzące w skład metropolii, noszą nazwę sufraganii. Nosi paliusz (jest to niewielka wełniana szarfa koloru białego, ozdobiona 6 krzyżykami koloru czarnego nakładana na ornat)

21. Kuria diecezjalna

Składa się z instytucji i osób, które świadczą biskupowi pomoc w zarządzaniu całą diecezją, a zwłaszcza w kierowaniu działalnością pasterską, w administrowaniu diecezją i wykonywaniu władzy sądowniczej.

22. Pojęcie instytutu życia konsekrowanego

1. elementy teologiczne

• całkowite oddanie się Bogu

• życie dla chwały Boga

• dążenie do doskonałości

elementy prawne

• stały sposób życia

• wolny wybór tego sposobu życia

23. Podział instytutów życia konsekrowanego

1. ze względu na zatwierdzenie władzy katolickiej

• na prawie papieskim (Stolica Apostolska)

• na prawie diecezjalnym (biskup diecezjalny)

ze względu na zarząd

• hierarchiczne (władzę sprawują przełożeniu różnych stopni, np. generał, prowincjał)

• niehierarchiczne

3. ze względu na świecenia

• kleryckie (pozostają pod zarządem duchownym)

• laickie (świeckie) żeńskie lub męskie

4. ze względu na regułę

• franciszkanie

• dominikanie

• benedyktyni

• cystersi

• ……..

5. ze względu na główny cel instytutu

• kontemplacyjne

• o charakterze apostolskim czynnym

24. Rady Ewangelickie

• Rada Czystości zawiera obowiązek doskonałej wstrzemięźliwości w celibacie

• Rada Ubóstwa zakłada zależność i ograniczenie w posiadaniu i korzystaniu z dóbr niematerialnych

• Rada Posłuszeństwa zakłada całkowite podporządkowanie własnej woli prawowitym przełożonym

25. Nowicjat

Jest konieczny w każdym zakonie, ma na celu poznanie kandydata, zaś on poznaje życie zakonne. Trwa rok. Wymagania wobec kandydata:

• Musi mieć ukończone 17 lat

• Brak węzła małżeńskiego

• Brak przymusu, bojaźni, podstępu

• Katolik (chrzest, bierzmowanie), dobra intencja (chce poświęcić życie Bogu)

26. Obowiązki członków instytutów życia zakonnego

• Obowiązki wynikające ze ślubów

• Zachowanie prawa wewnętrznego (reguła i konstytucje zakonne)

• Liturgia godzin

• Umartwianie i pokuta

• Ubiór zakonny - habit (wyjątek: zakony bezhabitowe)

• Praktyki pobożne (msza święta, różaniec, adoracja Najświętszego Sakramentu, czytanie Pisma Świętego)

• Życie wspólne (przebywanie w klasztorze)

27. Struktura Kurii Diecezji

• Wikariusz generalny - biskup pomocniczy lub kapłan pomocniczy biskupa diecezjalnego w zarządzaniu całą diecezją

• Wikariusz biskupi - jego władza jest ograniczona: do określonego terytorium albo do określonych spraw, albo do wiernych jakiegoś obrządku

• Kanclerz - czuwa nad sporządzaniem i wysyłaniem pism kurialnych oraz strzeże ich w archiwach (archiwum diecezjalne - tajne)

• Wicekanclerz

• Notariusze - pisma przez nich podpisane nabierają urzędowego charakteru

• Rada ds. ekonomicznych - organ w odniesieniu do spraw majątkowych w diecezji

• Ekonom - opiekun i administrator majątku diecezjalnego

• Rada kapłańska - organ doradczy biskupa, reprezentujący duchowieństwo diecezjalne

• Kolegium Konsulatorów - organ złożony z wybranych kapłanów z Rady Kapłańskiej

• Rada duszpasterska - złożona z wybranych wiernych (także świeckich) służy biskupowi pomocą w rozpoznawaniu potrzeb duszpasterskich

Parafia → dekanat → diecezja

↓ ↓ ↓

proboszcz dziekan/wikariusz biskup diecezjalny

rejonowy

↓ ↓ ↓

powołuje biskup powołuje papież

28. Obowiązki proboszcza

• Nauczanie

• Uświęcanie

• Rządzenie

• Występowanie w imieniu parafii

• Prawo do urlopu (obowiązek rezydowania)

• Troska o wiernych

• Strzeżenie archiwum

• Prowadzenie ksiąg parafialnych

• Obowiązek odprawiania mszy świętej za parafian

29. Rektor Kościoła

Kapłan, któremu biskup diecezjalny zlecił opiekę nad Kościołem, który został wybudowany dla jakieś społeczności, np. akademickiej.

30. Wikariusz

31. Kapelan

Kapłan, któremu biskup diecezjalny powierzył opiekę pasterską nad jakąś grupą wiernych, np. wojskowy, więzienny, szpitalny

32. Struktura sądu kościelnego

Najwyższym sędziom w Kościele jest papież. W diecezji - biskup diecezjalny.

• Oficjał - wikariusz sądowy (odpowiednik Prezesa Sądu) |

• Wiceoficjał - pomocniczy wikariusz sądowy |

• Sędziowie diecezjalni | powołuje

• Obrońca węzła małżeńskiego (może być świecki) |

• Promotor sprawiedliwości | ich

• Notariusze sądowi (protokolanci) |

• Audytorzy (zbierają materiał dowodowy odpowiednik śledczych) | biskup

• Biegli sądowi (psycholodzy, psychiatrzy, seksuolodzy) |

• Adwokaci kościelni |

• Pełnomocnik sądowy

• Kurator sądowy

Każdy pracownik sądu kościelnego przed objęciem urzędu składa przysięgę, że swoje zadania wypełni wiernie i sumiennie oraz że nikomu nie wyjawi pisma procesowego.

33. Niemożność zarządzania diecezją - przyczyny

• Uwięzienie (osadzenie w więzieniu, areszt domowy)

• Wydalenie (usunięcie biskupa z diecezji, połączone z zakazem powrotu do niej)

• Wygnanie (przymusowe opuszczenie kraju)

• Niezdatność (choroba psychiczna lub fizyczna uniemożliwiająca kierowanie diecezją)

34. Wakat Stolicy Biskupiej

• Śmierć biskupa diecezjalnego

• Rezygnacja z urzędu (przyjęta przez papieża - 75 lat albo wcześniej z powodu choroby)

• Pozbawienie urzędu biskupiego podane do wiadomości biskupa diecezjalnego

• Przeniesienie go na inny urząd

35. Konferencja biskupów

KEP - Konferencja Episkopatu Polski

1. pojęcie

• instytucja stała

• gromadzi biskupów wspólnie realizujących swoje pasterskie zadania

• swoim zasięgiem obejmuje cały kraj lub określone terytorium

członkowie

• biskupi diecezjalni danego kraju

• ci, którzy w prawie są zrównani z biskupami diecezjalnymi (opat, prałat, wikariusz apostolski, prefekt, administrator apostolski)

• biskupi koadiutorzy

• biskupi pomocniczy

• pozostali biskupi tytularni pełniący na danym terytorium zadania zlecone im przez Stolicę Apostolską lub przez Konferencję Biskupów (nuncjusz apostolski)

3. statut

Każda konferencja biskupów powinna sporządzić własny statut, który należy przedłożyć Stolicy Apostolskiej do przejrzenia

4. zebrania plenarne

Zebrania plenarne mogą być zwyczajne (w oznaczonym czasie) lub nadzwyczajne (w razie pilnej potrzeby)

5. kompetencje ustawodawcze, np.:

kan. 502 §3 - Konferencja Episkopatu może zarządzić, by zadania konsulatorów zostały powierzone kapitule katedralnej

kan. 772 §2 - Gdy idzie o przekazywanie nauki chrześcijańskiej przez radio lub telewizję, należy zachować przepisy wydane przez Konferencję Episkopatu

kan. 284 - Duchowni powinni nosić odpowiedni strój kościelny, wg przepisów wydanych przez Konferencję Episkopatu, a także zwyczajów miejscowych zgodnie z przepisami prawa.

---