Tadeusz KĘSOŃ
STAN WOJNY A STAN WOJENNY
PRZYGOTOWANIE PAŃSTWA DO FUNKCJONOWANIA W WARUNKACH STANÓW NADZWYCZAJNYCH I W STANIE WOJNY
Zasadniczymi funkcjami państwa, jest ochrona jego niepodległości, suwerenności, nienaruszalności terytorium oraz zapewnienie wolności i praw człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli. Ponieważ jednak państwo musi sprawnie funkcjonować nie tylko w warunkach pokoju, ale również w warunkach zagrożeń swojego bezpieczeństwa, stąd też ustawa zasadnicza oprócz grupy ustaw związanych bezpośrednio z obronnością (załącznik 1) zawiera również regulacje dotyczące wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanów nadzwyczajnych oraz decydowania o stanie wojny, a także obszary, w których w drodze ustaw muszą zostać określone zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych.
Stan wojny - jako instytucja prawna uregulowana została w Konwencji Haskiej w 1907 roku. Podstawowe artykuły Konwencji zawiera załącznik 2. Konwencja Haska przewiduje wypowiedzenie wojny i określone skutki w stosunku do państw obcych, a także - poprzez instytucję stanu wojennego - skutki w stosunkach wewnętrznych państwa. Stosownie do postanowień Konwencji, stan wojny nie jest równoznaczny z walką zbrojną, jednocześnie konwencja wyklucza prowadzenie wojny prewencyjnej. Na czas wojny mianuje się Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, można ustanowić sądy wyjątkowe i tryb doraźny.
W prawie międzynarodowym stan wojny nie musi oznaczać prowadzenia (rozpoczęcia) walki zbrojnej, chociaż w sensie prawnym w zakres wojny wchodzą wszelkie przejawy walki zbrojnej. Podobnie jak w definicji konfliktu zbrojnego, mogą ją prowadzić również strony nie będące podmiotami uznanymi na arenie międzynarodowej i może toczyć się chociaż działania wojenne nie zostały oficjalnie wypowiedziane. Za moment rozpoczęcia wojny uznaje się moment zerwania stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych. Również koniec działań wojennych nie jest równoznaczny z zakończeniem wojny.
W nauce o stosunkach międzynarodowych zjawisko wojny interpretowane jest przez analogię do procesów zachodzących w rozwoju stosunków i dynamiki zmian systemu międzynarodowego. Stosuje się tu dwa podejścia. Z jednej strony wojna jest skutkiem niedoskonałości działania całości lub pewnych struktur systemu międzynarodowego. Źle funkcjonujący system prowadzi do powstawania powtarzających się sytuacji konfliktowych, których rozwiązanie na pewnym etapie może dokonać się tylko przez wojnę. Zapobieganie wojnie polegać powinno na budowaniu skutecznego i prawidłowo funkcjonującego systemu międzynarodowego. Z drugiej strony zakłada się, że wojna jest integralną częścią systemu, w związku z tym spełnia określoną rolę w systemie i jej funkcje są identyfikowalne.
We współczesnym prawie wojennym cztery konwencje genewskie z 1949 r. zawierają postanowienia, które mają na celu jak największe rozszerzenie zakresu ich stosowania. Chodzi o to, by ich postanowienia przestrzegały nie tylko państwa, które podpisały konwencje, ale także i inne państwa wojujące. Konwencje genewskie obowiązują więc:
w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego zatargu zbrojnego między stronami,
we wszystkich przypadkach okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron, nawet gdyby ta okupacja nie napotykała żadnego oporu zbrojnego;
jeżeli jedno z państw biorących udział w konflikcie nie jest stroną konwencji, to i tak państwa będące jej stronami pozostaną związane jej postanowieniami w stosunkach wzajemnych;
państwa te będą również związane postanowieniami konwencji wobec państwa nie będącego jej stroną, jeżeli przyjmie ono i będzie stosowało jej postanowienia.
Prawo wojenne stanowi zespół norm regulujących walkę zbrojną państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego. Większość jego regulacji, zwłaszcza te dotyczące zapewnienia ochrony ludności cywilnej lub rannych i chorych, stanowią bezwzględnie obowiązujące normy prawa międzynarodowego. Oznacza to, że ich naruszenie jest zbrodnią międzynarodową. Prawo wojenne ma na celu zapewnienie jak najbardziej humanitarnego charakteru wojny. Chociaż ze względu na konieczność ochrony ofiar działań wojennych obecnie w prawie międzynarodowym występuje tendencja do szerokiego stosowania prawa wojennego również w przypadku konfliktów zbrojnych, to jednak w rozważaniach teoretycznych, aby właściwie pojmować kwestie proceduralne stanu wojny, należy rozgraniczyć i nie traktować tożsamo dwóch pojęć: wojny i konfliktu zbrojnego.
Podstawową konsekwencją wypowiedzenia wojny jest zmiana dotychczas obowiązujących między państwami stosunków pokojowych na stosunki wojenne. Między państwami wojującymi następuje zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, a umowy międzynarodowe zawarte na czas pokoju bądź przestają obowiązywać, bądź ulegają zawieszeniu. Podstawowe pojęcia z zakresu prawa wojennego zawiera załącznik 3.
Początek wojny, zgodnie z konwencjami genewskimi, wymaga uprzedniego ostrzeżenia. Może mieć ono postać umotywowanego wypowiedzenia wojny lub ultimatum. Ultimatum oznacza oświadczenie jednego państwa skierowane do drugiego, w którym żąda ono spełnienia ściśle określonych warunków w oznaczonym czasie (z reguły kilku - kilkudziesięciu godzin) - pod groźbą wojny. Z historii wiadomo, iż państwa nie zawsze przestrzegają tych postanowień konwencji genewskich. Wskazać tu można chociażby napaść Niemiec na Polskę, która zapoczątkowała II wojnę światową.
Prowadzenie wojny wiąże się z reguły z okupacja wojenną. Jest ona przejściowym zajęciem przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowieniem tam faktycznej władzy. Na terytorium okupowanym, poza prawem miejscowym, obowiązuje prawo międzynarodowe. Prawo to wskazuje czego okupantowi czynić nie wolno i zakazy te mają znaczenie bezwzględne. Dla przykładu - okupantowi nie wolno przesądzać losu terenu zajętego. Ma on też obowiązek poszanowania życia i godności człowieka, praw rodziny oraz przekonań religijnych. Nie może też zmuszać ludności do udzielania jakichkolwiek informacji istotnych z punktu widzenia obronności państwa, ani do udziału w operacjach wojskowych skierowanych przeciwko ich państwu. Ponadto okupantowi nie wolno dokonywać masowych lub indywidualnych przesiedleń.
Zakończenie wojny poprzedza zakończenie działań wojennych, które może przybrać postać rozejmu lub kapitulacji. Rozejm oznacza zawieszenie wszystkich operacji wojennych w odróżnieniu od zawieszenia broni, które dotyczy zawieszenia operacji wojennych tylko na oznaczonym miejscu. Rozejm ma na celu rozpoczęcie przygotowań do rozmów nad przyszłym traktatem pokojowym. Kapitulacja natomiast zawiera w sobie element całkowitego zaprzestania działań wojennych z elementem jednoczesnego poddania się nieprzyjacielowi.
Koniec wojny należy natomiast łączyć z chwilą wejścia w życie traktatu pokojowego lub faktycznym nawiązaniem przez państwa walczące stosunków pokojowych. Traktat pokoju zawiera przede wszystkim postanowienia dotyczące likwidacji skutków stanu wojny, czyli np. odszkodowań, restytucji oraz postanowienia odnoszące się do ograniczenia potencjału wojennego pokonanego państwa.
Wprowadzenie stanu wojny jest adresowane do innego państwa (agresora), a także społeczności międzynarodowej Zgodnie z postanowieniami art. 116 ust. 1. Konstytucji RP w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju decyduje Sejm, a jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, uprawnienia o postanowieniu o stanie wojny ma Prezydent RP (art. 116 ust. 2). Istotą stanu wojny nie jest wprowadzenie szczególnych zmian w wewnętrznym porządku państwa, a oddziaływanie zewnętrzne na płaszczyźnie prawa międzynarodowego.
Z punktu widzenia prawa międzynarodowego dla zabezpieczenia stosunków pokojowych ważnym jest, aby kroki nieprzyjacielskie nie rozpoczynały się bez uprzedniego zawiadomienia oraz aby stan wojny był notyfikowany bez zwłoki mocarstwom neutralnym.
Wprowadzenie stanu wojny może mieć jedynie charakter obronny, poprzez np. rozpoczęcie działań zbrojnych, zerwanie stosunków dyplomatycznych, ograniczenie praw obywateli państwa - strony konfliktu itp., ponieważ zgodnie z art. 116 ust. 2 Konstytucji RP ,,Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji”.
Ta norma konstytucyjna daje szczególne uprawnienia Prezydentowi do dysponowania, w określonej sytuacji zaistniałej w państwie i w ściśle określonym czasie, uprawnieniami przynależnymi zarówno władzy ustawodawczej, jak i władzy wykonawczej. Podkreślić należy, iż tylko Prezydent został wyposażony w takie kompetencje, co potwierdza kluczową jego rolę w systemie bezpieczeństwa narodowego.
Stan wojny nie pociąga za sobą bezpośrednich skutków dla sytuacji wewnętrznej państwa, chyba, że zostanie dodatkowo wprowadzony stan wojenny. Inną kwestią specyficzną zarówno dla stanu wojny jak i stanu wojennego jest funkcjonowanie sądów. Sądy doraźne i wyjątkowe mogą działać jedynie w przypadku stanu wojny i stanu wojennego, choć nie jest to wyrażone dosłownie w Konstytucji.
Zakończenie stanu wojny następuje przy zawarciu pokoju, co jest wyłączną prerogatywą Sejmu. Stan pokoju następuje poprzez zawarcie odpowiedniej umowy międzynarodowej.
Okres wojny i wynikająca stąd specyfika kierowania państwem i jego obroną wymaga przyjęcia zasady jednoosobowego dowodzenia i ponoszenia jednoosobowej odpowiedzialności. Stąd też Konstytucja daje Prezydentowi szczególne uprawnienia w tym zakresie tj. - najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych, zarządzanie powszechnej mobilizacji i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP, mianowanie na czas wojny Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, wydawanie w okresie stanu wojennego rozporządzeń z mocą ustawy.
Oprócz stanu wojny, Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. w rozdziale XI omawia zasady wprowadzania w Polsce trzech typów stanów nadzwyczajnych: stanu wojennego, stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej (art. 228 ust. 1).
Stan nadzwyczajny to taki stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym część obowiązujących regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wstępuje regulacja wyjątkowa.
W literaturze przyjmuje się, iż z norm konstytucyjnych wyprowadzić można sześć zasad odnoszących się jednolicie do wszystkich sytuacji stanu nadzwyczajnego (zasady stanowią niejako "aksjomaty" ustawowych regulacji stanów nadzwyczajnych):
1) Zasada wyjątkowości oznacza, że stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko jeśli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające (art. 228 ust. 1).
2) Zasada legalności oznacza, że:
wprowadzenie stanu nadzwyczajnego może nastąpić tylko na podstawie ustawy i musi nastąpić w formie rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości (art. 228 ust. 2),
treść stanu nadzwyczajnego musi określać ustawa, w szczególności dotyczy to zasad działania organów władzy publicznej oraz zakresu, w jakim mogą zostać ograniczone prawa oraz wolności człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych (art. 228 ust. 3).
straty majątkowe poniesione w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, a wynikające z ograniczenia praw i wolności jednostki powinny zostać wyrównane przez państwo. Nie jest to obowiązek absolutny, bo art. 228 ust. 4 mówi, iż ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania tych szkód; wydanie takiej ustawy jest więc raczej politycznym (moralnym), a nie prawnym obowiązkiem ustawodawcy. Przyjąć należy, iż stosowna regulacja może być zawarta albo w odrębnej ustawie o wyrównywaniu strat majątkowych poniesionych czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego lub też przewidywać ją mogą ustawy o poszczególnych stanach nadzwyczajnych.
3) Zasada proporcjonalności - oznacza, że działania podejmowane w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, a więc w pierwszym rzędzie, ograniczenia praw i wolności jednostki - "muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia" (art. 228 ust. 5). Innymi słowy, działania niewspółmiernie ingerujące w sytuację prawną jednostki nie znajdują podstawy w instytucji stanu nadzwyczajnego.
4) Zasada celowości - oznacza, że działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego "powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa" (art. 228 ust. 5).
5) Zasada ochrony podstaw systemu prawnego - oznacza, że w okresie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać, a tym bardziej uchwalać na nowo ustaw regulujących pewne szczególnie delikatne materie, takich jak Konstytucja, ustawy wyborcze oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. W czasie stanu nadzwyczajnego utrzymany też zostaje monopol ustawodawczy Sejmu - żaden inny organ nie może przejąć wykonywania funkcji ustawodawczej wyjątek dopuszczono tylko w odniesieniu do stanu wojennego (art. 234).
6) Zasada ochrony organów przedstawicielskich oznacza, że w czasie stanu nadzwyczajnego, a także w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie można (art. 228 ust. 7):
a) skrócić kadencji Sejmu;
b) przeprowadzić referendum ogólnokrajowego;
c) przeprowadzić wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyborów Prezydenta, a wybory do organów samorządu terytorialnego można przeprowadzić tylko tam, gdzie nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego.
odpowiednio ulega też przedłużeniu kadencja tych organów.
Stan wojenny może zostać wprowadzony tylko w trzech sytuacjach (art. 229):
zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa;
zbrojnej napaści na terytorium RP;
jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.
Zgodnie z art. 234 Konstytucji: "Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5” a mianowicie dotyczące: zasad działania organów władzy publicznej; ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela; podstaw, zakresu i trybu wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. Jednocześnie działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent na wniosek Rady Ministrów. Oba organy władzy wykonawczej muszą więc działać zgodnie: Prezydent nie może wprowadzić stanu wojennego bez wniosku Rządu, ale nie ma też obowiązku uczynić takiemu wnioskowi zadość.
Rozporządzenie nabiera mocy bezpośrednio po podaniu go do wiadomości publicznej. Następnie, ale nie później niż w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia, Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi do zatwierdzenia. Sejm może rozporządzenie zatwierdzić albo uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 231).
Stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa (art. 229). Jeżeli występuje "bezpośrednie, zewnętrzne zagrożenie państwa” (art. 136), Prezydent - na wniosek Prezesa Rady Ministrów - zarządza powszechna lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej.
Stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, co wynika z zewnętrznego charakteru sytuacji, której rozwiązaniu ma służyć.
Treścią stanu wojennego będzie wprowadzenie odpowiednich przekształceń do przepisów regulujących funkcjonowanie aparatu państwowego i sytuację prawną obywatela. Uściślenie ich zakresu nastąpiło w ustawie z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 156, poz. 1301, z późn. zm.).
Zgodnie z postanowieniami Konstytucji ww. ustawa uściśla tryb wprowadzania i znoszenia stanu wojennego, zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych.
Konstytucja przewiduje jednak pewne ogólne ograniczenia.
Wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do zawieszenia funkcjonowania parlamentu. Jedynym dopuszczalnym odstępstwem jest udzielenie Prezydentowi, na wniosek RM prawa wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, ale tylko w granicach wyznaczanych zasadami legalności, proporcjonalności i celowości i tylko wtedy, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenia (art. 234).
Wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do zawieszenia funkcjonowania trybunałów i sądów (tworzenie sądów wyjątkowych lub wprowadzenie trybu doraźnego dopuszczalne jest tylko w "stanie wojny", ale nie w stanie wojennym - art. 175 ust. 2).
Konstytucja enumeratywnie określa w art. 233 ust. 1 jakie prawa i wolności człowieka i obywatela nie mogą zostać ograniczone. Ograniczenie praw i wolności człowieka i obywatela nie może mieć charakteru dyskryminacji (art. 233 ust. 2).
Okres wojny i wynikająca stąd specyfika kierowania państwem i jego obroną wymaga przyjęcia zasady jednoosobowego dowodzenia i ponoszenia jednoosobowej odpowiedzialności. Wskazane przy omawianiu stanu wojny kompetencje Prezydenta oraz zadania dotyczące suwerenności i bezpieczeństwa predysponują Prezydenta do kierowania obroną państwa w okresie zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie wojny. Pomimo tego, że zgodnie z art. 146 Konstytucji, to Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne państwa, jednakże w tym przypadku zostaje zachowany element współdziałania dwóch ośrodków władzy wykonawczej. Regulują to zapisy art. 10 ustawy o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej.
Jeżeli w czasie stanu wojennego wystąpi konieczność obrony państwa, obroną tą kieruje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej we współdziałaniu z Radą Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wojennego w szczególności:
postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o przejęciu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania;
postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP);
określa, na wniosek Rady Ministrów, zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego;
może mianować, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;
zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych;
uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpośrednich działań wojennych.
Zatwierdzane i wydawane przez Prezydenta dokumenty stanowią podstawę do realizacji przedsięwzięć oraz planowania zamierzeń w sferze polityki bezpieczeństwa narodowego, jak również w sferze podejmowania czynności mających na celu doskonalenie systemu obronnego państwa.
Istotnym elementem funkcjonowania państwa w stanie wojennym jest to, że organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji.
Ostatnim elementem jaki należy jeszcze zasygnalizować, są ograniczenia wolności i praw, jakie wprowadza w rozdziale 4 ustawa o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych .... . Są to m.in.:
nakaz noszenia dowodu tożsamości, zakaz zmiany miejsca pobytu bez odpowiedniego zezwolenia;
zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych, strajków;
zawieszenie działalności stowarzyszeń. Partii politycznych, związków zawodowych, których działalność może utrudnić realizację działań obronnych;
wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej;
wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych;
zajęcie lub zarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu.
Należy jeszcze dodać, że stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, a zniesiony zostaje dopiero po ,,przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa.” (art. 8 ustawy o stanie wojennym ...).
Zarówno Konstytucja jak i omówione ustawy nie są jedynymi aktami prawnymi w oparciu, o które administracja rządowa realizuje zadania umożliwiające skuteczne funkcjonowanie państwa w stanie wojny czy też w stanach nadzwyczajnych.
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 205, z późn. zm.) w art. 2 stwierdza, że „Umacnianie obronności Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowanie ludności i mienia narodowego na wypadek wojny oraz wykonywanie innych zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony należy do wszystkich organów władzy i administracji rządowej oraz innych organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych, a także do każdego obywatela w zakresie określonym w ustawach”.
Proces wykonywania zadań obronnych - rozumianych zarówno jako zadania planistyczne jak i organizacyjne przygotowujące struktury państwa do funkcjonowania w stanach innych niż pokój - przez organy administracji rządowej określony został przez Radę Ministrów, która przyjmując akty wykonawcze, m.in. do art. 6 ust. 2 oraz art. 18 ustawy o powszechnym obowiązku obrony stworzyła właściwe warunki do skutecznego włączenia się podsystemu pozamilitarnego do realizacji zadań systemu obronnego państwa. Zestawienie wybranych aktów prawnych regulujących spektrum wykonywania zadań obronnych przez ograny administracji rządowej zawiera Załącznik 4.
Stosownie do postanowień aktów wykonawczych do ustawy o powszechnym obowiązku obrony ministrowie mają obowiązek tworzenia warunków organizacyjnych i technicznych planowania oraz wykonywania zadań obronnych przewidzianych do realizacji przez dział administracji rządowej, którym dany minister kieruje oraz przez kierowników podległych i nadzorowanych przez niego jednostek organizacyjnych.
Realizowane przez ministrów zadania obronne dotyczą nie tylko współdziałania i wykonywania zadań na rzecz sił zbrojnych oraz współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC - Civil Military Co-operation), ale przede wszystkim pozamilitarnych przygotowań obronnych.
Zadania te obejmują przedsięwzięcia:
określania warunków i trybu finansowania zadań obronnych;
planowania operacyjnego i programowania obronnego;
przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym stanowisk kierowania w stałej siedzibie i w zapasowym miejscu pracy;
tworzenia systemu stałych dyżurów na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa;
występowania o nałożenie świadczeń osobistych i rzeczowych dla potrzeb realizacji zadań obronnych w czasie pokoju, mobilizacji i w czasie wojny.
ochrony obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa;
organizowania systemów obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania i powiadamiania o skażeniach promieniotwórczych;
przygotowania i wykorzystania transportu morskiego, kolejowego, samochodowego, lotniczego, żeglugi śródlądowej oraz infrastruktury drogowej i kolejowej na potrzeby obronne państwa;
przygotowania i wykorzystania systemów łączności na potrzeby obronne państwa;
przygotowania i wykorzystania publicznej i niepublicznej służby zdrowia na potrzeby obronne państwa;
organizacji szkolenia obronnego w państwie;
prowadzenia przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego kontroli realizacji zadań obronnych wykonywanych przez jednostki organizacyjne i przedsiębiorców;
realizowania Planu Mobilizacji Gospodarki;
gromadzenia i przechowywania rezerw mobilizacyjnych.
Ogólne ramy realizowania zadań obronnych wynikających ze Strategii Bezpieczeństwa Obronnego i Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej określają Wytyczne Rady Ministrów do programowania przygotowań obronnych. Wytyczne, stanowią podstawę do opracowania planów operacyjnych funkcjonowania działów administracji rządowej (POFDAR) oraz programów pozamilitarnych przygotowań obronnych (PPPO), które zawierają sposoby finansowania przewidywanych do zrealizowania przedsięwzięć umożliwiających wykonanie obronnych przez organy administracji rządowej. Tryb planowania obronnego - Załącznik 5.
5 listopada 2007 r. Rada Ministrów przyjęła nową wersję Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP. Strategia rozwija najważniejsze kwestie dotyczące bezpieczeństwa zawarte w Konstytucji RP. Wskazuje priorytety w bezpieczeństwie. Jednym z najważniejszych celów strategicznych bezpieczeństwa narodowego jest zapewnienie niepodległości i nienaruszalności terytorialnej RP oraz suwerenności decyzji dotyczących życia narodu, jego organizacji i ustroju państwa. Zgodnie ze Strategią system bezpieczeństwa państwa musi gwarantować nie tylko bezpieczeństwo wewnętrzne i militarne, ale również społeczne, ekonomiczne czy ekologiczne. Zgodnie ze Strategią istotne jest również zapewnienie obywatelom możliwości korzystania z konstytucyjnych wolności, praw człowieka. Strategia wskazuje kierunki, dla systemu bezpieczeństwa narodowego, który powinien gwarantować szybkie i sprawne działanie w każdych warunkach oraz umożliwić reagowanie na wszelkiego typu zagrożenia i kryzysy - zarówno wewnętrzne jak zewnętrzne. Tym samym Strategia określa zagrożenia, które skutkować mogą wprowadzeniem stanów nadzwyczajnych, a nawet stanu wojny.
Dokumentem wykonawczym do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP jest „Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna Rzeczypospolitej Polskiej” (PSDO RP). Dyrektywa precyzuje zagrożenia i sposób reagowania. Określa działania struktur wojskowych i cywilnych systemu bezpieczeństwa narodowego w warunkach kryzysu polityczno-militarnego i wojny, w tym również zadania realizowane w odpowiedzi na zagrożenia atakami terrorystycznymi. Dokument ten stanowi jednocześnie podstawę do planowania tych działań, stosownie do przyjętych sytuacji planistycznych i scenariuszy reagowania obronnego państwa.
PSDO RP jest najważniejszym dokument w dziedzinie planowania strategiczno-obronnego - identyfikuje zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa oraz ustala sytuacje planistyczne i scenariusze reagowania obronnego RP. Jako priorytetowe kierunki przygotowań systemu bezpieczeństwa państwa przyjmuje przeciwdziałanie zagrożeniom, jakie niesie współczesny międzynarodowy terroryzm, przestępczość zorganizowaną, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia oraz niestabilność regionalną. W dyrektywie uwzględnia się uwarunkowania wynikające z członkostwa Polski w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, w tym sojusznicze oceny zagrożeń i sytuacje planistyczne - z zachowaniem aspektów narodowych wynikających z polskich priorytetów w zakresie bezpieczeństwa. Dokument ten określa również kierunki przygotowań organizacyjno-planistycznych dla wszystkich struktur wykonawczych systemu obronnego państwa, zarówno Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, jak i administracji publicznej, a także przedsiębiorców mających szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa. Mają one na celu właściwe przygotowanie tych podmiotów do sprawnej realizacji zadań w warunkach kryzysu polityczno-militarnego, w tym również w sytuacji zagrożenia atakami terrorystycznymi i w stanie wojny.
Wprowadzanie w życie przedsięwzięć stanów nadzwyczajnych zapewnia system podnoszenia gotowości obronnej państwa. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej państwa (Dz. U. Nr 219, poz. 2218) ustala się trzy stany gotowości: stan stałej gotowości obronnej państwa, stan gotowości obronnej państwa stanu kryzysu, stan gotowości obronnej pastwa czasu wojny - (§ 2.ust. 1).
Stan stałej gotowości obronnej państwa utrzymuje się w czasie pokoju, gdy nie stwierdza się istotnych zagrożeń zewnętrznego bezpieczeństwa państwa - (§ 3 ust. 1). W stanie tym są realizowane zadania planistyczne, organizacyjne, szkoleniowe i kontrolne, mające na celu utrzymywanie w sprawności systemu obronnego państwa - (§ 3 ust. 2).
Stany nadzwyczajne - stan wyjątkowy a po części stan wojenny - związane są ze stanem gotowości obronnej państwa czasu kryzysu. Wprowadza się go w razie zaistnienia zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa wymagającego uruchomienia wybranych elementów systemu obronnego lub zadań ustalonych dla tego stanu - (§ 4 ust. 1). W stanie tym są realizowane zadania zapewniające przygotowanie do przeciwdziałania zewnętrznym zagrożeniom bezpieczeństwa państwa oraz usuwanie skutków ich wystąpienia - (§ 4 ust. 2).
Bezpośrednio ze stanem wojennym i przygotowaniem do stanu wojny związany jest trzeci ze stanów gotowości obronnej, a mianowicie stan gotowości obronnej państwa czasu wojny. Zgodnie z postanowieniami (§ 5 ust. 1) stan ten wprowadza się w celu odparcia bezpośredniej zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. W stanie gotowości obronnej państwa czasu wojny realizuje się zadania umożliwiające przeprowadzenie powszechnej mobilizacji, wprowadzenie stanu wojennego oraz pełne rozwinięcie systemu obronnego państwa do odparcia agresji militarnej - (§ 5 ust. 2).
Realizacje zadań związanych z podwyższaniem gotowości obronnej państwa koordynują ministrowie i wojewodowie zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie ogólnych zasad wykonywania zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony. (Dz. U. Nr 16, poz. 152).
Organizacyjne i praktyczne przygotowanie struktur państwa, do skutecznego wykonania przedsięwzięć realizowanych w warunkach stanu wojennego i wojny podnoszenia gotowości obronnej państwa, zapewnia system planowania obronnego ustanowiony postanowieniami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 152, poz. 1599, z późn. zm.).
Przez planowanie obronne należy rozumieć ustalanie sposobów wykonywania zadań obronnych przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego oraz wykorzystania w tym celu niezbędnych sił i środków, obejmujące planowanie operacyjne
i programowanie obronne.
Planowanie operacyjne - jest to ustalenie sposobów czynności dotyczących przygotowania i działania organów administracji rządowej i organów samorządu terytorialnego w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny, ujętych w formie zestawów zadań operacyjnych, a także ustalenie sił i środków niezbędnych do ich wykonania.
Programowanie obronne - to ustalanie zadań obronnych realizowanych w czasie pokoju, na dziesięcioletni okres planistyczny rozpoczynający się w roku nieparzystym, ujętych w formie przedsięwzięć rzeczowo-finansowych, w celu utrzymania i rozwoju potencjału obronnego państwa oraz przygotowania Sił Zbrojnych, organów administracji rządowej i organów samorządu terytorialnego do działania w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny, a także projektowanie środków budżetowych przeznaczonych na ten cel.
W ramach planowania operacyjnego sporządza się (§ 5 ust. 1 ww. rozporządzenia):
Plan Reagowania Obronnego Rzeczypospolitej Polskiej, który sporządza Minister Obrony Narodowej;
plany operacyjne funkcjonowania działów administracji rządowej, które sporządzają ministrowie kierujący działami administracji rządowej;
plany operacyjne funkcjonowania centralnych organów administracji rządowej i jednostek organizacyjnych, podległych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów albo ministra, które sporządzają te organy i kierownicy tych jednostek;
plany operacyjne funkcjonowania województw, które sporządzają wojewodowie;
plany operacyjne funkcjonowania urzędów marszałkowskich, które sporządzają marszałkowie województw;
plany operacyjne funkcjonowania powiatów i miast na prawach powiatów, które sporządzają starostowie i prezydenci miast;
Plan Operacyjny Funkcjonowania Miasta Stołecznego Warszawy, który sporządza Prezydent miasta stołecznego Warszawy;
plany operacyjne funkcjonowania gmin i gmin o statusie miasta, które sporządzają wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast;
plany operacyjne Sił Zbrojnych;
plany szczególnej ochrony obiektów ważnych dla bezpieczeństwa i obronności pastwa.
W planach operacyjnych ujmuje się (§ 6 ust. 1 ww. rozporządzenia):
ocenę zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa oraz w zależności od szczebla organu sporządzającego ocenę zagrożeń w sferze jego właściwości;
zamiar reagowania obronnego państwa lub zamiar realizacji zadań operacyjnych organu sporządzającego;
zestawy zadań operacyjnych przeznaczonych do wykonania przez organ sporządzający wraz z terminami ich wykonania oraz podmioty wiodące i współdziałające;
przedsięwzięcia i procedury dotyczące podwyższania gotowości obronnej państwa;
przedsięwzięcia i procedury związane z przygotowaniem i funkcjonowaniem systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa.
W ramach programowania obronnego, co cztery lata, na dziesięcioletni okres planistyczny rozpoczynający się w roku nieparzystym, sporządza się (§ 9 ust. 1 ww. rozporządzenia):
Program Pozamilitarnych Przygotowań Obronnych RP, który sporządza Minister Obrony Narodowej:
Program Doskonalenia Obrony Cywilnej, który sporządza Szef Obrony Cywilnej;
programy pozamilitarnych przygotowań obronnych i programy doskonalenia obrony cywilnej :
działów administracji rządowej, które sporządzają ministrowie kierujący działami administracji rządowej;
urzędów obsługujących centralne organy administracji rządowej będące dysponentami części budżetowych, które sporządzają te organy;
województw, które sporządzają wojewodowie;
W programach obronnych ujmuje się (§ 10 ust. 1 ww. rozporządzenia):
wymagania wobec pozamilitarnych przygotowań obronnych na dziesięcioletni okres obowiązywania programu;
przedsięwzięcia rzeczowo-finansowe w zakresie utrzymywania i doskonalenia struktur pozamilitarnych systemu obronnego państwa, dotyczące:
przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym;
zaspokajania potrzeb Sił Zbrojnych i sojuszniczych sił zbrojnych, w tym m.in.: realizacji celów Sił Zbrojnych i Wymagań długookresowych i zadań wynikających z obowiązków państwa gospodarza (HNS);
przygotowania infrastruktury państwa, dla potrzeb realizacji zadań obronnych i militaryzacji;
przygotowania ochrony obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa;
organizacji szkolenia obronnego;
organizacji kontroli wykonywania zadań obronnych;
projektowane nakłady na pozamilitarne przygotowania obronne w ciągu dziesięcioletniego okresu obowiązywania programu.
W ramach planowania obronnego przeprowadza się okresowe przeglądy obronne, które obejmują (§ 12 ust. 1 ww. rozporządzenia):
analizę danych liczbowych i opisowych ocen stanu przygotowań obronnych, które sporządzają dysponenci części budżetowych w formie Narodowego Kwestionariusza Pozamilitarnych Przygotowań Obronnych;
ocenę Sił Zbrojnych oraz możliwości realizacji przez nie zadań, którą sporządza Minister Obrony Narodowej;
ocenę pozamilitarnych przygotowań obronnych RP, którą sporządza Minister Obrony Narodowej;
ocenę przygotowań w zakresie ochrony ludności i obrony Cywilnej, którą sporządza Szef Obrony Cywilnej Kraju
Raport o stanie obronności Rzeczypospolitej Polskiej, który sporządza Minister Obrony Narodowej
Przedstawione w niniejszym opracowaniu rozważania dotyczące stanu wojennego i stanu wojny w oparciu o zapisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wskazały podstawowe różnice pomiędzy stanem wojny i stanem wojennym. Odniesienie tych pojęć oraz procedur z nich wynikających do przepisów międzynarodowych oraz definicji podstawowych pojęć dotyczących wojny i konfliktu zbrojnego pokazało złożoność materii, ale umożliwiło usystematyzowanie problemu. Rozszerzenie rozważań prawa konstytucyjnego do przepisów międzynarodowych potwierdziło zgodność polskich regulacji prawnych ze standardami międzynarodowymi.
Ponieważ przepisy konstytucyjne wymagają implementacji do prawodawstwa krajowego, a następnie przygotowania państwa do funkcjonowania struktur państwa w warunkach stanów nadzwyczajnych, wskazano podstawowe dokumenty dotyczące bezpieczeństwa narodowego przyjmowane przez Radę Ministrów i wydawane przez Prezydenta RP, a także zasadnicze akty prawne dotyczące wykonywania zadań obronnych w ramach powszechnego obowiązku obrony.
Z punktu widzenia państwa, przygotowanie jego struktur do realizowania zadań w warunkach stanów nadzwyczajnych i stanu wojennego jest warunkiem koniecznym do zapewnienia niepodległości i nienaruszalności terytorium Polski oraz zapewnienia bezpieczeństwa obywateli .
Załącznik 1
Obszary związane z obronnością, które zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. muszą być uregulowane ustawowo:
zakres obowiązku służby wojskowej (art. 85 ust. 2);
zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, oraz ustawa określająca zasady pobytu obcych wojsk na terytorium RP oraz zasady przemieszczania się ich przez to terytorium (art. 117);
kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, o której mówi art. 134 ust. 4 (art. 134 ust. 4 stanowi: "Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa").
Ad. 1.
Obowiązek obrony Ojczyzny, którego szczególną postacią jest obowiązek służby wojskowej należy do kategorii podstawowych obowiązków obywateli, które ustawodawca podniósł do rangi zasady konstytucyjnej. Powołany wyżej przepis stwierdza, że zakres obowiązku służby wojskowej określać ma ustawa. Konstytucja przewiduje ponadto ustawową regulację zasad odbywania służby zastępczej przez obywateli, którym przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej (art. 84 ust. 3).
Ad. 2.
Art. 117 Konstytucji przewiduje, że zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicami kraju oraz zasady pobytu obcych wojsk na terytorium RP i zasady przemieszczania się ich przez to terytorium określić mają ustawy lub ratyfikowane umowy międzynarodowe. Taka konstrukcja normy konstytucyjnej powoduje, że powyższa materia może być regulowana zarówno przez ustawy jak i przez ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Pierwsza z wyżej wymienionych kwestii stała się już przedmiotem ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa (Dz. U. Nr 162, poz. 1117). Nie oznacza to jednak, iż w jakimś zakresie nie może ona podlegać regulacjom umowy międzynarodowej.
Ad. 3.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. dokonuje zasadniczej reformy systemu kontroli sił bezpieczeństwa państwa. Odmiennie niż w Małej Konstytucji Prezydentowi nie przysługuje kompetencja sprawowania: ogólnego kierownictwa w dziedzinie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. Zgodnie z art. 146 ust. 4 pkt 7,8 i 11 to Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, a także sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej. Niemniej jednak, Konstytucja przyznaje Prezydentowi pozycję "najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych" (art. 143 ust. 1), choć zastrzega zarazem, że w czasie pokoju zwierzchnictwo to jest sprawowane za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej (art. 134 ust. 2). Oznacza to, iż pozycja "najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych" de facto nie jest tożsama z rzeczywistym dowództwem w armii, lecz ma raczej wymiar symboliczny. Jednocześnie jednak uznać należy, iż Prezydentowi przysługuje prawo do informacji i konsultacji we wszystkich ważniejszych sprawach. W tym celu Prezydent powołuje Radę Bezpieczeństwa Narodowego, jako organ doradczy w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa (art. 135).
Trzeba zatem podkreślić, iż przewidziana w art. 134 ust. 4 ustawa określająca kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej musi uwzględniać określony ww. przepisami system kontroli sił bezpieczeństwa państwa.
Załącznik 2
Konwencja Haska - podstawowe artykuły
Artykuł 1
Układające się mocarstwa uznają, iż kroki wojenne między nimi nie powinny się rozpoczynać bez uprzedniego i niedwuznacznego zawiadomienia, które będzie mieć formę bądź umotywowanego wypowiedzenia wojny, bądź formę ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny.
Artykuł 2
Stan wojny powinien być mocarstwom neutralnym bez zwłoki zakomunikowany i wywrze swe skutki w stosunku do nich dopiero po otrzymaniu notyfikacji, która może być uskuteczniona nawet za pomocą telegrafu. Wszakże nie mogą neutralne państwa powoływać się na nieotrzymanie tego zawiadomienia, jeżeli było ustalone w sposób niewątpliwy, że o stanie wojny istotnie wiedziały.
Artykuł 3
Artykuł 1-szy niniejszej konwencji wywrze skutek na wypadek wojny między dwoma lub kilkoma państwami układającymi się. Artykuł 2-gi obowiązuje w stosunkach pomiędzy jednym państwem układającym się, znajdującym się w stanie wojny, a mocarstwami neutralnymi, również do konwencji należącymi.
Artykuł 4
Niniejsza konwencja zostanie jak najprędzej ratyfikowana. Dokumenty ratyfikacyjne złożone będą w Hadze. Pierwsze złożenie ratyfikacji będzie stwierdzone przez protokół, podpisany przez przedstawicieli mocarstw, które biorą w nim udział, oraz przez Holenderskiego Ministra Spraw Zagranicznych. Następne złożenia dokumentów ratyfikacyjnych wykonywać się będą za pomocą notyfikacji pisemnej na imię Rządu Holenderskiego z załączeniem dokumentu ratyfikacyjnego. Należycie zaświadczona kopia protokółu, dotyczącego pierwszego złożenia ratyfikacji, notyfikacji wspomnianych w ustępie poprzednim, jako też dokumentów ratyfikacyjnych będzie natychmiast doręczona staraniem Rządu Holenderskiego i drogą dyplomatyczną mocarstwom zaproszonym na II-gą Konferencję Pokojową, jak również innym mocarstwom, które przystąpią do konwencji. W wypadkach, wskazanych w poprzednim ustępie, wspomniany Rząd zakomunikuje im również datę, w której notyfikację otrzymał.
Artykuł 5
Mocarstwa nie sygnujące mogą przystąpić do niniejszej Konwencji. Mocarstwo, które pragnie przystąpić, pisemnie notyfikuje swój zamiar Rządowi Holenderskiemu, przesyłając akt o przystąpieniu, który będzie złożony w archiwach wspomnianego Rządu. Rząd ten prześle natychmiast wszystkim innym mocarstwom zaświadczoną kopię notyfikacji i aktu przystąpienia, podając datę, w której otrzymał tę notyfikację.
Artykuł 6
Niniejsza konwencja stanie się obowiązującą dla mocarstw, które wezmą udział w pierwszym złożeniu ratyfikacji, w 60 dni po dacie zaprotokołowania tego złożenia ratyfikacji, zaś dla mocarstw, które ratyfikują lub przystąpią później, w 60 dni po otrzymaniu przez Rząd Holenderski notyfikacji o ich ratyfikacji lub przystąpieniu.
Artykuł 7
Gdyby która z Wysokich układających się Stron zechciała wypowiedzieć powyższą konwencję, wypowiedzenie to winno być notyfikowane pisemnie Rządowi Holenderskiemu, który natychmiast prześle innym mocarstwom poświadczone kopie tejże notyfikacji, równocześnie komunikując im datę, w której tę notyfikację otrzymał.
Wypowiedzenie to obowiązuje tylko w stosunku do mocarstwa, które zgłosiło je i wchodzi w życie po roku od chwili otrzymania o tym notyfikacji przez Rząd Holenderski.
Załącznik 3
Podstawowe zasady prawa wojennego
Wojna jest stosunkiem między państwami, a nie między ludnością jednego a drugiego państwa.
Wojujące strony nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi. Kwestie te podlegają obowiązującym normom prawa międzynarodowego. Regulacja ta wynika z tzw.: klauzuli Martensa, zgodnie z którą w przypadkach nie objętych przepisami obowiązującymi ludność i strony wojujące pozostają pod ochroną i władzą zasad prawa narodów, wypływających z zwyczajów ustanowionych między cywilizowanymi narodami oraz zasad ludzkości i wymagań sumienia publicznego.
Zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika i narzucenie mu swej woli. Dlatego też środki szkodzenia nieprzyjacielowi stosowane w walce powinny być ograniczone do osiągnięcia tego celu;
Obowiązuje wyraźne rozróżnienie między siłami zbrojnymi, a ludnością cywilną, między obiektami bronionymi a niebronionymi, między celami wojskowymi, a niewojskowymi. Działania wojenne powinny być prowadzone przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika, a nie przeciwko ludności.
Działania wojenne mogą być prowadzone tylko przez siły zbrojne. Składają się one z osób walczących, które tworzą armię regularną, siły porządkowe, korpusy ochotnicze. Do sił zbrojnych zaliczamy również osoby nie walczące. Będzie to personel sanitarny, korespondenci wojenni, kapelani, itp.;
Uczestnicy powstania masowego, aby być traktowani jako członkowie sił zbrojnych, muszą spełniać następujące warunki: jawnie nosić broń oraz przestrzegać praw i zwyczajów wojennych.
Zakazane jest: atakowanie lub bombardowanie nie broniących się miast, osiedli i budynków; stosowanie broni chemicznej i bakteriologicznej, łącznie z bronią jądrową, stanowiące tzw. broń masowej zagłady; używanie broni zatrutej i trucizn. Nie wolno zdradziecko ranić lub zabijać osób nie należących do ludności lub do armii nieprzyjacielskiej, nie wolno ranić lub zabijać nieprzyjaciela, który złożywszy broń, albo też nie dysponując już środkami obrony, prosi o łaskę. Zakazem objęte jest też ogłaszanie, że nikomu nie będzie darowane życie oraz używanie broni, pocisków lub innych środków, mogących zadawać zbyteczne cierpienia (amunicja dum-dum i na granicy stabilności). Nie wolno także niszczyć lub konfiskować własności nieprzyjacielskiej, chyba że wymaga tego konieczność wojenna.
Chorzy i ranni podczas wojny, powinni być traktowani w sposób humanitarny oraz leczeni przez tę stronę konfliktu, we władzy której się znajdują. Zabronione jest dokonywanie wszelkich zamachów na ich życie, w szczególności zaś dobijanie ich lub świadome pozostawianie bez opieki lekarskiej. Ochronie podlegają stałe zakłady służby zdrowia, szpitale i ruchome formacje sanitarne oraz transporty chorych, rannych i sprzętu sanitarnego. Prawo do ochrony tych obiektów przestaje obowiązywać, jeżeli wbrew zadaniom humanitarnym używa się ich do działań na szkodę nieprzyjaciela.
Jeńcy wojenni są członkami sił zbrojnych państwa wojującego, którzy znaleźli się we władzy nieprzyjaciela. Powinni być oni traktowani w sposób humanitarny. Osoby te pozostają pod ochroną prawa międzynarodowego od chwili dostania się pod władzę nieprzyjacielską, aż do momentu ich uwolnienia i ostatecznej repatriacji, która powinna nastąpić niezwłocznie po zakończeniu działań wojennych. Prawo międzynarodowe nie zakazuje ucieczki jeńca wojennego.
Neutralność w wojnie - w wojnie lądowej neutralność danego państwa oznacza, że jego terytorium staje się nienaruszalne. W konsekwencji nie wolno prowadzić na nim żadnych działań wojennych, przeprowadzać oddziałów wojskowych, transportów broni czy żywności oraz werbować oddziałów przeznaczonych do walki. Jeżeli na terytorium neutralnym znajdują się oddziały wojskowe stron walczących, obowiązkiem państwa neutralnego jest ich internowanie.
W wojnie morskiej - państwa wojujące muszą szanować suwerenne prawa państw neutralnych. Okręty wojenne mogą przebywać na wodach państwa neutralnego jednakże prawo międzynarodowe zakazuje i uznaje za pogwałcenie neutralności dopuszczenie się jakichkolwiek kroków nieprzyjacielskich na wodach terytorialnych państwa neutralnego Zakazane jest także zatrzymywanie przez okręty wojenne państw wojujących na tych wodach statków handlowych. Wojujący nie mogą też w neutralnych portach tworzyć morskich baz operacyjnych, a zwłaszcza zakładać stacji radiowych. Obowiązkiem rządu neutralnego jest zastosowanie wszelkich środków, które mogłyby przeszkodzić w wyekwipowaniu lub uzbrojeniu okrętów stron wojujących.
W wojnie powietrznej - państwo neutralne ma obowiązek powstrzymywania się od udzielania pomocy państwom wojującym. Statki powietrzne państw wojujących nie mogą na terytorium powietrznym państwa neutralnego prowadzić działań wojennych lub dokonywać wrogich aktów. Nie mogą także przelatywać przez to terytorium ani bombardować go.
Załącznik 4
WYBRANE AKTY PRAWNE REGULUJĄCE WYKONYWANIE ZADAŃ OBRONNYCH PRZEZ OGRANY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej - zatwierdzana przez Prezydenta RP w dniu 13 listopada 2007 r. (RM przyjęła 5.11.2007 r.);
Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna - wydawana w drodze postanowienia Prezydenta RP z dnia 12 marca 2004 r. (M.P. Nr 16, poz. 255);
Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz.205, z późn. zm.);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie ogólnych zasad wykonywania zadań obronnych w ramach powszechnego obowiązku obrony (Dz. U. Nr 16, poz. 152);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 152, poz. 1599);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej państwa (Dz. U. Nr 219, poz. 2218);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz. U. Nr 98, poz. 978);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U. Nr 181, poz. 1872, z późn. zm.);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 2004 r. w sprawie świadczeń osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U. Nr 229, poz. 2307, z późn. zm.);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w razie w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz. U. Nr 203, poz. 2081);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie reklamowania od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz. U. Nr 210, poz. 2136);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie przygotowania i wykorzystywania systemów łączności na potrzeby obronne państwa (Dz. U. Nr 180, poz. 1855);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie szkolenia obronnego (Dz. U. Nr 16, poz. 150, z późn. zm.);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli wykonywania zadań obronnych (Dz. U. Nr 16, poz. 151);
Wytyczne Rady Ministrów do programowania przygotowań obronnych na lata 2007-2012 - z dnia 11 października 2005 r.
Por. art. 228 ust. 3 Konstytucji RP.
Z. Cesarz, Współczesne problemy polityczne świata, Wyd. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1993, s. 30 - 31.
A. Gałganek, Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. Supercykle i wojna Hegemoniczna, Wyd. naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 1992, s. 92.
Konflikt zbrojny obejmuje wszelkie przejawy walki zbrojnej między państwami nawet wówczas, gdy wojna nie została wypowiedziana.
Wojna oznacza zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych, czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich aktów skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie. Istniejącą wówczas między tymi państwami sytuację określa się jako stan wojny. Natomiast walka zbrojna oznacza działania wojenne. Stan wojny nie zawsze jest równoznaczny z walką zbrojną i odwrotnie. Mogą bowiem toczyć się działania wojenne bez formalnego aktu wypowiedzenia wojny, lub może istnieć stan wojny, gdy nie toczy się już walka zbrojna.
L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 1998, ss. 356 ÷ 364.
Prezydent RP podpisał Strategię Bezpieczeństwa Narodowego RP 13 listopada 2007 r. Tym samym zastąpiła ona dokument z 2003 r.
W dniu 12 marca 2004 r. Prezydent RP, na wniosek prezesa Rady Ministrów, na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP, podpisał postanowienie o wydaniu PSDO RP (MP z 2004r. Nr 16, poz. 255).
Przedsięwzięcia te wchodzą w zakres planowania operacyjnego i opisane są przez poszczególne podmioty systemu obronnego państwa w ich planach operacyjnych funkcjonowania.
por. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 1998, s. 233.
10