Substancje przeciwbólowe i przeciwzapalne stosowane w medycynie dawnej i współczesnej

Henryk St. Różański Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego Katedra Medycyny Społecznej Zakład Historii Nauk Medycznych 61-771 Poznań ul. Sieroca 10 Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Roman Meissner

Wprowadzenie

Ból i stan zapalny to reakcje patofizjologiczne zwiastujące w organizmie zaburzenia homeostazy i stres (strein). Ból jest to wrażenie zmysłowe (nerwowe) indukowane na skutek pobudzenia receptorów bólowych w nabłonkach i w tkance łącznej narządów. Ból informuje nas o nieprawidłowościach w czynnościach fizjologicznych i strukturalnych tkanek lub całych narządów. Zawiaduje o uszkodzeniu, a także o sile działającego impulsu wewnętrznego lub zewnętrznego. Dzięki bólowi uruchomione zostają procesy ochronne i obronne organizmu zapobiegające nieodwracalnemu uszkodzeniu ciała - strainowi plastycznemu (w ujęciu teorii stresu wg Levitt'a z 1972 roku). Ból zawiaduje tym samym o chorobie, czyli zaburzeniach homeostazy.      Jeżeli przyjmiemy teorię stresu wg Selye'go (z 1950 roku), to możemy śmiało powiedzieć, że ból wyzwala reakcję alarmową w ustroju. Zatem każdy czynnik stresowy wywołujący ból powoduje reakcję alarmową. W 1929 roku Walter Bradford Cannon (1871-1945) wprowadził termin i pojęcie homeostazy. Zdaniem Cannon'a homeostaza jest wewnątrzustrojowym stanem równowagi (równowaga w środowisku wewnętrznym) procesów życiowych i parametrów fizykochemicznych tkanek, organów i układów narządów. Dzięki homeostazie organizm uzyskuje indywidualizację i stałość środowiska wewnętrznego, pomimo nieustannej ingerencji zmiennych czynników środowiskowych. Organizm poprzez homeostazę sprzeciwia się entropii, czyli stanowi nieuporządkowania materii. Homeostaza jest możliwa dzięki integracji strukturalno-fizjologicznej organizmu oraz koordynacji procesów biochemicznych w ustroju. Te z kolei prawidłowości zapewnia układ humoralny i nerwowy. Wszelkie zmiany w środowisku zewnętrznym uruchamiają procesy kompensacyjne (wyrównujące, równoważące) mające na celu przywrócenie stanu równowagi fizjologicznej. Mechanizmy utrzymujące homeostazę działają na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Z jednej strony ból powinien ostrzegać przed potencjalnymi zagrożeniami i trwałymi zaburzeniami, z drugiej jednak może przyczynić się do powstania depresji, wstrząsu, a nawet zejścia śmiertelnego. Molekularny mechanizm powstawania bólu nie był znany aż do lat sześćdziesiątych XX wieku. W 1930 roku Ulf von Euler (1905-1983) stwierdził, że w wydzielinie pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego (prostata) są substancje - prostaglandyny (glandulae - gruczoły), które powodują skurcz mięśni gładkich i wytrysk nasienia. W 1962 roku Sune Bergström wraz ze współpracownikami wyizolował prostaglandyny, określił ich strukturę chemiczną oraz działanie fizjologiczne. W 1971 roku John Vane wyjaśnił mechanizm działania przeciwbólowego, przeciwgorączkowego i przeciwzapalnego salicylanów. Stwierdził, że salicylany hamują syntezę prostaglandyn. Działanie przeciwgorączkowe salicylanów i pochodnych kwasów arylooctowych związane jest także z pobudzaniem wytwarzania naturalnych endogennych antypirogenów: melanotropiny i arginino-wazopresyny, ponadto z hamowaniem przemiany materii, głównie procesów uwalniających energię cieplną. Prostaglandyny należą do grupy prostanoidów, czyli związków powstających z kwasów tłuszczowych. Prostanoidy powstają niemal w każdej tkance. Do prostanoidów należą również prostacykliny i leukotrieny. Z tego względu, że prekursorami prostaglandyn są 20-węglowe nienasycone kwasy tłuszczowe, określa się je mianem eikozanoidów. Spośród substratów do syntezy prostanoidów należy wymienić: kwas arachidonowy i kwas dihomo-gamma-linolenowy. Substraty zostają wbudowane do fosfolipidów błonowych, a następnie uwolnione enzymatycznie przez fosfolipazy A. Prostaglandyny powstają na skutek utleniania kwasu tłuszczowego, a następnie cyklizacji produktu pod wpływem cyklooksygenazy prostaglandynowej. Efektem tego procesu jest powstanie nadtlenku prostaglandynowego (endonadtlenku), który zostaje zredukowany do prostaglandyny. Z endonadtlenków pod wpływem odpowiednich syntetaz powstają również: tromboksan A2 (syntetaza TX) i prostacyklina (syntetaza PGI2). Pod wpływem lipooksygenazy powstają z kwasu arachidonowego leukotrieny. Lipooksygenaza znajduje się w płucach, w trombocytach i w leukocytach. Niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (np. salicylamid, kwas acetylosalicylowy, propyfenazon, fenylobutazon, ibuprofen) działają leczniczo przez zahamowanie cyklooksygenazy prostaglandynowej (są inhibitorem enzymu), a zatem uniemożliwienie wytwarzania prostaglandyn. Spośród wielu prostaglandyn, warto tutaj wspomnieć o grupie PGA, PGE, PGF, PGG i PGD. Tromboksan A2 zwiększa agregację trombocytów sprzyjając powstawaniu zakrzepów oraz ognisk miażdżycowych, ponadto obkurcza oskrzela. Małe dawki salicylanów zmniejszają syntezę tromboksanu, co zostało wykorzystane w zapobieganiu zakrzepów i zawałów serca. PGF zwężą naczynia krwionośne i oskrzela, hamuje wydzielanie kwasu żołądkowego. PGE oraz PGI2 (prostacyklina) rozszerzają naczynia krwionośne i oskrzela. PGE i PGF wywołują skurcz macicy i rozpoczynają akt porodowy. Zaburzenia w wydzielaniu prostaglandyn w czasie ciąży są powodem poronień. Wydzielanie kwaśnego soku żołądkowego hamuje także PGA. Prostaglandyny odgrywają ważną rolę w pękaniu i wydalaniu pęcherzyków jajnikowych w czasie owulacji. PGF jest powodem bolesnego miesiączkowania. Prostacyklina hamuje agregację krwinek, rozszerza tętnice, uczynnia cyklazę adenylową, zapobiega miażdżycy, przedłuża krwawienie, działa antagonistycznie w stosunku do tromboksanu A2. PGE hamuje aktywację cyklazy adenylowej w tkance tłuszczowej, zapobiegając lipolizie; zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych, sprzyja powstawaniu wysięku i stanów zapalnych, wzbudza migrację leukocytów do ogniska zapalnego, zwiększa wrażliwość zakończeń nerwowych na ból. Ponadto zwiększa ciśnienie śródgałkowe, sprzyja powstawaniu stanów zapalnych oka. PGG (cykliczny nadtlenek) jest przekaźnikiem odczynu bólowego. Leukotrieny i PGF i tromboksan A2 sprzyjają wystąpieniu napadu dychawicy oskrzelowej. Leukotrieny obkurczają naczynia krwionośne i oskrzela, są przekaźnikiem stanów alergicznych, indukują migrację leukocytów, zwiększają przepuszczalność śródbłonków, uczestniczą w tworzeniu stanów zapalnych w tkankach. Nienarkotyczne leki przeciwbólowe działają także przeciwgorączkowo. Homeostaza oznacza także stałą temperaturę ciała. Organizmy patogenne (np. bakterie, riketsje, grzyby, pierwotniaki) wydzielają do krwi substancje pirogenne, czyli gorączkotwórcze. Do pirogenów egzogennych należą egzotoksyny i endotoksyny o charakterze glikoprotein, lipoprotein i protein wytwarzanych przez komórki lub uwalnianych po rozpadzie organizmów patogennych. Substancje białkowe obcego pochodzenia indukują uwalnianie wewnątrzustrojowych (endogennych) pirogenów: cytokin (interleukina-1, interleukina-6). Te z kolei powodują wytwarzanie prostaglandyn, amin biogennych (np. histamina, katecholaminy) i czynników pobudzających wytwarzanie kortykotropiny. Jest to reakcja kaskadowa, której ostatnie ogniwo pobudza ośrodek termoregulacji w podwzgórzu, a dokładniej część zachowania ciepła. Ośrodek termoregulacji pobudza produkcję ciepła przez nasilenie przemiany materii i hamuje mechanizmy uwalniania ciepła z ustroju (np. skurcz naczyń krwionośnych skórnych, zahamowanie wydzielania potu). Podwyższenie ciepłoty ciała przyczynia się do aktywacji limfocytów T i pobudzenia fagocytozy. Substancje przeciwgorączkowe mają różny mechanizm działania: zahamowanie syntezy i uwalniania prostaglandyn i amin biogennych, rozszerzenie naczyń krwionośnych w skórze i pobudzenie gruczołów potowych do wydzielania potu, zablokowanie receptorów dla egzogennych i endogennych pirogenów, zahamowanie przewodzenia w neuronach ośrodka termoregulacji. Niektóre leki przeciwgorączkowe są toksynami protoplazmatycznymi (np. aminofenazon) i hamują wewnątrzkomórkowe procesy kataboliczne dostarczające energię cieplną.

Podział leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych

Współczesny podział leków przeciwbólowych (nienarkotycznych) i przeciwzapalnych (niesteroidowych, NLPZ) uwzględnia jedynie budowę chemiczną:

Przynależność chemiczna	Nazwa międzynarodowa leku
Anilidy	Paracetamol Phenacetin Propacetamol
Benzydaminy	Benzydamine
Bytylopirazolidyny	Kebuzone Mofebutazone Oxyphenbutazone Phenylbutazone
Koksyby	Celecoxib Rofecoxib
Oksykamy	Meloxicam Piroxicam Tenoxicam
Pirazolony	Azapropazone Aminophenazone Metamizole Nifenazone Phenazone Propyphenazone
Pochodne benzoksazocyny	Nefopam
Pochodne chinoliny	Chloroquine
Pochodne kwasu antranilowego	Flufenamic acid Meclofenamic acid Mefenamic acid
Pochodne kwasu arylooctowego	Acemetacin Bufexamac Diclofenac Etodolac Indometacin Ketorolac Lonazolac Sulindac Tolmetin
Pochodne kwasu nikotynowego	Niflumic acid Morniflumate
Pochodne kwasu propionowego	Alminoprofen Dexibuprofen Fenbufen Fenoprofen Flurbiprofen Ibuprofen Ketoprofen Naproxen Suprofen Tiaprofenic acid
Pochodne metylheksahydroazepiny	Meptazinol
Pochodne naftylobutanonu	Nabumetone
Pochodne pirymidyny	Rimazolium metilsulfate
Salicylany	Acetylosalicylic acid Aloxpirin Benorilate Carbasalate calcium Choline salicylate Co-codaprin Diflunisal Ethenzamide Salicylamide Salsalate Sodium salicylate
Sulfonamidy	Nimesulide

Część szczegółowa

Kliknij na interesującą Cię grupę substancji przeciwbólowych i przeciwzapalnych

Anilidy	Benzydaminy	Butylopirazolidyny
Koksyby	Oksykamy	Pirazolony
Pochodne benzoksazocyny	Pochodne chinoliny	Pochodne kwasu antranilowego
Pochodne kwasu arylooctowego	Pochodne kwasu nikotynowego	Pochodne kwasu propionowego
Pochodne metylheksahydroazepiny	Pochodne naftylobutanonu	Pochodne pirymidyny
Salicylany	Sulfonamidy

Fitoterapia

Trądzik

Wykaz ważniejszych stron autora

Dokument chroniony prawami autorskimi! Jakiekolwiek kopiowanie niniejszej strony bez podania źródła będzie surowo ścigane!

H.S.Rozanski Poznań 2004

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy LNB Poland Henryk Różański

Naturalne substancje immunostymulujące

Układ odpornościowy w zarysie

Immunostymulatory są to substancje wzmagające czynności miejscowego lub ogólnoustrojowego układu odpornościowego. Układ odpornościowy, czyli system immunologiczny jest zespołem uorganizowanych i zintegrowanych komórek oraz procesów biochemicznych, który jest zdolny do rozpoznawania i unieczynniania czynników (antygenów) szkodliwych i obcych dla organizmu. Inaczej ujmując układ odpornościowy rozpoznaje i unieszkodliwia antygeny. Antygen to każda cząsteczka wywołująca w organizmie reakcję immunologiczną (odpornościową), czyli cząsteczka uznana za obcą i szkodliwą. Wyróżnia się odporność komórkową i odporność humoralną. Odporność humoralna polega na wytwarzaniu przeciwciał i jest warunkowana obecnością limfocytów B. Przeciwciała reagują z określonymi antygenami. Odporność ta chroni przed zakażeniami bakteryjnymi i reinfekcjami, czyli ponownymi zakażeniami wirusami. Odporność komórkowa jest warunkowana przez limfocyty T. Limfocyty T niszczą antygeny bezpośrednio (powodują lizę antygenu) lub pośrednio za pomocą limfokin. Receptory umożliwiają rozpoznanie antygenów. Limfocyty T chronią przed zakażeniem wirusowym, grzybiczym i bakteryjnym, przed nowotworami, powodują odrzucanie przeszczepionych obcych tkanek. Limfokiny pobudzają podziały limfocytów B, ponadto aktywują makrofagi mające zdolność pożerania, czyli fagocytozy antygenów. Interferony również należą do limfokin. Obok odporności humoralnej i komórkowej wyróżnia się odporność miejscową. Odporność miejscowa ograniczona jest do tkanki nabłonkowej i tkanki łącznej powierzchniowej, które są narażone najbardziej na oddziaływanie antygenów ze środowiska zewnętrznego. Odporność miejscowa nieswoista polega na mechanicznym zatrzymywaniu wszelkich cząsteczek obcego pochodzenia. Tkanka nabłonkowa bez wydzieliny śluzowej (np. naskórek - nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący) nie przepuszcza obcych cząsteczek do wnętrza dzięki ścisłemu stykaniu się komórek i ich wielowarstwowemu ułożeniu. Na powierzchnię naskórka wydzielany jest lekko kwaśny pot i łój, które również hamują rozwój większości bakterii i grzybów. Nabłonki z wydzieliną śluzową i wyposażone w mikrokosmki zatrzymują obce cząsteczki w następujący sposób: - lepki śluz wychwytuje i wiąże cząsteczki antygenowe - ruch migawkowy stale usuwa zanieczyszczenia z powierzchni nabłonka - ścisłe upakowanie komórek nie tworzy przestworów międzykomórkowych przez które mogą przenikać antygeny - wiążą antygeny w śluzie bogatym w lizozym - enzym hydrolityczny trawiący peptydoglikany drobnoustrojów Odporność miejscowa swoista zagwarantowana jest dzięki funkcjom granulocytów, makrofagów i lokalnych grudek chłonnych (limfatycznych). Makrofagami tkanki łącznej są histiocyty, które mają zdolność fagocytozy, czyli pożerania cząsteczek antygenowych oraz kompleksów antygen-przeciwciało. Pozostałe komórki zapewniające odporność miejscową to plazmocyty, labrocyty i histiocyty. Plazmocyty obecne w pobliżu nabłonków wytwarzają immunoglobuliny Ig. Histiocyty wydzielają interlukiny. Komórki tuczne, czyli mastocyty (labrocyty) syntetyzują histaminę, heparynę, enzymy proteolityczne, ECF-A = czynnik chemotaktyczny eozynofilnych granulocytów anafilaksji, VIP = vazoaktywny faktor (czynnik) rozszerzający naczynia. Ponadto wydzielają leukotrieny i prostaglandyny. W razie kontaktu z antygenem labrocyty wytwarzają immunoglobulinę E (IgE). IgE ulegają absorpcji na powierzchni labrocytów i w razie ponownego kontaktu z tym antygenem uwalniają histaminę, heparynę, leukotrieny i prostaglandyny oraz pozostałe czynniki chemiczne. Efektem tego jest reakcja immunologiczna i objawy stanu wysiękowego, zapalnego, i obrzęku. Warto dodać, że keratynocyty, czyli komórki naskórka mają zdolność wiązania antygenów i prezentowania ich limfocytom. Keratynocyty wytwarzają interleukinę 1 /IL-1/ (aktywuje fibroblasty, limfocyty T i neutrofile), interleukinę 3  /IL-3/(aktywuje labrocyty) i interleukinę 6 /IL-6/ (aktywuje limfocyty Natural Killer). W skórze występują komórki Langerhansa pochodzenia szpikowego. Komórki te wiążą, a następnie prezentują antygeny limfocytom, np. Th. Wytwarzają także interleukinę 1.

Immunoglobuliny

Globuliny wystepujące we krwi składają się z kilku frakcji: alfa 1, alfa 2, beta i gamma. Syntetyzowane są w wątrobie. Frakcja gamma obejmuje immunoglobuliny wiążące antygeny. Syntetyzowane przez limfocyty B i plazmocyty. Ogólnie ujmując globuliny pełnią funkcje obronne, transportujące i uczestniczą w krzepnięciu krwi. Immunoglobuliny można podzielić na 6 klas: I klasa: gamma-globulina IgG, zawierają przeciwciała wirusowe (np. opryszczka, odra, ospa, grypa, świnka) i przeciwbakteryjne (np. paciorkowce, maczugowce błonicy). Przechodzą przez łożysko do płodu. II klasa: makroglobulina IgM, zawierają przeciwciała przeciwko antygenom cukrowym, izoaglutyniny krwi i czynniki reumatyczne. III klasa: beta-2 A-globulina IgA, dzielą się na IgA surowiczą i IgA wydzielniczą. IgA surowicza zawiera antytoksyny, przeciwciała antybakteryjne i izoaglutyniny. IgA wydzielnicze obecne są w ślinie, w siarze (colostrum), w łzach, w wydzielinach nosowych, jelitowych i moczowych. Zawierają przeciwciała przeciwko bakteriom i wirusom. IV klasa: gamma-D = IgD, występuje na powierzchni limfocytów płodów i noworodków. Poziom ich wzrasta w okresie dojrzałym; u kobiet jest wyższy niż u mężczyzn. Zawiera przeciwciała antybłonicze i przeciwciała insulinowe. V klasa: gamma-E = IgE (reaginy) występują w surowicy w niskim stężeniu. Poziom ich wzrasta w chorobach alergicznych, głownie skórnych. VI klasa: gamma-mikroglobulina (białko Bence-Jonesa, zostały stwierdzone u chorych na myeloma multiplex (szpiczak). Immunoglobuliny mają zdolność swoistego wiązania się z antygenami tworząc kompleks immunologiczny. Kompleks immunologiczny uczynnia białka surowicy zwane dopełniaczem. Dopełniacz to funkcjonalnie powiązany układ kilkunastu różnych białek przyłączanych kolejno do kompleksu, dzięki czemu następuje jego aktywacja. Następuje wzmożenie swoistej reakcji immunologicznej i nieswoistego procesu zapalnego. Aktywacja kompleksu przyczynia się do powstania enzymów litycznych (trawiących komórki patogenów), substancji rozszerzających naczynia krwionośne i zwiększających przepuszczalność śródbłonków (anafilotoksyna), opsonin (opłaszczają komórki patogenów ułatwiając ich fagocytozę) i substancji chemotaktycznych dla krwinek białych. Reakcja przeciwciał na antygen nosi nazwę odpowiedzi humoralnej (odporność humoralna). Jest ona szczególnie skuteczna w przypadku bakterii i egzotoksyn.

Limfocyty

Limfocyty T dzielą się na kilka grup: limfocyty pomocnicze Th (ang. helper - pomocniczy), limfocyty T supresorowe Ts (ang. suppress - tłumić), limfocyty cytotoksyczne, limfocyty ADCC (antibody dependent cellular cytotoxity), limfocyty NK (natural killer). Limfocyty Th posiadają na powierzchni receptory. Wydzielają limfokiny. Limfokiny (cytokiny) to substancje uwalniane z limfocytów pod wpływem antygenów. Do limfokin należą interferony i interleukiny. Limfokiny pobudzają podziały innych limfocytów (limfocytów B, T), makrofagów, pobudzają wytwarzanie przeciwciał. Limfocyty NK produkują interferon gamma (IFN-ă). Limfocyty NK wchodzą w skład populacji limfocytów null. Należą do dużych limfocytów, zawierających lizosomy. Mają zdolność niszczenia komórek nowotworowych.  Limfocyty i monocyty należą do wspólnej dużej grupy krwinek - agranulocytów. Ogólnie mówiąc agranulocyty maja zdolność syntezy interferonów. Interferony są także produkowane przez fibroblasty. Fibroblasty są komórkami tkanki łącznej właściwej.

Podział naturalnych preparatów immunostymulujących

1. Preparaty bakteryjne: adjuwanty bakteryjne, np.  adjuwant Freunda, prątkowe, Propionibacteriaceae, liofilizaty, np. picibanil 2. Peptydy i polipeptydy 3. Preparaty roślinne

Bestatin

Bakteryjne preparaty immunostymulujące

Adjuwanty są to zemulgowane mieszaniny oleju parafinowego, wody i wybranych bakterii, np. prątków kwasoopornych. Mieszanina taka działa immunopotencjalizująco. Preparaty zawierające Propionibacterium powodują proliferację i aktywację makrofagów, ponadto indukują produkcję  interferonu. Picibanil to przykład liofilizatu atenuowanych szczepów Streptococcus haemoliticus, który pobudza układ limfocytów T, nasilając komórkową odpowiedź odpornościową. Aktywuje także limfocyty Th, przez co pobudza odporność humoralną. Bestatyna, czyli Amino-2-hydroxy-4-phenylbutyryl]-L-leucine hydrochloride to preparat Str. Olivoreticuli, który pobudza fagocytozę granulocytarną. Bestatyna to inhibitor aminopeptydazy działający nie tylko immunostymulująco, ale również przeciwnowotworowo, co jest wykorzystywane w terapii raka niedrobnokomórkowego płuc.

Interleukina 2

Peptydy i polipeptydy

Interferony to glikoproteiny, których produkcja rozpoczyna się pod wpływem mitogenów i antygenów, głównie bakterii i wirusów. Proces ten obejmuje fazę indukcji i fazę przeciwwirusową. Faza indukcji polega na aktywacji genów kodujących interferony w komórkach gospodarza. Indukcja następuje wskutek kontaktu z antygenami lub mitogenami. Dzięki syntezie interferonów powstaje w organizmie stan przeciwwirusowy, hamujący dalszą replikację wirusów. Jest to pierwotna odpowiedź (reakcja) na zakażenie, czyli pierwsza linia obrony organizmu na infekcję wirusową. Działanie interferonów nie wykazuje swoistości antygenowej. Interferony hamują transkrypcję kwasów nukleinowych patogenów i translację białek wirusowych. Działają również antyproliferacyjnie (przeciwpodziałowo), immunostymulująco; hamują angiogenezę (tworzenie nowych naczyń krwionośnych), unieczynniają niektóre onkogeny. Wyróżania się interferon -alfa, -beta, -gamma i interferon alfacon-1. Dzięki postępom biotechnologii możliwe jest uzyskiwanie interferonów rekombinowanych z kontrolowanych hodowli bakteryjnych. Więcej informacji o interferonach dostepnych jest tutaj (kliknij). Interleukina 2 jest glikoproteiną wytwarzaną prze limfocyty T pod wpływem mitogenów nieswoistych i swoistych. Indukuje proliferację limfocytów T pomocniczych i supresorowych oraz cytotoksycznych. Wzmaga czynność limfocytów NK. Uzyskiwana biotechnologicznie w hodowlach E. coli. Stosowana w terapii AIDS, nowotworów i niedoborów immunologicznych.

Grasica - thymus źródło obrazka: http://medlib.med.utah.edu

Grasica - Thymus

Grasica jest gruczołem dokrewnym i centralnym narządem układu limfatycznego. Masa grasicy może sięgać nawet 40 g. Leży w górnej części śródpiersia. Cechą wyjatkową grasicy jest to, że posiada zrąb nabłonkowy, a nie łącznotkankowy, jak to jest w przypadku innych narządów. Dawniej uważano, że grasica jest siedzibą duszy, z uwagi na zmniejszanie się jej rozmiarów po śmierci. Grasica wydziela liczne substancje białkowe, niektóre z nich mają charakter hormonów.  Do celów leczniczych uzyskuje się wyciąg z grasic cielęcych (Thymus Extract) metodą Czarneckiego i Jaskólskiego. Działaniem organopreparatu grasiczego zajmowali się między innymi Raberger i Giełdanowski. Wyciąg z grasic zawiera polipeptydy głównie o masie 4200. Tymozyna wydzielana przez grasicę przyśpiesza dojrzewanie limfocytów T, pobudza limfopoezę (powstawanie limfocytów), wzmaga odpowiedź na mitogeny, hamuje nowotwory, zapobiega chorobom autoimmunologicznym, przyśpiesza odrzucanie przeszczepów tkankowych i przeszczepionych organów. Tymopoetyna jest blokerem synaptycznym, hamującym przewodzenie impulsu w czasie skurczu mięśnia w płytce ruchowej (neuronowo-miocytowej); ponadto wzmaga limfopoezę i dojrzewanie limfocytów T. Wszystkie hormony grasicy pobudzają granulocyto-, erytro- i limfopoezę. Wzmagają syntezę immunoglobulin, podnoszą odporność ogólna i miejscową organizmu na choroby. Przyśpieszają procesy regeneracji tkanek. Wywierają także wpływ na krążenie, zmniejszając opór naczyniowy, przyspieszając akcję serca. Wykazują synergizm z somatotropiną i z estrogenami oraz antagonizm do kortykosteroidów, progesteronu i androgenów. W lecznictwie stosowany jest wyciąg z grasic (thymostymulina) przy rekonstrukcji układu odpornościowego i w leczeniu chorób autoimmunologicznych (autoagresyjnych), niektórych nowotworów, oraz reumatoidalnego zapalenia stawów. W Polsce jest dostępny preparat TFX (Thymus Factor 10) /Jelfa/ w postaci zastrzyków - ampułki zawierajace 10 mg liofilizatu (dawniej w postaci płynu - 1 ml). Domięśniowo podaje się 10-20 mg substancji białkowej grasiczej codziennie, przez 30 dni, potem 20 mg 1 raz w tygodniu do uzyskania poprawy. Preparat działa korzystnie w łuszczycy i trądzikach o ciężkim przebiegu.

Aloes źródło obrazka: http://www.awl.ch/heilpflanzen

Aloes - Aloe

Aloes, Biostymina, Extractum Aloe. Składniki: antraglikozydy - aloina -5-40%, aloinozydy A i B, aloe-emodyna - 1%, polisacharydy, białka, aminokwasy, żywice. Zagęszczony sok z aloesu nosi nazwę alony.  Działanie: pozajelitowo - zwiększa liczbę limfocytów B i syntezę przeciwciał. Po podaniu doustnym: odżywcze, tonizujące, żółciopędne, żółciotwórcze, pobudzające trawienie. Alona w małych dawkach (do 50 mg) działa pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie. W większych dawkach (300-1000 mg) działa przyczyszczająco (w ciągu 9-12 godzin od podania). Wzmaga ukrwienie narządów jamy brzusznej i miednicy, przez co nie jest zalecany dla kobiet w ciąży i podczas menstruacji. Sok aloesowy wykazuje działanie bakteribójcze. Likwiduje przebarwienia, wypryski i wysięki skórne. Działa wygładzająco na przerosłe blizny. Wskazania: stany zapalne układu oddechowego, niedobór Ig, stany zapalne w obrębie gałki ocznej, zapalenie przydatków, przewlekłe choroby skórne, rekonwalescencja. Preparaty aloesowe stosuje się doustnie, na skórę i pozajelitowo. W leczeniu trądzików i niedoborów odpornościowych zaleca się preparaty pozajelitowe, a nie doustne. Enzymy przewodu pokarmowego unieczynniają (trawią) składniki immunopotencjalizujące. Miejscowo zastosowane preparaty aloesu (maście, żele, roztwory, nalewki) działają odkażająco, przeciwzapalnie i ściągająco. Pobudzają regeneracje naskórka i ziarninowanie tkanki łącznej właściwej. Dzięki temu przyśpieszają gojenie krostek i grudek oraz ran powstajacych podczas wyduszania zaskórników i pryszczy. Najefektywniej działa świeży sok aloesowy i wodne wyciągi z aloesu. Wyciągi alkoholowe nie przynoszą tak dobrych efektów, bowiem alkohol niszczy białkowe biostymulatory i enzymy. Pozajelitowo zalecam Biostyminę lub Extractum Aloe (ampułki) - domięśniowo 1 ampułka 1 raz w tygodniu, przez 10-15 tygodni. Po miesięcznej przerwie kurację warto powtórzyć. Terapia aloesowa domięsniowa uodparnia organizm na infekcje, regeneruje i wzmacnia go ogólnie. Przyśpiesza wyleczenie wielu przewlekłych chorób skóry, oczu, układu rozrodczego i oddechowego (stany zapalne, zakażenia). Extractum Aloe w ampułkach jest produkowany w wielu krajach Europy, u nas popularne są produkty ukraińskie i rosyjskie. Biostymina została opracowana przez prof. J. Muszyńskiego. W dawnym ZSRR Extractum Aloe był produkowany wg metody Fiłatowa. Ampułkowe preparaty aloesowe można stosować na skórę do smarowania zmian chorobowych lub całej skóry twarzy i szyi.

torfowiec źródło obrazka: http://www.science.siu.edu

Torf, borowina, Fibs, preparat Tołpy

Torf, preparat Tołpy Składniki: kwasy uronowe, związki huminowe, kumaryny, substancje biogenne białkowe i polisacharydowe, fitohormony, żywice, związki fenolowe, aminokwasy, biopierwiastki, witaminy. Działanie: immunotropowe, proregenerujące, przeciwzapalne, przeciwalergiczne. Wzmaga epitelizację i ziarninowanie tkanki łącznej właściwej. Wskazania: upośledzenie układu odpornościowego, przewlekłe nawracające infekcje układu oddechowego i płciowego, owrzodzenia żylakowate, trudno gojące się rany, zmiany troficzne podudzi. Stany zapalne dziąseł i języka, opryszczka nawrotowa, choroby przyzębia, stany zapalne odbytu, hemoroidy. Dawka 5 mg ekstraktu 1 raz dziennie. Ponadto preparaty do miejscowego stosowania. Obecnie firma Torf Corporation nie produkuje doustnych preparatów Tołpy. Dostępne są tylko produkty do miejscowego stosowania - żel oraz kosmetyki zawierające wyciąg z torfu. Fibs, borowina Wodny ekstrakt z borowiny opracowany przez Fiłatowa. Składniki: kwasy humusowe, kwas cynamonowy kumaryny, związki biogenne, fitohormony, lignany, białka, polisacharydy, związki mineralne, witaminy. Działanie: wzmaganie procesów resorpcji i regeneracji oraz mobilizacji mechanizmów odpornościowych organizmu. Wzmaga przemianę materii, procesy detoksykacji i eliminacji ksenobiotyków. Wywiera wpływ przeciwzapalny i przeciwalergiczny. Pobudza procesy regeneracji. Nasila syntezę przeciwciał i podziały limfocytów B. Zastosowanie: stany zapalne siatkówki i naczyniówki, zwyrodnienia siatkówki, zaniki nerwu wzrokowego, zmętnienie ciała szklistego, krótkowzroczność, przewlekłe zapalenia brzegów powiek, spojówek i rogówki, nerwobóle, zapalenia nerwów, zapalenie przydatków, niedobory odpornościowe. Preparaty borowinowe dają dobre wyniki podczas leczenia łuszczycy, przewlekłych i opornych trądzików. Warto skojarzyć leczenie miejscowe z pozajelitowym (domięśniowym). Domięśniowo lub podskórnie podajemy 1 ampułkę 2 razy w tygodniu. Kuracja obejmuje 30-40 wstrzyknięć, przy czym można stosować zastrzyki 1 raz w tygodniu. Borowina działa korzystnie na skórę łuszczycową i trądzikową w formie okładów, kąpieli, kosmetyków borowinowych oraz żeli, maści i roztworów ekstraktów borowinowych. Borowina do użytku zewnętrznego jest dostepna w handlu (apteki, sklepy zielarskie). Preparaty domięśniowe (Fibs) są produkowane na Ukrainie. Można je zakupić w tamtejszych aptekach oraz on-line.

Jeżówka źródło obrazka: http://www.awl.ch/heilpflanzen

Echinacea - jeżówka

W lecznictwie wykorzystywane są głównie 3 gatunki jeżówki: jeżówka (rotacznica) purpurowa Echinacea purpurea Moench, jeżówka wąskolistna Echinacea angustifolia De Candolle (Brauneria angustifolia Heller) i jeżówka blada Echinacea pallida Nutt. (Brauneria pallida Heller). Rodzaj Echinacea należy do rodziny złożonych Compositae (Asteraceae) i rzędu astrowców (Asterales). Jeżówki, czyli rotacznice, albo czesłoty pochodzą z Ameryki Północnej. Dla celów leczniczych są uprawiane w Europie i w Azji. Jeżówki są bylinami (3-4-letnimi), dorastającymi do około 1 m wysokości. Liście mają jajowato-lancetowate, brzegiem ząbkowane lub piłkowane. Koszyczki kwiatowe osadzone są pojedynczo na szczytach szypułek, mają kształt kulisty lub nieco spłaszczony (dyskowaty). Kwiaty rurkowe (środkowe) są brunatne lub czerwonawobrunatne, natomiast kwiaty języczkowe mają barwę czerwoną, różową lub fioletową i osiągają długości 6-9 cm, zależnie od gatunku i odmiany. Kwiaty języczkowe są odstające lub zwisłe. Jeżówki są wykorzystywane od dawna (od ok. 400 lat) w ziołolecznictwie ludowym przez Indian (Siuksowie, Dakoci) do leczenia krwawiących, trudno gojących (sączących się) i zakażonych ran, błonicy, kiły, szkarlatyny, malarii i wielu innych chorób objawiających się gorączką. Od 1902 roku jeżówki zaczęto stosować do wytwarzania leków homeopatycznych. Na początku XX wieku zwrócono także uwagę na immunostymulujące właściwości wyciągów z jeżówki. W 1910 roku zaobserwowano, że jeżówka zwiększa liczbę białych ciałek krwi. Największą popularność - jako środek uodporniający i regenerujący organizm - jeżówka zyskała w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku w Niemczech, Anglii, Francji i w Stanach Zjednoczonych. Po wprowadzeniu do lecznictwa sulfonamidów i antybiotyków znaczenie jeżówki poważnie zmalało i zostało ograniczone raczej do ziołolecznictwa ludowego. W sposób naukowy jeżówką zainteresowano się ponownie w latach siedemdziesiątych XX wieku. W Polsce jeżówka zyskała popularność dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Surowiec farmaceutyczny W lecznictwie stosuje się wyciągi alkoholowe, olejowe i wodne (Extractum Echinaceae) z korzenia i ziela jeżówki - Radix et Herba Echinaceae. W Niemczech i w Szwajcarii produkowanych jest około 200 nowoczesnych preparatów zawierających ekstrakt z jeżówki. W Polsce zostało zarejestrowanych około 15 preparatów jeżówkowych. Skład chemiczny Ziele jeżówki zawiera depsyd kwasu kawowego z kwasem chinowym - kwas chlorogenowy i jego izomer - kwas izo-chlorogenowy, depsyd - kwas cykoriowy (kwas 2,3-dikawoilochinowy), glikozyd fenolowy - echinakozyd (pochodny 3,4-dioksyfenylo-etyloalkoholu) i verbaskozyd; flawonoidy w formie wolnej i związanej glikozydowo (kwercetyna, kempferol, rutozyd, flawon - luteolina, flawon - apigenina, flawonol - izoramnetyna); olejek eteryczny (do 0,32%), wielocukry (polisacharydy), a także aktywne poliacetyleny, czyli poliiny (0,2%): trideka-1-en-3,5,7,9,11-pentaina, pontikaepoksyd, undeka-2,4-dieny, izobytyloamid kwasu dodeka-2E,4E,8Z,10E/Z-tetraenowego; alkaloidy pirolizydynowe. Korzeń jeżówki zawiera glikozyd fenolowy - echinakozyd (do 1,7%), kwas chlorogenowy, kwas izo-chlorogenowy, polisacharyd zbudowany z D-fruktozy - inulinę (ok. 4-6%), cynarynę (kwas 1,5-di-kawoilo-chinowy, czyli acidum 1,5-O-dicaffeoyl-quinicum), glikoproteiny zawierające w części cukrowej: glukozaminy, galaktozę i arabinozę; olejek eteryczny (do 0,2%), seskwiterpeny i poliacetyleny - alkamidy (do 0,04%): isobutylamid dodeca-2E,4E,8Z,10E/Z-tetraenowego kwasu; alkaloidy pirolizydynowe (tussilagina, izo-tussilagina); związki aminowe, np. chlorowodorek betainy, glicyno-betaina. Działanie farmakologiczne Ekstrakt z jeżówki przyśpiesza przemianę materii, działa immunostymulująco, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwgrzybiczo, przeciwbólowo, rozkurczowo, żółciotwórczo, żółciopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo; pobudza wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; stymuluje procesy regeneracyjne. Hamuje aktywność hialuronidazy, chroniąc przed degradacją połączenia międzykomórkowe, błony komórkowe oraz strukturę proteoglikanów i kolagenu. Będąc inhibitorem hialuronidazy uniemożliwia penetrowanie tkanek przez drobnoustroje patogenne. Pobudza fagocytozę makrofagów i granulocytów, wzmaga liczbę i aktywność limfocytów grasicozależnych T i limfocytów NK (Natural Killer). Zwiększa wydzielanie interferonu. Flawonoidy i niektóre glikozydy fenolowe zawarte w jeżówce hamują wydzielanie histaminy, leukotrienów i prostaglandyn, tłumiąc procesy zapalne i wysiękowe oraz im zapobiegając; jednakże efekt ten zależy od stosunków ilościowych poszczególnych składników i wypadkowej ich działania. Pobudza chondroblasty, osteoblasty, fibroblasty do syntezy włókienek kolagenowych i elastynowych. Pobudza czynność keratynocytów i komórek Langerhansa tkanki nabłonkowej. Komórki Langerhansa prezentują antygeny limfocytom i wydzielają cytokiny. Preparaty z jeżówki zwiększają więc odporność ogólną oraz miejscową. Echinakozyd jest fitoncydem, czyli substancją o działaniu bakteriostatycznym. 6 mg echinakozydu odpowiada sile 1 jednostki penicyliny. Szczególnie wrażliwe na jeżówkę są gronkowce i paciorkowce. Jeżówka zawiera składniki będące naturalnymi „wymiataczami” wolnych rodników i nadtlenków. Dzięki temu chroni białka i kwasy nukleinowe przed uszkodzeniem (np. mutacjami). Zatem stabilizuje strukturę polimerów białkowych i glikoproteinowych. Działanie ochronne i regeneracyjne jeżówki dla białek i preteoglikanów tkankowych zostało wykorzystane w kosmetologii i dermatologii. Przeciwwskazania Jeżówki nie należy podawać równocześnie z lekami immunosupresyjnymi, w tym także z glikokortykosteroidami. Odradzam także podawanie preparatów z jeżówki kobietom ciężarnym. Teoretycznie jeżówka może spowodować wytłumienie tolerancji immunologicznej dla płodu i tym samym wyzwolić niewskazane procesy agresji immunologicznej w stosunku do płodu. Preparatów jeżówki nie powinny zażywać osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne oraz w przebiegu, których występują procesy autoagresji immunologicznej. Nie podawać chorym na białaczkę i AIDS. Nieliczni ludzie wykazują uczulenie na składniki jeżówki, co objawia się opuchnięciem twarzy, świądem, rumieniem, pokrzywką skórną i podrażnieniem nerek. Wskazania Preparaty z jeżówki są stosowane w leczeniu chorób wirusowych (np. grypa, przeziębienie, opryszczka, odra, ospa, półpasiec, różyczka), chorób bakteryjnych (np. angina, płonica, błonica, róża, zakażenia mieszane układu oddechowego, zatok obocznych nosa i układu pokarmowego, trądzik, czyraczność, choroby weneryczne) i chorób grzybiczych (np. kandydozy, kryptokokozy skórne i układowe). Jeżówka zalecana jest w terapii uzupełniającej chorób pasożytniczych. Ponadto jako środek wzmagający odporność organizmu na choroby i do leczenia trudno gojących się ran, oparzeń, odmrożeń, odleżyn i owrzodzeń. Preparaty galenowe z jeżówki są skuteczne w leczeniu i w profilaktyce dyskinez dróg żółciowych, zaburzeń trawiennych, niektórych alergii, zapalenia dziąseł, przewlekłych stanów zapalnych układu rozrodczego i moczowego. Preparaty i stosowanie W ziołolecznictwie ludowym wykorzystuje się nalewkę, macerat, sok, maść, napar z ziela lub korzenia jeżówki. Spośród wymienionych gatunków, najmniejszą aktywność wykazuje jeżówka blada. Nalewkę z jeżówki Tinctura Echinaceae można sporządzić zalewając rozdrobniony suchy korzeń lub ziele alkoholem 40-50% w proporcji 100 g masy roślinnej na 500 ml rozpuszczalnika. Bardziej stężony alkohol niszczy wiele czynnych składników jeżówki. Surowiec należy wytrawiać 7 dni, po czym przefiltrować i przechowywać w ciemnym chłodnym miejscu. Tak sporządzoną nalewkę należy zażywać 2-3 razy dz. po 5 ml. Profilaktycznie nalewkę przyjmuje się 3 razy w tygodniu po 5 ml. Macerat Maceratio Echinaceae z jeżówki sporządza się zalewając 1 cz. zmielonych świeżych korzeni lub ziela jeżówki 3 cz. przegotowanej wody. Wytrawianie wodą powinno trwać około 6 godzin, po czym wyciąg poddaje się filtrowaniu. Macerat jest preparatem nietrwałym, który trzeba przechowywać w lodówce, maksymalnie przez 3 dni. Macerat dawkuje się 3 razy dz. po 100 ml; warto go osłodzić miodem tuż przed zażyciem. Zalecany jest w chorobach przeziębieniowych i skórnych. Napar Infusum Echinaceae przygotowuje się z suchego rozdrobnionego ziela lub korzenia: 1 łyżkę suszu zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Zażywać 2-3 razy dz. po 100-200 ml. Napar warto osłodzić miodem. Odwar z jeżówki nie jest polecany z powodu dużej wrażliwości składników czynnych na dłuższe podgrzewanie. Maści z jeżówki Unguentum Echinaceae zawierają ekstrakt (1 cz. surowca roślinnego na 1 cz. rozpuszczalnika), sok lub starannie utarte świeże ziele (albo korzeń) jeżówki w podłożu tłuszczowym (tłuszcz zwierzęcy). Zawartość jeżówki w maści tradycyjnej wynosi 15-20%. Przemysł farmaceutyczny dostarczył nowoczesne i wygodne w użyciu preparaty z jeżówki: tabletki, kapsułki, krople, syropy, maści, żele na skórę i błony śluzowe. Niektóre preparaty płynne z jeżówki oparte na są wyciągu glicerynowo-etanolowym z surowca lub są roztworem zagęszczonego, albo suchego ekstraktu w tej mieszance rozpuszczalników. Kapsułki i tabletki zawierają suchy ekstrakt, sproszkowane ziele lub korzeń jeżówki. Dawki sproszkowanej rośliny (proszek w kapsułkach lub tabletkowany) wynosi 500-2000 mg 2-3 razy dz. Dawki ekstraktu suchego z jeżówki wynoszą 200 mg 3 razy dz. Zawartość ekstraktu z jeżówki w maściach i kremach fabrycznych wynosi 5-10%. Przemysł kosmetyczny dostarcza kremy, toniki, mleczka i serum zawierające ekstrakty z jeżówki. Preparaty z jeżówki trzeba stosować regularnie i przez dłuższy czas. Efekty lecznicze są widoczne po około 3-4 tygodniach. Po miesięcznej kuracji polecane jest zrobienie 14 dniowej przerwy w przyjmowaniu jeżówki.

Jemioła źródło obrazka: http://www.awl.ch/heilpflanzen

Jemioła - Viscum

Preparaty jemioły (Iscador, Helixor, Plenosol N) posiadają również działanie immunostymulujące. Więcej informaci na ich temat znajdzie Czytelnik na specjalnej stronie (kliknij tutaj).

Baptisia tinctoria L. Źródło obrazka: http://www.prairiefrontier.com

Baptisia tinctoria L.

Baptisia tinctoria L. jest krzewem z rodziny motylkowatych Fabaceae, rosnącym w Ameryce Północnej. Skład chemiczny: olejek eteryczny, barwniki, kumaryny, alkaloidy chinolizydynowe (cytyzyna, sparteina), skopoletynę, skopoletyn-O-glikozyd, izoflawonoidy (baptyzyna - 6%, pseudobaptyzyna - 1%, trifoliryzyna), glikoproteiny (arabinogalaktano-proteiny), heteropolisacharydy, kwasy uronowe, cukry (arabinoza, glukoza, galaktoza, ramnoza, mannoza, ksyloza), związki fenolowe. Korzenie i kłącza zawierają 0,2% alkaloidów, z czego 0,047-0,081% stanowi sparteina, 0,021-0,087% N-metylocytyzyna i 0,02% cytyzyna. Dawniej otrzymywano z tej rośliny barwnik błękitny. Szwajcarska firma Herbamed wytwarza preparaty złożone zawierające Indigowurzel Wilde Baptisia tinctoria, w tym także leki homeopatyczne. br> Baptisia tinctoria wykazuje działanie immunostymulujące, przeciwzapalne, żółciopędne, przeciwwymiotne i przeciwarytmiczne. Pobudza fagocytozę, aglutynację antygenów, produkcję interferonów, podnosi miejscową i ogólną odporność na infekcje. Korzystne jest łączenie Baptisia z preparatami jeżówki i żywotnika Thuja. Baptisia była stosowana w medycynie ludowej przez Indian do leczenia i profilaktyki chorób zakaźnych. Dawkowanie: sproszkowany surowiec 500-1000 mg 3 razy dziennie; nalewka - 5 ml 3 razy dziennie. Przykładowe preparaty: Farmakon: Echinacea Rö-Plex Ampullen: Röwo - 298, Röwo Infecthol E: Röwo - 296. Schaper and Brummer: Esberitox w rozmaitych odmianach i formach farmaceutycznych.

Żywotnik zachodni źródło obrazka: http://www.keiriosity.com

Thuja occidentalis L. - żywotnik zachodni

Thuja occidentalis L. żywotnik zachodni (Cupressaceae) - dostarcza cennego surowca: młodych pędów (ziela) Herba Thujae. Występuje w Ameryce Północnej, ponadto jest często sadzony w Europie jako krzew ozdobny. Tuja jest wykorzystywana w medycynie oficjalnej, homeopatycznej, ludowej i weterynaryjnej. Młode pędy Thuja zawierają od 1 do 4% olejku eterycznego, a w nim tujon (7,6 mg/g) w postaci alfa-tujonu - 85% i beta-tujonu (15%), ponadto alfa-pinen, alfa-terpinen, beta-terpinen mircen, limonen, sabinen, kamfen, borneol, fenchon, terpinolen. W surowcu występują także lignany, kwas taninowy (1,3%), tujopolisacharydy (4%), białka, tulilalkohol (thulylalcohol), flawonoidy (mirycetyna, kwercetyna). Wchodzi w skład preparatów złożonych immunostymulujących, przeciwpasożytniczych (np. przeciw pierwotniakom) przeciwwirusowych i przeciwgrzybiczych np. Anti-Fungal - krople, Vagi-Mend Anti-Yeast Support, Esberitox), zalecanych do profilaktyki i leczenia zakażeń Candida, wirusami opryszczki, Epstein-Barr'a, przewlekłych zakażeń bakteryjnych, grzybowych, chlamydiowych i wirusowych przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Wyciągi z Thuja działają immunstymulująco, przeciwrobaczo, żółciopędnie, rozkurczowo, przeciwbólowo, moczopędnie, antybakteryjnie, antywirusowo. W dużych dawkach działają halucynogennie. Tujopolisacharydy i glikoproteiny pobudzają proliferację limfocytów T i produkcję cytokinin. Hamują również replikację wirusów, między innymi HIV-1. Cytotoksyczne właściwości Thuja mogą być wykorzystane do leczenia niektórych nowotworów i łuszczycy. Wywary z Thuja w medycynie ludowej były wykorzystywane do wywoływania poronienia. Ponadto do leczenia reumatyzmu, zapalenia mięśni, chorób pasożytniczych, chorób zakaźnych, przeziębienia, nieżytów układu oddechowego, infekcji układu płciowego, wyprysków (eczema), łuszczycy (psoriasis), trądziku (acne). W sprzedaży znajdują się różne preparaty zawierające ekstrakt z Thuja: nalewki, kapsułki, tabletki dostepne bez recepty. Wiele z nich można nabyć on-line.

Witamina H Metionina, cholina, betaina, karnityna, kwas liponowy, timonacic, kwas pangamowy Selen Biochemia witamin Biopierwiastki - funkcje w organizmie Kwas orotowy

Dokument chroniony prawami autorskimi LNB Poland Poznań 2004

Witaminy - Vitaminum - witaminoterapia

Henryk St. Różański
Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Katedra Medycyny Społecznej
Zakład Historii Nauk Medycznych
61-771 Poznań
ul. Sieroca 10

Witaminy - definicja, odkrywca pierwszej witaminy,
autor nazwy witamina

Witaminy są to związki organiczne, niejednolite pod względem chemicznym, które jednak występują w organizmach żywych jako naturalne składniki regulujące (biokatalizatory). Witaminy są koenzymami, czyli składnikami niebiałkowymi enzymów. Brak lub niedobór poszczególnych witamin powoduje zaburzenia fizjologiczne (utrata homeostazy) nazwane awitaminozami (zupełny brak witaminy w organizmie) i hipowitaminozami (niedobór witaminy w organizmie).
Nazwa witamina (vita - życie, substancja niezbędna do życia; amina - grupa związków zawierających w budowie grupę aminową -NH₂) została wprowadzona przez Kazimierza Funk'a (1884-1967) na określenie odkrytej przez siebie substancji - witaminy B₁, której niedobór powoduje chorobę beri-beri. Witamina B₁ została wyizolowana z otrąb ryżowych przez Funka w 1911 roku.  K. Funk opublikował ok. 200 prac na temat witamin (Die Vitamine, 1924 rok), organopreparatach i hormonach.

Kazimierz Funk (1884-1967)

Wprowadzenie do biochemii witamin

Przykładowe znaczenie witamin w organizmie

Biochemiczne znaczenie wybranych witamin	Nazwa witaminy
Rodopsyna = czerwień wzrokowa - białko w pręcikach wzrokowych siatkówki oka zawierające aldehyd witaminy A - retinal oraz śródbłonowe białko opsynę.	Witamina A, czyli retinol, akseroftol.
1,25-dihydroksycholekalcyferol, czyli aktywna witamina D pobudza syntezę osteokalcyny, czyli białka Gla. Osteokalcyna wiąże wapń Ca^2+dzięki czemu następuje uwapnienie (mineralizacja) kości. Osteokalcyna występuje w osteoblastach (komórki kościotwórcze) i osteocytach (komórki kostne) tkanki kostnej.	Witamina D, czyli kalcyferol.
Witamina E jest czynnikiem oksydo-redukcyjnym, uczestniczy w przenoszeniu wodoru z fawoprotein na cytochrom C; wchodzi w skład błon komórkowych i lizosomalnych stabilizując ich strukturę i zwiększając odporność na działanie peroksydazy glutationowej; zapobiega utlenianiu frakcji LDL lipidów krwi do nadtlenków; hamuje powstawanie toksycznych nadtlenków nienasyconych kwasów tłuszczowych i aktywnych rodników tlenowych.	Witamina E, czyli tokoferol, tocopherol.
Witamina B1 w postaci pirofosforanu jest koenzymem dekarboksylazy pirogronianowej, transketolazy, oksydacyjnej dekarboksylacji 2-oksokwasów (np. piorogronianu, 2-oksoglutaranu).	Witamina B1, czyli  tiamina, aneuryna.
Witamina B2 wchodzi w skład koenzymów flawinowych: FMN -Flawinowy Mono-Nukleotyd (Flavin Mono-Nucleotide), FAD - Flawino-Adeninowy Dwunukleotyd (Flavin Adenine Dinucleotide). Uczestniczy w reakcjach oksydoredukcyjnych. Koenzymy flawonowe są składnikiem dehydrogenaz flawinowych (dehydrogeneza liponianu, dehydrogenaza bursztynianowa, dehydrogenaza 3-fosfoglicerynianu, dehydrogenaza acylo-CoA), oksydaz flawinowych (oksydaza L- i D-aminokwasów, oksydaza glukozy, oksydaza ksantynowa, oksydaza aldehydowa).	Witamina B2, czyli ryboflawina, laktoflawina.
Witamina B3 jest składnikiem nukleotydów nikotynamidowych: NAD - Nikotynoamido-Adeninowy Dwunukleotyd (Nicotinamide Adenine Dinucleotide) i NADP -  Nicotinamide Adenine Dinucleotide Phosphate, dsł. tłumaczenie Nikotynoamido-Adeninowego Dwunukleotydu Phosphoran = Fosforan Dwunukleotydu Nikotynoamido-Adeninowego, które są koenzymami przenoszącymi wodór.  NAD i NADP są koenzymami dehydrogenaz. Wodory pobrane z jednego substratu mogą być wykorzystane do redukcji innego substratu.	Witamina B3, czyli witamina PP, nikotynamid, kwas nikotynowy, niacyna, amid kwasu nikotynowego, niacynamid.
Cholina jest składnikiem lecytyny, stanowi źródło grup metylowych dla syntezy metioniny. Wchodzi w skład neuroprzekaźnika (neurotrasmitera) acetylocholiny.	Witamina B4, czyli cholina.
Kwas pantotenowy jest składnikiem koenzymu A - CoA. Koenzym A to koenzym acetylotransferaz.	Witamina B5, czyli kwas pantotenowy.
Witamina B6 to koenzym enzymów przemian amianokwasów: aminotransferaz, dekarboksylaz, dezaminaz i aminooksydaz. Bierze udziała w procesie przemiany kwasu linolowego i kwasu linolenowego.	Witamina B6, czyli pirydoksyna, adermina.
Witamina B7 jest składnikiem koenzymów karboksylaz; uczestniczy więc w przenoszeniu grup karboksylowych., np. przy karboksylacji pirogronianu do szczawiooctanu z udziałem karboksylazy pirogronianowej.  Ponadto w procesach dekarboksylacji i dezaminacji kwasu asparaginowego, treoniny, czy seryny.	Witamina B7, czyli biotyna, witamina H, koenzym R, Skin Factor.
Witamina B8 to czynnik lipotropowy. Składnik fosfolipidów układu nerwowego.	Witamina B8, czyli inozytol.
Witamina B9 jako kwas tetrahydrofoliowy (koenzym F) to koenzym w syntezie zasad purynowych i pirymidynowych. Uczestniczy w przenoszeniu grup jednowęglowych: formylowej, hydroksymetylowej, metylowej, metylenowej formiminowej w pozycji N5, N10 pierścienia pterydynowego. Niezbędny do syntezy tymidylanu wykorzystywanego w procesie syntezy DNA.  Uczestniczy w procesach mielizacji (tworzenie osłonki mielinowej) neuronów i przy przekształcaniu homocysteiny w metioninę.	Witamina B9, czyli kwas foliowy, witamina M, witamina B11, witamina Bc.
PABA wchodzi w skład koenzymu F. Uczestniczy więc w tych samych procesach co witamina B9. Bakterie mają zdolność syntezy kwasu tetrahydrofoliowego z prostych składników (kwas foliowy, PABA, kwas glutaminowy). Człowiek nie ma takie zdolności, dlatego musi otrzymywać w diecie kompletny koenzym F.  PABA uczestniczy w metylowaniu homocysteiny na metioninę. Zapobiega przedwczesnemu rozpadowi katecholamin (np. adrenaliny).	Witamina B10, czyli PABA, kwas para-amino-benzoesowy, witamina H1.
patrz witamina B9	Witamina B11, czyli kwas foliowy, patrz witamina B9
Witamina B12 jest składnikiem koenzymów (kobamidy); metylokobalamina przenosi grupę metylową na homocysteinę dzięki czemu powstaje metionina. Powstała z metioniny 5-adenozylometionina jest dawcą grup metylowych i uczestniczy w metylacji mieliny neuronów. Uwolniona kobalamina przyłącza grupę metylową z N5-metylotetrafolianu, przez co powstaje tetrahydrofolian niezbędny do syntezy puryn i pirymidyn, a tym samym kwasów nukleinowych.  Koenzym kobalaminowy (dezoksyadenozylokobalamina) bierze udział w przekształcaniu metylo-malonylo-koenzymu A do sukcynolo-koenzymu A w procesie glukoneogenezy (proces syntezy glukozy z aminokwasów, kwasu mlekowego czy pirogronowego)..	Witamina B12, czyli kobalamina
Witamina B13 jest to metabolit endogenny powstający z karbamylofosforanu i kwasu asparaginowego. Reaguje z 5-fosforybozo-1-pirofosforanem tworząc nukleotyd orotydylowy, który po dekarboksylacji przekształca się w UMP (urydyno-5-monofosforan) = Uridine 5'Mono-Phosphate. Powstaje i jest niezbędny przy przemianach pirymidyn, np w trakcie syntezy nukleotydów.	Witamina B13, czyli kwas orotowy, acidum oroticum, 6-uracilcarboxylic acid
Witaminą B14 określano substancję (zolowaną z drożdży, jaj, roślin strączkowych), która leczyła niedokrwistość; później okazało się, że jest to mieszanina kwasu foliowego i PABA, czyli witaminy B9 i B10 (koenzym F).	Witamina B14
Jest donorem grup metylowych w przemianach aminokwasów i amin. Substrat do syntezy neurotransmiterów. Informacje na temat witaminy B15 są podane na stronie: kliknij tutaj	Witamina B15, czyli kwas pangamowy, Pangamic Acid, Pangametin, panagmetyna, Dimethylglycine, dimetyloglicyna.
Witamina B16 to dimetyloglicyna, czyli DMG =  DiMethylGlicyna, patrz  witamina B15	Witamina B16, czyli dimetyloglicyna, kwas pangamowy
Witamina B17 jest glikozydem cyjanogennym - amigdaliną (nitrylozyd) występującą w śliwach, migdałach, czereśniach, wiśniach, czeremchach (Prunus). Niegdyś była słynna, bowiem in vitro hamuje rozwój komórek nowotworowych. Podobno posiada też właściwości zapobiegające onkogenezie.	Witamina B17, czyli amigdalina
Witamina B18 - patrz witamina B10	Witamina B18 - patrz witamina B10
Witamina B22 - jest to zespół aktywnych składników zawartych w ekstrakcie aloesowym	witamina B22, ekstrakt aloesowy
Witamina N czyli kwas liponowy - patrz tutaj	Witamina N, czyli kwas liponowy, Thioctic Acid, Alpha-lipoic acid.
Witamina Bt, czyli karnityna - patrz tutaj	Witamina Bt, czyli witamina T, karnityna, Carnitine
Witamina U - pochodna metioniny wyizolowana po raz pierwszy w 1966 roku z kapusty. Czynnik przyśpieszający gojenie wrzodów żołądka, przeciwhistaminowy (H2), żółciopędny, zapobiegający powstawaniu kamicy żółciowej.  Czynnik ochronny dla błony śluzowej żołądka i jelit.	Witamina U, Methylmethioninesulfonium
Witamina P ma właściwości oksydoredukcyjne, hamuje aktywność oksydazy kwasu askorbinowego, inhibitor hialuronidazy i ceruloplazminy. Czynnik przeciwwysiękowy dla śródbłonków.	Witamina P, czyli rutina, należy tutaj również kwercetyna, eriodyktyna, hesperydyna (tzw. bioflawonoidy)
Witamina K to kofaktor karboksylacji kwasu glutaminowego do kwasu gamma-karboksyglutaminowego - składnika czynnika krzepnięcia krwi II (protrombiny), VII (prokonwertyny), IX (czynnik Christmasa) i X (czynnika Stuarta). Witamina K umożliwia wiązanie jonów wapnia przez czynniki krzepnięcia krwi. Witamina K jest niezbędna do syntezy osteokalcyny.	Witamina K, fitochinon, fillochinon.
Witamina F jest substratem do syntezy prostaglandyn, tromboksanu, prostacyklin. Składnik błon komórkowych. Czynnik lipotropowy.	Wiutamina F, czyli witamina FF, witamina F99, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT, kwas arachidonowy + kw. linolowy + kw. linolenowy.
Witamina Q to przenośnik elektronów w łańcuchu oddechowym. Cząsteczka ubichinonu CoQ przyjmuje 2 elektrony i dwa jony H^+ przekształcając się w ubichinol CoQH2. Występuje w mitochondriach. Jest to wymiatacz wolnych rodników i aktywator dehydrogenaz oraz cytochromu. Więcej o witaminie Q - patrz tutaj.	Witamina Q, czyli ubichinon, witamina Q10, koenzym Q10.
Witamina C to przenośnik wodoru i elektronów w układzie oksydo-redukcyjnym. W organizmach istnieją oksydazy pozamitochondrialne, których podstawową funkcją jest przenoszenie protonów i elektronów z substratów organicznych na tlen z wytworzeniem wody lub nadtlenku wodoru i produktu utlenionego. Enzymy te. związane z błonami komórkowymi należą do oksydaz miedzioproteinowych lub flawoproteinowych. Oksydaza askorbinianowa nalezy do miedzioprotein. Oksydaza askorbinianowa katalizuje reakcję: kwas askorbinowy + 1/2 O2 ---> kwas dehydroaskorbinowy + H2O Kwas dehydroaskorbinowy tworzy układ oksydoredukcyjny z glutationem, cytochromem C, nukleotydami pirydynowymi i flawinowymi; uczestniczy w procesach metabolicznych fenyloalaniny, tyrozyny, kwasu foliowego (konwersja kwasu foliowego do kwasu folinowego), histaminy, żelaza, dopaminy, DOPA, kwasu fenolopirogronowego do kwasu homogentyzynowego, kolagenu, prostaglandyn, noradrenaliny (proces DOPA-amina ---> noradrenalina), kortykosteroidów. Jest inhibitorem hialuronidazy.	Witamina C, czyli kwas askorbinowy, kwas askorbowy.

Mellanby  Edward  /1884-1955/ w 1920 r.  wykazał właściwości przeciwkrzywicze tranu, który zawiera witaminę A i D.

Wiadomości ogólne

   
    Witaminy stosuje się nie tylko w stanach ich braku lub niedoboru w organizmie, lecz także w leczeniu wielu schorzeń. Ponadto preparaty witaminowe warto zażywać zapobiegawczo, abu ustrzec się przed rozmaitymi schorzeniami. Profilaktyczne stosowanie witamin powinno mieć miejsce u kobiet w ciąży, matek karmiących (laktacja), dzieci, młodzieży i osób w podeszłym wieku. Nie należy zażywać jednych witamin w dużych dawkach przy pominięciu innych, bowiem wszystkie procesy biochemiczne w ustroju są sprzężone. Nadmiar jednej witaminy powoduje niedobór innych witamin oraz soli mineralnych. Stąd konieczne jest stosowanie preparatów mineralno-witaminowych o dokładnie obliczonej formule oraz dobrze racjonalnej diety. Odpowiednio dobrane pokarmy i koncentraty ziołowe mogą stanowić optymalne źródło witamin i biopierwiastków. Niniejsza strona pomoże w opracownaiu naturalnych preparatów mineralno-witaminowych.
    W zimie, kiedy brakuje świezych jarzyn i owoców można pić sok z jiszonej kapusty (witamina C, witamina U), tran (witamina A, D, F), kompoty, soki i wreszcie przetwory z ziół (napary, odwary, ziołomiody, sproszkowane zioła), które oczywiście trzeba zgromadzić i sporządzić w okresie wiosennym, letnim i jesiennym.
Zjawisko hipowitaminoz może również wystąpić po podaniu niektórych leków, np. diuretyków, antybiotyków, sulfonamidów, preparatów przeczyszczających, środków antykoncepcyjnych; ponadto podczas monotonnego odżywiania się pokarmem mało zróżnicowanym i konserwowanym.
    Większość witamin jest wrażliwa na konserwanty, wysoką temperaturę, tlen, promienie słoneczne. Wymienione czynniki działają niszcząco na witaminy.
        Witaminy można podzielić na dwie wielkie grupy:
1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach - vitasteryny: A, D, E, F, Q, K.
2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie:  z grupy B, C, P.

Diagnostyka ważniejszych hipowitaminoz wg prof. W.F. Zelenina i prof. N.A. Kurszakowa, 1952 r.

Hipowitaminoza	Objawy	Dane laboratoryjne
Hipowitaminoza A	Kurza ślepota, suchość, utrata blasku i zmniejszona wrażliwość spojówki; suchość i łuszczenie się skóry; rogowacenie torebek włosowych; tworzenie się wągrów i czyraków.	Zaburzenia adaptacji wzrokowej w ciemności. Obniżona zawartość witaminy A i karotenu we krwi.
Hipowitaminoza B1	Zmniejszona zdolność skupiania uwagi; szybkie męczenie się umysłowe, osłabiebie mięśni, zmniejszone łaknienie, zaparcia.	Zmniejszone wydalanie witaminy B1 w moczu. Zwiększona zawartość kwasu pirogronowego we krwi i w moczu.
Hipowitaminoza B2 hiporyboflawinoza	Utrata łaknienia, osłabienie, swędzenie, uczucie kłucia i pieczenia w oczach, naciek okolicy okołorogówkowej i wrastanie naczyń do rogówki, zapalenie błony śluzowej kątów ust i czerwieni warg (cheilosis)	Zmniejszone wydalanie ryboflawiny w moczu. Waskularyzacja rogówki
Hipowitaminoza PP	Zespół neurasteniczny (drażliwosć, bezsenność, przygnębienie). Rozwolnienie i biegunki bez krwi i śluzu.	Brak kwasu solnego w soku żołądkowym (achlorhydria). Zmniejszone wydalanie amidu kwasu nikotynowego (N-methyl - nikot. amidu) w moczu.
Hipowitaminoza C	Sinica (cyanosis) warg, nosa, uszu, paznokci; krwawienie dziąseł w czasie przysysania wargami i wskutek lekkich urazów; bóle podeszw; bladość skóry; spadek ciepłoty ciała; nadmierne rogowacenie mieszków włosowych z pojedyńczymi wybroczynami.	Zwiększona przepuszczalność włośniczek. Zmniejszone wydalanie lub niewydalanie kwasu askorbinowego w moczu. Niedobór nasycenia kwasem askorbinowym ustroju. Zmniejszona zawartość kwasu askorbinowego we krwi.

    Niemowlęciu karmionemu piersią trzeba zacząć podawać witaminę C w 3 tygodniu życia. Można ją podawać jako witaminę syntetyczną (pół drażetki 0,1 g rozpuścić w pokarmie i podawać dziecku) lub w sokach z warzyw i owoców. Zaczynamy podawanie soków od paru kropli codziennie, zwiększając ich ilość stopniowo do kilku łyżeczek. W 3 tygodniu życia podajemy też witaminę D. Koniecznie ją trzeba podawać w jesieni i w zimie.
Witaminę D (np. tran) trzeba zacząć podawać dziecku od bardzo małych ilości (w kroplach), zmieszaną z pokarmem. Zabezpieczy to dzieci przed krzywicą .  Niemowlęta nie mają enzymu karotenazy, który przekształca prowitaminę A - karoten (np. w sokach z marchwi) w witaminę A. Enzym ten zaczyna działać dopiero u dzieci starszych. W związku z tym niemowlętom trzeba podawać normalną witaminę A, bowiem tylko taka jest przyswajalna dla organizmu niemowlęcia. Karoten jest wydalany w postaci niewykorzystanej. Przyswajalna witamina A jest zawarta w tranie, ponadto jest dostępna w postaci kropli olejowych (Vitaminum A+D /Terpol/ - krople, 2 krople raz dziennie), które można dodawać do  mleka.
W drugim miesiącu życia można dodać podawanie witamin z grupy B. Nie zapominajmy o kwasie foliowym. Żelazo zawarte w owocach i warzywach niemowlę przyswaja dużo lepiej, gdy jednocześnie przyjmuje witaminę C i B-complex. Jeżeli niemowlęciu nie podaje się warzyw i owoców we właściwym czasie zaczyna ono chorować, blednie, traci apetyt, nie przyrasta na wadze i wzroście. Może się to skończyć anemią i opóźnionym rozwojem fizycznym i psychicznym. Począwszy od końca drugiego miesiąca życia - utrzymujemy pełny zestaw witamin.

Zestawienie wybranych awitaminoz

Nazwa witaminy	Awitaminoza i objawy awitaminozy	Zapotrzebowanie dzienne na daną witaminę	Pokarmy najbogatsze w daną witaminę
vitaminum A	- xerophtalmia - zeskórnienie spojówki i rogówki - keratomalacja = keratomalacia - rozmiękczenie rogówki - blepharitis - ropny i suchy nieżyt powiek hyperaemia - przekrwienie spojówek - hemeralopia - ślepota zmierzchowa (kurza ślepota) - atrophia = zanik gruczołów potowych i łojowych - metaplasia = metaplazja (złuszczanie) nabłonka ucha środkowego, nosa, krtani, tchawicy, oskrzeli i układu moczowego - degeneratio = degenracja nabłonka kanalików nasiennych - metaplazja endometrium macicy	5.000 j.m.	tran, masło, śmietana, mleko, sery tłuste, wątroba Karoten, czyli prowitamina A:  marchew, jaja, pietruszka, koper, szczypiorek, szpinak, jarzębina, berberys, głóg, pyłek pszczeli, morele, jarmuż, dynia
vitaminum B1	Głodowe wielonerwowe zapalenie nerwów, choroba beri-beri. - polineuritis - zapalenie wielonerwowe - zaburzenia czucia - porażenia, przykurcze - nerwowość - uczucie zmęczenia - upośledzenie koncentracji uwagi - zaburzenia pamięci - tachykardia - osłabienie mięśniowe - obrzęki - zaniki gruczołów dokrewnych - spadek ciśnienia krwi	3 mg	grzyby, jogurt, kefir, zboża, mussli, otręby zbożowe, orzechy, głóg, owoce suszone, mięso, ryby, miód, pyłek pszczeli
vitaminum B2	Aryboflawinoza. - anorexia (jadłowstręt) - spadek masy ciała - uczucie pieczenia skóry - uczucie bólu błon śluzowych - stomatitis - zapalenie błony sluzowej kącików ust - cheilosis - zapaalenie rąbka czerwieni warg - hyperaemia = przekrwienie błon śluzowych - glossitis - zapalenie języka - coniunctivitis - zapalenie spojówek - iritis - zapalenie tęczówki - collapsus - zapaść - zahamowanie rozwoju umysłowego u dzieci - zmiany zwyrodnieniowe w oun - niedokrwistość - waskularazycja rogówki (wniknięcie naczyń krwionośnych do rogówki) - światłowstręt	3 mg	mleko, śmietana, sery, wątroba, mięso, drób, brukselka, fasola, groch, drożdże, jaja, pyłek pszczeli
vitaminum C	Gnilec, czyli scorbutus - szkorbut. Skaza krwotoczna. Niedokrwistość. Obniżenie odporności organizmu na zakażenia. Dystrofia tkanki łącznej. Stany zapalne kości. Zapalenie i krwawienia dziąseł.	75 mg	owoc dzikiej róży, grejpfrut, chrzan, porzeczki, pietruszka, koperek, berberys, rokitnik, jarzębina, papryka
vitaminum PP, nazwa pochodzi od Pellagra Preventive factor - czynnik zapobiegający pelagrze	Pellagra czyli pelagra, rumień lombardzki. - dermatitis - zapalenie skóry nie osłoniętych części ciała - diarrhoea - zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego - dementia, porażenie, zaniki mięśni.	17-20 mg	mięso, nerki, drób, fasola, kasza, otręby pszenne, groch, grzyby, w tym drożdże, kasza pszenna, mussli
vitaminum B9 sive potius acidum folicum	Biegunka tłuszczowa - sprue, pleśniawki tropikalne - aphthae. Niedokrwistość makrocytarna. Leukopenia. Trombocytopenia. Nieżyt żołądka. Zmiany zwyrodnieniowe w układzie nerwowym.	100 ug. W czasie ciąży i laktacji 400 ug.	drożdże, seler, jaja, banany, makaron, mleko pełne, pomidory, jabłka, jarzyny zielone
vitaminum D	Krzywica - rachitis u młodych osobników. Osteomalacja - osteomalatio - rozmiękczenie kości u dojrzałych osobników. Zaburzenia chondriogenezy (rozwoju chrząstek).	400 j.m.	tran, olej z rekina, grzyby, ryby, masło, smalec, jaja
vitaminum K	Zespół krwotoczny Dam'a. Skaza krwotoczna niedokrzepliwa.	2 ug/kg masy ciała/24 h	pokrzywa, szpinak, kapusta, owoc róży, owoc jarzębiny, liście orzecha włoskiego, jeżyny, porzeczka czarna - owoce i liście, kalafior.
vitaminum B12	Niedokrwistość megaloblastyczna (Addisona-Biermera). Demielinizacja powrózków rdzenia. Bezsoczność żołądka. Zanikowe zapalenie języka. Utrata czucia. Bezsenność. Nerwobóle. Zanik nerwu wzrokowego.	5 ug (mikrogram)	wątroba, nerki, makrela, śledź, łosoś
vitaminum P (nazwa od Permeabilitas - przepuszczalność)	Wzmożona przepuszczalność i zmiany zwyrodnieniowe naczyń krwionośnych.	20 mg	borówki, jeżyny, czarna i czerwona porzeczka, ruta, cytryny, grejpfruty, głóg, szpinak, śliwki, owoc dzikiej róży
vitaminum E	Zanik jąder, zahamowanie spermatogenezy, brak ruchliwości plemników. Zanik nabłonka plemnikotwórczego. Zanik macicy u kobiet, poronienia, bezpłodność, zmiany zwyrodnieniowe i zanik łożyska. Zanik i zwyrodnienie mięśni szkieletowych. Stłuszczenie wątroby. Niedoczynność przednego płata przysadki mózgowej. Encefalomalacja. Adynamia, porażenie. Ogniska martwicze w narządacj miąższowych.	30 mg	kiełki pszenne, oleje roślinne wytłaczane na zimno, sałata
vitaminum B4 = cholina	Stłuszczenie wątroby.	100 mg	szpinak, pomidory, kapusta, groch, wątroba, fasola
vitaminum B5 - kwas pantotenowy	Zanik lub niedoczynność nadnerczy. Pobudzenie psychiczne, zmęczenie, ból głowy, tachykardia, spadek ciśnienia krwi, nudności, wymioty, przewlekłe stany zapalne układu oddechowego.	10 mg	drożdże, groch, chleb, mleko, jaja, sery, mięso, ryby, drób, banany, pomarańcze, grejpfruty, kalafior, pomidory, kapusta, ziemniaki, marchew, sałata
vitaminum B6	Akrodynia - zaczerwienie skóry, np. rąk, stóp, twarzy. Zapalenie skóry i błon śluzowych. Niedokrwistość, zapalenie wielonerwowe, drgawki. Nadmierne pocenie się. Bezsenność.	3 mg	drożdże, jaja, kiełki zbożowe, kukurydza, ryby
vitaminum B15	Marskość i stłuszczenie wątroby, miażdżyca, choroba wieńcowa.	60 mg	owoce (morele, brzoskwinie), zboża
vitaminum H	Wypadanie włosów, stan zapalny skóry (suche zapalenie skóry), łuszczenie się naskórka, nerwobóle, zanik brodawek języka, nudności, zaburzenia trawienne, senność, brak apetytu, spadek masy ciała, bóle mięśni, wyprysk.	150 ug	drożdże, zboża, czekolada, nabiał, jarzyny (groch, kapusta, kalafior, cebula), ryby, cytryny, papryka
vitaminum F	Przewlekłe stany zapalne skóry i błon śluzowych. Upławy, poronienia. Niepłodność. Zaburzenia spermatogenezy i oogenezy. Miażdżyca. Stłuszczenie wątroby, serca i nerek. Wypryski. Wypadanie włosów. łamliwość paznokci.	200 mg	olej winogronowy, lnowy, sojowy, porzeczkowy, rokitnikowy, wiesiołkowy, ogórecznikowy, krokoszowy, makowy, arachidowy, dyniowy, migdałowy, tran
vitaminum B8 = inositolum	Stłuszczenie i marskość wątroby. Bóle mięśni i nerwów. Miażdżyca. Chromanie przestankowe. Łysienie.	1000 mg	mięso, serce, mózg, pomarańcze, kapusta, pomidory, groszek, bób

Część szczegółowa o witaminach
kliknij tutaj

Trądzik


Fitofarmakologia


Przemiany lipidów i witaminy rozpuszczalne w lipidach


Biochemia - wprowadzenie

  

Dokument chroniony prawami autorskimi
Henryk S. Rozanski
Poznań-Krosno 2002-2004

---