Damian Król

Przepis prawny

Rzeszów 2009

Spis treści

1. Ogólna charakterystyka

1. Definicja

Przepis prawny można określić jako główną jednostkę redakcyjną aktu normatywnego, wyodrębnioną graficznie w postaci artykułu, paragrafu bądź ustępu oraz będącą zdaniem w sensie gramatycznym.

2. Przepis prawny a norma prawna

Często znaczenie słów przepis prawa, jest stosowane zamiennie z normą prawną. Wskazuje się wtedy na ich równoznaczność, co powoduje np. posługiwanie się terminami obowiązywania normy prawnej bądź przepisu prawnego, stosowania normy prawnej bądź przepisu prawnego. Niekiedy także termin „przepis prawny” stosuje się jako wyłączny zwracając uwagę iż pojęcie „norma prawna” nie występuje w ogóle w języku prawnym, a „przepis prawny” jest wystarczający do rozwiązania problemów praktyki i doktryny prawniczej. Jednakże należałoby oddzielić te dwa pojęcia, ponieważ przepis prawa jest narzędziem, dzięki któremu prawodawca jest w stanie przekazać informację o normach adresatom. Inaczej mówiąc norma prawna wyraża treść obowiązującego prawa, natomiast przepis prawa jest sposobem wyrażania tej treści. Norma prawna zatem nie istnieje w tekście prawnym jako jednolita konstrukcja posiadająca hipotezę, dyspozycję i sankcję, ale jest odczytywana na podstawie rożnych przepisów prawnych porozrzucanych często po całym akcie normatywnym bądź kilku aktach.

W celu uniknięcia kazuistyczności prawa, prawodawca z reguły normuje w danym akcie normatywnym pewien wycinek stosunków społecznych jako całość, a konsekwencje niezastosowania się do ustalonych zasad postępowania natomiast umieszcza w odrębnej części tekstu normatywnego.

Przepis prawny zatem może wyrażać w całości normę prawną, jakąś część jednej bądź wielu norm prawnych, jak również może stanowić konstrukcję, której normatywność nie występuje lub jest bardzo wątpliwa. Wspomnieć tutaj należy o charakterystykach ustrojowych lub wstępach do poszczególnych aktów. Również z definicji legalnych, w których prawodawca sam ustala znaczenie użytych terminów, nie odczytujemy norm prawnych, mimo iż bierzemy je pod uwagę w procesie interpretacji.

Leges imperfectae to przepisy nie przewidujące żadnych negatywnych skutków za ich nieprzestrzeganie, a więc również ich normatywność budzi zastrzeżenia, co nie znaczy jednak, iż nie występuje żadna kontrola nad ich adresatami. Sankcje za ich nieprzestrzeganie mogą przewidywać normy moralne, religijne czy też obyczajowe.

nie mające sankcji).

3. Struktura przepisu prawnego

Główną jednostką redakcyjną aktów prawnych jest artykuł, który z kolei dzielić się może na paragrafy, ustępy, punkty oraz zdania. Dzieje się tak zazwyczaj wtedy gdy poszczególne zdania stanowią odrębne myśli, jednak nie istotne na tyle aby wyodrębnić je w oddzielne artykuły.

1. Poprzednik

Odpowiada hipotezie normy prawnej. Wylicza okoliczności z którymi wiążą się określone prawem skutki np. „Jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy…”. Wymienione zostały przesłanki określonych skutków prawnych, a mianowicie istnienie umowy użyczenia oraz brak umownych postanowień co do sposobu używania danej rzeczy.

2. Następnik

Opisuje skutki prawne wynikające z okoliczności ujętych w poprzedniku. Wskazują jak dany podmiot powinien się zachować, jakie ma prawa i obowiązki np. „…używać (tej rzeczy) w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu.”

3. Funktor normotwórczy

To zwrot językowy łączący obydwa powyższe elementy przepisu prawnego, wskazujący na obecność reguł zachowania. Może wyrażać się w słowach: „zobowiązany jest”, „powinien”, „musi”, „można”.

Kolejność występowania poszczególnych elementów może być odwrócona. Niejednokrotnie najpierw wskazuje się skutki prawne, a dopiero potem okoliczności z którymi powinny być związane

4. Język przepisu prawnego

Przepisy prawne redagowane są za pomocą języka prawnego, który mimo iż jest zbudowany na podstawie języka narodowego to jednak rożni się od niego regułami nadawania znaczeń wyrażeniom, słowom i zwrotom zawartym w obowiązujących aktach prawnych. Rezultatem stosowanie tego języka mogą być sytuacje w których dane wyrażenia w języku etnicznym mają charakter niedookreślony, natomiast w języku prawnym mają ściśle określone znaczenie, bądź znaczenie odmienne niż nadane mu w języku narodowym. Przykładem takiej różnicy może być znaczenie słowa „rzecz”. Słowo to ma wiele znaczeń jednak na gruncie kodeksu cywilnego oznacza wyłącznie przedmioty materialne. W celu ułatwienia interpretacji przepisów prawnych, prawodawca posługuje się często definicjami legalnymi, które nakazują przyjęcie przez wykładnie prawa ściśle określonego znaczenia danego zwrotu. Często również przepisy prawa wprowadzają nowe pojęcia nieznane językowi etnicznemu. Przykładem może być pojęcie „dalszego zapisu” który oznacza obowiązek spadkobiercy do spełnienie określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Podstawową zasadą opracowywanie tekstów prawnych jest ich zwięzłe ujęcie. Zapobiega to powtarzaniu się poszczególnych wypowiedzi normatywnych w postaci odrębnych przepisów prawnych a co za tym idzie ich nadmiernej kazuistyczności. Uniknąć tego można ujmując powtarzające się elementy powiązanych ze sobą wypowiedzi normatywnych w jeden przepis prawny, co prowadzi do tego, że przepis prawny może zawierać elementy wielu wypowiedzi normatywnych i odwrotnie, zrekonstruowanie jednej wypowiedzi normatywnej może wymagać interpretacji kilku przepisów.

Przy kodowaniu norm prawnych należy pamiętać iż zakodowana wypowiedź normatywna będzie rozkodowywana w procesie przestrzegania, stosowania oraz wykonywania prawa. Oznacza to więc konieczność właściwego dostosowania reguł opracowywania i redagowania przepisów prawnych z regułami ich wykładni. Przepis zatem powinien być zredagowany za pomocą reguł składni danego języka etnicznego, a dopiero w razie wystąpienia niejednoznaczności bądź konieczności wprowadzania nowych pojęć, można nadawać poszczególnym zwrotom określone znacznie. Przepisy prawne powinny być zredagowane jak najprościej i jak najoszczędniej, bez zbędnego powtarzania, stosowania ozdobników oraz powtarzania zwrotów ujętych w innych artykułach bądź aktach prawnych. Niezbędna jest również ich jednoznaczność oraz jasne i precyzyjne określenie adresata. Odmienna sytuacja dopuszczalna jest wyjątkowo w celu celowego stworzenia luzu interpretacyjnego.

2. Podział przepisów prawnych

2.1 Ze względu na treść

2.1.1 Przepisy prawa materialnego

To te przepisy na podstawie których odczytuje się normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Mogą one również regulować określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidywać określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Do przepisów prawa materialnego zaliczyć można np. przepisy prawa karnego, cywilnego, administracyjnego.

2.1.2 Przepisy prawa formalnego

Regulują postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej. Prawo formalne urzeczywistnia normy prawa materialnego i pozwala na ich egzekwowanie. Dotyczy ono m.in. właściwości tych organów (rzeczowej, miejscowej, funkcjonalnej), wszczynania postępowania, pism procesowych, wniosków stron, dowodów, środków odwoławczych oraz innych instytucji procesowych. Do grupy tej zaliczamy również „fikcję prawną” czyli przyjęcie przez prawodawcę stanu faktycznego, który w rzeczywistości nie istnieje za istniejący i wywodzenie z tego tytułu określonych skutków prawnych.

2.2 Ze względu na stopień konkretności

2.2.1 Przepisy konkretne

To przepisy które formułują w jednym przepisie hipotezę, zasady pożądanego zachowania podmiotu prawa, czyli dyspozycję, bez względu na sposób w jaki została ujęta oraz sankcję.

2.2.2 Przepisy blankietowe

Nie regulują dyspozycji zachowania ale upoważniają inny organ do uzupełnienia tego braku w przyszłości. Pomagają one również zapobiegać powtórzeniom w aktach prawnym. Przykładem może być art. 15 pkt 2 Konstytucji Rzeczpospolitej który stanowi :

„Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.”

2.2.3 Przepisy odsyłające

Również nie formułują dyspozycji zachowania, ale zawierają informację gdzie należy jej szukać. Taki sposób formułowania przepisów prawnych wynika z konieczności unikania powtórzeń, oraz oszczędnością i zwięzłością tekstu prawnego.

Przykładem może być Art. 750 kodeksu cywilnego „ Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.”

2.3 Ze względu na zasięg obowiązywania

2.3.1 Przepisy uniwersalne

To przepisy których zasięg obowiązywania obejmuje całe terytorium danego państwa, a więc również strefę powietrzną, wody terytorialne oraz statki morskie. Cechą to charakteryzują się głownie akty prawne stanowione przez najwyższe organy państwowe i naczelne organy administracji rządowej.

2.3.2 Przepisy partykularne

Charakteryzują się tym, iż obowiązują na wyodrębnionej części terytorium państwa. Część tą stanowić może województwo, powiat lub gmina. Prawem miejscowym zatem będą zarówno akty wydawane przez organy administracji ogólnej jak i organy samorządu terytorialnego.

2.4 Kryterium mocy

2.4.1 Przepisy bezwzględnie(ius cogens)

Nie dają adresatowi możliwości zachowania się w sposób odmienny niż formułuje to dyspozycja danej normy odczytanej na ich podstawie a niedostosowanie się do tego wymaganego zachowania wywołuje odpowiednie skutki prawne. Do przykładów takich przepisów można zaliczyć przepis artykułu 119 kc który stanowi iż „terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną”

2.4.2 Przepisy względnie obowiązujące (ius dispositivum)

Pozwalają adresatowi na wybór czy chce z danego prawa skorzystać czy też nie, bądź udzielają mu pozwolenia na jego modyfikację. Może on więc daną dyspozycję ograniczyć lub zmienić. Mają one więc charakter pomocniczy. Przykładem takiego przepisu może być artykuł art. 510 k.c.:

§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

2.3.4.Przepisy semiimperatywne (semidyspozytywne)

Wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej ze stron, nie dopuszczając jednak możliwości ograniczenia jej uprawnień, np. art.9 paragraf 2 kodeksu pracy: „§ 2. Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych.”

2.4 Ze względu na przynależność do gałęzi prawa

Możemy wyróżnić przepisy prawa konstytucyjnego, karnego, cywilnego, administracyjnego, międzynarodowego publicznego i prywatnego.

2.5 Ze względu na stopień ogólności i szczególności

2.5.1 Przepisy ogólne (lex generalis)

Regulują szeroki zakres spraw, szeroki katalog adresatów a ich dyspozycja zawiera ogólne reguły zachowania.

2.5.2 Przepisy szczególne (lex specialis)

Mogą formułować dyspozycję w sposób odmienny przy spełnieniu określonych warunków. W takim przypadku, przepis szczególny, odmiennie regulujący daną

sprawę ma pierwszeństwo stosowania przed przepisem ogólnym.

Przykładowo, przepisem szczególnym w stosunku do Kodeksu pracy jest ustawa o zakładach opieki zdrowotnej, która przewiduje stosowanie do pracowników obsługujących aparat rentgenowski 5 godzinnej normy dobowej czasu pracy. Konsekwencją szczególnego charakteru tego przepisu jest to, że w stosunku do tych pracowników stosujemy 5 godzinną normę dobową czasu pracy a nie 8 godzinną wynikającą z art. 129 par. 1 K.p.

2.6 Ze względu na sposób rozstrzygania obowiązywania innych przepisów prawa

2.6.1 Przepisy derogacyjne

Są to przepisy uchylające, zamieszczane są najczęściej w postanowieniach końcowych aktu prawnego i mogą dotyczyć uchylenia obowiązywania całości dotychczasowego stanu normatywnego, w części zastępować dawne rozwiązania lub tylko częściowo je zachować jak również całkowicie zastąpić dawne stany normatywne nowymi.

2.6.2 Przepisy kolizyjne

Przydatne są w sytuacji w której występuje wiele systemów prawnych na terytorium danego państwa a poszczególne ich przepisy nie dają się pogodzić w procesie ich stosowania. Można tutaj wspomnieć o zasadzie iż prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze, bądź prawo szczególne uchyla prawo ogólne.

2.6.3 Przepisy końcowe

Zwane także intertemporalnymi rozstrzygają o sposobie postępowania ze stanami faktycznymi powstałymi jeszcze podczas obowiązywania starego systemu prawnego, które obecnie regulują nowe rozwiązania.

2.7 Podział ze względu na strukturę

2.7.1 Przepisy proste

Określają wyłącznie skutki prawne jednego stanu faktycznego np. art. 134 k.k.  „Kto dopuszcza się zamachu na życie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.”

2.7.2 Przepisy złożone

Wskazują skutki prawne dwóch lub więcej stanów faktycznych, np. Art. 143. „Kto, w celu uzyskania zwolnienia od obowiązku służby wojskowej albo odroczenia tej służby, powoduje u siebie lub dopuszcza, by kto inny spowodował u niego skutek określony w art. 156 § 1 lub art. 157 § 1 albo w tym celu używa podstępu dla wprowadzenia w błąd właściwego organu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

2.8 Ze względu na treść dyspozycji normy

Ze względu na charakter dyspozycji przepisy prawne można podzielić na zakazujące np. artykuł 5 k.c. „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”, nakazujące np. art. 162 k.k. „Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.” oraz dozwalające np. art. 198 k.c. „Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.”

3. Podsumowanie

Przepis prawny odgrywa znaczącą rolę w procesie tworzenia oraz stosowania prawa. Stanowi swoistego rodzaju budulec norm prawnych, wyrażony za pomocą specyficznego języka jakim jest język prawny. Język ten stosowany w celu uniknięcia kazuistyczności, a tym samym obszerności aktów prawnych, koniecznością posługiwania się sprecyzowanymi pojęciami, jak również brakiem takich pojęć w języku etnicznym, często stanowi barierę nie do pokonania dla osób nie posiadających wykształcenia prawniczego. Niezmiernie istotne zatem jest, aby w procesie tworzenia przepisów prawnych odpowiednio zawrzeć wszelkie informacje niezbędne do odtworzenia norm prawnych. W tym celu używa się odpowiednich technik legislacyjnych, które pozwalają na jak największy usystematyzowanie danego zagadnienia prawnego, a także pozwalają na szybsze i sprawniejsze przemieszczanie się po przepisach prawnych.

4. Bibliografia

1. Droba M., Podstawy Prawa. Prawoznawstwo, prawo konstytucyjne, prawo administracyjne. Plansze Becka, Warszawa, 2008.

2. Jamroz, A. Breczko A., Oliwniak S., Wstęp do prawoznawstwa, Białystok, 2007.

3. Kalisz-Prakopik A., Pęcak, P. Prokop-Perzyńska E., Materiały pomocnicze ze wstępu do prawoznawstwa, Lublin, 2005.

4. Korybski A., Leszczyński L., Pieniążek A., Wstęp do prawoznawstwa, Lublin, 2003.

5. Kustra E., Wstęp do nauk o państwie i prawie, Toruń, 1997.

6. Redebach A., Wronkowska S., Ziembiński Z., Zarys teorii państwa i praw.

7. Seidler G.L., Groszyk H., Pieniążek A., Wstęp do nauki o państwie i prawie, Lublin, 2003.

8. Seidler G.L., Groszyk H., Malarczyk J., Pieniążek A., Wstęp do nauki o państwie i prawie, Lublin, 2001.

9. Morawski L., Wstęp do prawoznawstwa, Toruń, 2008.

10. Ustawa z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. nr 16 poz. 93 ze zm.).

A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp do prawoznawstwa, Lublin 2003, s. 75.

A. Jamroz, A. Breczko, S. Oliwniak, Wstęp do prawoznawstwa, Białystok 2007, s.40.

E. Kustra, Wstęp do nauk o państwie i prawie, Toruń 1997, s. 80.

A. Redebach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa.

G.L.Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wstęp do nauki o państwie i prawie, Lublin 2003, s.134.

A. Kalisz-Prakopik, P. Pęcak, E. Prokop-Perzyńska, Materiały pomocnicze ze wstępu do prawoznawstwa, Lublin 2005.

A. Jamroz, A. Breczko, S. Oliwniak, Wstęp do prawoznawstwa, Białystok 2007, s.42.

Art. 712 ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. nr 16 poz. 93 ze zm.).

Ibidem.

A. Korybski, L. Leszczyński, A.Pieniążek, Wstęp do prawoznawstwa, Lublin 2003, s. 75.

Ibidem s. 77

G.L.Seidler, H. Groszyk, J. Malarczyk, A. Pieniążek, Wstęp do nauki o państwie i prawie, Lublin 2001, s.124.

E. Kustra, Wstęp do nauk o państwie i prawie, Toruń 1997, s. 87.

G.L.Seidler, H. Groszyk, J. Malarczyk, A. Pieniążek, Wstęp do nauki o państwie i prawie, Lublin 2001, s.125.

A. Kalisz-Prakopik, P. Pęcak, E. Prokop-Perzyńska, Materiały pomocnicze ze wstępu do prawoznawstwa, Lublin 2005, tabela 21.

M. Droba, Podstawy Prawa. Prawoznawstwo, prawo konstytucyjne, prawo administracyjne. Plansze Becka, Warszawa 2008, s.36.

L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2008, s. 55.

G.L.Seidler, H. Groszyk, J. Malarczyk, A. Pieniążek, Wstęp do nauki o państwie i prawie, Lublin 2001, s.127.

A. Jamroz, A. Breczko, S. Oliwniak, Wstęp do prawoznawstwa, Białystok 2007, s.44.

L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2008, s. 56.

13

UNIWERSYTET RZESZOWSKI

WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

Kierunek: prawo

Studia: stacjonarne

Przedmiot: Teoria i filozofia prawa

---