Zagadnienia na statystykę i demografię:

1 Liczba i rozmieszczenie ludności na świecie

Obecnie trudno jest ustalić dokładną liczbą mieszkańców Ziemi i ich rozmieszczenie w przeszłości. Aktualne zasiedlenie Ziemi jest nierównomierne i jest odzwierciedleniem możliwości wykorzystania zasobów środowiska geograficznego. Największe skupienie ludzi występuje na terenie Azji, jest tam też największy przyrost naturalny. Zarówno w zamierzchłej przeszłości jak i współcześnie istnieją na Ziemi obszary określane jako:

• Ekumeny- obszary stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka. Dzięki rozwojowi nauki i techniki coraz większe obszary Ziemi są możliwe do zamieszkania. Wraz z subekumeną zajmują obszar ponad 400 mln. km².

• Anekumena- tereny nie zamieszkałe i nie wykorzystywane gospodarczo przez człowieka.

• Subekumena (paraekumena)- obszar przejściowo zamieszkany lub tylko . wykorzystywany gospodarczo. Są to obszary pustynne, półpustynne, tundra, tajga.

Najrzadziej zaludniony obszar na kuli ziemskiej stanowi Antarktyda, jest zamieszkiwana jedynie przez naukowców przebywających na stacjach badawczych. Ich liczba wynosi około 4000 osób, z okresowymi wahaniami. Także mało zamieszkane są terytoria autonomiczne Danii w Ameryce Północnej- Grenlandia. Znaczącym czynnikiem sprzyjającym koncentracji ludności i wywierającym wpływ na inne elementy środowiska geograficznego, zwłaszcza na klimat jest odległość od wybrzeży mórz lub oceanów. Kraje wysokorozwinięte mają gęsto zaludnione i zatłoczone miasta i wysoki przyrost naturalny. Obecny stan szybkiego wzrostu zaludnienia na Ziemi niesie ze sobą wiele zagrożeń, np. niszczenie środowiska naturalnego potrzebnego pod uprawę ziemi, w celu wyżywienia dużej liczby ludności.

LICZBA LUDNOŚCI NA ŚWIECIE: (rok 2002)- 6 234 mln. osób.

• Najwięcej ludzi zamieszkuje tereny Azji- 3720 mln osób, co stanowi 60% ogólnej liczby ludności świata.

• Drugim pod względem zaludnienia jest kontynent afrykański- 813 mln. osób, 13,3% ogółu ludności.

• Europa- 726 mln. osób, 11,8% ogółu ludności świata.

• Ameryka Łacińska- 535 mln. osób, 8,7% ogółu ludności świata.

• Ameryka Północna- 309 mln. osób, 5%.

• Australia i Oceania- 31 mln. osób, o,5%.

2. Polska - liczba i rozmieszczenie ludności

Czynnikami wpływającymi na liczbę ludności danego państwa są przyrost naturalny, ruchy wędrówkowe (migracje) oraz czynniki incydentalne (wojny, kataklizmy, epidemie). Obecnie Polska liczy około 38 mln 700 tys. mieszkańców. Daje nam to 8 miejsce w Europie i 29 na świecie.

Polska straciła podczas II wojny światowej ponad 6 mln obywateli. Spadek liczby ludności o prawie 11 mln podyktowany był również znacznym zmniejszeniem przyrostu naturalnego w czasie wojny oraz zmianami przebiegu granic i emigracją.

Największy przyrost liczby ludności notowany był w latach 50. Przyczyną był bardzo duży przyrost naturalny. Obecnie wzrost liczby ludności Polski jest niewielki i kształtuje się na poziomie 30-40 tys. rocznie.

Średnia gęstość zaludnienia wynosi 124 osoby/km². Rozmieszczenie ludności jest nierównomierne. Największą gęstość zaludnienia mają silnie uprzemysłowione obszary południowe, zwłaszcza województwo śląskie i małopolskie. Najmniejszą gęstością zaludnienia cechują się tereny północnej i wschodniej Polski - województwo warmińsko-mazurskie, podlaskie i zachodniopomorskie. Są to województwa słabo uprzemysłowione, o dużym odsetku ludności wiejskiej.

Najwyższy przyrost naturalny po II wojnie światowej miał miejsce w latach 50. Była to znana w demografii faza kompensacji strat wojennych w formie eksplozji demograficznej. W latach 60. i na początku lat 70. wystąpił niż demograficzny. Spowodowany był wejściem w wiek rozrodczy (prokreacyjny) nielicznego pokolenia urodzonego w czasie II wojny światowej. Z kolei w latach 80. miał miejsce wtórny wyż demograficzny. W wiek rozrodczy weszło wówczas pokolenie urodzone w czasie wyżu powojennego. Obecnie notuje się najniższe po wojnie wskaźniki przyrostu naturalnego. Jest to spowodowane wejściem w wiek prokreacyjny ludzi urodzonych w czasie niżu demograficznego oraz zmianą modelu rodziny na mniej dzietny. Najwyższy przyrost naturalny ma dawne województwo nowosądeckie należące dziś do województwa małopolskiego. W dużych miastach (Warszawa, Łódź) występuje zjawisko ujemnego przyrostu naturalnego.Polska zawsze była państwem emigracyjnym, z ujemnym saldem migracji. Polacy mieszkają na każdym kontynencie. Liczba Polaków mieszkających za granicą jest trudna do oszacowania.Najwyższy współczynnik feminizacji mają regiony z przemysłem zatrudniającym dużą liczbę kobiet (np. region łódzki). Przewaga mężczyzn nad kobietami występuje tylko na obszarach wiejskich w północnej Polsce.Dla przedstawienia struktury płci i wieku używany jest wykres nazywany piramidą płci i wieku.

Analizując piramidę płci i wieku można zauważyć wyraźną przewagę liczby kobiet w starszych przedziałach wiekowych (powyżej 40 roku życia). Na piramidzie można zaobserwować cały przebieg zmian demograficznych ludności Polski. Wcięcia w wykresie obrazują straty ludnościowe wojen światowych oraz niże demograficzne. Wypukłości oznaczają natomiast okresy wyżów demograficznych.

Zmiany liczby ludności Polski

Rok	1939	1946	1950	1960	1970	1978	1988	2003
Liczba ludności w mln	34,8	23,9	25,0	29,8	32,6	35,1	37,9	38,25

Zmiany wskaźnika przyrostu naturalnego ludności Polski po II wojnie światowej w ‰

1946	1955	1960	1970	1980	1990	2002
16,0	19,5	15,1	8,6	9,6	4,1	0,1

3. Małżeństwa w Polsce - postawy wobec małżeństwa, wiek nowożeńców, alternatywne formy życia wobec małżeństwa

Małżeństwo - związek między osobami będący instytucją społeczną i zazwyczaj wiążący osoby emocjonalnie,ekonomicznie prawnie. Małżeństwo stanowi najczęściej podstawę rodziny.W kulturze europejskiej małżeństwo jest instytucją prawną, a w większości religii stanowi instytucję sakramentalną.Małżeństwo nie jest pojęciem jednoznacznym, ponadczasowym i niezmiennym - występujące zróżnicowanie form życia małżeńskiego utrudnia sformułowanie uniwersalnej definicji małżeństwa^.

Postawy wobec małżeństwa i rodziny w Polsce mają charakter utrwalony. Małżeństwo i rodzina lokują się stale na wysokiej pozycji w hierarchii wartości polskiego społeczeństwa. Postawy te są podtrzymywane przez tradycję i religię. Nie można jednak nie dostrzegać, że w Polsce w ostatnim okresie lansowane są wzory i postawy antymałżeńskie, antyrodzinne i anty prokreacyjne. Aby takie postawy i wzory nie utrwalały się trzeba podjąć wielokierunkowe działania sprzyjające kształtowaniu pozytywnego stosunku do rodziny, małżeństwa i prokreacji. Pod hasłami równości i tolerancji lansowane są wzory zachowań nie tylko obce rodzinie, małżeństwu i prokreacji, ale wręcz wrogie. Intensywnie wspierane są przez media marginalne grupy, lansowane są wzory zachowań wrogie rodzinie, prokreacji i małżeństwu.

Funkcje rodziny.

• - prokreacyjna,

• - ekonomiczna,

• - wychowawcza,

• - socjalizacyjna,

• - opiekuńcza.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat znacząco zwiększył się wiek osób zawierających związki małżeńskie. Spada liczba nowożeńców w wieku do 25 lat, a rośnie natomiast odsetek par pobierających się między 25 a 29 r. ż. Zamiany widoczne są zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn.

Alternatywne formy życia wobec małżeństwa to m.in.:

-Konkubinat, kohabitacja

-osoby żyjące w pojedynkę(single)

-osoby o odmiennej orientacji seksualnej

4. Rozwody w Polsce

Rozwód - rozwiązanie ważnego związku małżeńskiego przez sąd na żądanie jednego lub obojga małżonków. Rozwód oprócz owdowienia i unieważnienia małżeństwa jest jedną z okoliczności kończących małżeństwo.

W wielu krajach wyrok sądu orzekający rozwód musi być poprzedzony okresem separacji. W krajach rozwiniętych liczba rozwodów cały czas rośnie. Do państw europejskich, w których rozpada się przynajmniej połowa małżeństw, należą Austria, Belgia, Białoruś, Czechy, Estonia, Liechtenstein, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Norwegia, Rosja, Szwajcaria i Ukraina, a do niedawna także Szwecja i Finlandia. Obecnie prym z najwyższym odsetkiem rozwodów bierze Hiszpania, która w 2005 roku wprowadziła ustawę o tzw. rozwodach ekspresowych. Poza Europą do krajów, w których stosunkowo dużo małżeństw kończy się rozwodami, należą USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Korea Południowa, Kuba, Kuwejt i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

W polskiej praktyce statystycznej informacje o rozwodach rozpatrywane są często według:
-wieku małżonków w momencie zawarcia małżeństwa
-wieku małżonków w chwili rozpoczęcia oddzielnego zamieszkiwania
-okresu wspólnego zamieszkiwania i wieku w momencie rozpoczęcia wspólnego zamieszkiwania
-liczby i wieku małoletnich dzieci.
Charakterystykę natężenia rozwodów można przedstawić za pomocą współczynnika rozwodów brutto(stosunek liczby rozwodów do liczby ludności w połowie danego okresu albo pośredniej liczby ludności w danym okresie).Dokładniejszy obraz natężenia rozwodów daje stosunek liczby rozwodów do liczby ludności,będącej w wieku małżeńskim.Czyli jest to stosunek liczby rozwodów orzeczonych w danym okresie do przeciętnej liczby związków małżeńskich, które w danym okresie istnieją lub do liczby związków małżeńskich,które istnieją w połowie badanego okresu.

Separacja - oznacza uchylenie prawne wspólnoty małżeńskiej ale bez prawa wstępowania w ponowne związki małżeńskie. Separacja prawnie orzeczona nie rozwiązuje węzła małżeńskiego i tym różni się od rozwodu. Separacja może być:
- wieczysta i dozgonna
- na określony czas

Z danych statystycznych GUS-u wynika,że liczba rozwodów cały czas rośnie. W miastach intensywność rozwodów jest prawie trzykrotnie wyższa niż na wsi. Z danych statystycznych wynika tez, że od wniesienia powództwa o rozwód do prawomocnego orzeczenia najczęściej mija 2 do 3 miesięcy.

5. Aborcja w Europie

W 2008 roku w Europie zostało zabitych 2 864 649 nienarodzonych dzieci. Takie dane zostały zawarte w ostatnim raporcie „Aborcja w Europie i Hiszpanii” przedstawionym w Brukseli przez Hiszpański Instytut Polityki Rodzinnej.

W raporcie wiele uwagi poświęcono 27 krajom Unii Europejskiej. Wykazał on, iż co piąte poczęte dziecko umiera w wyniku aborcji, a co siódmą aborcję przechodzą dziewczyny w wieku do lat 20. Aborcja jest obecnie najczęstszą przyczyną śmierci istot ludzkich na Starym Kontynencie. Dużo mniejsza jest śmiertelność z powodu raka, zawałów czy wypadków drogowych. W sumie corocznie w krajach UE zabija się 1200 nienarodzonych dzieci. Aborcja jest zakazana tylko w Irlandii i na Malcie. W 14 krajach Unii Europejskiej jest dozwolona przy wyjątkowych okolicznościach, a w 11  dostępna na żądanie.

Państwa, w których w ciągu 15 lat zanotowano największą ilość aborcji, to: Wielka Brytania, Francja, Rumunia i Włochy. Jednak rekordzistą, jeżeli chodzi o liczbę przerwanych ciąży, jest Hiszpania, gdzie w ciągu ostatnich dziesięciu lat ilość aborcji wzrosła o 115 procent.

6. Niż demograficzny w Europie

Kontynent europejski cechują specyficzne problemy ludnościowe związane przede wszystkim z wielomilionowymi stratami, jakie przyniosły I i II wojna światowa. Konflikt zbrojny (szczególnie na tak dużą skalę) to także niż demograficzny spowodowany mniejszą ilością urodzeń i większą śmiertelnością na skutek złych warunków życiowych.
Europejski problem ludnościowy związany jest też ze starzeniem się społeczeństw, a także zmianą modelu rodziny. Ludzie decydują się najczęściej tylko na jedno dziecko kobiety, bojąc się utraty pracy i bezrobocia, rodzą późno, szybko wracają do pracy.
Europę cechuje niewielki przyrost naturalny. Ujemny przyrost naturalny (większa liczba zgonów niż urodzeń) to poważny problem - społeczeństwa szybko się starzeją, zmniejsza się grupa ludzi w tzw. wieku produkcyjnym (zdolnych do rodzenia i płodzenia dzieci), rodzi się mniej dzieci.

7. Trwanie życia w Europie. Czynniki wpływające na wydłużenie życia

W krajach demokracji zachodniej coraz bardziej widoczny jest proces starzenia się społeczeństwa. Początek XXI wieku przyniósł dla stabilnych krajów demokracji zachodniej nowy, coraz bardziej narastający się problem rozwoju demograficznego.
Do niedawna Europa Zachodnia podążająca w rozwoju gospodarczym nie zwracała uwagi na takie wskaźniki, a przynajmniej nie traktowano ich z należytą powagą. Dziś, gdy kraje Unii Europejskiej już nie osiągają tak dużych wskaźników wzrostu gospodarczego, problem demograficzny jest coraz bardziej widoczny. Na pierwszy plan wysuwa się problem socjalny, migracji, tożsamości narodowej.
W krajach demokracji zachodniej coraz bardziej widoczny jest proces starzenia się społeczeństwa. Średnia wieku w tych państwach wzrosła w ostatnich latach znacznie.

Na pierwszy plan wysuwa się tu problem socjalny. Jednym z najważniejszych skutków procesu starzenia się społeczeństw jest pogarszająca się sytuacja ekonomiczna działu socjalnego - świadczeń emerytalnych. Jak zauważył francuski demograf prof. Tapinis "nasze systemy opieki społecznej opierają się głównie na mechanizmach transferu między pokoleniami, to jeśli te pokolenia nie są identycznej wielkości - pojawia się między nimi dysproporcja. [....] Emerytury wprowadzone w latach 50-tych odpowiadały ówczesnej większości, nie są już jednak odpowiednie w dzisiejszej rzeczywistości". Stąd też niemal w całej Europie Zachodniej zaczyna się coraz głośniej mówić o reformach emerytalnych. Oczywiście wiąże się to ze znacznym zmniejszeniem dotychczasowych przywilejów i grandów ludności w wieku nieprodukcyjnym. Model państwa socjalnego może doprowadzić do bankructwa nawet najzamożniejsze kraje.

Jednakże ludzie w omawianym wieku stanowią bardzo silne lobby, o czym mogły się przekonać już rządy Niemiec, Francji czy Włoch. Dodatkowo zaczyna pojawiać się problem drugi w tej kwestii, a mianowicie długość życia ludzi na emeryturze. Już dziś większość państw europejskich posiada prawodawstwo, które mówi o możliwości przejścia na emeryturę w wieku 65 lat. Jednak niektóre kraje zaczynają powoli oswajać społeczeństwo o możliwości podniesienia progu emerytalnego do 67 lat tak dla mężczyzn jak i dla kobiet.

Drugim ważkim problemem jest zagadnienie migracji, które coraz silniej wpływa na politykę państw Unii Europejskiej. Wspólnoty Europejskie bardzo silnie były zaangażowane w politykę ograniczania migracji na jej terytorium. Wiązało się z problemami bezrobocia, napływu taniej, niewykwalifikowanej siły roboczej czy napływu elementów szkodliwych społecznie (gangi, handlarze żywym towarem czy terroryści). Już od dawna mówi się, że afrykańskie kraje basenu morza Śródziemnego są rezerwowym rynkiem pracy dla państw europejskich. Podobnie zaczyna być ze wschodem Europy.

Definicja społeczeństwa młodego-Społeczeństwo o dużym procentowym udziale dzieci i młodzieży w strukturze wieku nazywamy społeczeństwem młodym.

Definicja społeczeństwa starzejącego się-Społeczeństwa krajów, gdzie przyrost naturalny jest bardzo niski lub ujemny, charakteryzują się dużym udziałem procentowym ludzi w wieku starszym oraz zmniejszającą się ilością dzieci i młodzieży. Takie cechy są charakterystyczne dla krajów rozwiniętych - ich społeczeństwa określa się jako starzejące się.

Przyczyny wysokiego przyrostu ludności w krajach rozwijających się:

• wysoki współczynnik dzietności - duża liczba dzieci rodzona przez jedną kobietę
• duża liczba kobiet w wieku rozrodczym
• wielodzietny model rodziny podtrzymywany tradycją
• małe znaczenie środków antykoncepcyjnych, aborcji, świadomego planowania rodziny
• rozwój medycyny, szczepień ochronnych ograniczających epidemie
• zmniejszenie umieralności niemowląt
• wydłużenie życia

Przyczyny niewielkiego lub ujemnego przyrostu naturalnego

• mały współczynnik dzietności
• starzenie się społeczeństwa - zmniejszenie się liczby kobiet w wieku rozrodczym
• powszechność antykoncepcji
• zmniejszenie się liczby zawieranych małżeństw
• wzrost liczby rozwodów
• indywidualizm, materializm, konsumpcyjny styl życia
• wydłużanie się okresu nauki
• emancypacja kobiet - kobiety coraz częściej stawiają na samorealizacje, karierę zawodową

W wielu krajach Trzeciego Świata kobiety mają 6-7 dzieci, gdyż zamożność i bezpieczeństwo na starość zależy od pracy licznej rodziny. W krajach rozwiniętych oboje rodziców dążą do samorealizacji - posiadania własnych źródeł utrzymania, odpowiedniego wykształcenia i pozycji zawodowej. Dzieci traktuje się jako barierę utrudniającą osiągnięcie sukcesu w pracy. Bezpieczna starość w krajach rozwiniętych nie zależy od liczebności rodziny, bo opiekę zapewnia system ubezpieczeń społecznych i instytucje państwowe.

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym i wzrostem gospodarczym długość życia wydłuża się. W krajach dotkniętych krwawymi wojnami wskaźnik feminizacji (liczba kobiet na 100 mężczyzn) jest większy: przykładem jest Ukraina, Białoruś, Rosja. Przewaga kobiet nad mężczyznami jest największa w rocznikach, w których podczas wojen mężczyźni znajdowali się w wieku poborowym. Przewaga liczebna kobiet nad mężczyznami występuje prawie zawsze wśród mieszkańców wielkich miast, co jest spowodowane głównie migracja kobiet do aglomeracji, gdzie w związku z rozwojem usług łatwiej znajdują zatrudnienie.

8. Współczesny model rodziny

Rodzina to mała grupa społeczna szczególnego rodzaju, charakteryzująca się silnymi więzami emocjonalnymi i formalnymi istniejącymi pomiędzy jej członkami. Opiera się ona na dwóch rodzajach więzi małżeństwie i pokrewieństwie. Mówimy o niej również jak o grupie pierwotnej, ponieważ należymy do niej od momentu narodzin aż do śmierci, bez względu na to czy tego chcemy czy nie. Rodzina jest także grupą formalną mającą określoną prawnie strukturę, cele i normy w ramach, których funkcjonuje w społeczeństwie.

Wyróżniamy następujące typy rodzin:
- Rodzina mała - składa się z pary małżeńskiej i niepełnoletnich dzieci. Natomiast kontakty osobowe z krewnymi są ograniczone do najbliższych członków rodziny.

- Rodzina duża - zawiera się w niej kilka pokoleń krewnych żyjących we wspólnym gospodarstwie. Są one przynajmniej trzy pokoleniowe, a krewni w jej ramach są połączeni wspólnotą majątkową.

- Rodzina duża zmodyfikowana - jest to wielopokoleniowa, bliska sobie grupa rodzinna, nie mieszkająca jednak we wspólnym gospodarstwie.

Funkcje współczesnej rodziny:

- funkcja prokreacyjna

- funkcja seksualna 

- funkcja ekonomiczna

- funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca

-funkcja socjalizacyjna, rekreacyjna, emocjonalna i kulturowa
Współcześnie upowszechnił się partnerski typ rodziny - w klasie średniej i w rodzinach inteligenckich uchodzi już prawie za normę. W takiej rodzinie pracują zwykle obydwoje małżonkowie i przynajmniej teoretycznie oboje w podobnym stopniu zajmują się prowadzeniem domu i wychowywaniem potomstwa. Praktycznie częściej sprawami domu zajmuje się oczywiście kobieta, ale i tak podział ról jest bardziej elastyczny niż w rodzinach tradycyjnych, gdzie mężczyzna zarabiał na utrzymanie rodziny,a kobieta zajmowała się w wychowywaniem dzieci i domem.
Możemy również rodziny dzielić na rodzaje:

-Rodzina nuklearna 
-Rodzina wielopokoleniowa

9. Oczekiwana długość życia

Oczekiwana długość życia w momencie urodzenia jest to liczba lat, jaką może przeżyć nowo narodzone dziecko przy założeniu, że prawdopodobieństwo zgonu w każdym roku jego życia nie zmieni się i będzie równe temu, jakie określono dla momentu urodzenia. Przy konstrukcji tego wskaźnika niezbędne są tabele trwania życia.

Oczekiwaną długość życia można obliczyć nie tylko dla momentu urodzenia, ale dla każdego wieku. Między oczekiwaną długością życia kobiet i mężczyzn występuje zazwyczaj zawsze różnica z korzyścią dla kobiet, co jest wynikiem zjawiska nadumieralności mężczyzn (wyższa umieralność mężczyzn niż kobiet).

10. Starzenie się społeczeństw

Jedną z charakterystycznych cech wysoko rozwiniętych społeczeństw jest postępujący proces ich starzenia się. Społeczeństwa te odnotowują znacznie niższy przyrost naturalny niż rozwijające się. Jest to spowodowane wieloma czynnikami charakterystycznymi dla krajów bogatych, będących na wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. Postaram się wyjaśnić, na czym polega zjawisko starzenia się społeczeństwa, wskazać przyczyny i konsekwencje.
Proces starzenia się ludności jest wynikiem przeobrażeń ilościowych
oraz jakościowych, zachodzących w relacjach między poszczególnymi grupami wiekowymi ludności, uwarunkowanych czynnikami zarówno społeczno-ekonomicznymi jak i demograficznymi. Do bezpośrednich należą: umieralność, rodność a także migracje ludności. Największy wpływ na dynamikę i poziom starzenia się społeczeństwa ma jednak natężenie urodzeń. Duży udział liczby urodzeń przyczynia się do wzrostu udziałudzieci w strukturze populacji a co za tym idzie, do zmniejszenia się udziału ludności najstarszej. Proces starzenia się może być hamowany, bądź przyspieszany. Przykładowo wydłużenie życia ludności najstarszej przyspiesza to zjawisko, natomiast zwiększenie się przeżywalności noworodków działa hamująco.
Społeczeństwa wysoko rozwinięte są znacznie bardziej narażone na starzenie się. Jest to uwarunkowane szeregiem przyczyn charakterystycznych dla osiągniętego przez nie poziomu rozwojowego. Sukcesy tych społeczeństw powodują pojawienie się czynników wydłużających długość życia, takich jak błyskawiczny postęp w dziedzinie medycyny, systemie opieki zdrowotnej, łatwy dostęp do lekarstw i zastosowanie nowoczesnych technologii leczenia i terapii.
Państwa zaawansowane technologicznie i gospodarczo stawiają przed młodymi ludźmi wysokie wymagania odnośnie ich wykształcenia. Znalezienie dobrze płatnej pracy w społeczeństwie wysoko rozwiniętym wiąże się z wydłużeniem okresu nauki, co powoduje , iż osoby będące w wieku produkcyjnym stawiają naukę na pierwszym miejscu. Dopiero później przychodzi czas na założenie rodziny. Opóźnianie decyzji o urodzeniu dziecka ściśle związane jest z kontynuacją nauki, uzyskiwaniem specjalizacji bądź robieniem kariery zawodowej. To właśnie chęć zrobienia kariery i zdobycia wysokiej pozycji społecznej wpływa na to, kiedy i czy dana osoba założy rodzinę.
Następną istotną przyczyną starzenia się społeczeństwa wysoko rozwiniętego jest wzrost aktywności społecznej kobiet. Znacznie częściej podejmują one karierę zawodową od kobiet zamieszkujących kraje słabo rozwinięte. Jest to spowodowane łatwym dostępem do wykształcenia, zwiększoną ilość miejsc pracy i możliwością spełnienia się w wielu zawodach oferowanych przez gospodarkę.

Ma to znaczący wpływ na ilość zawieranych małżeństw. Obecnie obserwuje się znaczne zmniejszenie ilości małżeństw formalnych na rzecz związków nieformalnych. Osoby będące w takich luźnych związkach rzadziej decydują się na posiadanie potomstwa, stosując łatwo dostępne środki antykoncepcyjne.
Proces starzenia się ludności pozostawia oczywiście daleko idące, negatywne konsekwencje. Zwiększająca się z każdym rokiem ilość osób starszych wpływa na trudną sytuację ekonomiczną działu socjalnego państwa (świadczenia emerytalne).Państwo zmuszone jest wydawać coraz większe sumy pieniędzy na wypłaty emerytur. Najłatwiejszym i coraz częściej stosowanym rozwiązaniem jest zwiększanie progów emerytalnych. Jednakże jest to rozwiązanie krótkotrwałe. Nie można przecież podnosić progów w nieskończoność. Świadczenia emerytalne nie są jedynym następstwem starzenia się społeczeństwa, negatywnie wpływającym na budżet państwa. Zwiększają się także wydatki na opiekę zdrowotną a sama gospodarka nastawia się na konsumpcję starszych pokoleń, co skutkuje brakiem nowych inwestycji i hamowaniem badań. W krajach wysoko rozwiniętych takie zmiany w gospodarce są szczególnie niepożądane.
Często następuje spowolnienie gospodarki a nawet odwrócenie jej rozwoju.
Trudność zachowania pełnej niezależności i samodzielnego dbania o siebie przez ludzi po osiemdziesiątym roku życia znacząco odbija się na młodych pokoleniach. Są one zmuszone do opieki nad starszymi, co nie pozwala na wychowanie dostatecznie licznego potomstwa, w wyniku czego coraz popularniejszym modelem rodziny staje się stosunek 2+1, który nie jest w stanie zahamować procesu starzenia się społeczeństwa. Takie nadmierne obciążenie pokoleń młodych na rzecz starszych zwiększa ryzyko wystąpienia regresu demograficznego. Wspomnieć należy także, że emerytura jest wielką zmianą życiową, wiążącą się z utratą statusu, samotnością a także dyskryminacją ludzi starszych przez młodsze grupy wiekowe.
Socjolodzy uważają, iż starzenie się społeczeństw wysoko rozwiniętych jest zjawiskiem normalnym i nie niepokojącym a nawet pozytywnym. Za skutki pozytywne uważają oni między innymi zmniejszenie przeludnienia wielkich miast, zniwelowanie ryzyka wystąpienia głodu, pomniejszanie a nawet zanikanie dzielnic nędzy oraz pozytywny wpływ na środowisko naturalne . Regres demograficzny stopniowo będzie ulegał zmniejszeniu, aż w końcu średnia wieku społeczeństwa zacznie powoli wzrastać. Można również odnotować pozytywne skutki dla gospodarki, do których należy zmniejszenie zapotrzebowania na surowce i energię, wzrost liczby zasobów naturalnych przypadających na jednego człowieka. Państwo nie jest zmuszone do poświęcania ogromnych środków pieniężnych na tworzenie nowych miejsc pracy, co niestety rekompensują wydatki na świadczenia emerytalne. Jesień życia staje się czasem wielkich możliwości, szansą na rozwój i nabywanie nowych zdolności oraz poznawanie świata. Lata te nazywa się „trzecim wiekiem”, w którym można prowadzić swobodny, niezależny tryb życia wolny od obowiązków rodzicielskich i pracy zawodowej.
Podsumowując, proces starzenia się społeczeństwa w krajach wysoko rozwiniętych, poprzez szereg przyczyn dla niego charakterystycznych jest zjawiskiem naturalnym, być może stanowiącym problem dla gospodarki kraju, lecz mającym także pozytywny wpływ na społeczeństwo.

11. Głód - problemy produkcji i dystrybucji żywności

Codziennie z głodu umiera na świecie około 25 tysięcy ludzi,a 75% z nich to dzieci - szacuje Jean Ziegler, przewodniczący specjalnej komisji ONZ mającej znaleźć nowe narzędzia do walki z głodem. Według statystyk, opublikowanych w raporcie The State of Food Insecurity in the World w 2003 przez FAO, 842 miliony ludzi cierpi obecnie z powodu głodu, czyli co siódmy mieszkaniec Ziemi. Chroniczne niedożywienie nęka około 798 milionów ludzi w krajach rozwijających się, 10 milionów w krajach rozwiniętych i 34 miliony w krajach przechodzących przemiany ekonomiczne (in transition) (FAO 2003a). W latach 1995-2001 liczba niedożywionych wzrastała rocznie o 4,5 miliona. Podważyło to na forum publicznym sensowność działań ONZ, które według ustaleń z 1996 roku miały na celu zmniejszenie całkowitej liczby głodujących o połowę. Z powyższego raportu wynika również, że konflikty zbrojne na skalę lokalną przyczyniają się do powstania prawie 40% światowego głodu, natomiast czynniki naturalne, najczęściej susza, powodują trzy na pięć przypadków głodu. Jednak analizując problem redukcji głodu na świecie w perspektywie historycznej, zauważa się, że liczba głodujących stale zmniejsza się. W 1970 roku 35% mieszkańców krajów rozwijających się cierpiało z powodu klęski głodu, w 1996 roku było to 18% (Lomborg 2002), obecnie odsetek ten spadł do poziomu 13,7% (obliczenia własne na podstawie UNFPA 2003 i FAO 2003a), a do 2010 roku ma zmaleć do 12% według prognoz ONZ (Lomborg 2002).

Liczba niedożywionych ludzi spada w tempie 5 mln rocznie. Postęp wydaje się jeszcze większy, gdy weźmiemy pod uwagę stosunek tej grupy do łącznej liczby ludności .

Przyczyny głodu

Głód towarzyszył człowiekowi od zarania dziejów, obecnie nie jest on skutkiem niezależnych uwarunkowań środowiskowych, lecz wynikiem nieodpowiedzialnego prowadzenia polityki w państwach najbiedniejszych, zarówno rządzących, jak i przez działające tam organizacje międzynarodowe. Dyrektor wykonawczy Światowego Programu Żywnościowego ONZ James T. Morris oskarżył w 2002 roku państwa członkowskie Organizacji o prowadzenie polityki uniemożliwiającej zwalczenie głodu w Afryce, twierdząc, że zamiast działań ograniczających jego skalę oferuje się szeroko pojętą kontrolę urodzeń.

Najważniejszą przyczyną głodu są złe rządy. "Kraje dobrze rządzone nigdy nie odnotowują głodu, tymczasem wśród 25 krajów najbardziej nim dotkniętych, wszystkie bez wyjątku są źle rządzone" ("The Economist" 15.06.2002)

Ziegler wyróżnia dwa rodzaje głodu:

1. Koniunkturalny - powstaje w wyniku nagłego wydarzenia, takiego jak wojna lub klęska żywiołowa. Jego występowanie jest okresowe i najczęściej kończy się wraz z ustaniem jego przyczyny. Doraźna pomoc humanitarna pozwala go ograniczyć, a tym samym zmniejszyć liczbę ofiar głodu.

2. Chroniczny - wynika z wieloletniego niedożywienia. Złe zarządzanie państwem, szczególnie w dziedzinie ekonomii i niewłaściwe wydatkowanie przychodów państwa to główne powody zaistnienia chronicznego głodu. Norman Borloug, laureat pokojowej Nagrody Nobla twierdzi, że większość krajów mogłaby podwoić produkcję żywności, gdyby przeprowadzono reformę kredytów dla rolników i ustalono dogodne ceny na produkty rolne. Kult siły w państwach rozwijających się jest jednym z powodów niegospodarności "władców" - zbrojenie kraju jest ważniejsze, niż dbałość o pozwalającą przeżyć dietę obywateli. 10 z 23 państw Afryki dotkniętych głodem jest w stanie wojny domowej. Miliony dolarów pozyskiwane ze sprzedaży diamentów przekazuje się nie na zakup nowych technologii produkcji żywności, a na zakup najnowocześniejszej broni. Dopóki wydatki państw Trzeciego Świata na broń będą wielokrotnie przewyższać nakłady na edukację czy rozwój rolnictwa, to pomoc z zagranicy będzie nieskuteczna.

12. Migracje

Migracja - stała lub chwilowa zmiana miejsca pobytu. podzial migracji:  wg kryterium czasu - stałe, okresowe, wahadłowe.
 
wg zasięgu - zewnętrzne (międzykontynentalne, międzynarodowe), wewnętrzne (między-wojewódzkie, wewnątrz-wojewódzkie),
wg rodzaju jednostek osadniczych
wg przyczyny:
 - ekonomiczne (otrzymanie ziemi, pracy, mieszkania),
- polityczne - represje polityczne, repatriacje, deportacje (wysiedlenia) Tybetańczycy, Kongo 
- społeczne - łączenie się rodzin, zawieranie małżeństw
- religijne - pielgrzymki do miejsc kultu religijnego (Częstochowa, Mekka), ucieczka przed prześladowaniami religijnymi,
- kulturowe - np. Kazachowie uciekli do Chin po kolektywizacji stad zwierząt),
- przyrodnicze - kataklizmy naturalne (częste posuchy w Brazylii), ekologiczne (Afryka) 
- turystyczne
- służbowe

13. Sytuacja demograficzna Polski

Liczba ludności Polski zmniejsza się od 10 lat, w latach 1997-2006 ubyło nas ok. 170 tys. Ujemne tempo przyrostu ludności wynosiło od minus 0,01% w 1997 r. do minus 0,08% w 2006 r., podczas gdy w latach 90-tych średnioroczna stopa przyrostu ludności kształtowała się na poziomie prawie +0,09%, ale już w drugiej połowie tych lat - dynamika przyrostu była zerowa.

Bezpośrednią przyczyną zmniejszania się liczby ludności Polski - obserwowaną w długim okresie - (obok ujemnego - w całym okresie powojennym - salda migracji zagranicznych, tzw. definitywnych) jest notowany od 1984 r. spadek liczby urodzeń - przy prawie nieistotnych zmianach w liczbie zgonów. Od 1993 r. urodzenia kształtują się na poziomie poniżej 500 tys., a od 1998 r. - poniżej 400 tys. Nadal znajdujemy się w depresji urodzeniowej, aczkolwiek od czterech lat obserwuje się stopniowy wzrost liczby urodzeń.

W 2007 r. odnotowano istotny wzrost liczby urodzeń oraz nieznaczne zwiększenie liczby zgonów. Dzięki pozytywnym zmianom w poziomie urodzeń i zgonów przyrost naturalny był dodatni i wyniósł prawie 16 tys.; przeciętnie - na każde 10 tys. ludności - przybyło 6 osób (w ub. roku 2 osoby).Dodatni przyrost naturalny odnotowujemy już drugi rok (cztery wcześniejsze lata charakteryzowały się ubytkiem naturalnym, np. w 2005 r. wyniósł on minus 3,9 tys., a największy odnotowano w 2003 r. i wynosił minus 14,1 tys.).

14. Problem AIDS w Afryce

W latach 1997-2002 w Południowej Afryce o 75% wzrosła śmiertelność wśród ludzi. Główną przyczyną jest szalejący do dziś wirus AIDS.

Jak pokazują najnowsze badania statystyczne, które opublikowano w dniu wczorajszym (Stats SA), w 1997 w Południowej Afryce zmarło 318 287 osób, natomiast w 2002 zanotowano już 499 268 przypadków śmiertelnych.

W grupie osób powyżej 15-go roku życia śmiertelność wzrosła o 62%.

Minister zdrowia Manto Tshabalala-Msimang przed opublikowaniem statystyk rządowych zapewniał, że rząd robi wszystko co w jego mocy, aby powstrzymać szalejącą falę śmierci.

Najbardziej wzrosła śmiertelność wśród kobiet pomiędzy 20 a 49 rokiem życia - głównie z powodu wirusa AIDS, którym zarażonych jest w dziewięciu krajach afrykańskich ponad 45 milionów ludzi.

Statystyki oparte są na trzech milionach oficjalnych zgonów, które zanotowano w ciągu 5-letniego okresu czasu.

15. przemysł tytoniowy w Polsce

Przemysł tytoniowy ma niemałe znaczenie dla naszej gospodarki. Generuje około 2,5% wynagrodzeń i płac oraz 1,4% całkowitego zatrudnienia w Polsce. W 2001 roku bezpośrednio przy produkcji papierosów zatrudnionych było - jak podaje GUS - około 8,5 tysiąca osób, których przeciętne wynagrodzenie było znacznie wyższe niż we wszystkich innych branżach przemysłu. Łącznie polski przemysł tytoniowy tworzy około 200 tys. miejsc pracy. Fakt ten związany jest z tak zwanym efektem mnożnikowym - jedna osoba zatrudniona bezpośrednio przy produkcji, daje zatrudnienie następnym kilkunastu osobom w branżach pokrewnych (m.in. plantatorzy, dostawcy, hurtownicy, sprzedawcy). Zarówno produkcja papierosów, jak i również uprawa tytoniu należą do jednych z najbardziej wydajnych gałęzi naszej gospodarki. Tytoń uprawia się w 40 tys. gospodarstw głównie na południu i wschodzie kraju. Uprawy te należą do najbardziej wydajnych upraw w Polsce. Producenci wyrobów tytoniowych, aby skłonić plantatorów do zmiany struktury upraw, zaczęli prowadzić programy plantatorskie, polegające na organizowaniu szkoleń, konsultacji specjalistów i pomocy finansowej w postaci kredytów na zakup urządzeń do pielęgnacji i suszenia liści oraz sprowadzaniu do Polski nowych technologii.

16. Poziom wykształcenia Polaków

W połowie lat 90. wyższe wykształcenie miało 6,8% ludności, policealne - 2,6%, średnie (ogólnokształcące, techniczne i zawodowe) - 50,5%, podstawowe - 33,7%, a niepełne podstawowe lub żadnego - 6,3%. Między 1988 a 2006 rokiem udział osób z wykształceniem wyższym w całej populacji zwiększył się z 6,5% do 14,6%. Odsetek osób z wykształceniem średnim wzrósł z poniżej 25% do 35%. W 2006 roku powszechność wykształcenia co najmniej średniego była w Polsce wyższa od średniej dla krajów Unii Europejskiej.

115 szkół wyższych było instytucjami państwowymi, a 195 prywatnymi. Z ogólnej liczby 1 584 800 studentów w niepaństwowych szkołach wyższych uczyło się 472 340 osób. Proces zwiększania się liczby osób z wyższym wykształceniem zatrudnionych we wszystkich działach gospodarki (poza rolnictwem) jest bardzo dynamiczny, np. w latach 1958-1994 wzrosła ona trzykrotnie. Najwięcej osób z tytułem magistra pracuje w oświacie i nauce (40-50%) oraz wymiarze sprawiedliwości (pow. 30%). O zdobycie wyższego wykształcenia troszczy się coraz więcej młodych Polaków, gdyż dyplom wyższej uczelni jest ważnym atutem podczas starań o przyjęcie do pracy, zwłaszcza atrakcyjnej, prestiżowej i dobrze płatnej.

17. Sytuacja demograficzna Azji (Rosja, Chiny, Indie)

Rosja,Chiny oraz Indie są krajami najbardziej zaludnionymi.

Indie zamieszkuje ok. 1,1 miliarda ludzi, co stanowi 1/6 ludności świata. Społeczeństwo jest bardzo zróżnicowane pod względem etnicznym jak i wyznaniowym.

Rosja-W latach 1993-2008 występowało w Rosji zjawisko depopulacji. Liczba jej mieszkańców spadła z 148,6 mln na początku 1993 do 142 mln w 2008. Przyczynami były zbyt niska stopa urodzeń, względnie niska oczekiwana dalsza długość życia(związana z niskim poziomem opieki zdrowotnej, brakiem zdrowego trybu życia i alkoholizmem ludności) oraz niedostateczna liczba imigrantów. W 2009 po raz pierwszy od 15 lat zanotowano w Rosji przyrost ludności mimo nadal ujemnego przyrostu naturalnego. W 2010 znowu miał miejsce ubytek ludności w związku z ubytkiem naturalnym (241,4 tys. osób) oraz saldem migracyjnym niewystarczającym dla kompensacji strat w ruchu naturalnym (158,1 tys. osób).

Według Swiatowej Organizacji Zdrowia:

• Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia (2009): w całej populacji 69 lat, u mężczyzn 63 lat, u kobiet 75 lata

• Śmiertelność poniżej 5 roku życia (2006): w całej populacji 13 na 1000, u chłopców 15 na 1000, u dziewczynek 11 na 1000

• Śmiertelność dorosłych (15-60 lat, 2006): w całej populacji 300 na 1000, u mężczyzn 432 na 1000, u kobiet 158 na 1000

• Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): mężczyźni: 10,1 lat, kobiety 14,2 lat

• Liczba miejsc szpitalnych (2006): 97 na 10 000 mieszkańców.

Chiny to najludniejsze państwo świata o populacji przekraczającej 1,3 mld osób. Pod względem powierzchni jest 3. na świecie, a pod względem wielkości gospodarki-2.

Eksplozja demograficzna (w Azji) - to nagły wzrost przyrostu naturalnego (urodzeń więcej niż zgonów), do 30%₀ (promili) rocznie (w Azji).

18. Ubóstwo na świecie

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa, w 2010 r. głoduje 925 mln ludzi, najwięcej w Afryce Subsaharyjskiej.

W Czadzie, Demokratycznej Republice Konga, Erytrei, Etiopii i Sierra Leone ich odsetek wynosi powyżej 30 proc., w wielu innych krajach Afryki i Azji powyżej 10 proc. W wielu krajach problem głodu zamiast się zmniejszać, narasta, głównie jako pokłosie kryzysu żywnościowego z 2008 r. W skali globu głód udało się zredukować od 1990 r. tylko o 24 proc. W 2009 r. odsetek głodujących w krajach Afryki Subsaharyjskiej wyniósł średnio 22,1 proc., w Azji Południowej 23 proc.

Jednocześnie skrajna bieda zaczyna się maskować. Podczas gdy 20 lat temu 93 proc. najuboższych mieszkało w krajach niskodochodowych, dziś trzy czwarte z nich żyje w krajach o średnich dochodach. Inaczej mówiąc, skupianie się na krajach w najtrudniejszym położeniu pomija problem biedy tam, gdzie jego skala jest największa. Są też nowi biedni: szacuje się, że wskutek kryzysu gospodarczego przybyło w 2009 r. 50 mln ludzi żyjących za mniej niż 1,25 dol. dziennie, a w tym roku ich liczba powiększy się o kolejne 65 mln. Tymczasem kraje G8, które pięć lat temu obiecały do 2010 r. podwoić pomoc dla Afryki, spełniły tę obietnicę tylko w 61 proc.

19. Śmiertelność niemowląt

Śmiertelność niemowląt - wskaźnik określający liczbę zgonów niemowląt (dzieci do pierwszego roku życia) w danym roku, w przeliczeniu na 100 (w %) lub na 1000 (w ‰) urodzeń żywych na danym obszarze.

Według danych Eurostatu śmiertelność niemowląt na 1000 żywych urodzeń wynosiła w
2005 r. w Polsce 6,4. Na 10 krajów członkowskich Unii Europejskiej w Europie Śr.-Wsch. pięć krajów miało wyższą śmiertelność niemowląt na 1000 żywych urodzeń - na Litwie wynosiła ona: 6,8; na Słowacji: 7,2; na Łotwie: 7,8; w Bułgarii: 10,4 a w Rumunii: 15,0.
Śmiertelność niemowląt na 1000 żywych urodzeń w 2005 r. była wyższa od 4 w dwóch krajach tzw. starej Unii - w Holandii wynosiła: 4,9 (4,4 w 2004 r.) a w Wlk. Brytanii: 5,1.

20. Współczesne trendy demograficzne

Starzenie się populacji Europy i Ameryki Północnej, migracje z krajów rozwijających się do rozwiniętych, urbanizacja na terenie południowej Azji, Afryki Środkowej to tylko niektóre z trendów demograficznych zarysowujących się we współczesnym świecie. We wszystkich krajach Unii Europejskiej w 2000 roku przybyło 343 tysiące mieszkańców, czyli tyle samo co w Indiach przybywa w ciągu jednego tygodnia. Wzrost ludności w ciągu najbliższych pięćdziesięciu lat będzie właściwy państwom Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Kraje europejskie będą zmniejszać swoją liczebność, jeśli oczywiście nie zwiększą liczby przyjmowanych emigrantów. Przewiduje się, że najbliższe pół wieku przyniesie zmniejszenie populacji Ukrainy o 40% a Włoch i Rosji o 25%.

Obecnie na świecie żyje około 420 milionów ludzi powyżej 65 roku życia, stanowią oni 7% populacji, prognozy mówią, że w 2050 będzie ich prawie 1,5 miliarda (czyli 16,3% wszystkich ludzi, CIA 2001). Przyczyni się do tego dalsze wydłużanie się życia człowieka (od 65 lat obecnie do 74 lat w 2050 roku) oraz zmniejszanie się liczby urodzeń. W 2000 roku zanotowano niewiele ponad 70 milionów osiemdziesięciolatków (1,1% populacji świata). W ciągu 25 lat liczba ta ma wzrosnąć do co najmniej 163 miliony. Trend demograficzny jakim jest starzenie się populacji kraju lub regionu będzie najbardziej widoczny w Europie i w Japonii. Jednak spoglądając na "młode" rejony świata w perspektywie najbliższych pięćdziesięciu lat, także można spodziewać się powolnego starzenia tych społeczeństw, choćby z powodu wydłużania się życia ludzkiego i spadku dzietności kobiet.

Starzenie się społeczeństw niesie za sobą konieczność wprowadzenia zmian w systemach ubezpieczeń społecznych, zaprojektowanych dla społeczeństw o wysokim przyroście naturalnym. W Polsce przewiduje się, że w 2020 roku dojdzie do gwałtownego wzrostu liczby emerytów (wyż demograficzny wkracza w wiek emerytalny) i równoczesnego spadku liczby pracujących (niż demograficzny zaczyna życie zawodowe). Jeśli scenariusz postępującego starzenia się społeczeństw zostałby zrealizowany, to w krajach o długim dalszym trwaniu życia i niskiej dzietności (Włochy, Japonia, Grecja) wystąpiłyby poważne kryzysy ekonomiczne i społeczne, związane z załamaniem się systemów ubezpieczeń społecznych. Podniesienie granicy wieku emerytalnego, zwiększenie imigracji, zwiększenie dzietności to remedia na kryzys wynikający ze starzenia się populacji. Pierwsze z nich jest niemożliwe do zrealizowania w przyzwyczajonej do bezpieczeństwa socjalnego Europie. Jakiekolwiek dotychczasowe próby zmiany systemów emerytalnych (podniesienie wieku emerytalnego, zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn) czy to we Włoszech, w Danii czy we Francji kończyły się strajkami i oburzeniem społecznym.
Otwarcie na imigrantów w celu uzupełnienia populacji w wieku produkcyjnym wymagałoby przyjmowania w krajach starzejących się setek tysięcy ludzi rocznie. Na przykład w Japonii konieczny byłby coroczny napływ 650 tysięcy imigrantów, w Niemczech 500 tysięcy, we Włoszech prawie 330 tysięcy ludzi. W niektórych krajach europejskich napływowi pracownicy o pochodzeniu pozaeuropejskim stanowią już prawie 10% populacji.

---