04_ELASTYCZNOŚCI

reakcje popytu i podaży na zmiany cen i dochodów

(dr Marian Krupa®)

AGENDA:

1. Elastyczność - podstawowe definicje

2. Współczynnik cenowej elastyczności popytu

3. Współczynnik dochodowej elastyczności popytu

4. Współczynnik cenowej elastyczności podaży

5. Współczynnik krzyżowej (mieszanej) elastyczności popytu

1. Elastyczność - podstawowe definicje

Elastyczność - reakcja jednego czynnika (zmiennej) na zmianę innego czynnika.

Elastyczność jakiejkolwiek wielkości nie tylko mówi nam, że zależność tegoż zjawiska od jakiegoś innego istnieje i nie tylko jaki jest kierunek tej zależności (że zwyżka ceny zmniejsza popyt), ale mówi nam cos więcej, mianowicie:

jak wielka jest zmiana danego zjawiska w zależności od innego.

Dodatkowo odpowiada nam na pytanie o ile spadnie popyt pod wpływem podwyżki ceny lub o ile podniesie się przy jej obniżce.

[M. Kujda]

Podstawowymi czynnikami wpływającymi na popyt i podaż są ceny i dochody.

[M. Kujda]

Stopień wrażliwości popytu i podaży ze względu na ceny i dochody określają:

1. współczynnik cenowej elastyczności popytu

2. współczynnik dochodowej elastyczności popytu

3. współczynnik cenowej elastyczności podaży

4. współczynnik krzyżowej elastyczności popytu

2. Współczynnik cenowej elastyczności popytu

Elastyczność cenowa popytu - stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro względem zmiany jego ceny. Innymi słowy „cenowa elastyczność popytu” mierzy siłę reakcji popytu na zmianę ceny.

[D. Begg...]

Edp = procentowa zmiana wielkości popytu / procentowa zmiana ceny

gdzie:

X1 (wartość bazowa - przed zmianą), X2 (wartość po zmianie) - wielkość popytu

P1, P2 - wysokość cen

1. Interpretacji wskaźnika elastyczności bierze się pod uwagę jego wartość bezwzględną (znak (+) lub (-) informuje jedynie o dodatniej lub ujemnej korelacji między zmiennymi.

2. Współczynniki elastyczności kształtują się w granicach od zera do nieskończoności.

3. Elastyczność cenowa popytu jest na ogół ujemna (ujemne nachylenie krzywej popytu)

W zależności od wysokości współczynnika elastyczności cenowej popytu wyodrębnia się, dla:

1. Edp = 0 - popyt doskonale nieelastyczny (sztywny)

2. 0 < Edp < 1 - popyt nieelastyczny (nisko-, małoelastyczny)

3. Edp = 1 - popyt neutralny

4. ∞ >Edp > 1 - popyt elastyczny

5. Edp = ∞ - popyt doskonale elastyczny

UWAGA:

Porównaj z prawem popytu w TEORII RYNKU:

Dobra normalne (zwykłe) - dobra na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu (uwaga: paradoks Veblena - przy wzroście ceny rośnie popyt - patrz dobra luksusowe).

Dobra niższego rzędu - dobra na które popyt maleje przy wzroście dochodu (uwaga wyjątki: dobra Giffena - przy wzroście ceny rośnie popyt - dobra niższego rzędu nie posiadające bliskich substytutów).

Dla liniowej krzywej popytu istnieje szybki graficzny sposób szacowania elastyczności w analizowanym punkcie krzywej

1. Elastyczności nie wolno utożsamiać z nachyleniem krzywej. Samo nachylenie nie jest też kryterium pozwalającym na oszacowanie rzędu wielkości współczynnika elastyczności z wyjątkiem sytuacji, gdy krzywe popytu przechodzą przez ten sam punkt.

2. Dwie krzywe o tym samym nachyleniu mają różną elastyczność w punktach odpowiadających tym samym wysokościom cen. Im krzywa jest bardziej oddalona od środka układu, tym przy danym poziomie cen elastyczność popytu jest niższa.

Elastyczność cenowa popytu zależy od:

3. Liczby dostępnych substytutów dobra bądź usługi będącej przedmiotem badanego popytu; im większa liczba substytutów, tym elastyczność cenowa popytu większa; substytuty dają możliwość wyboru i - ewentualnie - łatwiejszej rezygnacji z dotychczasowego przedmiotu zakupów; stwarzają też szansę na wzrost zakupów danego dobra, gdy substytuty drożeją.

4. Czasu, jakim dysponuje nabywca podejmujący decyzję zakupu; im dłuższy czas, tym wyższa elastyczność popytu - większa bowiem szansa na znalezienie ewentualnego substytutu.

5. Udział danego dobra czy usługi w całkowitych wydatkach nabywcy; im ten udział jest większy, tym popyt jest bardziej elastyczny.

6. Skuteczności akcji promocyjnej produktu; skuteczna akcja edukacyjno - reklamowa prowadzi do obniżenia elastyczności cenowej popytu wskutek przyczynienia się do wzrostu zaufania czy przywiązania do znaku firmowego.

3. Współczynnik dochodowej elastyczności popytu

Elastyczność dochodowa popytu - stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodu - siła reakcji popytu na zmianę dochodu.

Wzrost dochodów ludności zwiększa popyt na większość dóbr.

Jednak popyt na różne dobra zwiększa się pod wpływem wzrostu dochodów w różnym stopniu.

Edi = procentowa zmiana popytu /

procentowa zmiana dochodu

Dla:

1. Edi = 0 - popyt sztywny - dalszy wzrost dochodu nie wywołuje żadnej reakcji po stronie popytu

2. Edi < 0 - wzrost dochodów powoduje spadek popytu na analizowane dobro - dobro niższego rzędu [-]

3. Edi > 0 - wzrost dochodów powoduje wzrost popytu na analizowane dobro - dobro normalne [+]

4. Edi = 1 - popyt neutralny - wzrost dochodu wywołuje proporcjonalną reakcji po stronie popytu

5. Edi > 1 - wzrost procentowy wielkości popytu jest większy od procentowego wzrostu dochodu - dobro luksusowe

6. Edi < 1 - wzrost popytu jest wolniejszy w stosunku do wzrostu dochodu - dobro podstawowe

W zależności od wartości dochodowej elastyczności popytu Edi możemy dokonać następującego rozróżnienia poszczególnych dóbr:

1. Dobra normalne (zwykłe) charakteryzują się dodatnią elastycznością dochodową popytu (UWAGA: mogą być to zarówno dobra luksusowe i dobra podstawowe!).

2. Dobra niższego rzędu - mają ujemną elastyczność dochodową. Wzrost dochodu zmniejsza rozmiary popytu na te dobra, z zarazem ich udział w budżetach nabywców.

3. Dobra wyższego rzędu (luksusowe) - mają elastyczność dochodową wyższą od jedności. Wzrost dochodu zwiększa rozmiary popytu na te dobra i ich udział w budżetach nabywców.

4. Dobra pierwszej potrzeby (podstawowe) - mają elastyczność dochodową niższą od jedności. Są to wszystkie dobra niższego rzędu oraz część dóbr normalnych, z wyjątkiem luksusowych. [D. Begg]

Uwaga: paradoks Veblena - przy wzroście ceny rośnie popyt - patrz dobra luksusowe).

Uwaga wyjątki: dobra Giffena - przy wzroście ceny rośnie popyt - dobra niższego rzędu nie posiadające bliskich substytutów).

Prawa Engla

Ernest ENGEL (1821-1896) statystyk z Saksonii, badając budżety domowe rodzin robotniczych ustalił trzy prawa:

1. Wraz ze wzrostem przychodów (dochodów) spada proporcja wydatków na żywność

2. W miarę wzrostu dochodów wydatki na mieszkania, opał i światło wzrastają skokowo

3. W miarę wzrostu dochodów zwiększa się proporcja (udział) wydatków na potrzeby dalsze lub luksusowe

Krzywe Engla - wskaźniki dochodowej elastyczności popytu

1. Wraz ze wzrostem dochodu spada udział wydatków na żywność (Rys. „a”).

Oznacza to, że wydatki na żywność rosną w tempie wolniejszym od przyrostu dochodu, czyli względna zmiana popytu na żywność jest mniejsza od względnej zmiany dochodu. Wsp. Edi przyjmuje wartość: 0 < Edi < 1.

2. Udział wydatków na odzież i mieszkanie na ogół nie zmienia się wraz ze zmianą dochodu (Rys. „b”).

Oznacza to, że względny przyrost popytu i względny przyrost dochodu są równe. Wsp Edi przyjmuje wartość: Edi = 1.

3. Wydatki na samochody, meble, podróże, ochronę zdrowia, wypoczynek, biżuterię wzrastają w tempie szybszym od tempa wzrostu dochodu (Rys. „c”).

Oznacza to, że względna zmiana popytu na te dobra jest większa od względnej zmiany dochodu, czyli wsp. dochodowej elastyczności popytu ma wartość: Edi > 1.

Zależność między zmianami dochodu w relacji do zmiany popytu na różne grupy dóbr i usług przedstawia w sposób zintegrowany następująca krzywa Engla:

Na rysunku poszczególne punkty wyznaczają nam różne wskaźniki elastyczności, co definiuje nam automatycznie różne kategorie dóbr.

W punkcie dla Edi = 0 (popyt sztywny) wzrost dochodu nie wpływa na pojawienie się efektywnego popytu rynkowego.

W punkcie dla Edi > 1 (popyt elastyczny) wzrost dochodu powoduje reakcję po stronie popytu proporcjonalnie większą (dobra luksusowe).

W punkcie dla Edi < 1 (popyt małoelastyczny) wzrost dochodu generuje stosunkowo małą reakcję po stronie popytu (dobro podstawowe)

W punkcie dla Edi = 0 (popyt sztywny) w dalszej kolejności kolejny wzrost dochodu już nie wpływa na pojawienie się popytu rynkowego.

W punkcie dla Edi < 0 - wzrost dochodu generuje spadek wartości po stronie zgłaszanego popytu na dane dobro (dobro podstawowe)

4. Współczynnik cenowej elastyczności podaży

Elastyczność cenowa podaży - wyraża siłę reakcji wielkości podaży danego dobra na zmianę jego ceny.

Esp = procentowa zmiana wielkości podaży/ procentowa zmiana cen

Wskaźnik Esp, podobnie jak w przypadku cenowej elastyczności popytu (Edp), może przyjąć następujące wartości bezwględne:

1. Esp = 0 - podaż doskonale nieelastyczna (sztywna)

2. 0 <  Esp  < 1 - podaż nieelastyczna (nisko-, małoelastyczna)

3.  Esp  = 1 - podaż neutralna

4. ∞ > Esp > 1 - podaż elastyczna

5.  Esp = ∞ - podaż doskonale elastyczna

Elastyczność cenowa podaży zależy od możliwości producentów ograniczania rozmiarów produkcji, gdy ceny jej spadają, oraz ich zdolności zwiększenia rozmiarów własnej oferty towarowej, gdy ceny produktów gotowych rosną.

Elastyczność cenowa podaży jest zależna przede wszystkim od:

1. czasu, jakim dysponuje producent na przystosowanie się do zmienionego poziomu cen; im dłuższy czas, tym elastyczność cenowa podaży jest większa - od sztywnej w bardzo krótkim okresie czasu do doskonale elastycznej w okresie bardzo długim;

2. zachowania się kosztów produkcji wraz ze zmianą skali produkcji; jeżeli wraz ze wzrostem skali produkcji koszty szybko rosną, podaż jest mało elastyczna - szybki wzrost kosztów ogranicza siłę stymulacyjną rosnącej ceny produktu; jeśli natomiast koszty rosną relatywnie wolno wraz ze wzrostem produkcji, podaż jest bardziej elastyczna - ruch kosztów nie niweczy cenowej stymulacji zmiany wielkości podaży.

Oraz

W bieżącym i krótkim okresie elastyczność cenowa podaży jest zależna od:

1. podatności danego dobra na magazynowanie i od kosztów tego magazynowania; im mniejsza możliwość przechowywania dóbr (dobra szybko psujące się) i wyższe koszty magazynowania, tym mniejsza elastyczność cenowa podaży;

2. cech technologicznych produkcji wynikających np. ze stopnia wyspecjalizowania aparatu wytwórczego i obsługującej go załogi; wąska specjalizacja zmniejsza elastyczność, charakter bardziej uniwersalny daje możliwość dokonywania pewnych zmian asortymentowych, a więc stwarza warunki bardziej elastycznego reagowania na zmiany cen rynkowych.

[T. Kamińska, B. Kubska-Maciejewicz, J. Laudańska-Trynka]

Reakcja podaży na zmianę czynników ją określających (w tym ceny) wymaga czasu:

Reakcja producenta:

Im dłuższy czas, tym elastyczność cenowa podaży jest większa - przechodząc od sztywnej elastyczności w bardzo krótkim okresie czasu do doskonale elastycznej w okresie bardzo długim.

[R. Milewski]

5. Współczynnik krzyżowej (mieszanej) elastyczności popytu

Elastyczność krzyżowa popytu (cenowa mieszana elastyczność popytu) na dane dobro y względem zmian ceny dobra x to relacja między względną zmianą zapotrzebowania na dobro x a względną zmianą ceny dobra y.

Elastyczność krzyżowa popytu - stopień reakcji popytu na dane dobro w odpowiedzi na zmianę ceny innego dobra.

Edc = procentowa zmiana popytu na dobro Y / procentowa zmiana ceny dobra X

UWAGI:

1. Elastyczność krzyżowa popytu przyjmuje wartości zarówno ujemne i dodatnie.

2. Znak uzyskanej wartości zależy od wzajemnych powiązań (substytucyjnych lub komplementarnych) między dwoma branymi pod uwagę towarami (patrz rysunek!).

3. Wartość bezwzględna uzyskanego wskaźnika elastyczności mieszanej mówi o sile danego związku (reakcji) czyli o sile związku o charakterze substytucyjnym i komplementarnym. Im większa wartość wsk. elastyczności, tym substytucyjność i komplementarność jest większa.

Graficzna analiza elastyczności krzyżowej popytu:

Wzrost ceny dobra X powoduje wzrost popytu na substytucyjne dobro Y.

Wzrost ceny dobra X powoduje spadek popytu na komplementarne dobro Y.

WNIOSKI:

Elastyczność krzyżowa dóbr komplementarnych jest ujemna,

dóbr substytucyjnych - dodatnia

2

P (cena)

P (cena)

D

Y2

A

Y1

A'

S

D'

dobroY

S'

X2

P2

A'

P1

X1

A

S

D

dobro X

D'

Y1

A'

Y2

A

S

D

dobroY

P (cena)

S'

X2

P2

A'

P1

X1

A

S

D

dobro X

P (cena)

Edi > 1

Edi = 1

0 < Edi < 1

c) dobra luksusowe

b) wydatki na mieszkanie

a) wydatki na żywność

I (dochód)

D (popyt)

b) wydatki na mieszkanie

100%

80%

60%

40%

20%

c) wydatki na dobra luksusowe

a) wydatki na żywność

∞ >Edp > 1 - popyt elastyczny

Edp = 1 - popyt neutralny

I (dochody)

Edp = ∞ - popyt doskonale elastyczny

Edp = 0 - popyt doskonale nieelastyczny (sztywny)

0 < Edp < 1 - popyt nieelastyczny łoelastyczny)

Wydatki w procentach

P (cena)

D (popyt)

X (ilość)

popyt doskonale nieelastyczny

popyt doskonale elastyczny

popyt neutralny

popyt nieelastyczny

popyt elastyczny

∞

1

0

---