EPOKA	UJĘCIE PROBLEMU	TEKSTY KULTURY
Starożytność	Platon jest autorem koncepcji boskiego szału tworzenia: bóg ingeruje w duchowy świat człowieka, dzięki czemu dusza ludzka popada w stan szaleństwa (manii), który jest źródłem prawdziwej poezji - stąd teoria o „natchnieniu”artystów („Bo wszysce poeci, którzy dobre wiersze pisza, nie przez umiejętność to robią, nie przez sztukę: tylko bóg w nich wstępuje i oni w zachwyceniu wszystkie te piękne poematy mówią”)	Platon „Fajdros”
		Dzieło wyznaczające na wieku kanony piękna, zestaw przepisó, jak literatura powinna wyglądać. To tu pojawiają się terminy, mimesis - sztuka ma nnaśladowac rzeczywistośc, i katharsis - tragedia ma wywoływać w widzach wstzrąs i być oczyszczeniem („zadanie poety polega nie na przedstawianiu wydarzeń rzeczywistych, lecz na pokazywaniu takich, które mogłyby się zdarzyć, przy czym ta możliwość opiera się na prawdopodobieństwie i konieczność”).	Arystoteles „Poetyka”
		Sztuka trwalsza jest niż wszystko inne na tym świecie, a dzięki poezji właśnie nieśmiertelny staje się również artysta. „Ni wszystek umrę” („Non omnis moriar”) - pozostaną po mnie moje słowa, a moja sława żywa będzie wśród wszystkich narodów („Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu,/strzelający nad ogrom królewskich piramid”).	Horacy „Exegi monumentum” („Wybudowałem pomnik”)
	Renesans	Poeta, jak u Horacego, nie jest zwykłym człowiekiem, ale niczym ptak, potrafi wznieśc się ponad doczesność. Ma świadomość wielkości swego dzieła i wie, że dzięki neimu ejst nieśmiertelny (por. „non omnis moriar”). Przekonany jest o swej pośmiertnej sławie na całym świecie i nakazuje, by nie opłąkiwac go po śmierci („nie umrę ani mię czarnymi/ Styks niewesoła zamknie odnogami swymi”, „O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie, / i różnego mieszkańcy świata Anglikowie”)	Jan Kochanowski „Pieśń XXIV” („Nie zwykłym i nie leda piórem…”)
		Poeta jest skazany na samotność: stawia prze soba wielkie zadania, ale często jest niezrozumiany przez współczesnych („Sobie śpiewam, a muzom. Bo kto ejst na ziemi,/ Co by serce ucieszyć chciał pieśniami memi?”).	Jan Kochanowski „Muza”
		Pierwszym i najdoskonalszym artysa jest Bóg - stworzył świat w sposób doskonały. Człowiek może tylko ten Boski akt stwrzenia naśladować ( „Tyś pan wszystkiego świata, Tyś niebo zbudował/ I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował, /Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi/ IU przykryłeś jej nagośc zioły rozlicznemi”).	Jan Kochanowski „Czego chcesz od nas Panie”
Oświecenie	Krasicki ne tworzy utworów dydaktycznych, raczej piórem sceptyka pokazuje okrutny świat. Jak dowodzi ta satyra, biskup warmiński nie wierzy, że artysta może przyczyniać się do ulepszania rzeczywistości („Na co pisać satyry? Choć się złe zbyt wzniosło, Przestańmy. Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło”).	Ignacy Krasicki „Palinodia”

ARTYSTA I SZTUKA

ARTYSTA I SZTUKA

EPOKA	UJĘCIE PROBLEMU	TEKSTY KULTURY
Starożytność	Platon jest autorem koncepcji boskiego szału tworzenia: bóg ingeruje w duchowy świat człowieka, dzięki czemu dusza ludzka popada w stan szaleństwa (manii), który jest źródłem prawdziwej poezji - stąd teoria o „natchnieniu”artystów („Bo wszysce poeci, którzy dobre wiersze pisza, nie przez umiejętność to robią, nie przez sztukę: tylko bóg w nich wstępuje i oni w zachwyceniu wszystkie te piękne poematy mówią”)	Platon „Fajdros”
		Dzieło wyznaczające na wieku kanony piękna, zestaw przepisó, jak literatura powinna wyglądać. To tu pojawiają się terminy, mimesis - sztuka ma nnaśladowac rzeczywistośc, i katharsis - tragedia ma wywoływać w widzach wstzrąs i być oczyszczeniem („zadanie poety polega nie na przedstawianiu wydarzeń rzeczywistych, lecz na pokazywaniu takich, które mogłyby się zdarzyć, przy czym ta możliwość opiera się na prawdopodobieństwie i konieczność”).	Arystoteles „Poetyka”
		Sztuka trwalsza jest niż wszystko inne na tym świecie, a dzięki poezji właśnie nieśmiertelny staje się również artysta. „Ni wszystek umrę” („Non omnis moriar”) - pozostaną po mnie moje słowa, a moja sława żywa będzie wśród wszystkich narodów („Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu,/strzelający nad ogrom królewskich piramid”).	Horacy „Exegi monumentum” („Wybudowałem pomnik”)
	Renesans	Poeta, jak u Horacego, nie jest zwykłym człowiekiem, ale niczym ptak, potrafi wznieśc się ponad doczesność. Ma świadomość wielkości swego dzieła i wie, że dzięki neimu ejst nieśmiertelny (por. „non omnis moriar”). Przekonany jest o swej pośmiertnej sławie na całym świecie i nakazuje, by nie opłąkiwac go po śmierci („nie umrę ani mię czarnymi/ Styks niewesoła zamknie odnogami swymi”, „O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie, / i różnego mieszkańcy świata Anglikowie”)	Jan Kochanowski „Pieśń XXIV” („Nie zwykłym i nie leda piórem…”)
		Poeta jest skazany na samotność: stawia prze soba wielkie zadania, ale często jest niezrozumiany przez współczesnych („Sobie śpiewam, a muzom. Bo kto ejst na ziemi,/ Co by serce ucieszyć chciał pieśniami memi?”).	Jan Kochanowski „Muza”
		Pierwszym i najdoskonalszym artysa jest Bóg - stworzył świat w sposób doskonały. Człowiek może tylko ten Boski akt stwrzenia naśladować ( „Tyś pan wszystkiego świata, Tyś niebo zbudował/ I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował, /Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi/ IU przykryłeś jej nagośc zioły rozlicznemi”).	Jan Kochanowski „Czego chcesz od nas Panie”
Oświecenie	Krasicki ne tworzy utworów dydaktycznych, raczej piórem sceptyka pokazuje okrutny świat. Jak dowodzi ta satyra, biskup warmiński nie wierzy, że artysta może przyczyniać się do ulepszania rzeczywistości („Na co pisać satyry? Choć się złe zbyt wzniosło, Przestańmy. Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło”).	Ignacy Krasicki „Palinodia”

ARTYSTA I SZTUKA

EPOKA	UJĘCIE PROBLEMU	TEKSTY KULTURY
Starożytność	Platon jest autorem koncepcji boskiego szału tworzenia: bóg ingeruje w duchowy świat człowieka, dzięki czemu dusza ludzka popada w stan szaleństwa (manii), który jest źródłem prawdziwej poezji - stąd teoria o „natchnieniu”artystów („Bo wszysce poeci, którzy dobre wiersze pisza, nie przez umiejętność to robią, nie przez sztukę: tylko bóg w nich wstępuje i oni w zachwyceniu wszystkie te piękne poematy mówią”)	Platon „Fajdros”
		Dzieło wyznaczające na wieku kanony piękna, zestaw przepisó, jak literatura powinna wyglądać. To tu pojawiają się terminy, mimesis - sztuka ma nnaśladowac rzeczywistośc, i katharsis - tragedia ma wywoływać w widzach wstzrąs i być oczyszczeniem („zadanie poety polega nie na przedstawianiu wydarzeń rzeczywistych, lecz na pokazywaniu takich, które mogłyby się zdarzyć, przy czym ta możliwość opiera się na prawdopodobieństwie i konieczność”).	Arystoteles „Poetyka”
		Sztuka trwalsza jest niż wszystko inne na tym świecie, a dzięki poezji właśnie nieśmiertelny staje się również artysta. „Ni wszystek umrę” („Non omnis moriar”) - pozostaną po mnie moje słowa, a moja sława żywa będzie wśród wszystkich narodów („Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu,/strzelający nad ogrom królewskich piramid”).	Horacy „Exegi monumentum” („Wybudowałem pomnik”)
	Renesans	Poeta, jak u Horacego, nie jest zwykłym człowiekiem, ale niczym ptak, potrafi wznieśc się ponad doczesność. Ma świadomość wielkości swego dzieła i wie, że dzięki neimu ejst nieśmiertelny (por. „non omnis moriar”). Przekonany jest o swej pośmiertnej sławie na całym świecie i nakazuje, by nie opłąkiwac go po śmierci („nie umrę ani mię czarnymi/ Styks niewesoła zamknie odnogami swymi”, „O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie, / i różnego mieszkańcy świata Anglikowie”)	Jan Kochanowski „Pieśń XXIV” („Nie zwykłym i nie leda piórem…”)
		Poeta jest skazany na samotność: stawia prze soba wielkie zadania, ale często jest niezrozumiany przez współczesnych („Sobie śpiewam, a muzom. Bo kto ejst na ziemi,/ Co by serce ucieszyć chciał pieśniami memi?”).	Jan Kochanowski „Muza”
		Pierwszym i najdoskonalszym artysa jest Bóg - stworzył świat w sposób doskonały. Człowiek może tylko ten Boski akt stwrzenia naśladować ( „Tyś pan wszystkiego świata, Tyś niebo zbudował/ I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował, /Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi/ IU przykryłeś jej nagośc zioły rozlicznemi”).	Jan Kochanowski „Czego chcesz od nas Panie”
Oświecenie	Krasicki ne tworzy utworów dydaktycznych, raczej piórem sceptyka pokazuje okrutny świat. Jak dowodzi ta satyra, biskup warmiński nie wierzy, że artysta może przyczyniać się do ulepszania rzeczywistości („Na co pisać satyry? Choć się złe zbyt wzniosło, Przestańmy. Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło”).	Ignacy Krasicki „Palinodia”

Romantyzm	Dzięki swojej sztuce poeta staje się niemal Bogiem (człowiek naśladuje, powtarza Boski akt stworzenia). Konrad icdzie jednak jeszcze dalej: podejmuje swoistą rywalizację ze Stwórcą - chce bawić się gwiazdami, decydowac o losie dusz… Stawia się wyżej niż Bóg, który wobec tych obrazoburczych słów milczy. Los poety jest jednocześnie dramatyczny: stworzony do wielkich czynów, artysta pozostaje w świecie samotny, wyobcowany, niezrozumiany („Taka pieśń ejst siła dzielność, / Taka pieśń jest nieśmiertelność”; „Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,/ Cóż ty większego mogłeś zrobić - Boże?”; „ ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz, /Ja chcę duszami włądać, jak Ty nimi władasz”, „Samotność - cóż po ludziach, / czym śpiewak dla ludzi?”).	Adam Mickiewicz „Dziady” cz III
		Wiersz o tragicznym losie ludzi wybitnych. Za zycia niezrozumiani odtrąceni, docenieni zostaja dopiero po śmierci, co potwierdzają losy Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Kościuszki, Napoleona i Mickiewicza. Życie geniuszy zawsze naznaczone jest piętnem cierpienia, czego zresztą dowodzi biografia samego Norwida („Każdego z takich jak Ty świat nie może/ Od razu przyjąć na spokojne łoże […]”).	Cyprian Kamil Norwid „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie”
		Poeta przedstawiony jako człowiek samotny i niedoceniony, co wiąże się z osobistymi doświadczeniami Słowackiego. Artysta ma jednak świadomość, że jego dzieo przetrwa i będzie miało moc ulepszania, uszlachetniania ludzi („Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna, / Co mi żywemu na nie… tylko czoło zdobi;/ Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidizalna, / Aż was, zjadacze chleba - w aniołów przerobi”0.	Juliusz Słowacki „Testament mój”
	Modernizm	Artysta to osoba niezależna, kierująca się wartościami duchowymi, stawiająca się ponad zwykłym ludem, przeciwstawiona filistrowi. Jest samotna, niezrozumiana, ale to cena, jaką trzeba zapłacić za nieśmiertelność dzieła („Choć życie nasze splunięcia niewarte,/ evviva l'arte!”).	Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Evviva l'arte”
		Poeta jako człowiek słąby, bzradny, niezdecydowany, który marzy o sile i wielkich czynach. Ukazuje mu się poteżny Rycerz, dzięki czemu widzimy, że młodopolski artysta nie jest zdolny do działania.	Stanisław Wyspiański „Wesele”
XX lecie	Artysta nie jest już jednostką wybitną, a przedewszystkim nie wywyższa się ponad zwykłych śmiertelników: ma być „pierwszym wśród równych”, tworzyć z perspektywy tłumu („Nie chcę być przodownikiem, /Chętnie w tłum się wcisnę, /Będę ultimus inter pares”).	Julian Tuwim „Poezja”
Liter po 1939r	Artysta ma moc powoływania do życia nowych światów, postaci, wydarzeń. Podmiot liryczny stawia tylko retoryczne pytania, ale mówi też o „zemście ręki śmiertelnej”, która tworzyc moę… nieśmiertelność („Na zawsze, jeśli każę, nic się tu nie stanie”;”Jest więc taki świat, nad którym los sprawuje niezależny?”, „Radość pisania. / Możność utrwalania ?Zemsta ręki śmiertelnej”).	Wisława Szymborska „Radość pisania”
Romantyzm	Dzięki swojej sztuce poeta staje się niemal Bogiem (człowiek naśladuje, powtarza Boski akt stworzenia). Konrad icdzie jednak jeszcze dalej: podejmuje swoistą rywalizację ze Stwórcą - chce bawić się gwiazdami, decydowac o losie dusz… Stawia się wyżej niż Bóg, który wobec tych obrazoburczych słów milczy. Los poety jest jednocześnie dramatyczny: stworzony do wielkich czynów, artysta pozostaje w świecie samotny, wyobcowany, niezrozumiany („Taka pieśń ejst siła dzielność, / Taka pieśń jest nieśmiertelność”; „Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,/ Cóż ty większego mogłeś zrobić - Boże?”; „ ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz, /Ja chcę duszami włądać, jak Ty nimi władasz”, „Samotność - cóż po ludziach, / czym śpiewak dla ludzi?”).	Adam Mickiewicz „Dziady” cz III
		Wiersz o tragicznym losie ludzi wybitnych. Za zycia niezrozumiani odtrąceni, docenieni zostaja dopiero po śmierci, co potwierdzają losy Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Kościuszki, Napoleona i Mickiewicza. Życie geniuszy zawsze naznaczone jest piętnem cierpienia, czego zresztą dowodzi biografia samego Norwida („Każdego z takich jak Ty świat nie może/ Od razu przyjąć na spokojne łoże […]”).	Cyprian Kamil Norwid „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie”
		Poeta przedstawiony jako człowiek samotny i niedoceniony, co wiąże się z osobistymi doświadczeniami Słowackiego. Artysta ma jednak świadomość, że jego dzieo przetrwa i będzie miało moc ulepszania, uszlachetniania ludzi („Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna, / Co mi żywemu na nie… tylko czoło zdobi;/ Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidizalna, / Aż was, zjadacze chleba - w aniołów przerobi”0.	Juliusz Słowacki „Testament mój”
	Modernizm	Artysta to osoba niezależna, kierująca się wartościami duchowymi, stawiająca się ponad zwykłym ludem, przeciwstawiona filistrowi. Jest samotna, niezrozumiana, ale to cena, jaką trzeba zapłacić za nieśmiertelność dzieła („Choć życie nasze splunięcia niewarte,/ evviva l'arte!”).	Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Evviva l'arte”
		Poeta jako człowiek słąby, bzradny, niezdecydowany, który marzy o sile i wielkich czynach. Ukazuje mu się poteżny Rycerz, dzięki czemu widzimy, że młodopolski artysta nie jest zdolny do działania.	Stanisław Wyspiański „Wesele”
XX lecie	Artysta nie jest już jednostką wybitną, a przedewszystkim nie wywyższa się ponad zwykłych śmiertelników: ma być „pierwszym wśród równych”, tworzyć z perspektywy tłumu („Nie chcę być przodownikiem, /Chętnie w tłum się wcisnę, /Będę ultimus inter pares”).	Julian Tuwim „Poezja”
Liter po 1939r	Artysta ma moc powoływania do życia nowych światów, postaci, wydarzeń. Podmiot liryczny stawia tylko retoryczne pytania, ale mówi też o „zemście ręki śmiertelnej”, która tworzyc moę… nieśmiertelność („Na zawsze, jeśli każę, nic się tu nie stanie”;”Jest więc taki świat, nad którym los sprawuje niezależny?”, „Radość pisania. / Możność utrwalania ?Zemsta ręki śmiertelnej”).	Wisława Szymborska „Radość pisania”

Romantyzm	Dzięki swojej sztuce poeta staje się niemal Bogiem (człowiek naśladuje, powtarza Boski akt stworzenia). Konrad icdzie jednak jeszcze dalej: podejmuje swoistą rywalizację ze Stwórcą - chce bawić się gwiazdami, decydowac o losie dusz… Stawia się wyżej niż Bóg, który wobec tych obrazoburczych słów milczy. Los poety jest jednocześnie dramatyczny: stworzony do wielkich czynów, artysta pozostaje w świecie samotny, wyobcowany, niezrozumiany („Taka pieśń ejst siła dzielność, / Taka pieśń jest nieśmiertelność”; „Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,/ Cóż ty większego mogłeś zrobić - Boże?”; „ ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz, /Ja chcę duszami włądać, jak Ty nimi władasz”, „Samotność - cóż po ludziach, / czym śpiewak dla ludzi?”).	Adam Mickiewicz „Dziady” cz III
		Wiersz o tragicznym losie ludzi wybitnych. Za zycia niezrozumiani odtrąceni, docenieni zostaja dopiero po śmierci, co potwierdzają losy Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Kościuszki, Napoleona i Mickiewicza. Życie geniuszy zawsze naznaczone jest piętnem cierpienia, czego zresztą dowodzi biografia samego Norwida („Każdego z takich jak Ty świat nie może/ Od razu przyjąć na spokojne łoże […]”).	Cyprian Kamil Norwid „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie”
		Poeta przedstawiony jako człowiek samotny i niedoceniony, co wiąże się z osobistymi doświadczeniami Słowackiego. Artysta ma jednak świadomość, że jego dzieo przetrwa i będzie miało moc ulepszania, uszlachetniania ludzi („Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna, / Co mi żywemu na nie… tylko czoło zdobi;/ Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidizalna, / Aż was, zjadacze chleba - w aniołów przerobi”0.	Juliusz Słowacki „Testament mój”
	Modernizm	Artysta to osoba niezależna, kierująca się wartościami duchowymi, stawiająca się ponad zwykłym ludem, przeciwstawiona filistrowi. Jest samotna, niezrozumiana, ale to cena, jaką trzeba zapłacić za nieśmiertelność dzieła („Choć życie nasze splunięcia niewarte,/ evviva l'arte!”).	Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Evviva l'arte”
		Poeta jako człowiek słąby, bzradny, niezdecydowany, który marzy o sile i wielkich czynach. Ukazuje mu się poteżny Rycerz, dzięki czemu widzimy, że młodopolski artysta nie jest zdolny do działania.	Stanisław Wyspiański „Wesele”
XX lecie	Artysta nie jest już jednostką wybitną, a przedewszystkim nie wywyższa się ponad zwykłych śmiertelników: ma być „pierwszym wśród równych”, tworzyć z perspektywy tłumu („Nie chcę być przodownikiem, /Chętnie w tłum się wcisnę, /Będę ultimus inter pares”).	Julian Tuwim „Poezja”
Liter po 1939r	Artysta ma moc powoływania do życia nowych światów, postaci, wydarzeń. Podmiot liryczny stawia tylko retoryczne pytania, ale mówi też o „zemście ręki śmiertelnej”, która tworzyc moę… nieśmiertelność („Na zawsze, jeśli każę, nic się tu nie stanie”;”Jest więc taki świat, nad którym los sprawuje niezależny?”, „Radość pisania. / Możność utrwalania ?Zemsta ręki śmiertelnej”).	Wisława Szymborska „Radość pisania”

---