2714


1. Przetłumacz na język polski zdania /20 pkt/

Tłumaczenie wybranych zdań z tekstów zamieszczonych w lekcjach: XV, XVI, XVII,

XVIII, XIX na język polski.

Czytanka XV

  1. Ex veteribus Romanorum legibus, ut iam scribebamus, praesertim vero ex legibus Duodecim Tabularum, iudices reis acerbissimas poenas irrogabant. - ze starych ustaw rzymskich, jak już pisaliśmy, karano zwłaszcza zaś na podstawie ustaw XII tablic, sędziowie wymierzali najsurowsze kary pozwanym.

  2. Sed hae leges posterioribus annis severiores civibus videbantur et mox levius delinquentes levioribus poenis afficiebantur. - lecz te ustawy wydawały się w późniejszych latach surowsze obywatelom wkrótce, popełniający lżejsze przestępstwa doznawali lżejszych kar.

  3. Latrones et maiora crimina patrantes aut morte aut exsilio multabantur, saepe hominis infirmioris familia suo nomine iniurias ulciscebatur. - zbójcy i popełniający większe przestępstwa byli karani śmiercią albo wygnaniem, często rodzina człowieka bardzo pokrzywdzonego pomściła krzywdy w jego imieniu.

  4. Nequissimi omnium traditores patriae esse putabantur, quo delicto nullum aliud gravius habebatur. - uważano, że najgorsi ze wszystkich są zdrajcy ojczyzny, i żadne inne przestępstwo nie było uważane za cięższe od tego przestępstwa.

  5. Rei publicae temporibus cives turbulentos pessimos esse optimates existimabant. - w czasach republiki arystokraci uważali, że obywatele dążący do przewrotu są najgorsi.

Czytanka XVI

  1. Postquam anno undequinquagesimo ante Christum natum Caius Iulius Romam cum exercitu occupavit, solus rei publicae gubernacula tenere incepit.- po tym jak Gajusz Juliusz Cezar w roku 49 przed narodzeniem Chrystusa zajął Rzym z wojskiem, sam zaczął trzymać stery państwa.

  2. Primum senatorum numerum auxit, quod in senatum fautores suos introduxit, qui alios praeter Caesaris voluntatem agere vetuerunt. - najpierw powiększył liczbę senatorów, ponieważ wprowadził do senatu swoich zwolenników, którzy zabronili, aby inni działali wbrew woli Cezara.

  3. Re vera et omnium civium iura compescuit, quae antea tam constantissime Cicero defenderat. - w rzeczywistości ograniczył prawa wszystkich obywateli, których wcześniej tak bardzo trwale bronił Cyceron.

  4. Hostes suos terra marique rebellantes partim fugavit, partim inerfecit.- zmusił częściowo do ucieczki swoich wrogów walczących na lądzie i na morzu, częściowo zabił.

  5. Caesar, quoniam se tam arroganter gesserat, viros veteris rei publicae libertatem amantes exacerbavit, qui demum coniurationem fecerunt eumque Idibus Martiis anno quadragesimo quarto ante Christum natum in senatu vita privaverunt.- Cezar, ponieważ tak bardzo bezczelnie zachowywał się, rozgniewał mężów kochających wolnośc dawnej republiki, którzy wreszcie uknuli spisek i pozbawili go życia w senacie w Idy Marcowe w roku 44 przed nar.Chr.

  6. Brutus enim dicebat: “cum Caesarem necaverimus, tota res publica libera erit” - Brutus bowiem mawiał: “kiedy zabijemy Cezara, cała republika będzie wolna.”

Czytanka XVII

  1. Secundo ante Christum natum saeculo iuris scientia et eloquentia Romae iam floruerunt. - w II wieku przed narodzeniem Chrystusa wiedza prawnicza i wymowa w Rzymie już się rozwijały.

  2. Grammatici et rhetores scholas suas iuvenes educatum condebant. - nauczyciele gramatyki i retoryki zakładali swoje szkoły aby kształcić młodzieńców.

  3. Illuc etiam multi iuvenes undique confluebant et iuris et artis oratoriae praecepta percepturi. - również tam liczni młodzieńcy zewsząd napływali, aby opanować zasady prawa i sztuki retorycznej.

  4. Nemo dubitabat se et viros eruditissimos et oratores optimos cogniturum esse, nonnulli etiam novas amicitias contracturos se esse sperabant. - nikt nie wątpił, (że on) pozna bardzo wykształconych mężów i najlepszych mówców, niektórzy mieli nadzieję że nawiążą nowe przyjaźnie.

  5. Tum temporis iam duae iurisperitorum scholae, Proculianorum nempe et Sabinianorum, patebant, quas iuvenes advenientes frequentaturi erant. - w owym czasie 2 szkoły prawnicze mianowicie Prokulianów i Saninianów, do których mieli zamiar uczęszczać przybywający młodzieńcy, stały otworem.

  6. Eodem saeculo Romanos amplissimis honoribus auctos etiam bibliothecas domibus suis addimus habuisse. - w tym samym wieku Rzymianie obdarzeni największymi zaszczytami mieli w swoich domach również biblioteki.

Czytanka XVIII

  1. Cum Octavianus Augustus vita functus est, illi Tiberius Caesar Augustus successit, qui viginti tres annos summam imperii tenebat. - Kiedy Oktawian August zmarł, po nim wszedł na tron Tyberiusz Cezar, który skupiał całość władzy przez 23 lata.

  2. Hic similiter atque Octavianus princeps senatus nuncupabatur. - Ten, podobnie jak Oktawian, był nazywany pierwszym w senacie.

  3. Senatus quidem ipsius auctoritas, quae iam antea ab Augusto imminuta erat, immo magis minuebatur, et populus, cui ipsum nomen regium erat invisum, hoc principis nomine non adeo offendebatur nec quidquam contra Tiberium molitus est. - Autorytet samego senatu, który już wcześniej został pomniejszony przez Augusta, coraz bardziej był pomniejszany, a naród, któremu samo imię królewskie było nienawistne, przez imię tego władcy nie w takim stopniu był obrażany i nic nie próbował przedsiębrać przeciwko Tyberiuszowi.

  4. Princeps vero, qui Gaii Iulii Caesaris fati haud immemor fuit, eiusdem etiam fortunam veritus potentiam suam et dominationem ostentare non ausus est. - Władca, który bardzo dobrze pamiętał los Juliusza Cezara, obawiając się losu tegoż Cezara, nie ośmielał się okazywać swojej potęgi i dominacji.

  5. Sed in foro cives saepius de privatis quam de publicis rebus sermocinabantur, nam metu potentis principis perculsi illius probitate et iustitia minus confidebant. - Lecz na rynku obywatele częściej rozmawiali o prywatnych rzeczach niż publicznych, dotknięci strachem ze strony potężnego władcy, ponieważ mniej pokładali zaufania w jego uczciwości i sprawiedliwości.

Czytanka XIX

  1. Vergente saeculo quinto post Christum natum magnae barbarorum copiae in imperium Romanum irruperunt et plurimis praesidiis sublatis partem totius imperii occupaverunt. - kiedy kończył sie piąty wiek po narodzeniu Chrystusa, wielkie oddziały wojska barbarzyńskiego wdarły się do imperium rzymskiego i po zdobyciu licznych miejsc obronnych, zajęły część całego imperium.

  2. Romani tot cladibus acceptis varia territoria relinquebant, ubi vero premente necessitate manserunt, tutos se esse minime sentiebant. - Rzymianie po odniesieniu tak wielu klęsk, pozostawiali różne terytoria, gdzie zaś konieczność zmuszała pozostawali, spostrzegali,żę (oni) są bardzo mało bezpieczni.

  3. Anno trecentesimo duodeoctogesimo ingentes Gothorum copiae Romanas legiones sibi occurrentes apud Adrianopolim devicerunt, Romani vero multis militibus amissis eos ulterius progredi iam amplius prihibere non poterant. - w roku 378 wielkie odziały Gotów całkowicie pokonały legiony rzymskie, które wyszły im naprzeciw pod Adrianopolem, Rzymianie po utracie wielu żołnierzy, nie mogli już więcej zakazać, aby oni (barbarzyńcy) dalej szli naprzód.

  4. His tam dubiis tamque periculosis temporibus quis de iuribus, de legibus cogitare quis posset? - w tych tam tak bardzo wątpliwych i tak bardzo niebezpiecznych czasach, któż mogłby myśleć o prawach, o ustawach?

  5. Demum Theodosio Magno imperatore, qui saepe Constantinopoli residebat, Romanorum opes aliquantulum refectae sunt. - wreszcie kiedy Teodozjusz Wielki był cesarzem, który często przebywał w Konstantynopolu, zasoby Rzymian nieco zostały odbudowane.

2. Określ dokładnie po łacinie wyróżnione w zdaniach formy /10 pkt/

Przy formach deklinacyjnych należy podać przypadek i liczbę, przy formach

koniugacyjnych: tryb, czas, stronę, osobę i liczbę, do każdego z określanych wyrazów

należy podać formy podstawowe, np.:

formy koniugacyjne

egit - indicativus perfecti activi, persona tertia singularis; ago, agere, egi, actum

formy deklinacyjne

1) rzeczownik

testamentorum - genetivus pluralis; testamentum, testamenti

2) zaimek

me - ego

3) przymiotnik

Przymiotniki I i II deklinacji us,a,um (pulcher, pulchra, pulchrum)

Przymiotniki III deklinacji I gr.:er,is,e (celer, celeber, saluber)

II gr: is,is,e /najliczniejsza grupa/

III gr: s(x) (sapiens, ingens, felix, audax)

4) paricipium

Należy podać N. i G. np.: laudans, laudantis

*** niektóre formy powtarzają się np.: leges N. Acc. V. , należy wówczas zobaczyć, który to przypadek w zdaniu w zadaniu I /tak samo przy zaimkach/

Legibus - D. Abl. (pluralis) zobaczyć, która to forma w zdaniu.

3. Odmień przez przypadki w liczbie pojedynczej i mnogiej podane związki zgody

Jednoczesna odmiana trzech form:

· zaimek wskazujący lub względny (np. hic, haec, hoc; qui, quae, quod; etc.)

· rzeczownik (deklinacje I-V)

· przymiotnik (deklinacje I-III)

np.: NOM. is cultus antiquus NOM. quae lex lata

GEN. eius cultus antiqui GEN. cuius legis latae

illa dies statuta (r.ż)

id ius bonum (r.n.)

ille magistratus Romanus (r. m.)

is dux peritus (r. m)

haec species nova (r. ż)

illa virtus magna (r.ż)\

najważniejsze rzeczowniki z deklinacji IV : casus, magistratus, senatus, exercitus, manus (r.ż), sensus, cornu (r.n), genu (r.n)

najważniejsze rzeczowniki z deklinacji V : res, dies, species.

4. Odmień czasownik w podanych formach

INDICATIVUS praesentis activi et passivi

imperfecti activi et passivi

futuri I activi et passivi

CONIUNCTIVUS praesentis activi et passivi

imperfecti activi et passive

INDICATIVUS perfecti activi et passivi

plusquamperfecti activi et passivi

futuri exacti II activi et passivi

CONIUNCTIVUS perfecti activi et passivi

plusquamperfecti activi et passivi

Tworzenie form: * participium praesentis activi

participium perfecti passivi

participium futuri activi

participium futuri passivi

* infinitivus praesentis activi et passivi

infinitivus perfecti activi et passivi

* infinitivus futuri activi et passive

Np scribo, ere, scripsi, scriptum

Part.praes: scribens, scribentis (abl.scribente)

/odmienia się jak przymiotniki III deklinacji : N.PL. scribentes(r.m i ż)

scribentia (r.n)

G.PL scribentium /

Part.perf.pass: scriptus,a,um (pl:i, ae, a)

Part. Fut act: scripturus,a,um (i, ae,a)

* infinitivus praesentis activi et passivi

infinitivus perfecti activi et passivi

infinitivus futuri activi et passivi